Przeciwdrobnoustrojowe działanie Chelidonium majus L.**

Transkrypt

1 orgis *ogdan Kędzia 1, Elżbieta Hołderna-Kędzia 1, nna Goździcka-Józefiak 2, Waldemar uchwald 1 Przeciwdrobnoustrojowe działanie helidonium majus L.** 1 Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski 2 Zakład Wirusologii Molekularnej, Wydział iologii, Uniwersytet im. dama Mickiewicza w Poznaniu Kierownik Zakładu: prof. dr hab. nna Goździcka-Józefiak THE NTIMIROIL TIVITY OF HELIDONIUM MJUS L. SUMMRY The review of scientific literature show, that the extracts from herb and roots of helidonium majus L. have the antimicrobial activity. For antimicrobial, antifungal, antiviral and antiprotozoal activities are responsible mainly isoquinoline alkaloids: chelidonine, chelerythrine, sanguinarine and berberine. The stronger activity show the sanguinarine. In the case of antiviral activity in addition to mentioned alkaloids are active also protein substances (poliglicosaminoglycan). bove demonstrated data show that extracts and alkaloids isolated from helidonium majus are valuble medicinal products for the use in treatment diseases caused by microorganisms. KEY WORDS: HELIDONIUM MJUS L. LKLOIDS PROTEINS NTIMIROIL TIVITY Praca ma na celu przedstawienie działania przeciwbakteryjnego, przeciwgrzybiczego, przeciwwirusowego, przeciwpierwotniakowego i przeciwpasożytniczego wyciągów otrzymanych z helidonium majus L. (glistnik jaskółcze ziele) oraz wybranych alkaloidów i białek występujących w tej roślinie. Działanie przeciwbakteryjne Wyciągi i frakcje alkaloidowe Działanie przeciwbakteryjne wyciągów i frakcji alkaloidowych otrzymanych z helidonium majus L. w świetle badań piśmiennictwa przedstawiono w tabeli 1. Z badań tych, przeprowadzonych różnymi metodami wynika, że ziarniaki Gram-dodatnie, laseczki tlenowe i prątki kwasooporne są bardziej wrażliwe na działanie substancji antybiotycznych występujących w różnych częściach glistnika w porównaniu do pałeczek Gram-ujemnych (1-7). Poza tym można stwierdzić, że wyciągi otrzymane z korzeni są znacznie bardziej aktywne antybiotycznie niż otrzymane z ziela badanej rośliny (2, 3). lkaloidy izochinolinowe typu benzofenantrydyny adania obejmujące chelidoninę, chelerytrynę i sangwinarynę, alkaloidy typu benzofenantrydyny wyizolowane z helidonium majus L., zebrane w tabelach 2-4, wskazują, że chelerytryna i sangwinaryna odznaczały się wielokrotnie silniejszą aktywnością antybiotyczną wobec bakterii Gram-dodatnich, Gram- -ujemnych i prątków kwasoopornych w porównaniu do chelidoniny. Natomiast pochodne 8-hydroksydihydro-chelerytryny i sangwinaryny były wielokrotnie bardziej aktywne antybiotycznie wobec szczepów gronkowców opornych na metycylinę w porównaniu do pochodnych dihydro- tych samych alkaloidów (tab. 5). Należy dodać, że aktywność antybiotyczna (MI) w granicach 0,5- µg/ml (tab. 3, 4 i 5), zaliczana jest do wysokich aktywności, odpowiadających działaniu niektórych antybiotyków. Na tej podstawie można przyjąć, że chelerytryna, sangwinaryna oraz ich pochodne 8-hydroksydihydro- charakteryzują się wysoką aktywnością przeciwbakteryjną, zarówno wobec bakterii Gram-dodatnich, Gram-ujemnych, jak i prątków kwasoopornych. **Opracowanie zostało wykonane w ramach projektu badawczego N N pt. adania biologiczne i farmakologiczne frakcji białkowych i niebiałkowych wyciągów z helidonium majus L., z wykorzystaniem surowców pochodzących z upraw gruntowych i kultur in vitro. 236 Postępy Fitoterapii 4/13

