Częstotliwość spożycia wybranych produktów spożywczych wśród osób w wieku starszym zależnie od ich miejsca zamieszkania

Transkrypt

1 Górecka Probl Hig D Epidemiol i wsp. Częstotliwość 2011, 92(4): spożycia wybranych produktów spożywczych wśród osób w wieku starszym zależnie od Częstotliwość spożycia wybranych produktów spożywczych wśród osób w wieku starszym zależnie od ich miejsca zamieszkania Consumption frequency of selected food products among the elderly according to place of residence Danuta Górecka 1/, Jolanta Czarnocińska 2/, Robert Owczarzak 1/ 1/ Katedra Technologii Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 2/ Katedra Higieny Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wprowadzenie. Prawidłowe żywienie jest jednym z czynników wpływających na zachowanie zdrowia, sprawności fizycznej i umysłowej. Czynnik ten nabiera szczególnego znaczenia w przypadku osób w wieku starszym, z powodu licznych nieprawidłowości żywieniowych obserwowanych w tej grupie wiekowej, jak i wobec starzenia się naszego społeczeństwa. Cel. Określenie zwyczajowej częstotliwości spożycia wybranych produktów spożywczych wśród osób starszych mieszających w Domu Pomocy Społecznej (DPS) w Ślesinie oraz wśród osób starszych mieszkających wraz ze swoimi rodzinami (DR) w okolicach Konina. Materiał i metoda. Badania przeprowadzono wśród 40 pensjonariuszy DPS oraz 80 osób DR w wieku lat. Do określenia częstotliwości zwyczajowej spożycia produktów spożywczych zastosowano skalę czterostopniową, składającą się z określeń słownych, którym przypisano odpowiednie wartości liczbowe: zawsze (codziennie) spożywam 4; często, 3 razy w tygodniu 3; czasami, raz w miesiącu 2; nigdy 1. Wyniki. Najczęściej spożywaną grupą produktów spożywczych był drób i jego przetwory. Najrzadziej spożywane były ryby i przetwory rybne. Częstotliwość spożycia większości produktów spożywczych była statystycznie zależna od miejsca zamieszkania badanych osób. Pensjonariusze DPS najczęściej spożywali wędliny z kurczaka i wołowinę, podczas gdy osoby z grupy DR kurczaka i chudą wieprzowinę. Stosunkowo wysoką częstotliwość spożycia miało mleko o zawartości tłuszczu 1,5-2%, a najrzadziej spożywanymi produktami mlecznymi były ser smażony i wędzony oraz biojogurt i Actimel. Wnioski. Wskazana byłaby popularyzacja wiedzy żywieniowej wśród osób starszych, szczególnie w zakresie roli ryb oraz przetworów mlecznych w żywieniu człowieka. Introduction. Proper nutrition is one of the decisive factors in maintaining health and physical and mental efficiency. This factor is particularly important in elderly people, because of numerous nutritional irregularities observed in this age group, as well as the aging of our society. Aim. To determine the habitual frequency of consumption of selected food among geriatric residents of the social welfare homes (DPS) in Ślesin, and among the elderly living with their families (DR) in the Konin region. Material & Methods. The study was carried out among 40 DPS residents and 80 DR elderly aged years. To determine the habitual frequency of consumption of food products a four point scale was used, containing the following descriptions of consumption frequency: always (every day) 4; often, 3 times a week 3, sometimes, once a month 2; never 1. Results. Poultry was the most frequently consumed food group. Fish and fish products were the lowest in the