Zasady funkcjonowania weksli w Polsce reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 roku Prawo wekslowe (Dz.U. z dnia 11 maja 1936 r.

Transkrypt

1 Zasady funkcjonowania weksli w Polsce reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 roku Prawo wekslowe (Dz.U. z dnia 11 maja 1936 r.), która była nowelizowana tylko raz - zmiany wprowadzono w art. 96 w roku 2006 (Dz.U. z 2006, Nr 73, poz. 501). Fakt obowiązywania ustawy stworzonej w okresie międzywojennym powoduje dla dzisiejszych odbiorców poważne kłopoty ze względu na język w jakim ustawa została stworzona mieszaninę ówczesnego języka polskiego oraz terminów wywodzących się z łaciny, języka niemieckiego, angielskiego, włoskiego. Dość kłopotliwy jest także w odbiorze ówczesny język prawniczy, który jest bardzo zwięzły i w porównaniu do obecnie stosowanego nie pozwala na daleko idące interpretacje. W okresie międzywojennym w Polsce weksle był prawdopodobnie najbardziej popularnym papierem wartościowym. Odpowiedź na pytanie czym jest weksel poza informacją iż jest to rodzaj papieru wartościowego jest dość skomplikowana i jest uzależniona od powodu dla którego weksel został wystawiony. Dla każdego uczestnika obrotu wekslowego jest on czymś innym, nakłada różne obowiązki i daje różne prawa. To przysparza potencjalnym użytkownikom weksla największych trudności. Na pewno dla wszystkich jest papierem wartościowym, który może stworzyć każdy, kto posiada zdolność zaciągania zobowiązań. Dla wystawcy jest zaciągnięciem kredytu na określonych warunkach lub kaucją (weksel dla podmiotów gospodarczych jest najprostszym z możliwych do uzyskania kredytem obrotowym), dla wierzyciela jest sposobem udzielenia kredytu i przyjęciem zapłaty, dla indosanta papierem wartościowym o określonym nominale, którym można płacić, a dla poręczyciela przyjęciem zobowiązań, które trzeba zaspokoić w wypadku niespełnienia ich przez wystawcę, dla akceptanta przejęciem zobowiązań wystawcy. Weksel od momentu powstania wykorzystywany jest jako sposób zaciągania kredytów i sposób zapłaty. Początki istnienia tego papieru wartościowego datuje się na XII - XIII wiek. We Włoszech, które są miejscem powstania podstawowych rozwiązań z zakresu bankowości powstał także weksel, a bezpośrednią jego przyczyną były względy bezpieczeństwa pieniędzy, które często padały łupem rabusi podczas ich transportu między miastami. Innym powodem powstania tego dokumentu był fakt funkcjonowania wielu rodzaju walut w tym okresie, zwłaszcza w północnych Włoszech, gdzie każde miasto posiadało swoją walutę. W wyniku ewolucji z ówczesnego weksla powstał czek, a następnie dzisiejszy banknot. Słowo weksel jest wyrazem pochodzącym z języka niemieckiego: Wechsel - znaczy dosłownie zmiana, przestawienie. W trakcie dalszego rozwoju rynku obrotu papierami wartościowymi powstały trzy główne typy prawa wekslowego: francuski, niemiecki i angielski. Kolejnym etapem unifikacji prawa wekslowego było uchwalenie 7 czerwca 1930 roku Konwencji Genewskiej. Nie podpisały jej kraje anglosaskie, w tym Wielka Brytania i USA i z tego