2 Przeciwdrobnoustrojowe działanie helidonium majus L. Tabela 1. Działanie przeciwbakteryjne wyciągów i frakcji alkaloidowych otrzymanych z helidonium majus L. w świetle Wyciąg lub frakcja alkaloidowa zęść rośliny Pozycja piśmiennictwa ziarniaki G+ (MI w µg/ml) pałeczki G- laseczki tlenowe prątki kwasooporne Wyciąg etanolowy (70%) ziele 1 < 10 < 10/0 0 0 Wyciąg etanolowy ziele korzeń /00 /> 0 Wyciąg etanolowy (80%) ziele korzeń 3 3 > 64 > > > 16 Frakcja alkaloidowa ziele 4 19 Wyciąg metanolowy ziele 5 D / Wyciąg heksanowy ziele 6 > 0 Wyciąg etylooctowy ziele 6 > 0 ziele 6 > 0 Wyciąg etanolowy ziele 7 00 ziele 7 0 krążki bibułowe (400 µg/krążek, strefy zahamowania w mm) Seryjne rozcieńczenia w podłożu płynnym Seryjne rozcieńczenia w podłożu stałym D Studzienki (µg/studzienkę) Tabela 2. Działanie przeciwbakteryjne chelidoniny według ersch i Döpp (8) i wsp. (2) Kędzia i wsp. (7) tuberculosis (3) Escherichia coli (2) Salmonella gallinarum (2) smegmatis (3) Pseudomonas aeruginosa (2) Seryjne rozcieńczenia w podłożu płynnym Seryjne rozcieńczenia w podłożu stałym (1) akterie Gram-dodatnie, (2) bakterie Gram-ujemne, (3) prątki kwasooporne MI -50 > 0 > 0 > 0 > Tabela 3. Działanie przeciwbakteryjne chelerytryny według i wsp. (9) rtini i wsp. (10) Escherichia coli (2) Salmonella gallinarum (2) smegmatis (3) epidermidis (1) Seryjne rozcieńczenia w podłożu płynnym Seryjne rozcieńczenia w podłożu stałym MI > > (1) akterie Gram-dodatnie, (2) bakterie Gram-ujemne, (3) prątki kwasooporne 6 6 Postępy Fitoterapii 4/13 237

3 ogdan Kędzia i wsp. Tabela 4. Działanie przeciwbakteryjne sangwinaryny według ersch i Döpp (8) Wilczakowa i wsp. (11) i wsp. (9) rtini i wsp. (10) Kędzia i wsp. (7) tuberculosis (3) epidermidis (1) acillus subtilis (1) acillus anthracis (1) Escherichia coli (2) Proteus vulgaris (2) Salmonella typhi (2) Salmonella paratyphi (2) Shigella flexneri (2) Pseudomonas aeruginosa (2) tuberculosis (3) Escherichia coli (2) Salmonella gallinarum (2) smegmatis (3) epidermidis (1) Pseudomonas aeruginosa (2) Seryjne rozcieńczenia w podłożu płynnym Seryjne rozcieńczenia w podłożu stałym (1) akterie Gram-dodatnie, (2) bakterie Gram-ujemne, (3) prątki kwasooporne MI > lkaloidy izochinolinowe typu protoberberyny adania prowadzone w odniesieniu do berberyny (tab. 6) wskazują, że bakterie Gram-dodatnie i prątki kwasooporne były od 0 do 0 razy bardziej wrażliwe na ten alkaloid w porównaniu do bakterii Gram-ujemnych. iałko Oceniano wpływ lektyny ML () wyizolowanej z helidonium majus na szczepy aureus i Enterococcus sp. oporne na antybiotyki. Wyniki zebrane w tabeli 7 wskazują, że lektyna ML działała na szczepy gronkowców złocistych nieco silniej (MI = 31- µg/ml) niż na szczepy enterokoków (MI = 5- µg/ml). Tabela 6. Działanie przeciwbakteryjne