Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem.

Transkrypt

1 UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU Grażyna Gwizda Asymetria funkcjonalna mózgu w badaniach inteligencji i procesów poznawczych dzieci i młodzieży z niedosłuchem. Streszczenie rozprawy na stopień doktora nauk o zdrowiu Promotor dr hab. Antoni Niedzielski Lublin 2017

2 STRESZCZENIE Wprowadzenie Asymetria funkcjonalna oznacza brak symetrii w funkcjonowaniu. W odniesieniu do ośrodkowego układu nerwowego stosuje się określenie asymetria półkul mózgu w zakresie poszczególnych funkcji poznawczych. Obserwacje następstw uszkodzenia różnych funkcji mózgu wykazały, że lewa półkula pełni istotną rolę w zakresie procesów werbalnych, natomiast prawa półkula w zakresie procesów wzrokowo-przestrzennych i pozawerbalnych. Uszkodzenie narządu słuchu u dzieci jest związane z podstawową funkcją społeczną jaką jest mowa, która w zależności od stopnia jego upośledzenia ma wpływ na opóźniony rozwój lub nie rozwija się w ogóle. Deficyt doświadczeń słuchowych może powodować u dzieci zmiany w strukturze i kształtowaniu się procesów poznawczych. Kontakt słuchowy jest najważniejszym kanałem społecznym dostarczającym informacji ze środowiska fizycznego i przyrodniczego. Zaburzenie dostępu do tych informacji ma wpływ na funkcjonowanie poznawcze i intelektualne dzieci i młodzieży. Cel badań Celem pracy jest ocena zdolności poznawczych dzieci i młodzieży z uszkodzonym narządem słuchu. Przyjęto założenie, że niedosłuch ma wpływ na funkcjonowanie procesów poznawczych dziecka. Skutki niedosłuchu mogą manifestować się w postaci różnic w wynikach testów mierzących zdolności poznawcze oraz ogólny poziom inteligencji dzieci. Istotne jest też wykazanie współzależności pomiędzy stroną uszkodzenia słuchu a jej wpływem na strukturę procesów poznawczych dziecka. Założono, że lewostronne uszkodzenie narządu słuchu powoduje obniżenie funkcji poznawczych reprezentowanych w prawej półkuli. Prawostronne uszkodzenie narządu słuchu powoduje obniżenie funkcjonowania procesów poznawczych reprezentowanych w lewej półkuli. Obustronne uszkodzenie narządu słuchu powodują obniżenie funkcjonowania procesów poznawczych.

3 Dla realizacji celu badań postanowiono dokonać oceny: 1. Oceny asymetrii w zakresie inteligencji w uszkodzeniach jednostronnych i obustronnych narządu słuchu. - wpływ niedosłuchu lewostronnego na poziom inteligencji - wpływ niedosłuchu prawostronnego na poziom inteligencji - wpływ niedosłuchu obustronnego na poziom inteligencji 2. Oceny asymetrii w zakresie funkcji wzrokowo-przestrzennych w uszkodzeniach jednostronnych i obustronnych narządu słuchu. wpływ niedosłuchu lewostronnego na poziom funkcji wzrokowo-przestrzennych wpływ niedosłuchu prawostronnego na poziom funkcji wzrokowo-przestrzennych wpływ niedosłuchu obustronnego na poziom funkcji wzrokowo-przestrzennych 3. Oceny asymetrii w zakresie funkcji mowy w jednostronnych i obustronnych uszkodzeniach narządu słuchu. wpływ niedosłuchu lewostronnego na poziom funkcji mowy wpływ niedosłuchu prawostronnego na poziom funkcji mowy wpływ niedosłuchu obustronnego na poziom funkcji mowy Charakterystyka badanej grupy Badaniom poddano 208 dzieci i młodzieży. Grupę eksperymentalną stanowiło 126 dzieci z niedosłuchem czuciowo-nerwowym w wieku od 8 do 16 roku życia (średnia 13,4). W tej grupie było 54 dziewcząt (średnia 12,99) i 72 chłopców (średnia 13,55). Spośród badanych, 26 dzieci miało zdiagnozowany niedosłuch prawostronny, 34 niedosłuch lewostronny, 66 niedosłuch obustronny. U dzieci z niedosłuchem obustronnym niedosłuch zdiagnozowano w okresie pierwszych trzech lat życia, mieścił się w przedziale od 30 do 80 db HL. Badani od czasu postawienia diagnozy korzystali z aparatu słuchowego. W grupie badanych z jednostronnym niedosłuchem odbiorczym rozpoznanie niedosłuchu miało miejsce w pierwszych latach życia, ale trudno było jednoznacznie określić czas trwania niedosłuchu. U wszystkich badanych niedosłuch przekraczał 80 db HL. Wszyscy byli pacjentami Kliniki Otolaryngologii Dziecięcej, Foniatrii i Audiologii Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Lublinie. W trakcie prowadzonych badań byli uczniami szkół masowych. Grupę kontrolną stanowiło 82 dzieci w wieku od 8 do 16 lat (średnia 13,2). W grupie było 42 chłopców i 40