frequency hierarchy. The frequency of consumption of most food products was statistically dependent on residence. The DPS populations most frequently consumed beef and poultry sausages; the DR group lean pork and high quality sausages % fat milk was the product most often consumed. Fried and smoked cheese, bio-yoghurt and Actimel were the least frequently consumed. Conclusions. The results suggest that nutritional knowledge should be promoted among the elderly, particularly regarding the role of fish and fermented milk beverages in human nutrition. Key words: social welfare home, elderly, frequency of consumption Słowa kluczowe: dom pomocy społecznej, osoby starsze, częstotliwość spożycia Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr hab. prof. UP. Danuta Górecka Katedra Technologii Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 31, Poznań tel , gordan@up.poznan.pl Wstęp Zwiększająca się gwałtownie populacja ludzi starszych stwarza konieczność rozwoju wiedzy o zagrożeniach żywieniowych i ich uwarunkowaniach w różnych środowiskach, co pozwoli wyeliminować błędy oraz zminimalizować ryzyko niewłaściwego żywienia i jego negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Starzenie się organizmu jest fizjologicznym pro-

2 956 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): cesem, pojawiającym się wraz z wiekiem, polegającym na stałym zmniejszaniu się aktywności biologicznej organizmu, co przejawia się w mniejszej zdolności do regeneracji i adaptacji organizmu [1]. Do prawidłowego żywienia człowieka starszego konieczne jest regularne podawanie pokarmów o określonym składzie jakościowym, w odpowiednich ilościach i proporcjach, przy zachowaniu pożądanych właściwości organoleptycznych i wymagań sanitarno-higienicznych. Należy dostosować podaż energii i składników odżywczych do rzeczywistego zapotrzebowania organizmu i nie doprowadzać do stanu nadmiernego żywienia lub niedożywienia, mogących powodować powstawanie i rozwój wielu jednostek chorobowych, prowadzących w konsekwencji do pogorszenia stanu zdrowia [2]. Na zachowania żywieniowe ludzi starszych wpływa między innymi płeć, wiek, uwarunkowania kulturowe, regionalne i sytuacja materialna [3]. U ludzi w starszym wieku obserwuje się ograniczenia w odczuwaniu smaku i zapachu, co pociąga za sobą utratę apetytu, a często występujące braki w uzębieniu ograniczają żucie i rozdrabnianie pokarmów. Może to doprowadzić do zaburzeń w trawieniu i wchłanianiu, a jednocześnie ograniczyć spożywanie wielu wartościowych produktów spożywczych, np. surowych warzyw i owoców [1]. Jednym z instrumentów polityki społecznej państwa wobec ludzi starszych są domy pomocy społecznej (DPS). Placówki tego typu udzielają schronienia, opieki i wsparcia osobom, które z różnych przyczyn nie mogły liczyć na pomoc w środowisku rodzinnym. DPS działa na podstawie regulaminu, który między innymi określa organizację i zasady funkcjonowania, zakres świadczonych usług oraz prawa i obowiązki mieszkańców. Życie mieszkańców DPS jest zdominowane przez fizjologię, skoncentrowane na najbardziej podstawowych czynnościach życiowych. DPS zapewnia mieszkańcom codzienne wyżywienie: śniadanie, obiad i kolację, a godziny posiłków wyznaczają strukturę dnia codziennego [4]. Cel badań Określenie zwyczajowej częstotliwości spożycia wybranych produktów spożywczych, z takich grup jak: mięso, drób i ich