berberyny według ersch i Döpp (8) Kędzia i wsp. (7) tuberculosis (3) Streptococcus pyogenes (1) Streptococcus pneumoniae (1) Enterococcus faecalis (1) Escherichia coli (2) itrobacter freundii (2) Proteus mirabilis (2) Pseudomonas aeruginosa (2) Seryjne rozcieńczenia w podłożu płynnym (1) akterie Gram-dodatnie, (2) bakterie Gram-ujemne MI Tabela 5. Działanie pochodnych chelerytryny i sangwinaryny na szczepy aureus oporne na metycylinę (MRS) (wg 4). Tabela 7. Działanie lektyny ML na szczepy aureus i Enterococcus sp. oporne na antybiotyki (wg ). adane drobnoustroje Liczba szczepów MI 1 adane pochodne Dihydrochelerytryna 8-Hydroksydihydrochelerytryna Dihydrosangwinaryna 8-Hydroksydihydrosangwinaryna Liczba szczepów MI ,5-8 aureus oporne na metycylinę (MRS) aureus oporne na mupirocynę (MNS) Enterococcus faecalis oporne na aminoglikozydy Enterococcus faecium oporne na aminoglikozydy adania prowadzono metodą seryjnych rozcieńczeń w podłożu płynnym. 1 adania prowadzono metodą seryjnych rozcieńczeń w podłożu płynnym. 238 Postępy Fitoterapii 4/13

4 Przeciwdrobnoustrojowe działanie helidonium majus L. Wyciągi Działanie przeciwgrzybicze Działanie przeciwgrzybicze wyciągów otrzymanych z ziela helidonium majus L. na grzyby drożdżoidalne, grzyby pleśniowe i dermatofity przedstawiono w tabelach 8 i 9. Wyniki prezentowanych badań wskazują, że działanie wyciągów z ziela tej rośliny na grzyby chorobotwórcze jest wyraźnie słabsze w porównaniu do działania wyciągów z ziela na bakterie chorobotwórcze. Dla przykładu dla najbardziej opornych bakterii (ziarniaki Gram-dodatnie, pa- Tabela 9. Działanie przeciwgrzybicze wyciągu etanolowego (1:1) z ziela helidonium majus L. na grzyby drożdżoidalne i dermatofity (wg 16). adane drobnoustroje Grzyby drożdżoidalne andida albicans andida krusei andida tropicalis andida parapsilosis Dermatofity mentagrophytes Microsporum gypseum Microsporum canis Epidermophyton floccosum MI 1 (mg/ml) ,5 1,5 1 adania prowadzono metodą seryjnych rozcieńczeń w podłożu płynnym. łeczki Gram-ujemne i laseczki tlenowe) MI wobec wyciągów etanolowych i metanolowych z ziela mieściło się w granicach 1,5-8 mg/ml, natomiast MI dla najbardziej opornych grzybów drożdżoidalnych wobec wyciągu etanolowego z ziela mieściło się w granicach -40 mg/ml, a zatem można przyjąć, że grzyby chorobotwórcze są od kilku do kilkunastu razy bardziej oporne na działanie wyciągów z helidonium majus niż bakterie chorobotwórcze. Ponadto wykazano (), że wyciągi etanolowe z korzeni helidonium majus odznaczają się wielokrotnie wyższą aktywnością przeciwgrzybiczą w porównaniu do wyciągów z ziela tej rośliny, podobnie jak to opisano wcześniej w odniesieniu do bakterii (2, 3). lkaloidy izochinolinowe typu benzofenantrydyny Wyniki badań przedstawione w tabelach 10, 11 i wskazują, że działanie chelidoniny na grzyby drożdżoidalne, grzyby pleśniowe i dermatofity było wielokrotnie słabsze w porównaniu do chelerytryny i sangwinaryny. Można przyjąć, że aktywność przeciwgrzybicza wymienionych alkaloidów typu benzofenantrydyny była zbliżona do ich aktywności przeciwbakteryjnej (tab. 2, 3 i 4). Ponadto