PRAWO WEKSLOWE I CZEKOWE

Transkrypt

1 PRAWO WEKSLOWE I CZEKOWE PRAKTYCZNY KOMENTARZ Izabela Heropolitańska Warszawa 2011

2 Wykaz skrótów Część pierwsza Weksel 1. Rodzaje weksli Weksel rys historyczny Cechy charakterystyczne i funkcje weksla Abstrakcyjność zobowiązania wekslowego Samodzielność zobowiązania poszczególnych dłużników wekslowych Solidarność zobowiązania wekslowego Funkcje weksla Opłaty stemplowe od weksla Weksel stan obecny Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe Tytuł I Weksel trasowany Dział I Wystawienie i forma wekslu Art Forma weksla Ustawowe elementy weksla trasowanego Nazwa weksel Bezwarunkowe polecenie zapłacenia Suma wekslowa Trasat Termin płatności Miejsce płatności Remitent... 53

3 2.8. Miejsce wystawienia weksla Data wystawienia weksla Podpis wystawcy weksla Wystawca trasat Podpis wystawcy Pełnomocnik Klauzule wekslowe Art Brak elementów ustawowych weksla Wykładnia treści weksla Brak oznaczenia terminu płatności Brak oznaczenia miejsca płatności Brak oznaczenia miejsca wystawienia Art Weksel trasowany na zlecenie własne wystawcy Weksel trasowano-własny Klauzula waluty Klauzula pokrycia Art Art Art Art Art Art Art Definicja weksla in blanco Charakter prawny weksla in blanco Liczba weksli in blanco Elementy weksla in blanco Porozumienie wekslowe (Deklaracja do weksla in blanco) Charakter prawny porozumienia Forma porozumienia Treść porozumienia wekslowego Zmiana treści wierzytelności zabezpieczonej wekslem in blanco Awal na wekslu in blanco Akcept na wekslu in blanco Przeniesienie weksla in blanco Uzupełnienie weksla in blanco

4 10.1. Uprawnienie do uzupełnienia weksla in blanco Elementy weksla Wypełnienie weksla in blanco niezgodnie z zawartym porozumieniem Dział II Indos Art Przenoszenie praw z weksla Sposoby przeniesienia praw z weksla Przeniesienie weksla przez indos Przeniesienie weksla w drodze przelewu wierzytelności Nabycie weksla w drodze dziedziczenia Nabycie weksla w drodze sukcesji uniwersalnej Dopuszczalność przenoszenia weksla przez indos Zakaz przenoszenia weksla przez indos Klauzula nie na zlecenie Forma klauzuli nie na zlecenie Klauzula nie na zlecenie na wekslu konsumenta Skutki klauzuli nie na zlecenie Indos zwrotny Art Bezwarunkowy charakter indosu Indos częściowy Indos na okaziciela Art Forma indosu Treść indosu Podpis indosanta Klauzula indosująca Data indosowania Miejsce indosowania Adres indosanta Inne klauzule Indosatariusz Rodzaje indosów Indos imienny

5 3.3. Indos in blanco Indos na okaziciela Poprawki w treści indosu i skreślenie indosu Art Skutki indosu Prawa posiadacza weksla z indosem in blanco Prawa posiadacza Wypełnienie indosu in blanco Przeniesienie weksla z indosem in blanco przez proste wręczenie Indosowanie weksla z indosem in blanco Art Odpowiedzialność wekslowa indosanta Indos z klauzulą bez odpowiedzialności Indos z klauzulą nie na zlecenie rekta indos Art Formalna legitymacja wekslowa Legitymacja formalna i materialna Domniemanie prawnego posiadania weksla Dzierżenie weksla Ważność weksla Nieprzerwany szereg indosów Legitymacja formalna ostatniego indosatariusza Brak legitymacji formalnej ostatniego indosatariusza Skutki istnienia bądź braku legitymacji formalnej Ocena szeregu indosów Nabycie własności weksla od niewłaściciela Art Charakterystyka zarzutów wekslowych Pojęcie zarzutów Zarzuty obiektywne Zarzuty subiektywne Rodzaje zarzutów wekslowych obiektywnych Zarzut braku zdolności wekslowej i zdolności do czynności wekslowy Zarzut braku legitymacji wekslowej Zarzut braku umocowania do zaciągania zobowiązań wekslowych

