Wybrane teorie neurolingwistyczne

Transkrypt

1 Wybrane teorie neurolingwistyczne (5) stanowiska holistyczne cd. Kurt Goldstein: badania nad afazja amnestyczną afazję wywołuje niezdolność do zajmowania abstrakcyjnej postawy, tzn niezdolność do: podejmowania inicjatywy, zmiany i wyboru aspektu, jednoczesnego utrzymywania w pamięci rozmaitych aspektów, wybór tego, co istotne z całości i in. Karl Lashley: teoria mózgowej ekwipotencji i efektu masowego jednostka psychologiczna nie gwarantuje jedności neurologicznej

2 Teorie neurolingwistyczne (6) dynamiczna lokalizacja funkcji Iwan Pawłow: złożone zachowanie nie może być realizowane przez ustalone i izolowane struktury mózgowe wyłania sie ono w ontogenetycznym (osobniczym) rozwoju systemów dynamicznych Lew Wygotski: najpierw: co lokalizować, później gdzie funkcje analizowane w kontekście rozwoju ontogenetycznego funkcja: złożona działalność, którą (cały) organizm adaptuje do określonego zadania; wykonywana na wiele sposobów

3 Lingwistyka a afazjologia Roman Jakobson ( ) badania nad afazją testem dla teorii lingwistycznych analiza zaburzeń opisowymi metodami lingwistyki lepsze zrozumienie roli mózgu w mowie zależności pomiędzy: uniwersaliami lingwistycznymi, rozwojem języka dzieci i symptomami afazji Dwa typy operacji językowych i afazji: wybór jednostek językowych (anomia i parafazje) zestawienia tych jednostek (agramatyzm), a dokładniej: kodowanie dekodowanie ograniczenie przerwanie (stopień zaburzenia) ciągłość współwystępowanie

4 Biologiczne podstawy języka Eric Lenneberg Tezy: język jest zdeterminowany przez wrodzone cechy biologiczne dzięki temu niektóre cechy języka mają charakter uniwersalny rozwój ontogenetyczny ma miejsce dzięki fizycznemu dojrzewaniu Problem z interpretacją danych (Brown 1977): etapy produkcji ruchu: A B C uszkodzenie w B: eliminacja funkcji B, lub upośledzona funkcja B co odzwierciedla ostateczny symptom?

5 Anatomia mózgu podział ontogenetyczny podział anatomiczny: 4 płaty + płat limbiczny, (A) podział cytoarchitektoniczny (Brodmann 1909), (B) podział funkcjonalny (Łuria 1967, 1976) A) B)

6 Podejście neoklasyczne 1. Geschwind opis powiązań między półkulami i w obrębie półkul zerwanie powiązań: syndromy (afazja, agnozja, apraksja) kluczowe pojęcie: centrum korowe: miejsce anatomiczne zestaw lingwistycznych reprezentacji aspekt przetwarzania tych reprezentacji charakterystyczne dla człowieka: zakręt kątowy i zakręt nadbrzeżny zdolność do nazywania 2. Szkoła Bostońska (Aphasia Research in Boston) Klasyfikacje afazji (BDAE: Boston Diagnosis Aphasia Examination) podstawy klasyfikacji: miejsce lezji i zestaw symptomów

7 Klasyfikacje afazji

8 Klasyfikacje afazji (BDAE) Wernickego: płynna mowa, zaburzone: pojmowanie, powtarzanie Transkorowa czuciowa: płynna mowa i powtarzanie, zaburzone: pojmowanie Transkorowa ruchowa: zachowane pojmowanie i powtarzanie, zaburzone: mowa spontaniczna przewodzenia: zachowana mowa spontaniczna i pojmowanie Broca: zachowane pojmowanie mowy, zaburzona mowa spontaniczna i powtarzanie anomia: zaburzone nazywanie izolowane pole mowy: zachowane jedynie powtarzanie całkowita: zaburzone wszystkie funkcje językowe