stwierdzono, że aktywność przeciwgrzybicza pochodnych chelerytryny i sangwinaryny (tab. 13) nie różniła się zbytnio od aktywności przeciwgrzybiczej chelerytryny i sangwinaryny. Tabela 8. Działanie przeciwgrzybicze soku mlecznego i wyciągów otrzymanych z ziela helidonium majus L. w świetle adane wyciągi Pozycja piśmiennictwa Grzyby Zahamowanie wzrostu (%) Sok mleczny Sok mleczny Sok mleczny Wyciąg etanolowy (70%) Wyciąg eterowy Wyciąg chloroformowy Wyciąg acetonowy Wyciąg etanolowy (96%) Wyciąg etanolowy (96%) Wyciąg etanolowy (96%) Wyciąg etanolowy (96%) Wyciąg metanolowy Wyciąg metanolowy Wyciąg metanolowy Wyciąg metanolowy interdigitale (1) gypseum (1) Microsporum audouini (1) Fusarium oxysporum v. cubense (2) Fusarium oxysporum v. melonis (2) Fusarium solani (2) Fusarium culmorum (2) Fusarium oxysporum v. cubense (2) Fusarium oxysporum v. melonis (2) Fusarium solani (2) Fusarium culmorum (2) Fusarium oxysporum v. cubense (2) Fusarium oxysporum v. melonis (2) Fusarium solani (2) Fusarium culmorum (2) Sok nierozcieńczony działanie bezpośrednie Wyciągi w stężeniu 25% w podłożu płynnym Wyciągi w stężeniu 0,4% w podłożu płynnym (1) Dermatofity, (2) grzyby pleśniowe chorobotwórcze dla roślin Postępy Fitoterapii 4/13 239

5 ogdan Kędzia i wsp. Tabela 10. Działanie przeciwgrzybicze chelidoniny według Kędzia i Hołderna- -Kędzia (17) andida albicans (1) andida parapsilosis (1) andida lipolytica (1) Torulopsis utilis (1) ryptococcus neoformans (1) spergillus fumigatus (2) Penicillium notatum (2) Scopulariopsis brevicaulis (2) ladosporium herbarum (2) Keratinomyces ajelloi (3) mentagrophytes (3) gypseum (3) MI Ma i wsp. (18) ladosporium herbarum (2) 10 Seryjne rozcieńczenia w podłożu płynnym mikrorozcieńczeniowa w podłożu płynnym (1) Grzyby drożdżoidalne, (2) grzyby pleśniowe, (3) dermatofity. Tabela. Działanie przeciwgrzybicze sangwinaryny według Wiczkanowa i wsp. (11) i wsp. (9) Kędzia i Hołderna- -Kędzia (17) Meng i wsp. () gypseum (1) Microsporum lanosum (1) MI andida albicans (2) 6 andida albicans (2) andida krusei (2) andida lipolytica (2) Torulopsis utilis (2) ryptococcus neoformans (2) Rhodotorula rubra (2) andida parapsilosis (1) andida tropicalis (1) andida krusei (1) andida glabrata (1) Seryjne rozcieńczenia w podłożu płynnym Seryjne rozcieńczenia w podłożu stałym mikrorozcieńczeniowa w podłożu stałym (1) Dermatofity, (2) grzyby drożdżoidalne Tabela 11. Działanie przeciwgrzybicze chelerytryny według i wsp. (9) Hejtmankova i wsp. (19) Meng i wsp. () MI andida albicans (1) 6 mentagrophytes (2) mentagrophytes var. granulosum (2) mentagrophytes var. interdigitalis (2) rubrum (2) tonsurans (2) schoenleini (2) Epidermophyton floccosum (2) Microsporum canis (2) spergillus fumigatus (3) spergillus niger (3) andida parapsilosis (1) andida krusei (1) andida glabrata (1) 24,7,6 16,0 22,2 19,3 30,8 27,6 29,3, Seryjne rozcieńczenia w podłożu stałym krążków bibułowych (1 mg chelerytryny/krążek) mikrorozcieńczeniowa w podłożu stałym (1) Grzyby drożdżoidalne, (2) dermatofity, (3) grzyby pleśniowe. lkaloidy izochinolinowe typu protoberberyny adania wykazały, że berberyna