INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia. Wprowadzenie

Transkrypt

1 Wprowadzenie 1

2 Instytut Medycyny Pracy w Łodzi Kierownik: dr hab. Irena Szadkowska-Stańczyk, doc. IMP Pracownia Zagrożeń Biologicznych Kierownik: dr inż. Alina Buczyńska tel. : (42) alina@imp.lodz.pl Rejestr Czynników Biologicznych w Miejscu Pracy Krajowy Punkt Informacyjny Kierownik: dr hab. Irena Szadkowska-Stańczyk, doc. IMP 2

3 Pracownia Zagrożeń Biologicznych Laboratorium do Oceny Zagrożeń Biologicznych Kierunki działań: ocena narażenia zawodowego i środowiskowego na czynniki biologiczne; ocena ryzyka wystąpienia skutków zdrowotnych związanych z narażeniem zawodowym i środowiskowym na czynniki biologiczne; opracowywanie i doskonalenie metod oceny ekspozycji na czynniki biologiczne; prowadzenie badań dotyczących poziomów narażenia na czynniki biologiczne wybranych grup zawodowych, skutków zdrowotnych narażenia i poziomu zagrożenia zdrowia zatrudnionych. Działalność ekspertyzowa: rozpoznanie i ocena narażenia zawodowego na czynniki biologiczne, ocena stanu zdrowia osób zatrudnionych. 3

4 Rejestr Czynników Biologicznych w Miejscu Pracy Krajowy Punkt Informacyjny Kierunki działań: opracowanie bazy danych o czynnikach biologicznych stosowanych w sposób zamierzony w przemyśle i w laboratoriach naukowo-badawczych; administrowanie bazy danych; zbieranie danych o poziomach ekspozycji na szkodliwe czynniki biologiczne różnych grup zawodowych i skutkach zdrowotnych narażenia (doniesienia literaturowe, badania własne); prowadzenie działalności informacyjnej w zakresie zawodowego i środowiskowego narażenia na czynniki biologiczne, oceny ryzyka, profilaktyki i ochrony zdrowia pracujących. 4

5 Podstawowe informacje na temat czynników biologicznych w miejscu pracy dr Marcin Cyprowski 5

6 Dyrektywa 89/391 Bezpieczeństwo i zdrowie pracowników Efekty fizyczne 2000/54/WE Czynniki biologiczne Czynniki chemiczne Kodeks Pracy Rozporządzenie w sprawie czynników biologicznych w miejscu pracy ( ) + ( ) Prawodawstwo europejskie i krajowe 6

7 Kodeks Pracy Dział X: Bezpieczeństwo i Higiena Pracy (Dz.U. Nr 21, poz. 94, 1998 r. z kolejnymi zmianami) Art Ograniczenie stopnia narażenia 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli nie jest to możliwe ograniczające stopień narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Art Informowanie o ryzyku zawodowym Pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko; informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. 7

8 Czynniki biologiczne w gospodarce 8

9 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. (Dz.U. z 2005 r., nr 81, poz. 716 z późn. zmianami) w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki Stanowi implementację zapisów dyrektywy Unii Europejskiej nr 2000/54/WE do prawodawstwa polskiego. Dotyczy ochrony wszystkich osób zatrudnionych przy pracach wymagających kontaktu z czynnikami biologicznymi. 9

10 Rozporządzenie Ministra Zdrowia określa: 1. Klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych; 2. Wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych; 3. Warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez czynniki biologiczne; 4. Sposób prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych oraz pracowników zatrudnionych przy tych pracach. 10

11 Czynności zamierzone czynność jest bezpośrednio związana z jednym lub kilkoma czynnikami biologicznymi gatunek stosowanych czynników biologicznych jest znany w normalnych warunkach narażenie pracowników jest znane w wystarczającym stopniu lub przewidywalne Czynności niezamierzone czynniki biologiczne nie są przedmiotem czynności (ale mogą wystąpić jednoczenie z czynnością) 11

12 Przykłady rodzajów działalności praca w zakładach produkujących żywność praca w rolnictwie, praca, podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego, praca w jednostkach ochrony zdrowia, praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych, praca w zakładach gospodarki odpadami, praca przy oczyszczaniu ścieków praca w innych okolicznościach niż wymienione powyżej, podczas której jest potwierdzone narażenie na działanie czynników biologicznych 12

13 Rozporządzenie Ministra Zdrowia - Definicje Czynniki biologiczne drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie hodowle komórkowe pasożyty wewnętrzne człowieka mogące być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia 13

14 Właściwości czynników biologicznych Choroby zakaźne wywołane, np. przez wirusy - wirus WZW - HIV (wirus AIDS) - wirus wścieklizny - wirus kleszczowego zapalenia mózgu przez bakterie - Chlamydia psittaci - Salmonella typhi - Borrelia burgdorferi właściwości alergizujące, np. przez bakterie Gram-dodatnie (B. subtilis) przez zarodniki grzybów właściwości toksyczne, np. przez endotoksyny (bakterie Gram-ujemne) przez mykotoksyny (Aspergillus flavus) przez enterotoksyny (S. aureus TSST-1) 14

15 Przykłady dawek infekcyjnych (Liczby mikroorganizmów) Wirus grypy (790) Kampylobakteriozy (Campylobacter sp. (10 4 )) Wirus odry (1) Jersinioza (Yersinia enterocolitica (10 8 )) Tyfus (Salmonella typhi (10 4 )) Cholera (Vibrio cholerae (10 8 )) Biegunka (Escherichia coli (10 8 )) Czerwonka (Shigella dysenteriae (20)) 15