6 2.4. Zarzut braku zamiaru zaciągnięcia zobowiązania wekslowego Zarzut nieważności weksla Zarzuty dotyczące podpisu Zarzut zmiany tekstu weksla Zarzut nieprzedstawienia weksla do przyjęcia bądź niewłaściwego przedstawienia Zarzut nieprzedstawienia bądź niewłaściwego przedstawienia weksla do zapłaty Zarzuty związane z zapłatą weksla Zarzuty dotyczące protestu Zarzut przedawnienia Zarzut umorzenia weksla Zarzut niedokonania notyfikacji Rodzaje zarzutów wekslowych subiektywnych Zarzuty związane z czynnością prawną będącą podstawą wręczenia weksla Zarzut świadomego działania na szkodę dłużnika Zarzut pozorności indosu Zarzut podpisu z grzeczności Zarzut wygaśnięcia zobowiązania wekslowego Zarzuty związane z wekslem in blanco Art Indos pełnomocniczy Indos pozorny (powierniczy) Podpisy z grzeczności Art Art Dział III Przyjęcie Art Cel przedstawienia weksla do przyjęcia Osoba przedstawiająca weksel do przyjęcia Termin przedstawienia weksla do przyjęcia Miejsce przedstawienia weksla do przyjęcia Art Art

7 Art Art Art Art Art Art Dział IV Poręczenie wekslowe Art Art Art Odpowiedzialność awalisty Akcesoryjność odpowiedzialności awalisty Zarzuty przysługujące poręczycielowi wekslowemu Regres poręczyciela wekslowego do osoby, za którą udzielił poręczenia Dział V Płatność Art Termin płatności i dzień wymagalności Weksel płatny w oznaczonym dniu Weksel płatny w pewien czas po dacie Weksel płatny za okazaniem Weksel płatny w pewien czas po okazaniu Prolongata Art Art Art Art Dział VI Zapłata Art Termin przedstawienia do zapłaty Osoba, której należy przedstawić weksel do zapłaty Miejsce przedstawienia weksla do zapłaty

8 4. Osoba, która może przedstawić weksel do zapłaty Forma przedstawienia weksla do zapłaty Dowód przedstawienia weksla do zapłaty Skutki nieprzedstawienia weksla do zapłaty Art Wydanie pokwitowanego weksla Zapłata częściowa Art Zapłata przed terminem płatności Zapłata w terminie płatności Art Weksle w walucie obcej Zastrzeżenie zapłaty rzeczywistej w walucie zagranicznej Waluty o tej samej nazwie Art Dział VII Zwrotne poszukiwanie spowodu nieprzyjęcia lub niezapłacenia Art Istota zwrotnego poszukiwania Materialne warunki zwrotnego poszukiwania Czynności zachowawcze Realizacja zwrotnego poszukiwania Art Charakter prawny protestu Termin do dokonania protestu Protest z powodu nieprzyjęcia Protest z powodu odmowy zapłaty weksla płatnego w oznaczonym dniu, w pewien czas po dacie lub po okazaniu Protest z powodu odmowy zapłaty weksla płatnego za okazaniem Zbędność protestu Zwrotne poszukiwanie w przypadku zaprzestania płacenia długów przez trasata albo ogłoszenia upadłości jego lub wystawcy weksla Art Obowiązek notyfikacji Osoby dokonujące notyfikacji i osoby powiadamiane

9 3. Termin notyfikacji Sposób notyfikacji Treść notyfikacji Skutki niedokonania notyfikacji Art Zagadnienia ogólne Osoba mogąca umieścić klauzulę bez protestu Forma klauzuli bez protestu Skutki klauzuli bez protestu Oprotestowanie weksla z klauzulą bez protestu Klauzula bez protestu umieszczona na wekslu będącym w obiegu Art Wielość dłużników wekslowych Odpowiedzialność dłużników wekslowych Solidarność zobowiązania dłużników wekslowych Art. 47 pr. weksl Art. 366 k.c Art. 368 k.c Art k.c Art. 376 k.c Regres wyrywkowy Legitymacja procesowa grupowa Współuczestnictwo procesowe po stronie dłużnika wekslowego Współuczestnictwo procesowe po stronie wierzyciela wekslowego Art Uprawnienia posiadacza weksla Nieprzyjęta lub niezapłacona suma wekslowa Odsetki Prowizja komisowa Koszty protestu i notyfikacji Dyskonto Inne koszty Art Art