działała stosunkowo słabo na grzyby drożdżoidalne, grzyby pleśniowe i dermatofity (MI w granicach ->3000 µg/ml) (tab. ). Działanie przeciwwirusowe Działanie przeciwwirusowe wyciągów i frakcji otrzymanych z ziela helidonium majus L. oraz alkaloidów izochinolinowych wyizolowanych z tej rośliny można znaleźć w wielu publikacjach (22-27). Rodzaje wirusów oraz substancje użyte w badaniach zebrane zostały w tabeli. Furosawa i wsp. (22) wykazali, że wyciąg etanolowy z ziela helidonium majus, zawierający chelidoninę, podany w dawce 2,5 mg hamował rozwój wirusa zapalenia mózgu i mięśnia sercowego (encephalomyocarditis virus) u 45% myszy doświadczalnych. Lozjuk (23) stwierdził, że berberyna w ilości 0,5 mg hamowała rozwój wirusa grypy (influenza virus typ ) w zarodku jaja kurzego, podanego w dawce 1, 10 i EID 50 odpowiednio w 32,7; 43,2 i 33,0%. adania Kēry i wsp. (24) dowiodły, że wyciąg chloroformowy z ziela glistnika, zawierający głównie chelidoninę i koptyzynę, odznaczał się wyraźnym działaniem wirusobójczym w odniesieniu do adenowirusów, wywołujących u ludzi ostre, gorączkowe nieżyty błon 240 Postępy Fitoterapii 4/13

6 Przeciwdrobnoustrojowe działanie helidonium majus L. Tabela 13. Działanie przeciwgrzybicze pochodnych chelerytryny i sangwinaryny według adane pochodne Pozycja piśmiennictwa Grzyby MI Dihydrochelerytryna Dihydrosangwinaryna 8-Hydroksydihydrochelerytryna 8-Hydroksydihydrosangwinaryna mikrorozcieńczeniowa w podłożu płynnym mikrorozcieńczeniowa w podłożu stałym (1) Grzyby pleśniowe, (2) grzyby drożdżoidalne ladosporium herbarum (1) andida krusei (2) andida glabrata (2) andida tropicalis (2) andida krusei (2) andida glabrata (2) andida neoformans (2) ladosporium herbarum (1) andida parapsilosis (2) andida tropicalis (2) andida krusei (2) andida glabrata (2) andida neoformans (2) andida parapsilosis (2) andida tropicalis (2) andida krusei (2) andida glabrata (2) andida neoformans (2) Tabela. Działanie przeciwgrzybicze berberyny według Tabela. Działanie przeciwwirusowe ziela helidonium majus L. w świetle Mahajan i wsp. (21) Kędzia i Hołderna- -Kędzia (17) andida albicans (1) lternaria sp. (2) spergillus flavus (2) spergillus fumigatus (2) spergillus niger (2) Penicillium sp. (2) urvularia sp. (2) Fusarium sp. (2) Mucor sp. (2) Rhizopus oryzae (2) Scopulariopsis sp. (2) Syncephalastrum sp. (2) andida albicans (1) andida krusei (1) andida guilliermondii (1) andida parapsilopsis (1) Geotrichum candidum (1) Torulopsis utilis (1) ryptococcus neoformans (1) spergillus fumigatus (2) Penicillium notatum (2) Scopulariopsis brevicaulis (2) ladosporium herbarum (2) mentagrophytes (3) gypseum (3) Microsporum gypseum (3) Seryjne rozcieńczenia w podłożu stałym Seryjne rozcieńczenia w podłożu płynnym (1) Grzyby drożdżoidalne, (2) grzyby pleśniowe, (3) dermatofity. MI > Furosawa i wsp. (22) Lozjuk (23) Kēry i wsp. (24) Lesnau i wsp. (25) Tan i wsp. (26) Gerenčer i wsp. (27) Rodzaj wirusa encephalomyocarditis virus influenza virus typ adenovirus typ 5 i influenza virus typ i virus HIV-1 virus HIV-1 Substancja działająca wyciąg etanolowy (chelidonina) berberyna wyciąg