DOKUMENTACJA PRAC KONSERWATORSKICH I RESTAURATORSKICH

Transkrypt

1 DOKUMENTACJA PRAC KONSERWATORSKICH I RESTAURATORSKICH Dokumentacja badań konserwatorskich barokowych elementów wystroju wnętrza kościoła NMP Niepokalanie Poczętej w Strzałkowie: ołtarza bocznego p.w. Jana Chrzciciela i Św. Benona, ołtarza bocznego p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego oraz ambony i chrzcielnicy Autor dokumentacji mgr Marta Skowrooska-Szczęsny Toruń, grudzień 2014 DZIEŁO KONSERWATORSKIE I DOKUMENTACJA CHRONIONE PRAWEM AUTORSKIM

2 ZAGADNIENIA HISTORYCZNE Wiele informacji o historii kościoła przybliża monografia ks. L. W. Ulatowskiego z 1930 roku, którą współcześnie opracował K. Ostojski. Praca ta opiera się o częściowo nie istniejące dziś materiały źródłowe, kwerendy, kroniki parafialne. Dzięki zapisom w niej cytowanym wiadomo, że drewniany kościół p.w. NMP Niepokalanie Poczętej w Strzałkowie to budowla z 1754 roku. Wcześniejsza świątynia została zniszczona w pożarze, który miał miejsce między 1751 a 1754 rokiem. Brak opisu samego pożaru i jego rozmiarów. Był na tyle duży, że zniszczeniu uległa drewniana bryła świątyni, natomiast ołtarz główny wraz z obrazem zostały uratowane z pożaru i przeniesione do odbudowanej świątyni. Wiadomo też, że w kościele w 1751 roku znajdowały się dwa ołtarze boczne, z których jeden dedykowany był Św. Janowi Chrzcicielowi, a drugi, prawdopodobnie pod wezwaniem Św. Ignacego Męczennika, dotrwał do 1884 roku. Obecne ołtarze boczne są spójne stylowo i pochodzą prawdopodobnie z 1754 roku. Ambona powstała zapewnie po 1754 roku. Spis inwentarza z 1751 roku wyraźnie zaznacza, ze kościół nie posiadał chrzcielnicy. Obecnie w kościele znajduje się zabytkowa chrzcielnica, która została zakupiona za sumę ok. 200 złotych w 1928 roku przez proboszcza Ulatowskiego. Chrzcielnica pochodzi z Koźminka. Kościół w Strzałkowie przeszedł kilka remontów, z których pierwszy miał miejsce w latach i przeprowadził go proboszcz Romanowicz. W tym czasie kościół pokryto nowym gontem, ściany oszalowano i dobudowano zakrystię. W 1882 malarz Thime z Turku wykonał błękitną-różową olejną polichromię ścian. W tym czasie, ze względu na brak środków na konserwację i chęć powiększenia wnętrza kościoła, usunięto ołtarz boczny p.w. Św. Ignacego Męczennika. W 1884 ufundowano cztery obrazy na płótnie do ołtarzy bocznych : Św. Józefa, Św. Antoniego, Św. Benona i Jana Chrzciciela. Namalował je malarz Bartelman z Kalisza. Wiadomo, ze nastąpiło wówczas odświeżenie obrazu w ołtarzu głównym. Jednocześnie złotnik Edward Romanowicz pozłocił 3 ołtarze, chór, ambonę i feretron. Remont organów nastąpił ok roku, w 1918 piszczałki organowe zostały wymontowane w trakcie działań wojennych. Naprawy instrumentu dokonał proboszcz Ignacy Raszka w 1921 roku. Kolejny poważny remont kościoła nastąpił w latach w ramach programu Renowacja Drewnianych Kościołów Drewnianych Południowej Wielkopolski. W ramach prac przeprowadzono gruntowne prace przy drewnianej bryle kościoła oraz wykonano konserwację ołtarza głównego.