2 powodu na świecie istnieją dziś dwa podstawowe systemy prawa wekslowego - konwencyjny i anglosaski. Okres powojenny w Polsce, ze względu na przyjęte rozwiązania ekonomiczne, praktycznie zmarginalizował znaczenie weksla, a także czeku. Dopiero powrót do zasad rynkowych w gospodarce polskiej po roku 1989 pozwolił na powrót, na normalnych zasadach, do używania m.in. weksla. Dzięki podpisanej przez Polskę konwencji genewskiej i zawartych niej zobowiązaniach po 1945 roku ustawa z roku 1936 została zachowana, ale ze względu na fakt, iż obszar ten nie był dostatecznie kontrolowany przez państwo, rozwiązania w niej zawarte zostały zdecydowanie ograniczone. Weksel to papier wartościowy o ściśle sprecyzowanej przez prawo wartości, którego podpisanie jest równoznaczne z podjęciem zobowiązania. Prawo wekslowe wskazuje kilka rodzajów weksla. Najprostszy podział to podział na weksle własne, w których wystawca zobowiązuje się do zapłaty określonej przez siebie sumy pieniędzy, oraz tzw. weksle trasowane, w których wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie trasantowi - zapłacenie określonej kwoty na rzecz osoby trzeciej remitentowi. Podstawową zaletą weksla jest uproszczony sposób dochodzenia należności w sądzie. Podczas postępowania sądowego nikogo nie interesują okoliczności ani przyczyny, dla których weksle został podpisany. Sprawdza się tylko czy dokument zawiera wszystkie wymagane prawem cechy. Elementy składowe weksla zawarte są w art. 1 oraz art. 101 ustawy prawo wekslowe. Zgodnie w wyżej wymienionymi przepisami weksel składać się powinien co najmniej z (art. 1 weksel trasowany): 1. nazwy "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono; 2. polecenia bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej; 3. nazwiska osoby, która ma zapłacić (trasata); 4. oznaczenia terminu płatności; 5. oznaczenia miejsca płatności; 6. nazwiska osoby, na której rzecz lub na której z1ecenie zaplata ma być dokonana; 7. oznaczenia daty i miejsca wystawienia weksla; 8. podpisu wystawcy wekslu. lub zakres wynikający z art. 101 tzw. weksel własny: 1. nazwy "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono; 2. przyrzeczenia bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej; 3. oznaczenia terminu płatności;

3 4. oznaczenia miejsca płatności; 5. nazwiska osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana; 6. oznaczenia daty i miejsca wystawienia wekslu; 7. podpisu wystawcy wekslu. Jeśli dokument jest kompletny, sędzia wydaje nakaz zapłaty. Nakaz jest wykonalny po upływie dwóch tygodni od jego doręczenia dłużnikowi. W sytuacji gdy posiadacz weksla posługuje się nim w sposób niegodny z ustaleniami np. wypełnił weksel in blanco na sumę wyższą niż się umówił z wierzycielami wystawca może dochodzić swoich praw w procesie cywilnym. Podstawowe terminy, związane z wekslem to: Indos to oświadczenie o przeniesieniu go na inną osobę lub firmę, Indosant podmiot, który zbył weksel w drodze indosu, Indosatariusz ktoś na kogo rzecz przeniesiono weksel w drodze indosu, Trasant osoba lub firma, która za ten weksel ma zapłacić. Jeśli chodzi o podstawowe zasady wypełniania weksla to w treści należy napisać, iż wzywa się bezwarunkowo do zapłaty określonej kwoty lub samemu zobowiązuje się ją zapłacić, bez podawania warunków. Jeśli w wekslu będzie informacja, iż określona kwota zostanie w określonym dniu zapłacona na przykład pod warunkiem, że będzie istniał przychód w wyżej wymienionej wysokości lub zapłata nastąpi pod warunkiem, że strona nadal będzie prowadzić działalność gospodarczą to weksel będzie nieważny. Należy napisać tylko kwotę do zapłacenia w precyzyjnej wysokości z podaniem dokładnego terminu. W wekslu trasnowanym należy wpisać kto ma zapłacić ustaloną kwotę. To może być nazwisko osoby lub nazwa firmy. Prawo wekslowe dopuszcza obie możliwości. Jeśli wystawiany jest weksel własny, nie ma obowiązku zapisywania kto płaci. Ponadto, należy wskazać miejsce płacenia weksla, czyli określić miejscowość jakiej ma dojść do zapłaty i dokładny adres. W wyznaczonym miejscu i czasie osoba płacąca weksel powinna się pojawić u tej, której płaci. Na wekslu musi znaleźć się także osoby lub nazwa firmy której płacimy lub która nam płaci, data i miejsce wystawienia weklsa, podpis osoby wystawiającej weksel, który powinien być czytelny. Należy pamiętać, iż niewyraźny podpis nie zwalnia z odpowiedzialności za dokument. Prawo wekslowe dopuszcza, aby na dokumencie znalazły się inne sformułowania, np. bez protestu lub bez kosztów. To dwa równoznaczne zwroty. Jeśli zostaną umieszczone na wekslu trasowanym oznacza to, że w tym dniu nastąpi płatność i nie ma potrzeby wysyłania osoby upoważnionej po odbiór należności do dłużnika.

