Wpływ chirurgicznego leczenia nowotworów wargi i jamy ustnej na osobniczą identyfikację cheiloskopową

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2006, LIX, 12, Polish Stomatological Association Wpływ chirurgicznego leczenia nowotworów wargi i jamy ustnej na osobniczą identyfikację cheiloskopową Surgical treatment of the lip and oral cancer and its effect on the individual cheiloscopic identification Leszek Lewandowski, Krzysztof Osmola Z Kliniki Chirurgii Szczękowo-Twarzowej Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu p.o. Kierownika: dr n. med. K. Osmola Streszczenie Wstęp: cheiloskopia jest metodą identyfikacji osobniczej na podstawie linii i bruzd istniejących na powierzchni czerwieni wargowej, których rysunek jest u każdego człowieka inny i w dłuższym czasie niezmienny. Metoda ta znalazła zastosowanie w kryminalistyce do identyfikacji śladów warg. Cel pracy: oceniono wpływ zniekształceń nabytych w wyniku chirurgicznego leczenia nowotworów warg i czerwieni wargowej na analizę cheiloskopową. Materiał i metody: badaniu poddano grupę 22 pacjentów leczonych chirurgicznie z powodu nowotworów jamy ustnej i warg. Oceniano labiogramy pooperacyjne analizując ślady blizn i zniekształceń pozabiegowych. Wyniki: pooperacyjne blizny powodowały skrócenie wargi i zmniejszenie jej elastyczności oraz zatarcie rysunku czerwieni, a także zapadnięcie w miejscu blizny. Usunięcie czerwieni wargowej i odtworzenie jej błoną śluzową jamy ustnej powodowało wytworzenie się pojedynczych zastępczych bruzd i linii. Natomiast rozległe zabiegi rekonstrukcyjne płatami bez wytworzenia czerwieni wargowej uniemożliwiały wykonanie badań cheiloskopowych. Wnioski: obecność zmian patologicznych na czerwieni wargowej powstałych po leczeniu chirurgicznym może zarówno utrudnić cheiloskopową identyfikację osobniczą, jak i stanowić element ułatwiający rozpoznanie. Brak odbicia czerwieni wargowej na labiogramie może oznaczać jej brak z powodu chirurgicznego usunięcia wargi. Summary Introduction: Cheiloscopy is a method of individual identification on the basis of lines and fissures present on the vermilion whose distribution is different in each person and which remains unchanged for a long time. This method has found its application in criminology to identify lip marks. Aim of the study: To assess the effect of postoperative changes due to surgery of lip and vermilion cancer on cheiloscopic analysis Material and method: The study included 22 patients who were surgically treated for carcinoma of the oral cavity and the lips. The labiograms were analysed for the prints of postoperative scars and deformities. Results: Postoperative scarring resulted in lip shortening, its lowered elasticity, obliteration of vermilion s pattern, and scar depression. Vermilionectomy and its reconstruction with mucosal flaps was followed by the formation of single lines and fissures as replacement. It has to be noted that flap reconstructions of the large labial defects without vermilion reappearance render the cheiloscopic analysis impossibile. Conclusions: The postoperative changes on the lips can either create problems in personal cheiloscopic identification or, conversely, facilitate print recognition. The absence of the lip print on labiograms may be a consequence of vermilionectomy. HASŁA INDEKSOWE: cheiloskopia, rak wargi, leczenie operacyjne KEYWORDS: cheiloscopy, lip cancer, surgical treatment 859