10 1. Zwrot weksla, protestu i rachunku pokwitowanego Przekreślenie indosów Art Art Weksel zwrotny Weksel prolongacyjny Art Zasady ogólne Art. 53 ust. 1 pr. weksl Art. 53 ust. 2 i 3 pr. weksl Art Dział VIII Wyręczenie Przepisy ogólne Art Przyjęcie przez wyręczenie Art Art Art Zapłata przez wyręczenie Art Art Art Art Art Dział IX Wtóropisy i odpisy wekslu Wtóropisy Art Pojęcie wtóropisów i cel ich wystawiania Numerowanie wtóropisów Klauzula kasatoryjna Klauzula wskazująca na cel wtóropisu Roszczenie o wystawienie wtóropisu Art Art

11 2. Odpisy Art Art Dział X Zmiany Art Dział XI Przedawnienie Art Zasady ogólne przedawnienia roszczeń wekslowych Przedawnienie roszczeń przeciwko akceptantowi i wystawcy weksla własnego Przedawnienie roszczeń przeciw indosantom i wystawcy weksla trasowanego oraz indosantów między sobą i przeciw wystawcy weksla trasowanego Przedawnienie roszczeń przeciw indosantom i wystawcy weksla trasowanego Przedawnienie roszczeń indosantów między sobą i przeciw wystawcy weksla trasowanego Maksymalny okres przedawnienia Zarzut przedawnienia Art Dział XII Przepisy ogólne Art Art Art Art Dział XIII Roszczenie z tytułu niesłusznego zbogacenia Art

12 Dział XIV Kolizja ustaw Art Art Art Art Art Art Art Art Dział XV Protest Art Art Elementy protestu Osoba żądająca protestu Osoba, przeciwko której protest ma być dokonany Treść wezwania oraz oświadczenia osoby, przeciw której protest został dokonany Miejsce i data protestu weksla Oznaczenie liczby przedstawionych egzemplarzy Podpis notariusza Czas do namysłu Zaprzeczenie prawdziwości protestu Art Art Art Art Art Art Art Art Art

13 Dział XVI Weksle zaginione Art Art Art Art Art Tytuł II Weksel własny Art Art Art Art Tytuł III Przepisy końcowe i przejściowe Art Art Art Art Art Art Art Część druga Czek 1. Czek uwagi wprowadzające Charakter zobowiązania czekowego Funkcje czeku Czek współcześnie Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe Dział I Wystawienie i forma czeku Art Forma czeku Ustawowe elementy czeku

14 2.1. Nazwa czek Bezwarunkowe polecenie zapłacenia Suma czekowa Trasat Miejsce płatności Miejsce wystawienia czeku Data wystawienia czeku Podpis wystawcy czeku Klauzule czekowe Art Brak elementów ustawowych czeku Wykładnia treści czeku Brak oznaczenia miejsca płatności Brak oznaczenia miejsca wystawienia Art Art Przyjęcie czeku Potwierdzenie czeku Art Art Art Art Art Art Art Art Art Dział II Przeniesienie Art Art Art Art Art Art Art Art

15 Art Art Art Dział III Poręczenie czekowe Art Art Art Dział IV Przedstawienie i zapłata Art Art Art Art Art Art Art Art Art Dział V Czek zakreślony i czek rozrachunkowy Art Art Art Czek gotówkowy Czek rozrachunkowy Dział VI Zwrotne poszukiwanie spowodu niezapłacenia Art Art Art Art Art Art Art

16 Art Art Dział VII Wtóropisy Art Art Dział VIII Zmiany Art Dział IX Przedawnienie Art Art Dział X Przepisy ogólne Art Art Art Art Art Dział XI Roszczenie z tytułu niesłusznego zbogacenia Art Dział XII Skutki braku pokrycia Art Art Dział XIII Kolizja ustaw Art Art

17 Art Art Art Art Art Dział XIV Protest Art Art Art Art Art Art Art Art Art Dział XV Czeki zaginione Art Art Art Art Dział XVI Przepisy końcowe i przejściowe Art Art Art Art Art Art Art Bibliografia

18 Wykaz skrótów Akty prawne k.c. k.p.c. k.r. i o. k.s.h. k.z. p.p.m. pr. bank. pr. not. pr. weksl. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (D. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.) ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) 21