4 dziewcząt. Badani byli pacjentami Kliniki Ortopedii Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Lublinie. Byli hospitalizowani z powodu chorób kręgosłupa. U wszystkich stwierdzono prawidłowy słuch potwierdzony badaniem audiometrycznym. Metody badań W celu określenia zdolności poznawczych oraz poziomu intelektualnego zastosowano polską adaptację Skali Inteligencji D. Wechslera Dla Dzieci Wersja Zmodyfikowana WISC-R (Matczak i wsp.1999). Skala przeznaczona jest do badania dzieci w wieku od 6 do 16 roku życia. Składa się z dwóch części werbalnej i wykonawczej. Wyniki badań Wyniki badań poddano analizie statystycznej. W badaniach własnych stwierdzono, że dzieci z niedosłuchem obustronnym uzyskały niższe wyniki w skali słownej i pełnej w porównaniu z grupą kontrolną. Wszystkie procesy poznawcze wchodzące w skład skali słownej (zasób słów i wiadomości, rozumowanie na materiale werbalnym, rozumienie pojęć matematycznych, sytuacji społecznych, pojęć werbalnych) kształtowały się istotnie poniżej średniej możliwości dzieci słyszących. Dzieci z niedosłuchem lewostronnym uzyskały niższe wyniki w skali bezsłownej w porównaniu z grupą kontrolną. W skalach słownych wyniki są zbliżone, co wskazuje na podobny poziom procesów poznawczych mierzących zdolności językowe w grupie dzieci słyszących i dzieci z niedosłuchem lewostronnym. W skali bezsłownej istotne różnice na korzyść dzieci słyszących wystąpiły w zakresie myślenia przyczynowo skutkowego na materiale obrazkowym (porządkowanie obrazków) oraz analizy i syntezy wzrokowo-przestrzennej (układanki). W porównaniu z grupą dzieci z niedosłuchem prawostronnym dzieci z niedosłuchem lewostronnym osiągnęły wyższe wyniki w skali słownej natomiast niższe w skali bezsłownej. Dzieci z niedosłuchem prawostronnym uzyskały niższe wyniki w skali słownej w porównaniu z dziećmi słyszącymi. Te różnice są widoczne w zakresie takich procesów poznawczych jak ujmowanie podobieństw i różnic na materiale werbalnym (podobieństwa) i rozumieniu pojęć werbalnych (słownik). W porównaniu z grupą dzieci słyszących osiągnęły wyższe wyniki w zakresie

5 analizy i syntezy wzrokowo-przestrzennej. Dzieci z niedosłuchem prawostronnym w porównaniu z grupą dzieci z niedosłuchem lewostronnym uzyskały wyższe wyniki w skalach bezsłownych zaś niższe w skalach słownych. W skalach słownych istotne różnice pomiędzy średnimi dotyczą rozumienia pojęć, zasobu słów i wiadomości, rozumienia pojęć matematycznych. W skalach bezsłownych różnice dotyczą myślenia przyczynowoskutkowego na materiale obrazkowym oraz analizy i syntezy wzrokowo-przestrzennej. Wnioski Przeprowadzone badania upoważniają do wyciągnięcia następujących wniosków: 1. Niedosłuch wpływa na poziom inteligencji, organizację oraz strukturę procesów poznawczych. 2. Osoby z niedosłuchem obustronnym charakteryzują się niższym poziomem inteligencji w porównaniu z osobami słyszącymi. 3. Osoby z niedosłuchem jednostronnym posiadają zbliżony poziom inteligencji do osób słyszących. 4. Osoby z niedosłuchem lewostronnym charakteryzują się wyższym poziomem inteligencji werbalnej w stosunku do osób z niedosłuchem prawostronnym oraz niższym poziomem inteligencji niewerbalnej w porównaniu z osobami słyszącymi. 5. Osoby z niedosłuchem prawostronnym charakteryzują się niższym poziomem inteligencji werbalnej. 6. Niedosłuch jednostronny wpływa na strukturę procesów poznawczych poprzez zmianę w symetrii ich funkcjonowania w zależności od strony uszkodzenia narządu słuchu. 7. Niedosłuch lewostronny wpływa ujemnie na takie procesy poznawcze jak: myślenie przyczynowo-skutkowe na materiale obrazkowym oraz analizę i syntezę wzrokowoprzestrzenną. Świadczy to o słabszym funkcjonowaniu prawej półkuli. 8. Niedosłuch prawostronny wpływa negatywnie na takie procesy poznawcze jak: ujmowanie podobieństw i różnic na materiale werbalnym, rozumienie pojęć werbalnych, rozumowanie matematyczne, zasób słów. Świadczy to o słabszym funkcjonowaniu lewej półkuli. 9. Niedosłuch prawostronny wzmacniania procesy analizy i syntezy wzrokowej oraz rozumowanie na materiale obrazkowym. Świadczy to o zdolnościach kompensacyjnych prawej półkuli, która jest odpowiedzialna za procesy pozawerbalne.

6