9 Dynamiczna lokalizacja funkcji Aleksander Łuria ( ) mózg jest systemem powiązań funkcjonalnych (różne mechanizmy ten sam efekt) neuropsychologia: badania nas przyczynkami różnych obszarów do realizacji określonych procesów poznawczych 3 funkcjonalne bloki mózgu: Blok I (energetyczny): struktury podkorowe i pień mózgu: reguluje napięcie korowe; uszkodzenie: redukcja selektywności procesów psychologicznych Blok II (informacyjny): słuchowe, wzrokowe i czuciowe obszary płatów skroniowego, potylicznego i ciemieniowego: odbiera, analizuje i przechowuje informacje

10 Bloki mózgu strefy pierwszorzędowe: odpowiadają za percepcję strefy drugorzędowe: analizy w obrębie każdej z modalności strefy trzeciorzędowe: koordynacja tych analiz paradygmatyczna organizacja komunikacji słownej Blok III (układ sterowniczy): płaty czołowe kontroluje, programuje i reguluje działalność mentalną część motoryczna (przed bruzdą Rolanda) część funkcjonalnie niema (kontrola działania mózgu): okolica przedczołowa odpowiada za syntagmatyczną organizację zachowania werbalnego Prawa: hierarchicznej struktury, zanikania specyfiki i stopniowej lateralizacji funkcji

11 Leksykon mentalny ile leksykonów? Założenia: istnieją miejsca w mózgu przechowujące informacje o słowach mamy pojęcie, jak powinny być zorganizowane pojęciowo dynamiczny charakter słownika prędkość identyfikacji zależna (m.in.) od efektu sąsiedzkiego leksykon jest zorganizowany w postaci sieci

12 Leksykon mentalny Neuronowe podstawy leksykonu i wiedzy pojęciowej afazja Wernickego: parafazje semantyczne progresywna semantyczna demencja: upośledzenie systemu pojęciowego E. Warrington: pożywienie i istoty żywe vs. twory ludzkie H. Damasio: nazywanie twarzy, zwierząt, narzędzi problemy z nazywaniem a problemy pojęciowe Teza: sieci pojęciowe to kilka neuronalnych struktur w lewej i prawej półkuli; są powiązane z sieciami leksykalnymi w lewej półkuli; te aktywizują sieci fonologiczne wywołujące wzorce dźwiękowe

13 Leksykon mentalny Lokalizacje lezji mózgu skorelowanych z zaburzeniami przy nazywaniu osób, zwierząt i narzędzi (H. Damasio 1996) Aktywacje obszarów mózgu u neurologicznie nieupośledzonych osób, jakie wykazała PET podczas nazywania osób, zwierząt i narzedzi (H. Damasio)

14 Rozpoznawanie liter/słów Selfridge (1959): model Pandemonium analizujemy pojedyncze cechy, potem rozpoznajemy literę i jej znaczenie

15 Rozpoznawanie liter/słów McClelland, Rumelhart (1981): sieci koneksjonistyczne trzy poziomy reprezentacji (cechy, litery, słowa) powiązania pobudzające i hamujące przetwarzanie równoległe zasada nadrzędności słów

16 Składnia przetwarzanie ma miejsce nawet przy wypowiedziach gramatycznych, choć pozbawionych znaczenia ( ) aktywacja form słów (leksemów) oraz haseł [lemma] (własności syntaktycze + struktury gramatyczne) przypisywanie struktury gramatycznej dobiegającym słowom: parser L. Frazier: garden path model The horse raced past the barn fell What has four wheels and flies? wymogi: przypisanie możliwie najmniejszej liczby węzłów w drzewie rozkładu; nowodobiegające słowa dołączamy (w miarę możliwości) do aktualnie analizowanej frazy

17 Neuronowe podstawy składni agramatyzm (afazja): dotyka pojmowania i budowania złożonych struktur gramatycznych tradycyjnie wiązana z lezjami obszaru Broca Caplan i in.: badania metodą PET: wzmożona aktywność okolic obszaru Broca wraz ze wzrastającą złożonością gramatyczną Zastrzeżenia: Just i in.: aktywacja obszaru Broca i Wernickego oraz odpowiadających im obszarów w prawej półkuli obszar Broca zaangażowany w operacje na pamięci roboczej zaburzenia gramatyczne związane z lezjami obszaru 22

18 Neuronowe podstawy składni cdn...