3 Ołtarz Św. Jana Chrzciciela i Św. Benona OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI Ołtarz drewniany w stylu tzw. regencji, wtórnie pomalowany na biało ze złotymi ornamentami, czterokondygnacyjny, jednoosiowy, opracowany snycersko z obrazem Św. Jana Chrzciciela w niszy części centralnej i z obrazem Św. Benona, ruchomym na zasuwie i zasłaniającym przedstawienie ze Św. Janem. Po bokach stoją rzeźby Św. Kazimierza Królewicza i Św. Jadwigi Andegaweńskiej. Podstawę stanowi wysunięta mensa w typie sarkofagowym z wybrzuszeniem po środku. Składa się ona od dołu z prostej listwy, ornamentu kanelurowo listkowego (liść w formie języka), szerokiej wklęski, wąskiej listwy, wydatnego wybrzuszenia o przekroju simowym, wąskiej listwy, wklęski szerokiej, listwy, półwałka i płaskiego blatu. W polu głównym na osi centralnej i w narożnikach znajdują się trzy prostokątne płyciny z pionowymi bokami w kształcie simowym i z zaokrągleniem na bokach poziomych. Ich błękitne płyciny wypełniają złote ornamenty wstęgowo cęgowe złożone z układów ceowników i esownic z drobnymi liśćmi akantu na brzegach. Predella ma cofniętą i szerszą część centralną, od której wychodzą skośne ścianki tworzące słupki z szerokimi esowymi spływami wolutowymi na bokach o puklowanych płaszczyznach zewnętrznych. Krawędzie wolut są złocone. Predella składa się z listwy, simy, złotej listwy o przekroju półwałka, pola z prostokątnymi, błękitnymi płycinami w układzie pionowym na słupkach bocznych o złotych krawędziach i z ornamentem wstęgowo cęgowym na ściankach skośnych. Na ornament składają się ceowniki i esownice tworzące po środku kształt rombu klamry. W polu centralnym znajdują się dwa podobne, ale większe ornamenty wpisane w kształt prostokąta w układzie poziomym. Predellę zamyka gzyms złożony ze złotej listwy o przekroju półwałka, wklęski, wąskiej listwy i uskoku z listwą - blatu. Nastawa ołtarza składa się z prostokątnej, złotej ramy, zakończonej łukiem wklęsło wypukłym z listew o profilu półwałka i wklęsek z płytką niszą na obrazy oraz bogatego, ażurowego obramienia z ornamentu wstęgowo cęgowego ze złoconymi krawędziami, wpisującego się w kształt owalu. Pod ramą listwy ceownikowe z wolutkami tworzą kartusz ze złotym, gładkim polem, na którym znajduje się muszla. Z krawędzi wychodzą pojedyncze liście akantu, a po bokach znajdują się kratki regencyjne. Dwie duże woluty rozpoczynają ciąg wstęg esownicowych i ceownikowych przeplatających się wzajemnie z liśćmi akantu i kratką regencyjną pomiędzy. U góry na skrajach uszaków siedzą na wolutach dwa anioły ze złotymi skrzydełkami. Ich biodra są przepasane szarfą. Nad ramą jest złota muszla flankowana dwiema wstęgami z liśćmi akantu. Na słupkach predelli stoją rzeźby świętych, sięgające do połowy wysokości nastawy. Po lewej stronie Święty Kazimierz Królewicz ubrany w zbroję i długi płaszcz, stoi na wyprostowanych nogach. Prawą, zgiętą ręką podtrzymuje płaszcz, a lewą wyciąga ku