2 L. Lewandowski, K. Osmola Czas. Stomatol., Wprowadzenie Tsuchihashi (10) na podstawie swoich badań dowiódł, że wśród populacji ludzkiej nie ma absolutnie podobnych warg. Potwierdzają to inni badacze z dziedziny kryminalistyki i dlatego można stwierdzić, że rysunek warg ma cechy indywidualne i niepowtarzalne (2, 3, 4, 6, 8). Te cechy powodują, że badanie wzorów na czerwieni wargowej jest przedmiotem rozważań w kryminalistyce jako metoda identyfikacji człowieka i w tym zakresie ma wiele cech wspólnych z daktyloskopią (5). Cheiloskopia wykorzystuje metody stosowane w daktyloskopii i innych badaniach kryminalistycznych w zakresie ujawniania, utrwalania i pobierania odcisków (1, 4, 6). Badania rysunku czerwieni wargowej podjęli Japończycy, którzy wykazali także, że wśród bliźniaków jednojajowych są podobne wzory, jednak zawsze między nimi występowały różnice (10). W Polsce badania śladów warg dla celów identyfikacyjnych podjęli Suchecki i Mierzwa (9) w 1969 roku. Starali się również ustalić powstanie i rozwój bruzd wargowych od okresu niemowlęctwa oraz ich trwałość i niezmienność w różnych okresach życia. Obraz ogólny obydwu warg oraz ich położenie względem siebie są osobniczo charakterystyczne. W obszarze zetknięcia się warg brak jest bruzd, a powierzchnie warg w tych miejscach są gładkie i ubogie w jakieś cechy specyficzne (1). Dwa odciski warg tej samej osoby mogą wykazywać pewne różnice dotyczące ich rozmiarów, bowiem w tworzeniu śladu nie bierze udziału cała powierzchnia wargi, stąd ślad jest przeciętnie krótszy od rzeczywistej długości wargi. Za przeciętną długość wargi Europejczyka przyjmuje się około 51 mm, jednak po rozciągnięciu długość wzrasta o około mm, zaś przy ściągnięciu maleje o około mm (4, 6). Każdy odcinek ludzkich warg ma swoje indywidualne cechy charakterystyczne. Bruzdy występują na czerwieni warg w różnej liczbie, wymiarach, kształcie i umiejscowieniu. Przebiegają pionowo lub skośnie, a z wiekiem stają się głębsze i bardziej wyraźne. Wargi oprócz bruzd zawierają zmarszczki, jako wyraz starzenia się i zaniku tkanki łącznej. W tym względzie stanowią również specyficzną cechę osobniczą (5). Zniekształcenia warg są spowodowane różnymi czynnikami, jak wady dysgnatyczne, proces starzenia się, a przede wszystkim następstwami urazów i zabiegów chirurgicznych oraz zmianami po operacjach nowotworów złośliwych (4, 7, 11). Cel pracy Celem pracy jest przedstawienie trudności identyfikacji cheiloskopowej śladów warg i czerwieni wargowej zmienionych po chirurgicznym leczeniu nowotworów jamy ustnej. Materiał i metody W Klinice Chirurgii Szczękowo-Twarzowej w Poznaniu podjęto rejestrację śladów warg u pacjentów z pooperacyjnymi zniekształceniami warg. Badaniem objęto 22 pacjentów leczonych chirurgicznie z powodu nowotworów warg i jamy ustnej. Dokumentację zebrano od 16 pacjentów z pooperacyjnymi zmianami bliznowatymi warg po leczeniu chirurgicznym guzów różnych okolic jamy ustnej i 6 chorych po zabiegach ablacyjnych i rekonstrukcyjnych w nowotworach warg. Uwidocznienie śladów warg wykonano na kredowym papierze po uprzednim posmarowaniu obu warg szminką i odciśnięciu, przy swobodnym ułożeniu ust bez zbytniego naci- 860