przetwory, ryby i ich przetwory oraz mleko i jego przetwory, wśród osób starszych mieszających w Domu Pomocy Społecznej (DPS) w Ślesinie oraz wśród osób starszych mieszkających wraz ze swoimi rodzinami (DR) w okolicach Konina. Materiał i metody W badaniach wzięło udział 120 osób w wieku starszym (60 osób w wieku lat i 60 osób w wieku lat). Część respondentów (40 osób) była pensjonariuszami DPS w Ślesinie (województwo wielkopolskie) i korzystała z możliwości spożywania posiłków w tej placówce. Pozostali respondenci (80 osób), którzy brali udział w badaniach, mieszkali wraz ze swoimi rodzinami (DR) w okolicach Konina. Do określenia częstotliwości spożycia produktów spożywczych zastosowano skalę czterostopniową, składającą się z określeń słownych, którym przypisano wartości liczbowe: zawsze (codziennie) spożywam 4; często, 3 razy w tygodniu 3; czasami, raz w miesiącu 2; nigdy 1. Do analizy statystycznej uzyskanych wyników wykorzystano test Kołmogorowa-Smirnowa (K-S) oraz współczynnik korelacji porządku rang Spearmana (Rs). Mieszkańcy DPS stanowili ogółem 33% osób, wśród których było 55% kobiet i 45% mężczyzn. Grupa osób mieszkająca z rodziną stanowiła 67%, w tym było 64% kobiet i 36% mężczyzn. W grupie respondentów mieszkających z rodziną, 16% prowadziło gospodarstwo samotnie, a 43% wspólnie z mężem lub żoną. Pozostała część osób z tej grupy prowadziła gospodarstwo wspólnie z rodziną. Biorąc pod uwagę wykształcenie, to największą grupę stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym (34%), a następnie średnim (29%) i zawodowym (28%), zaś najmniej liczną grupą były osoby z wykształceniem wyższym (9%). Wyniki Pomiędzy osobami starszymi mieszkającymi ze swoimi rodzinami a pensjonariuszami DPS nie stwierdzono istotnych różnic w uszeregowaniu częstotliwości spożycia produktów w ramach wszystkich grup produktów uwzględnionych w badaniach (tabele I-III). Wyznaczone współczynniki korelacji porządku rang były wysokie i wynosiły: 0,74 (p<0,01) dla mięsa, drobiu i ich przetworów, 0,73 (p<0,01) dla ryb i przetworów rybnych oraz 0,80 (p<0,0001) dla mleka i jego przetworów, świadcząc o podobieństwie porównywanych szeregów. Jak wynika z tabeli I częstotliwość spożycia mięsa, drobiu i ich przetworów była w małym stopniu uzależniona od miejsca zamieszkania badanych osób, bowiem czynnik ten istotnie zróżnicował częstotliwość spożycia 5 produktów spośród 16 branych pod uwagę w tej grupie. Wędliny z kurczaka i średniorozdrobnione oraz wołowina były częściej spożywane przez pensjonariuszy DPS w porównaniu z osobami mieszkającymi w domach rodzinnych (odpowiednio 3,13 vs. 2,22; 2,58 vs. 2,21 i 2,90 vs. 1,76), zaś odwrotną sytuację odnotowano dla wędlin drobnorozdrobnionych i podrobów drobiowych (odpowiednio 1,25 vs. 1,99 i 1,15 vs. 1,76). Produktami najczęściej wybieranymi przez respondentów z DPS były wędliny z kurczaka, wołowina i kurczak, a osoby z grupy DR najczęściej