4 przodowi. Na pochylonej głowie znajduje się korona książęcą. Po prawej stronie Św. Jadwiga Andegaweńska stoi w kontrapoście i ubrana jest w długą, szeroką suknię z rękawami 3/4 i dopasowanym gorsetem ze złotymi ornamentami. Na piersi ma mały krzyż, a od prawego ramienia do lewego biodra zwisa wąska szarfa. W prawej wysuniętej do przodu dłoni trzyma berło, a lewą opuszczoną podtrzymuje suknię. Na pochylonej głowie znajduje się korona. Obie rzeźby pod względem anatomicznym są dość uproszczone: owalne i pucołowate twarze o migdałowych oczach i szerokich nosach. Rozwiane i falujące szaty z ostrymi krawędziami fałd nadają rzeźbą ekspresji oraz dynamiki. W niszy nastawy obraz z przedstawieniem Św. Jana Chrzciciela w ramie zamkniętej łukiem wklęsło wypukłym (listwy składają się z uskoku i szerokiego półwałka). Postać zajmuje całą wysokość pola obrazowego, stoi w kontrapoście z lewą stopą na kamieniu. Prawą rękę unosi ku górze i palec wskazujący kieruje ku niebu, w lewej ręce trzyma krzyż z szarfą z inskrypcją AGNUS DEI. Ubrany w krótką, brązową szatę podbitą zwierzęcym futrem, sięgającą nad kolana i odsłaniającą prawą pierś. Przez lewe ramię została przerzucona rozwiana, purpurowa peleryna. Przy lewym boku biała muszla na skórzanym pasku została przewieszona przez prawy bark. Święty na głowie ma długie i ciemne włosy, a twarz z brodą spogląda na widza dużymi, migdałowymi, niebieskimi oczami. Nad głową widnieje okrągła aureola. Tło stanowi pejzaż o obniżonym horyzoncie, sięgającym 1/3 wysokości obrazu. Na pierwszym planie widoczna ciemno ugrowa ziemia zatopiona w cieniu, a w tle po lewej (od strony patrzącego) błękitne jezioro rozświetlone w słońcu i dwie palmy, po prawej wzgórze skaliste. Horyzont zatopiony w szaro błękitnych plamach przechodzi w niebo od żółcieni u dołu po błękit u góry. Na zasuwie obraz z postacią Św. Benona w kształcie prostokąta z namalowanym kształtem łuku wklęsło wypukłego powtarzającego kształt ram. Biskup również zajmuje całą wysokość pola obrazowego. Stoi on w kontrapoście, pod prawą ręką podtrzymuje pastorał zakończony ceownikiem, a palec wskazujący ma skierowany ku niebu. W lewej ręce przed sobą trzyma księgą, na której leży ryba. Głowę ma skierowaną w prawą stronę, na głowie biała mitra biskupia ze złotymi pasami i w tle złota aureola. Święty ubrany jest w czarną sutannę, białą komżę z koronkowym brzegiem, czerwony ornat ze złotą, szeroką lamówką a pod szyja wystaje biały kołnierz. Na dłoniach ma rękawiczki ze złotym krzyżem. Przed biskupem po prawej stronie klęczy postać o ciemnej karnacji, odwrócona bokiem do widza, ubrana w niebieską szatę odsłaniającą lewe ramię. Jego zgięta, lewa ręka podpiera pochyloną głowę. Za klęczącym widnieje głowa woła. W tle pejzaż z obniżonym horyzontem w 1/3 wysokości. Na pierwszym planie ugrowa ziemia, dalej po lewej błękitne jezioro i drzewa oraz szaro błękitne pagórki. Niebo za horyzontem od żółcieni przechodzi w błękit ku górze. Obydwa obrazy budowane są lokalnymi kolorami, a widoczny dukt pędzla subtelnie podkreśla formę i wpływa na ich ekspresję. Podstawę zwieńczenia stanowi półokrągły mały złoty baldachim o płaskorzeźbionej krawędzi o profilu półwałka z lambrekinem i frędzlami. Zwieńczony jest formą hełmu z dwoma coraz to węższymi torusami na wklęskach i kulą na zakończeniu. W tle znajduje się