19 Wykaz skrótów Czasopisma Biul. Praw. Biuletyn Prawniczy Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego Spółki Akcyjnej Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego Cz. Adw. Pol. Czasopismo Adwokatów Polskich Pol. Czasopismo Adwokatów Polskich Gł. Adw. Głos Adwokatów Gł. Pr. Głos Prawa Gł. S. Głos Sądownictwa GSW Gazeta Sądowa Warszawska KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego LEX PSB LEX Polski Serwis Bankowy M. Podat. Monitor Podatkowy M. Praw. Monitor Prawniczy MPHW Miesięcznik Prawa Handlowego i Wekslowego N. Pal. Nowa Palestra NP Nowe Prawo OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (tzw. zbiór zielony od 1962 r.) OSNK Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych PiP Państwo i Prawo PN Przegląd Notarialny PPA Przegląd Prawa i Administracji PPH Przegląd Prawa Handlowego PPW Prawo Papierów Wartościowych Pr. Bank. Prawo Bankowe Pr. Gosp. Prawo Gospodarcze Pr. Sp. Prawo Spółek 22

20 Wykaz skrótów Prz. Podat. PS PUG Rej. RPEiS Zb. Orz. SN Zb. Orz. SN K. Przegląd Podatkowy Orzecznictwo Sądowe, Zbiór Przeglądu Sądowego, Dział Cywilny Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Rejent Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego Izba Cywilna (tzw. zbiór zielony i ) Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego Izba Karna Inne KRS NIP NSA SA SN SO SW Krajowy Rejestr Sądowy Numer Identyfikacji Podatkowej Naczelny Sąd Administracyjny Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Sąd Okręgowy Sąd Wojewódzki

21

22 Część pierwsza Weksel

23

24 1. Rodzaje weksli Weksel jest to papier wartościowy o określonej dokładnie przez prawo wekslowe formie. Na świecie znane są dwa rodzaje weksli: weksel własny i weksel trasowany. Weksel własny, zwany również sola, jest to dokument, który zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie. Weksel trasowany, zwany inaczej ciągnionym, przekazanym lub tratą, jest to dokument, który zawiera skierowane do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie. 2. Weksel rys historyczny Tak naprawdę nie wiadomo, kiedy został wymyślony weksel. Jedno jest pewne było to bardzo dawno temu. Podobno był już znany w czasach starożytnych. Za pierwowzór weksla uważa się rzymski dokument syngrapha (na temat syngraphy pisał M. Kuryłowicz, Chirographa i syngrapha, Rej. 1994, nr 10, s. 12 i n.). Jednak za faktyczny początek weksla uważa się XII wiek. Jedni mówili, że ponowne odkrycie weksla było zasługą Żydów a inni, że zaczęli go używać kupcy włoscy, hiszpańscy i francuscy podczas wojen krzyżowych. Jeszcze inni uważali, że weksel pojawił się w północnych Włoszech na jarmarkach jako środek płatniczy. Fakt istnienia dużej liczby drobnych suwerennych państw, z których każde posiadało własną monetę i tylko ją uznawało, zmuszał ówczesnych kupców do wymiany pieniądza swojego państwa na pieniądze państwa, do którego wybierali się po zakupy. Kupiec chcąc otrzymać obcą walutę, zwracał się do bankiera, składał u niego gotówkę, a w zamian za nią otrzymał dokument, w którym bankier zobowiązywał się do wypłacenia potrzebnej kupcowi sumy w żądanej przez niego walucie. Od tej czynności 27