3 Górecka D i wsp. Częstotliwość spożycia wybranych produktów spożywczych wśród osób w wieku starszym zależnie od Tabela I. Częstotliwość spożycia mięsa, drobiu i ich przetworów Table I. Frequency of consumption of meat, poultry and their products Kurczak 2,80±0,54 1 2,85±0,53 3 ns Wieprzowina chuda 2,55±0,67 2 2,33±0,73 6 ns Wędliny wysokogatunkowe 2,50±0,73 3 2,40±0,74 5 ns Wędliny z kurczaka 2,22±0,57 4 3,13±0,61 1 <0,001 Wędliny średniorozdrobnione 2,21±0,67 5 2,58±0,64 4 <0,01 Pasztety 2,16±0,68 6,5 2,02±0,16 8 ns Wędliny z indyka 2,16±0,66 6,5 2,15±0,53 7 ns Indyk 2,04±0,77 8 1,97±0,53 9 ns Wędliny drobnorozdrobnione 1,99±0,65 9 1,25±0,44 13 <0,001 Podroby 1,86±0, ,47±0,51 12 ns Wieprzowina tłusta 1,76±0, ,65±0,74 10 ns Wołowina 1,76±0, ,90±0,78 2 <0,001 Podroby drobiowe 1,76±0, ,15±0,36 14 <0,001 Cielęcina 1,55±0, ,60±0,67 11 ns Dziczyzna 1,19±0, ,00±0,00 16 ns Baranina 1,13±0, ,03±0,16 15 ns Korelacja porządku rang R s =0,74 p<0,01 Tabela II. Częstotliwość spożycia ryb i przetworów rybnych Table II. Frequency of consumption of fish and their products Śledź 2,46±0,67 1 2,03±0,66 2 ns Konserwy rybne 2,18±0,73 2 1,47±0,55 5,5 <0,001 Makrela 2,16±0,68 3 1,60±0,63 4 <0,01 Karp 2,04±0,54 4 1,48±0,55 5,5 <0,001 Ryby w zalewie 1,98±0,59 5 1,03±0,16 11 ns Dorsz 1,94±0,56 6 2,60±0,63 1 <0,001 Mintaj 1,86±0,65 7 1,03±0,16 11 <0,001 Tuńczyk 1,71±0,64 8 1,90±0,78 3 ns Pstrąg 1,57±0,65 9 1,08±0,27 8 <0,001 Łosoś 1,54±0, ,03±0,16 11 <0,001 Morszczuk 1,51±0, ,00±0,00 15 <0,001 Flądra 1,49±0, ,13±0,33 7 <0,05 Węgorz 1,36±0, ,03±0,16 11 <0,05 Sandacz 1,34±0, ,00±0,00 15 <0,05 Halibut 1,25±0, ,02±0,16 11 ns Lin 1,19±0, ,00±0,00 15 ns Korelacja porządku rang Rs=0,73 p<0,01 wybierały kurczaka, chudą wieprzowinę oraz wędliny wysokogatunkowe. Dziczyzna i baranina były najrzadziej spożywanymi produktami w obu grupach ankietowanych. Częstotliwość spożycia ryb i przetworów rybnych była w dużym stopniu uzależniona od miejsca zamieszkania badanych osób, gdyż czynnik ten istotnie zróżnicował częstotliwość spożycia 10 produktów spośród 16 uwzględnionych w tej grupie (tab. II). Konserwy rybne oraz takie ryby jak makrela, karp, mintaj, pstrąg, łosoś, flądra, węgorz i sandacz były częściej spożywane przez osoby mieszkające w domach rodzinnych w porównaniu z pensjonariuszami DPS, przy czym szczególnie duże różnice odnotowano dla mintaja i konserw rybnych (odpowiednio 1,86 vs. 1,03 i 2,18 vs. 1,47). Przeciwstawną sytuację stwierdzono dla dorsza, który częściej był obecny w żywieniu respondentów z DPS niż u osób z grupy DR (2,60 vs. 1,94). Wszyscy pensjonariusze DPS zadeklarowali, że nie spożywali morszczuka, sandacza i lina, a zdecydowana większość z nich stwierdziła, że nie spożywała ryb w zalewie oraz mintaja, łososia, węgorza i halibuta. Dorsz, śledź i tuńczyk były najczęściej wybierane przez respondentów z DPS, a dla osób mieszkających w domach rodzinnych takimi produktami były śledź, konserwy rybne i makrela. Najrzadziej spożywanymi rybami przez ankietowanych z grupy DR były lin i halibut. Jak wynika z tabeli III częstotliwość spożycia mleka i jego przetworów była w bardzo dużym stopniu uzależniona od miejsca zamieszkania badanych osób, Tabela III. Częstotliwość spożycia mleka i jego przetworów Table III. Frequency of consumption of milk and dairy products Mleko 1,5-2% tłuszczu 2,46±0,94 1 3,38±1,05 1 <0,001 Jogurt owocowy 2,45±0,87 2 2,10±0,71 3 ns Jogurt naturalny 2,31±0,82 3 1,58±0,50 9,5 <0,001 Twaróg półtłusty 2,26±0,69 4 1,70±0,65 8 <0,05 Ser żółty tłusty 2,24±0,75 5 1,55±0,55 11 <0,001 Maślanka 2,23±0,84 6 1,83±0,45 5 <0,05 Mleko 3,2% tłuszczu 2,20±1,08 7,5 1,13±0,40 14 <0,001 Twaróg chudy 2,20±0,82 7,5 1,58±0,68 9,5 <0,01 Mleko kwaśne 2,19±0,90 9 1,10±0,38 15 <0,001 Śmietana 12% tłuszczu 2,09±0, ,23±1,12 2 <0,001 Serek homogenizowany 2,04±0, ,75±0,44 6 ns Twaróg tłusty 2,03±0, ,50±0,60 12 <0,05 Kefir 2,00±0, ,95±0,50 4 ns Ser topiony 1,99±0, ,72±0,45 7 <0,01 Śmietana 18% tłuszczu 1,98±0, ,20±0,46 13 <0,001 Śmietanka 30% tłuszczu 1,76±0, ,00±0,00 21,5 <0,001 Jogurt light 1,71±0, ,08±0,35 16 <0,001 Śmietanka 9% tłuszczu 1,64±0, ,00±0,00 21,5 <0,001 Jogurt z dodatkiem zbóż 1,63±0, ,00±0,00 21,5 <0,001 Mleko 0,5% tłuszczu 1,57±0,85 20,5 1,00±0,00 21,5 <0,01 Ser pleśniowy 1,58±0,79 20,5 1,00±0,00 21,5 <0,001 Biojogurt 1,55±0, ,00±0,00 21,5 <0,001 Ser smażony 1,54±0, ,03±0,16 17 <0,001 Actimel 1,39±0, ,00±0,00 21,5 <0,05 Ser wędzony 1,29±0, ,00±0,00 21,5 ns Korelacja porządku rang Rs=0,80 p<0,0001

4 958 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): ponieważ czynnik ten istotnie zróżnicował częstotliwość spożycia 21 produktów spośród 25 analizowanych w tej grupie. Mleko o zawartości tłuszczu 1,5-2% i śmietana o zawartości tłuszczu 12% były częściej spożywane przez pensjonariuszy DPS w porównaniu z osobami mieszkającymi w domach rodzinnych (odpowiednio 3,38 vs. 2,46 i 3,23 vs. 2,09). Odwrotną sytuację stwierdzono dla pozostałych produktów mlecznych, w przypadku których różnice między średnimi częstotliwościami spożycia były istotne statycznie. Aż 8 produktów mlecznych, takich jak śmietanka o zawartości tłuszczu 9% i 30%, jogurt z dodatkiem zbóż, mleko o zawartości tłuszczu 0,5%, ser pleśniowy, biojogurt, Actimel i ser wędzony nie były w ogóle spożywane przez wszystkich respondentów z DPS. W obu grupach ankietowanych najczęściej spożywanym produktem mlecznym okazało się mleko o zawartości tłuszczu 1,5 2%. Wysoką pozycję na liście rankingowej miał także jogurt owocowy, natomiast najrzadziej wybieranym produktem mlecznym był ser wędzony. Dyskusja Problemowi starzenia się człowieka poświęca się w ostatnim czasie coraz więcej uwagi, ze względu na obserwowany na całym świecie wzrost liczby ludzi starszych. Do wydłużenia życia przyczyniły się warunki życia, takie jak: warunki mieszkania, pracy oraz odpoczynku, opieka zdrowotna i dostęp do środków leczniczych, a także właściwe żywienie [5]. Szacuje się, że co dziesiąty mieszkaniec świata ma obecnie powyżej 60 lat, a do roku 2050 wiek ten będzie osiągnięty przez co piątego człowieka [6]. U osób starszych prawidłowe żywienie utrudnione jest przez pogłębiające się zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu, braki w uzębieniu, choroby przewlekłe związane z koniecznością stosowania diety, nieprawidłowe nawyki żywieniowe, a także gorszą, a czasem wręcz złą sytuacją ekonomiczną [7]. Konsekwencją nieprawidłowych zachowań żywieniowych wśród osób po 60. roku życia może być z jednej strony niedożywienie, a z drugiej wzrost zachorowalności na schorzenia typu: otyłość, miażdżyca czy cukrzyca. W ostatnim okresie rośnie zainteresowanie tą problematyką, ze względu na zmiany socjodemograficzne w społeczeństwie i większą troskę o jakość życia osób w wieku starszym [8]. Biorąc pod uwagę średnią częstotliwość spożycia badanych produktów spożywczych, dla wielu z nich stwierdzono istotne różnice pomiędzy grupą osób mieszkających w domach rodzinnych a grupą pensjonariuszy DPS. W przypadku mięsa, drobiu i ich przetworów osoby z DPS najczęściej spożywały wędliny z kurczaka, wołowinę i kurczaka, podczas gdy ankietowani z grupy DR kurczaka, chudą wieprzowinę i wędliny wysokogatunkowe. Według danych Departamentu Warunków Życia GUS [9] częstotliwość spożycia mięsa drobiowego