chloroformowy (chelidonina, koptyzyna) berberyna chelidonina, chelerytryna, sangwinaryna, berberyna, koptyzyna frakcja białkowa (poliglikozaminoglikan) śluzowych górnych dróg oddechowych i spojówek (adenovirus typ 5 i ). Liczba tych wirusów, rozwijających się w hodowli tkankowej komórek Hep-2, po wprowadzeniu do niej 35 µg/ml wyciągu chloroformowego, po 2 godz. uległa obniżeniu o 50%. Według Lesnau i wsp. (25) berberyna w stężeniu -60 µg/ml hamowała namnażanie wirusów grypy (influenza virus typ i ) w zarodkach jaja kurzego w granicach 90,0-99,97%. adania Tan i wsp. (26) wykazały, że izolowane alkaloidy izochinolinowe: chelidonina, chelerytryna, sangwinaryna, koptyzyna i berberyna, powodują hamowanie rozwoju wirusa HIV-1 (human immunodeficiency virus) ludzkiego wirusa upośledzenia odporności. Sangwinaryna, berberyna i koptyzyna Postępy Fitoterapii 4/13 241

7 ogdan Kędzia i wsp. 1. Moskalenko S. Preliminary screening of far-eastern ethnomedicinal plants for antibacterial activity. J Ethnopharmacol 1986; : L, Leu RP, athala MS i wsp. ntimicrobial agents from higher plants. I. Introduction, rationale, and methodology. Lloydia 1972; 35: Kokoska L, Polesny Z, Rada V i wsp. Screening of some Siberian medicinal plants for antimicrobial activity. J Ethnopharmacol 02; 82: Zuo GY, Meng FY, Hao XY i wsp. nibacterial alkaloids from helidonium majus Linn. (Papaveraceae) against clinical isolates of methicillin-resistant aureus. J Pharm Pharmaceut Sci 08; 11(4): Ćivić, Vinterhalter, Šavikin-Fodulović K i wsp. hemical analysis and antimicrobial activity of methanol extracts of celandine (helidonium majus L.) plants growing in nature and cultured in vitro. rch iol Sci (elgrade) 08; 60(1):7P Hołderna-Kędzia E, Kędzia, Mścisz. Poszukiwanie wyciągów z helidonium majus L., z wykorzystaniem surowców roślinnych o wysokiej aktywności antybiotycznej. Post Fitoter 09; (1): Kędzia, Łożykowska K, Gryszczyńska i wsp. adania biologiczne i farmakologiczne frakcji białkowych i niebiałkowych wyciągów z helidomium majus L., z wykorzystaniem surowców pochodzących z upraw gruntowych i kultur in vitro. Proj ad N N Inst Włókien Nat Rośl Ziel, Poznań ersch HW, Döpp W. Prüfung einiger lkaloide in vitro auf Tuberkulostase. rzneim Forsch 1955; 5: L, Park YH, lark D i wsp. ntimicrobial agents from higher plants. n investigation of Hunnemannia fumariaefolia pseudoalcoholates of sanguinarine and chelerythrine. Lloydia 1978; 41: rtini M, Papa R, arbato G i wsp. acterial biofilm formation inhibitory activity revealed for plant derived natural compounds. ioorg Med hem ; : Wiczkanowa S, Rubinczik M, bgina WW i wsp. Izuczenie chimioterapeuticzeskogo dejstwija sangwinaryna. Farmakol Toksikol (Moskwa) 1969; 32(3): Fik E, Goździcka-Józefiak, Haertle T i wsp. New plant glucoprotein against methicillin resistant staphylococci and enterococci. cta Microbiol Polon 1997; 46(3): lkiewicz J, Majewski, Moczko S i wsp. O hamującym wpływie helidonium majus na wzrost grzybów chorobotwórczych. Przegl Dermatol Wenerol 1954; (4): Gertig H, Frenclova I, lkiewicz J i wsp. Działanie fungistatyczne preparatów i niektórych substancji