4 Protest nie ma nic wspólnego z protestowaniem jako czynnością. To akt notarialny stwierdzający niezapłacenie weksla. Termin ten nie ma także nic wspólnego z dobrowolnym poddaniem się egzekucji. Najczęściej używanym obecnie w Polsce jest weksel "kaucyjny in blanco". Jest to weksel niezupełny, przeważnie jako czysty blankiet z podpisem (weksel goły), lub weksel zawierający wszystkie elementy ustawowe znane w chwili wystawienia (weksel właściwy), wręczany z przeznaczeniem jako kaucja. Do weksla niezupełnego może, być spisane porozumienie lub umowa, na jakich warunkach prawny posiadacz weksla może go uzupełnić. Porozumienie takie nazywane jest deklaracją wekslową lub umową wekslową. Do 1 stycznia 2007 r. istniały urzędowe blankiety wekslowe, które służyły realizacji obowiązków fiskalnych wynikających z ustawy o opłacie skarbowej. Od tej daty od weksli nie pobiera się opłaty skarbowej, a w obrocie funkcjonują prywatne blankiety wydawane przez firmy. Należy pamiętać, że nie ma ustalonego jednolitego wzoru weksla, podobnie jak w przypadku np. faktur, które powinny zawierać elementy określone w ustawie o rachunkowości. W odniesieniu do formularzy, używanych przed 2007 rokiem należy pamiętać, iż zapis o treści "Urzędowy blankiet wekslowy do sumy wekslowej nie przekraczającej (tu suma) zł.", stwierdzał od jakiej kwoty została uiszczona opłata skarbowa. Nie stanowił w żadnym wypadku górnej granicy zobowiązania wekslowego lub poręczenia. Ten zapis wprowadzał bardzo często w błąd. Od dnia 1 stycznia 2007 r. problem przestał istnieć, ponieważ zniesiono urzędowy blankiet wekslowy i opłatę skarbową od weksla. Poręczenie weksla popularnie nazywane także gwarancją weksla, jest przyjęciem bez żadnych warunków całości zobowiązania w wypadku nie spełnienia tego zobowiązania przez osobę, za którą poręczamy. Poręczenie ma charakter trwały i nie można go odwołać. Kończy się tylko z chwilą spełnienia zobowiązania czyli jego zwrotu. Osoby poręczające powinny mieć świadomość, iż jest obowiązek dotyczący wysokości kwoty i terminu realizacji. Należy poręczać tylko do granic własnych możliwości finansowych lub wzajemnych zobowiązań. Weksel in blanco to weksel celowo niezupełny w chwili wystawienia, a brakującym elementem, który najczęściej jest nie określony w chwili wystawienia weksla jest suma wekslowa. Zobowiązanie z weksla in blanco jest związane z dodatkową umową między wystawcą weksla a remitentem. Jest to deklaracja wekslowa, gdzie strony uzgadniają w jaki sposób weksel in blanco powinien być wypełniony w brakujące elementy w momencie emisji