przez osoby starsze jest wyższa w porównaniu z mięsem wołowym, wieprzowym czy cielęcym. Częstsze spożywanie kurczaka, a rzadsze indyka, mogło być spowodowane różnicą cenową dla tego rodzaju mięsa. Zaobserwowane zjawisko można uznać za pozytywne z żywieniowego punktu widzenia, podobnie jak i stosunkowo rzadkie spożywanie podrobów przez badanych z obu grup, produktów o dużej zawartości cholesterolu, który powinno się ograniczać, zwłaszcza w diecie osób starszych. W obu grupach respondentów rzadko spożywano też tłustą wieprzowinę, co także można uznać za pozytywny symptom racjonalnego żywienia. Podobne wyniki zaprezentowały w swojej pracy Kołłajtis-Dołowy i Tyska [10], stwierdzając, że prawie połowa ogółu respondentów starała się nie jadać tłustych wędlin i mięs. Również Mossakowska i wsp. [11] uzyskali zbliżone wyniki, stwierdzając jednocześnie, że więcej statystycznie kobiet, niż mężczyzn, unikało spożywania tłustych mięs i wędlin. Małe zainteresowanie wszystkich osób dziczyzną i baraniną może wynikać z mniejszej dostępności na rynku tego typu mięs oraz ich wysokiej ceny. Na podstawie wykonanych badań można wywnioskować, że częstość spożycia ryb przez osoby starsze nie jest zgodna z zaleceniami żywieniowymi. Na stosunkowo wysoką częstotliwość spożycia dorsza w grupie DPS i śledzia w obu grupach respondentów mogły mieć wpływ: umiarkowana cena tych ryb, ich dostępność na rynku i walory smakowe. Podobne wyniki przedstawiły w swojej pracy Słowińska i Wądołowska [12], podkreślając jednocześnie, że spożycie ryb przez osoby w wieku podeszłym jest zbyt małe. Negatywną konsekwencją zdrowotną tej nieprawidłowości może być zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób dietozależnych. Z przeprowadzonych badań wynika, że spośród mleka i jego przetworów największym zainteresowaniem cieszyło się mleko o zawartości tłuszczu 1,5-2%, zwłaszcza wśród pensjonariuszy DPS. Być może istotnie wyższa częstotliwość spożywania tego produktu przez osoby z tej grupy była wynikiem systematycznego podawania mleka w posiłkach i wykształconych dzięki temu prozdrowotnych nawyków żywieniowych. Podobne wyniki otrzymały Kołłajtis-Dołowy i Tyska [10]. Autorki wysunęły przypuszczenie, że na taki stan rzeczy prawdopodobnie wpłynęła dostępność mleka i jego relatywnie niska cena. Interesujący wynik odnotowano dla częstotliwości spożycia jogurtu owocowego, który zajął drugie lub trzecie miejsce w szeregu częstotliwości spożycia mleka i jego przetworów. Jako przyczynę można wskazać nie tylko umiarkowaną cenę jogurtów owocowych, ale przede wszystkim ich wysokie walory smakowe, a smak uważany jest za głów-

5 Górecka D i wsp. Częstotliwość spożycia wybranych produktów spożywczych wśród osób w wieku starszym zależnie od ny determinant wyboru większości produktów spożywczych [13]. Produktami najrzadziej spożywanymi przez ankietowanych były ser wędzony i smażony oraz Actimel i biojogurt, co może być związane z niewielką znajomością tego typu wyrobów wśród osób w wieku starszym. Ocena zachowań żywieniowych osób starszych, dokonana przez Gabrowską i Spodaryk [14], wykazała zbyt niskie spożycie serów twarogowych. Na małe spożycie mleka i przetworów mlecznych oraz ryb zwrócono uwagę w pracy Myszkowskiej-Ryciak i wsp. [15]. Wyniki badań Słowińskiej i Wądołowskiej [16] również wskazują na zbyt niskie spożycie produktów mlecznych przez osoby starsze, czego konsekwencją jest zbyt mała podaż wapnia w diecie tych osób. Wnioski 1. Dla większości badanych produktów spożywczych ich częstotliwość spożycia przez osoby starsze była istotnie zależna od miejsca zamieszkania tych osób, zaś szeregi częstotliwości spożycia produktów w ramach wszystkich grup produktów uwzględnionych w badaniach były podobne w obu grupach respondentów. 