3 2006, LIX, 12 Osobnicza identyfikacja cheiloskopowa skania na papier od jednego kącika ust do drugiego. Wykonywano kilka cheilogramów i wybierano najlepiej oddający rzeczywisty wygląd ust i czerwieni wargowej. U każdego pacjenta z odległości około 10 cm aparatem cyfrowym wykonywano zdjęcia fotograficzne, które mogą być wykorzystane w opracowaniach komputerowych. W niektórych przypadkach przy zmianach na jednej wardze wykonywano tylko labiogramy przedstawiające pojedynczą czerwień wargową. Wyniki Grupę 22 badanych oceniano pod kątem patologii czerwieni wargowej wynikającej z obecności blizn pooperacyjnych, odtworzenia czerwieni wargowej błoną śluzową policzków lub języka, względnie wytworzeniu ust płatami skórnymi z sąsiedztwa. Blizny pozabiegowe związane z różnymi sposobami dojść operacyjnych występowały w różnych miejscach czerwieni wargowej, zwykle w linii środkowej wargi górnej lub dolnej. Powodowały one skrócenie długości wargi, zmniejszenie jej elastyczności i zapadnięcie w miejscu blizny, co było zauważalne na labiogramach i cheilogramach. Blizny umiejscowione w linii środkowej warg zmieniały kształt linii i bruzd w tej części czerwieni (ryc. 1). W 3 przypadkach wykonano labiogramy po wytworzeniu czerwieni wargowej z błony śluzowej policzków lub języka po usunięciu wargi z powodu nowotworu. U tych pacjentów nastąpiło wytworzenie się zupełnie nowych linii na granicy skóry i czerwieni, które w niczym nie przypominały łagodnego przejścia budowy czerwieni z okresu przed zabiegiem. Powierzchnia wargi odtwarzanej błoną śluzową policzka była bardziej wygładzona i w zasadzie pozbawiona charakterystycznych bruzd prawidłowej czerwieni wargowej. Ocenie poddano również zabiegi z wykorzystaniem płatów skórnych dla odtworzenia wargi. U tych chorych szpara ust zostaje bardzo zniekształcona. Deformacji ulega często również warga nieoperowana, która jest pociągana przez blizny. Na cheilogramach uwidacznia się zarówno odbicie zniekształconej czerwieni wargi nieoperowanej, jak i skóry płata wargi odtworzonej. Charakterystyczne zniekształcenie górnej nieoperowanej wargi widoczne jest na ryc. 2. Cheilogram wyraźnie odwzorowuje zwężenie szpary ustnej i pociąganie kącików ust ku dołowi przez blizny pooperacyjne. Natomiast powierzchnia rekonstruowanej płatem wargi dolnej odbija się słabo. Z kolei gruby płat czołowy, którym odtworzono ubytek wargi górnej i kącika ust dał wyraźne odbicie na cheilogramie. Znacznie słabiej uwidoczniła się czerwień pozostałego własnego fragmentu wargi górnej (ryc. 3). Stwierdzono również zmianę kształtu i przebiegu bruzd po zabiegach polegających na poszerzeniu czerwieni wargowej lub jej zwężeniu, również u osób po przebytych operacjach rozszczepu podniebienia. U tych pacjentów labiogramy wykazały zmiany długości i głębokości bruzd. Dyskusja Chociaż podstawowy kształt bruzd wargowych pozostaje trwały niezależnie od wieku, to jednak urazy, nowotwory, rozszczepy, przebyte zabiegi oraz stany chorobowe warg mogą zmieniać rysunek linii i bruzd. To w sposób znaczący może utrudniać identyfikację osobniczą przydatną w kryminologii. Dotyczy to sytuacji, gdy pozostawiono ślady przed zmianą ukształtowania szpary ustnej, a szczególnie czerwieni wargowej (3, 7, 9). Co prawda, do identyfikacji pozostaje cheiloskopijna 861