5 weksla. Wystawca weksla i jego posiadacz ponoszą ryzyko, że remitent uzupełni ten weksel niezgodnie z zawartą umową i puści go w obieg. Chroniąc dobrą wiarę osoby trzeciej, która tak uzupełniony weksel posiada, ustawa z roku 1936 stwierdza, że dłużnik nie może zasłaniać się zarzutem, że weksel wypełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy posiadacz weksla nabył go w złej wierze. Wypełnienie weksla niezgodnie z deklaracją wekslową nie anuluje odpowiedzialności wekslowej, a jedynie powoduje jej ograniczenie do granic wyznaczonych porozumieniem. Z chwilą uzupełnienia weksla in blanco w sposób zgodny z zawartym porozumieniem staje się on wekslem zwykłym. Aby dokument mógł być uznany za weksel in blanco, musi spełniać dwa warunki: na dokumencie tym musi być umieszczony podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych (wystawcy, akceptanta, poręczyciela), złożony w zamiarze zobowiązania się oraz niezupełność treści weksla nie może być niezamierzona, (w przeciwnym wypadku jest to weksel nieważny). Weksle in blanco są szczególnie popularne w obrocie bankowym, w którym stosowane są jako jedna z podstawowych form zabezpieczenia kredytów, a także jako forma zabezpieczenia umów o dofinansowanie projektów realizowanych w ramach funduszy strukturalnych. Pamiętając, iż weksel to rodzaj papieru wartościowego, który jeśli wpadnie w niepowołane ręce może zostać wykorzystany wbrew interesom stron weksla należy przyjąć podstawowe zasady bezpieczeństwa, dotyczące obrotu tym dokumentem, zwłaszcza w przypadku weksli in blanco. Należy, po sporządzeniu weksla wykonać jego kserokopię wraz z podpisaną co najmniej w dwóch egzemplarzach umową wekslową. W przypadku, gdy korzystamy z większej liczby weksli należy sporządzić zestawienie weksli wystawionych lub przyjętych, wraz z informacją o rodzajach zobowiązań lub należności. Jak najrzadziej lub wcale należy korzystać z weksli in blanco bez stosownej umowy wekslowej. W przypadku gdy jest się wierzycielem należy wypełnić weksel kaucyjny in blanco tylko ściśle z zawartym porozumieniem i postępować z nim zgodnie z przyjętymi w umowie zasadami. Po ustaniu przyczyny którą weksel zabezpieczał wierzyciel ma obowiązek skasowania zobowiązania wekslowego, w tym dostarczyć weksel dłużnikowi. Obecnie weksle są powszechnie stosowane jako podstawowa forma zabezpieczenia projektów realizowanych w ramach funduszy strukturalnych. Przykładem są zapisy Zasad finansowania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, wersja z 25 lutego 2008 roku. W przypadku dotacji rozwojowej wypłacanej w formie zaliczki przekazanie środków jest możliwe po ustanowieniu i wniesieniu przez beneficjenta zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Należy

6 podkreślić, iż zgodnie z 10 ust. 4 Rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 7 września 2007 roku w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych (Dz.U. Nr 175, poz z roku 2007) beneficjenci należący do sektora finansów publicznych są zwolnieni z obowiązku zabezpieczenia należytego wykonania umowy. W przypadku umów podpisanych przez pozostałych beneficjentów, o wartości nie przekraczającej wartości 1 mln zł zabezpieczeniem jest zawsze złożony przez beneficjenta weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową. W przypadku umów o większej wartości konieczne jest dodatkowe zabezpieczenie, np. w formie pieniądza, poręczenia bankowego,, gwarancji bankowej, gwarancji ubezpieczeniowej, zastawie na papierach wartościowych, zastawie rejestrowym, hipotece. Weksle podlegają zwrotowi po całkowitym rozliczeniu i zamknięciu projektu tj. nie wcześniej niż po zaakceptowaniu przez Instytucję Zarządzającą Poświadczenia deklaracji wydatków, złożonych przez Instytucję Pośredniczącą. Uwzględniając powyższe informacje należy stwierdzić, iż zadania związane z obrotem wekslami, dotyczące jednostek sektora finansów publicznych, w kontekście wdrażania funduszy strukturalnych, dotyczą obecnie przede wszystkim kwestii związanych z należytym zabezpieczeniem składanych weksli in blanco. Zadania te dotyczą m.in. Urzędów Marszałkowskich, pełniących funkcję Instytucji Zarządzającej Regionalnym Programem Operacyjnym lub Instytucji Pośredniczących w ramach RPO, a także Wojewódzkich Urzędów Pracy, wykonujących zadania w ramach PO KL.