izolowanych z glistnika (helidonium majus L.) cta Polon Pharm 1957; : Matos O, aeta J, Silva MJ i wsp. Sensitivity of Fusarium strains to helidonium majus L. extracts. J Ethnohamowały aktywność odwrotnej transkryptazy wirusa HIV w granicach stężeń 50-0 µg/ml, a chelidonina i chelerytryna w granicach stężeń 0-0 µg/ml. Z kolei Gerenčer i wsp. (27) stwierdzili, że zawarty we frakcji białkowej (otrzymanej z wyciągu wodnego z ziela helidonium majus) poliglikozaminoglikan, hamował aktywność odwrotnej transkryptazy wirusa HIV-1, rozwijającego się w hodowli tkankowej H9. Substancja ta w ciągu 28-dniowej inkubacji wirusa HIV-1 w hodowli tkankowej obniżała aktywność jego odwrotnej transkryptazy o 99,89%, powodując praktycznie całkowite jego zniszczenie. Z przytoczonych powyżej publikacji wynika, że zarówno alkaloidy izochinolinowe, jak i substancje białkowe zawarte w zielu helidonium majus L. odznaczają się działaniem przeciwwirusowym. Działanie przeciwpasożytnicze adania licznych autorów wskazują, że wyciągi z helidonium majus L. oraz wyosobnione z tej rośliny alkaloidy odznaczają się działaniem na pasożyty człowieka. Wiczkanowa i wsp. (11) podaje, że sangwinaryna w stężeniach 2-8 µg/ml hamuje rozwój Entamoeba histolytica pierwotniaka wywołującego ropień pełzakowy wątroby oraz w stężeniach 2-4 µg/ml hamuje rozwój Trichomonas vaginalis wiciowca wywołującego rzęsistkowicę. Kozicka i Radomański (28) przeprowadzili próby leczenia rzęsistkowicy u 72 dziewczynek za pomocą wyciągów wodnych uzyskanych z mieszaniny ziela i korzeni (1:1) glistnika. Wyciągiem płynnym przemywano srom i pochwę pacjentek, wyciąg zagęszczony posłużył do sporządzania pręcików (styli), które umieszczano w pochwie chorych. Po leczeniu trwającym 8-10 dni, obecności Trichomonas vaginalis w wymazach z pochwy nie stwierdzono u 46 dziewczynek (63,9%), co wskazywało na pełne powodzenie przeprowadzonej terapii. helidonina i chelerytryna okazały się skuteczne w zwalczaniu pasożyta skrzeli u złotych rybek akwaryjnych (arassius aurantus). Według Yao i wsp. (29) oraz Li i wsp. (30), alkaloidy te hamowały rozwój Dactylogyrus intermedius w środowisku wodnym w stężeniach 0,48 i 0,68 mg/ml. Działanie przeciwpasożytnicze wykazuje również berberyna. Subbaiah i min (31) wykazali, że niszczy ona trofozoity Entamoeba histolytica w wątrobie chomików syryjskich po podaniu drogą pokarmową w dawce 3-5 mg/kg m.c. w ciągu 4 dni. Ponadto berberyna w stężeniu 0,35 µg/ml niszczyła całkowicie w warunkach in vitro zarodźca malarii (Plasmodium falciparum) (32). Podsumowanie Przegląd piśmiennictwa wskazuje, że wyciągi z ziela i korzeni helidonium majus L. odznaczają się działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym, przeciwwirusowym i przeciwpierwotniakowym. Za działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwpierwotniakowe odpowiedzialne są przede wszystkim alkaloidy izochinolinowe, głównie chelidonina, chelerytryna, sangwinaryna i berberyna. Najsilniejsze działanie przypisuje się sangwinarynie. W przypadku działania przeciwwirusowego obok wymienionych alkaloidów podaje się także substancje białkowe (poliglikozaminoglikan). Przedstawione powyżej dane wskazują, że wyciągi i alkaloidy izolowane z helidonium majus stanowią cenne produkty lecznicze, które mogą być wykorzystane w leczeniu wielu chorób wywołanych przez drobnoustroje. 242 Postępy Fitoterapii 4/13