25 2. Weksel rys historyczny zmiany jednej waluty na drugą pojawiła się nazwa weksel dla wręczonego przez bankiera dokumentu (der Wechsel), czyli w języku niemieckim zamiany. Dokument ten był pierwowzorem weksla własnego. Rozboje na drodze i inne niebezpieczeństwa, na jakie byli narażeni kupcy przy przewożeniu gotówki z jednego państewka do drugiego, spowodowały, iż w XIII wieku wykształciła się inna forma weksla. Otóż bankierzy zamiast pieniędzy innego państwa wręczali kupcowi w zamian za otrzymaną od niego gotówkę list zamienny (lettera di cambio) skierowany do swojego przedstawiciela w innym kraju lub mieście, lub do innego bankiera. List taki zawierał polecenie wypłaty kupcowi odpowiedniej kwoty walut obcych i stanowił pierwowzór weksla trasowanego. Od słowa trarre ciągnąć powstał termin trata dla określenia listu, który bankier wręczał kupcowi. Początkowo cały obrót wekslowy dokonywany był wyłącznie za pośrednictwem bankierów wekslarzy (campsores). Głównym polem działania campsorów były jarmarki handlowe, odbywające się w Europie Zachodniej, głównie we Francji. Potem pojawiły się odrębne jarmarki, na których przedmiotem obrotu były nie towary, lecz weksle. Od włoskiego wyrazu il banco oznaczającego ławę, na której campsor dokonywał wymiany, powstała następnie nazwa bank. Przełom i nową epokę w rozwoju prawa wekslowego stanowiło pojawienie się w wieku XVI indosu jako formy przenoszenia praw z weksla. Ułatwił on ogromnie obieg weksla. W Rzeczypospolitej zwyczaj używania weksli pojawił się w wieku XVII w miastach pomorskich. Od początku swego istnienia weksel musiał być wystawiany na piśmie. Początkowo były to trzy dokumenty. Pierwszym był skrypt notarialny, w którym bankier kwitował otrzymanie pieniędzy i przyrzekał, że właściciel skryptu otrzyma ich równowartość w walucie obcej. Drugim był list pisany przez bankiera, który otrzymał od kupca pieniądze, do drugiego bankiera polecający mu wypłacenie określonej sumy wskazanemu w liście kupcowi lub jego pełnomocnikowi. Dokumenty te otrzymywał kupiec, który przekazał swojemu bankierowi pieniądze. Trzecim dokumentem był list, informujący płacącego bankiera o tym, ile pieniędzy i na jakich warunkach ma wypłacić. Z czasem dwa pierwsze dokumenty zlały się w jeden list. Wraz z wprowadzeniem ustaw wekslowych pojawiły się stemplowe blankiety urzędowe weksli. Dozwolone było jednakże wystawianie weksli 28

26 2. Weksel rys historyczny bez użycia takiego blankietu. Po uzyskaniu zezwolenia właściwego urzędu możliwe było drukowanie prywatnych blankietów wekslowych do użytku przez poszczególne firmy. Były one wówczas bardzo ozdobne. W tamtych odległych czasach prawo wekslowe było prawem zwyczajowym. W końcu XVI i w XVII w. na gruncie zwyczajów wekslowych powstaje wiele ustaw regulujących obrót wekslowy. Zostały one zawarte w statutach niektórych miast np. Barcelony (1394), Bolonii (1454). W Rzeczypospolitej Polskiej pierwszą ustawą wekslową było Prawo wekslowe miasta Gdańska z dnia 8 marca 1701 r. a następnie Prawo wekslowe miasta Elbląga z dnia 27 stycznia 1758 r. Pierwszym aktem prawnym, który obowiązywał w całej Rzeczypospolitej, była Konstytucja Sejmu z 1775 r. pt. Ustanowienie praw wekslowych. Według tej ustawy Wexel iest karta ręczna, tak zwana, przez którą dłużnik obowięzuie się swemu kredytorowi wypłacić pewną, summę na pewny czas, albo za pokazaniem tey karty. Prawo to także wyróżniało weksel własny i weksel trasowany. Wexel własny, y osobisty, przez które daiący wexel obliguie się sam wyrażoną summę zapłacić. Wexel mieyscowy, czyli assygnowany, czyli trassowany, przez który daiący wexel obligyue się kredytorowi, że mu przez kogo inszego na innym miejscu summa wyrażona zapłacona będzie. Weksle trasowane musiały być zaakceptowane. Weksel powinien był zawierać: w pierwszey linii mieysce, w którym się daie, dzień, miesiąc, y rok, którego się daie, y summę pieniężną cyframi w kontexcie wexlu, termin wypłacenia, obowiązek zapłacenia, imię, y przezwisko remitenta, summę wypisaną, y walor odebrany; naostatek trassant podpisuie imię, y przezwisko swoie na wexel. Weksle mogły być indosowane. Natomiast nie było przewidziane poręczanie weksli. Ustawa ta została zmieniona nowelą z 1776 r., na mocy której uznane zostały za nieważne weksle wystawione przez młódź szlachecką. W roku 1778 zakazano wystawiania weksli przez osoby, które nie ukończyły dwudziestego czwartego roku życia. Ponadto zabroniono obywatelom stanu szlacheckiego possessyą dziedziczną mającym wystawiania weksli na okaziciela a w roku 1780 zabroniono szlachcie w ogóle wystawiania weksli. Ciekawe jest to, że ustawa ta zawierała również przykładowy tekst weksla: w Warszawie dnia ósmego listopada tysięcznego siedemsetnego siedem 29