2. Osoby mieszkające z rodziną najczęściej spożywały kurczaka, chudą wieprzowinę i wędliny wysokogatunkowe, a pensjonariusze DPS wędliny z kurczaka, wołowinę oraz kurczaka. Można to uznać za prozdrowotne zachowania żywieniowe, podobnie jak stosunkowo częste spożywanie mleka o zawartości tłuszczu 1,5-2% przez obie grupy ankietowanych. Jako nieprawidłowe zachowania żywieniowe wszystkich badanych osób należy uznać zbyt niską częstotliwość spożycia większości produktów mlecznych, zwłaszcza Actimelu i biojogurtu, jak również ryb oraz przetworów rybnych. 3. Otrzymane wyniki wskazują na potrzebę popularyzacji wiedzy żywieniowej wśród osób starszych, szczególnie w zakresie roli ryb i przetworów mlecznych w żywieniu człowieka. Piśmiennictwo / References 1. Roszkowski W. Żywienie osób starszych. [w:] Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Hasik J, Gawęcki J (red). PWN, Warszawa 2000: Duda G. Zwyczaje żywieniowe a stan zdrowia i odżywienia osób w wieku podeszłym. Bromat Chem Toksykol 2003, supl: Chalcarz W, Radzimirska-Graczyk M, Spochacz E. Ocena preferencji pokarmowych ludzi w wieku podeszłym mieszkających w domach pomocy społecznej. Nowa Med 2000, 12: Fabiszak A. Jakość świadczonych usług w aspekcie zaspokajania potrzeb mieszkańców Domu Pomocy Społecznej. PWSZ, Konin Ziemlański Ś. Sposób żywienia się człowieka (zarys historyczny). Żyw Człow Metab 1993, 20(1): Płaszewska-Żywko L, Brzuzan P i wsp. Sprawność funkcjonalna u osób w wieku podeszłym w domach pomocy społecznej. Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): Roszkowski W. Specyfika żywienia ludzi starszych. Przem Spoż 1997, 6: Zielke M, Kostrzewa-Tarnowska A. Preferencje pokarmów o zróżnicowanej wartości energetycznej a wybrane parametry stanu odżywienia osób starszych. Żyw Człow Metab 2001, 28,supl: Gublicka B, Kwasek M. Wpływ dochodów na spożycie żywności w gospodarstwach domowych. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, Warszawa 2001: Kołłajtis-Dołowy A, Tyska M. Świadomość żywieniowa ludzi starszych w relacji do ich postaw i zachowań żywieniowych. Żyw Człow Metab 2004, 31(1): Mossakowska M, Puzianowska-Kuźnicka M i wsp. Program badania polskich stulatków PolStu99 poszukiwanie czynników sprzyjających długowieczności. Gerontol Pol 2000, 4: Słowińska A, Wądołowska L. Struktura spożycia i upodobania żywieniowe osób w wieku podeszłym z rejonu olsztyńskiego. [w:] Konsument żywności i jego zachowania rynkowe. SGGW, Warszawa 2000: Babicz-Zielińska E. Zachowania konsumentów w stosunku do żywności i żywienia. Żywność 2001, 29, supl: Gabrowska E, Spodaryk M. Ocena sposobu żywienia osób starszych mieszkających w Krakowie. Żyw Człow Metab 2002, 29, supl: Myszkowska-Ryciak J, Bujko J, Malesza M. Ocena sposobu żywienia kobiet w wieku podeszłym zrzeszonych w Uniwersytecie Trzeciego Wieku w Warszawie. Żyw Człow Metab 2003, 30, 1/2: Słowińska MA, Wądołowska L. Środowiskowe zróżnicowanie spożycia wapnia i produktów mlecznych przez osoby w wieku podeszłym. Żyw Człow Metab 2004, 31(1):