4 L. Lewandowski, K. Osmola Czas. Stomatol., Ryc. 1. Cheilogram blizna wargi dolnej po usunięciu guza dna jamy ustnej. Ryc. 2. Cheilogram stan po usunięciu wargi dolnej i jej rekonstrukcji płatem skórnym. Brak czerwieni wargowej. analiza zdrowej wargi, to jednak zdarza się, że obie wargi zostają inaczej ukształtowane z przyczyn losowych. Obserwowano zmiany w ukształtowaniu zarysu i powierzchni nieoperowanych warg. W zależności od kierunku ich pociągania przez blizny uwidaczniało się pogłębianie lub spłycanie bruzd. Stwierdzono również wpływ grubości i sztywności płatów stosowanych w rekonstrukcji na obraz cheiloskopowanych warg. Gruby płat dodatkowo wsparty nienaruszonym łukem zębowym dawał wyraźniejsze odbicie niż płat przy rekonstrukcji wargi dolnej z resekcją żuchwy. Taki płat jest bowiem miękki i pozbawiony czynności mięśnia okrężnego ust, który pozostawiony nawet w niewielkiej masie przy zachowanym unerwieniu jest w stanie częściowo napiąć rekonstruowany fragment przez pociąganie. Zmiany czerwieni wargowej mogą być łatwo dokonane w następstwie postępowania chirurgicznego i to w ocenie identyfikacyjnej, cheiloskopijnej musi być wzięte pod uwagę (5). W ocenie labiogramów należy uwzględnić fakt, że brak odbić lub obecność innych patologicznych zmian na labiogramie może również oznaczać brak czerwieni lub jej deformację spowodowaną przebytym zabiegiem. Wnioski Ryc. 3. Cheilogram stan po rekonstrukcji kącika ust i części wargi górnej płatem czołowym. 1. Obecność zmian patologicznych na czerwieni wargowej powstałych po leczeniu chirurgicznym może zarówno utrudnić cheiloskopową identyfikację osobniczą, jak i stanowić na pozostawionym śladzie element ułatwiający rozpoznanie. 2. Brak odbicia czerwieni wargowej na labiogramie może oznaczać jej brak z powodu chirurgicznego usunięcia wargi. 862

5 2006, LIX, 12 Osobnicza identyfikacja cheiloskopowa Piśmiennictwo 1. Domachowska R.: Z problematyki identyfikacji śladów warg. Prob. Kryminal., 1979, 137, Endris R., Poetach-Schneider L.: Zum Beweisert das menschlichen Lippen und Nagelreliefs bei Identifizierungen. Archiv für Kriminologie, 1985, 175, 1-2, Hirth L., Goedde H. W., Pfeifer G., Kastein L.: Lippenfurchen und Hautleisten bei Zwillingen mit Lippen Kiefer Gaumen Spalten. Z. Morph., Anthrop., Stuttgart, 1978, 69, Kasprzak J.: Linie czerwieni wargowej cechy biologiczne i ich znaczenie w badaniach identyfikacyjnych człowieka. Prob. Kryminal., 1984, 163, Kasprzak J.: Wiek człowieka a niezmienność linii czerwieni wargowej. Prob.. Kryminal. 1993, , Kasprzak J., Łęczyńska B.: Cheiloskopia. Identyfikacja człowieka na podstawie śladu czerwieni wargowej. Wyd. Centr. Labor. Kryminal. KGP W-wa, Pruszewicz A., Gąsiorek J., Obrębowski A.: Zastosowanie cheiloskopii w ocenie klinicznej chorych po rozszczepach podniebienia. Otolaryngol. Pol., 1988, XLII, 4, Rota M. A., Luca M. N.: La studio delle impronte labiali al. Fini dell identificatione personale. Zacchia, 1979, 15/2, Suchecki A., Mierzwa K.: Wstępne badania w zakresie identyfikacji osób na podstawie odcisków czerwieni wargowej. Prob. Kryminal., 1973, Tsuchihashi Y.: Studies on personal identification by means of lip prints. Forensic Science, 1974, 3, 3, Ziółkowska E.: Przewodnik do badań bruzd czerwieni wargowej. AWF Poznań, 1984, skrypt nr 62. Otrzymano: dnia 28.XII.2005 r. (z poprawy 5.XII.2006 r.) Adres autorów: Poznań, ul. Przybyszewskiego chiszsk2@amp.edu.pl 863