8 Przeciwdrobnoustrojowe działanie helidonium majus L. pharmacol 1999; 66: Pepeljnjak S, Kosalec I, Kalodera Z i wsp. Natural antimycotics from roatia plants. [W:] Plant derived antimycotics. urrent trends and future prospects (red. M Rai, D Mares). Food Products Press, New York 03: Kędzia, Hołderna-Kędzia E. Działanie na bakterie i grzyby alkaloidów i innych grup związków roślinnych. Post Fitoter 13; (1): Ma WG, Fukushi Y, Tahava S i wsp. Fungitoxic alkaloids from Hokkaido Papaveraceae. Fitoterapia 00; 71: Hajtmankova N, Walterova D, Preininger i wsp. ntifungal activity of quaternary benzo[c] phenantridine alkaloids from helidonium majus. Fitoterapia 1984; 55(5): Meng F, Zuo G, Hao X i wsp. ntifungal activity of the benzo[c]phenantridine alkaloids from helidonium majus Linn against resistant clinical yeast isolates. J Ethnopharmacol 09; 5: Mahajan VM Sharma, Rattan. ntimycotic activity of berberine sulphate: an alkaloid from an Indian medicinal herb. Sabouraudia 1982; : Furusawa E, Furusawa S, Kroposki M i wsp. Higher plants as a source of antiviral agents. Prog ntimicrob nticancer hemother 1970; 2: Lozjuk LW. ntiwirusni wlastiwosti diejakich społuk roslinnogo pochodżennja. Mikrobiol Żurn (Kiew) 1977; 39(3): Kēry Ā, Hovvāth J, Nāsz L i wsp. ntiviral alkaloid in helidonium majus L. cta Pharm Hung 1987; 37: Lesnau, Hils J, Pohl G i wsp. ntivirale ktivität von Salzen des erberis. Pharmazie 1990; 45(8): Tan GT, Pezzuto JM, Kinghorn D. Evaluation of natural products as inhibitors of human immunodeficiency virus type 1 (HIV-1) reverse transcriptase. J Nat Prod 1991; 54(1): Gerenčer M, Turecek PL. Kistner O i wsp. In vitro and in vivo anti-retroviral activity of the substance purified from the aqueous extract of helidonium majus L. ntiviral Res 06; 72: Kozicka, Radomański T. Próby leczenia rzęsistkowicy u dziewczynek przy pomocy wyciągów z glistnika jaskółcze ziele helidonium majus. nn Univ Mariae urie-skłodowska Lublin 1963; 18(23): Yao JY, Zhou ZM, Pan XY i wsp. In vivo anthelmintic activity of chelidonine from helidonium majus L. against Dactylogyrus intermedius in arassius aurantus. Parasitol Res 11; 109: Li XL, Yao JY, Zhou ZM i wsp. ctivity of the chelerythrine, a quaternary benzo[c]phenanthridine alkaloid from helidonium majus L. on Dactylogyrus intermedius. Parasitol Res 11; 109: Subbaiah TV, min H. Effect of berberine sulphate on Entamoeba histolytica. Nature 1967; 2: Partridge SJ, Russell PF, nderson MM. Entamoeba histolytica in-vitro cytotoxic, antimalarial and antiamoebic activities of protoberberine alkaloids. J Pharm Pharmacol (Suppl) 1990; 42, 97P. otrzymano/received: zaakceptowano/accepted: dres/address: *prof. dr hab. ogdan Kędzia Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich ul. Libelta 27, Poznań tel.: +48 (61) , fax: +48 (61) bogdan.kedzia@iwnirz.pl Postępy Fitoterapii 4/13 243