16 Bioaerozole: mieszanina bakterii, grzybów i pleśni oraz ich metabolitów i toksyn, które zostały zawieszone w pyle, lub kroplach cieczy (wody, olejów mineralnych). Mogą powodować: - choroby zakaźne (gruźlica, gorączka Q, legioneloza), - alergiczne (astma, alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych) - immunotoksyczne (ODTS, syndrom chorego budynku ) 16

17 Klasyfikacja do czterech grup ryzyka (GR) (Załącznik nr 1 Rozporządzenia) GR 1: wywołanie choroby u ludzi jest mało prawdopodobne GR 2: może wywoływać chorobę u ludzi i może być niebezpieczny dla pracowników; jego rozprzestrzenienie się wśród społeczności jest mało prawdopodobne; skuteczna profilaktyka lub leczenie są możliwe GR 3: może wywoływać ciężką chorobę u ludzi i może stanowić poważne niebezpieczeństwo dla pracowników; istnieje ryzyko, jego rozprzestrzenia się wśród społeczności, lecz zazwyczaj skuteczna profilaktyka lub leczenie są możliwe GR 4: wywołuje ciężką chorobę u ludzi i stanowi poważne niebezpieczeństwo dla pracowników; istnieje wysokie ryzyko, jego rozprzestrzenia wśród społeczności; zazwyczaj skuteczna profilaktyka lub leczenie nie są możliwe 17

18 Klasyfikacja czynników biologicznych zgodnie z poziomem ryzyka infekcji grupa ryzyka (GR) choroba zakaźna rozpowszechnienie wśród ludności profilaktyka lub leczenie GR 1 nieprawdopodobna bez znaczenia nie jest wymagane GR 2 zagrożenie pracowników chorobą mało prawdopodobne w normalnej sytuacji możliwe GR 3 poważne zagrożenie pracowników ciężką chorobą może istnieć zagrożenie w normalnej sytuacji możliwe GR 4 poważne zagrożenie pracowników ciężką chorobą poważne zagrożenie w normalnej sytuacji niemożliwe 18

19 Odniesienia do klasyfikacji czynników biologicznych 152 bakterie, 130 wirusów, 69 pasożytów, 25 grzybów sklasyfikowanych do grup ryzyka 2-4 zgodnie z wymienionymi kryteriami Oddzielne oznaczenia A możliwe efekty alergiczne T produkcja toksyn V dostępna skuteczna szczepionka (**) Niektóre czynniki biologiczne sklasyfikowane w grupie 3, które oznaczone są na załączonej liście dwiema gwiazdkami (**) mogą stanowić ograniczone ryzyko zakażenia dla pracowników, gdyż nie są one zazwyczaj zakaźne drogą powietrzną D Wykaz pracowników narażonych na działanie tego czynnika biologicznego ma być przechowywana przez okres dłuższy niż 10 lat po zakończeniu ostatniego zanotowanego przypadku narażenia 19

20 Klasyfikacja poziom ryzyka S. cerevisiae, Micrococcus spp. MMR, L. pneumophila HIV, M. tuberculosis Ebola, wirus ospy Ryzyko 20

21 Bakterie Escherichia coli (EHEC) Salmonella typhi Shigella dysenteriae INSTYTUT MEDYCYNY PRACY im. prof. J. Nofera w ŁODZI Przykłady czynników biologicznych z grupy ryzyka 3** Infekcja żołądkowo-jelitowa Dur Czerwonka Wirusy HIV, SIV HBV, HCV, HDV Kleszczowe zapalenie mózgu wariant środkowo-europejski Wirus wścieklizny Pasożyty Taenia solium Echinococcus granulosus Plasmodium falciparum Czynniki TSE CJD, BSE, scrapie AIDS WZW B, C (D) Kleszczowe zapalenie mózgu Wścieklizna Tasiemiec samotny Tasiemiec bąblowiec Malaria tropica odpowiednie encefalopatie gąbczaste 21

22 Wirus Marburg 22

23 Hepatitis A virus 23

24 Hantavirus 24

25 Wirus wścieklizny (Rabies virus) 25

26 Borrelia burgdorferi 26

27 Bacillus subtilis 27

28 Clostridium tetani 28

29 Helicobacter pylori 29

30 Leptospira interrogans 30

31 Thermoactinomyces vulgaris 31

32 Aspergillus fumigatus 32

33 Penicillium spp. 33

34 Mucor spp. 34

35 Endotoksyna bakteryjna - LPS 35

36 Giardia lamblia 36

37 Bąblowiec (Echinococcus granulosus) 37

38 Escherichia coli 38

39 Staphylococcus aureus 39

40 Salmonella typhimurium 40

41 Shigella sp. 41

42 Clostridium botulinum 42

43 Vibrio cholerae 43

44 Campylobacter jejuni 44

45 Listeria monocytogenes 45

46 Normy szczegółowe dotyczące pomiarów czynników biologicznych obecnych w powietrzu PN-EN (2002): Powietrze na stanowiskach pracy Wytyczne dotyczące pomiaru zawieszonych w powietrzu mikroorganizmów i endotoksyn PN-EN (2004): Powietrze na stanowiskach pracy Oznaczanie zawieszonych w powietrzu endotoksyn PN-EN (2004): Przewodnik użytkowania i stosowania procedur do oceny narażenia na czynniki chemiczne i biologiczne PN-EN (2005): Powietrze w miejscu pracy Przyrządy do objętościowego pobierania bioaerozolu Wymagania i metody badawcze 46