5 muszla. Pod spodem łamane taśmy z wolutami i liśćmi akantu przechodzą w uszaki nadstawy. W zwieńczeniu błękitne tondo ze złotymi literami mariogramu w otoczeniu złotych chmur, pięciu główek putti ze skrzydełkami oraz dużej, złotej glorii. W tle widoczna gładka deska, za którą chowa się unoszony obraz ze Św. Benonem. STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ W tym ubytki formy Powierzchnia ołtarza pokryta jest kurzem, który zalega powierzchniowo, a częściowo trwale wkleił się w powierzchnię zewnętrznej warstwy malarskiej i werniksu, powodując ich zszarzenie i pociemnienie. Jednocześnie zaobserwowano efekt zżółknięcia warstw, spowodowany działaniem światła i spowodowanym nim sieciowaniem warstw olejnych. Drewno, z którego wykonano ołtarz, uległo zniszczeniom i deformacjom na skutek działania wilgoci. W drewnie mensy widoczne są szczeliny między deskami, spowodowane skurczem włókien drewna. Szczególnie narażone na wilgoć były dolne części drewnianej mensy. Drewno w tych miejscach jest odsłonięte, widoczne jest mechaniczne osłabienie struktury, do czego przyczyniły się również drewnojady. Otwory wylotowe po owadach rozsiane są również na całej powierzchni nastawy ołtarzowej. W filigranowej nastawie ołtarzowej widoczne są rozejścia formy (dotyczy głównie łączeń drewna na styk) oraz ubytki formy, spowodowane osłabieniem łączeń i urazami mechanicznymi. Powierzchnia ołtarza została kilkakrotnie przemalowana. Odkrywki stratygraficzne, wykonane w wytypowanych miejscach na ołtarzu wskazują, że zachowała się duża część oryginalnej zaprawy ołtarza oraz jej pierwotne opracowanie kolorystyczne. Warstwy te są jednak częściowo uszkodzone: złocenia przemyte, srebrzenia pociemniałe i skorodowane, warstwa polichromii z ubytkami i odspojeniami do drewna. Wtórne warstwy malarskie leżą bezpośrednio na sobie, bez rozdzielających ich warstw zapraw. Widoczne są odspojenia na różnej głębokości, pokryte następnie warstwami kolejnych przemalowań. W efekcie wewnętrzna warstwa polichromii ma nierówną powierzchnię, o niskiej wartości estetycznej, artystycznej i technicznej. Stan zachowania ołtarza p.w. Św. Jana Chrzciciela i Św. Benona jest podobny do stanu zachowania bliźniaczego ołtarza p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego z tego kościoła. Ubytki formy snycerskiej Ułamany lambrekin, brak chwostów, brak krosien, ułamany fragment wstęgi pod lambrekinem od strony nawy, system kotarowy do wymiany

6 WARSTWY PIERWOTNE I WTÓRNE Warstwy wtórne: Ołtarz przemalowany, ostatnie dwie warstwy to białe monochromie, Detal snycerski i szaty rzeźb pokryte szlagmetalem oraz farbą typu złotol, Rzeźby: dwie warstwy karnacyjne: oryginalna i wtórna Warstwa oryginalna: Architektura marmoryzowana w kolorze błękitnym Złocenia na detalu snycerskim ołtarza w technice na poler i na mat Rzeźby: różowa karnacja, szaty złocone i srebrzone CELE ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI Celem konserwacji jest zahamowanie procesów niszczących materię zabytkową ołtarza oraz wzmocnienie struktury jego warstw historycznych. Program prac zakłada usunięcie wtórnych przemalowań, odsłonięcie oryginalnego opracowania oraz przywrócenie ołtarzowi walorów estetycznych i artystycznych, przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu. Ołtarz po przeprowadzonych pracach konserwatorskich ma stanowić spójny element wystroju zabytkowego wnętrza, harmonijnie współgrać z otoczeniem oraz pełnić funkcję użytkową.

7 Ołtarz p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI Ołtarz drewniany w stylu tzw. regencji, wtórnie pomalowany na biało ze złotymi ornamentami, czterokondygnacyjny, jednoosiowy, opracowany snycersko z obrazem Św. Józefa z Dzieciątkiem w niszy części centralnej i z obrazem Św. Antoniego z Padwy, ruchomym na zasuwie, zasłaniającym przedstawienie ze Św. Józefem. Po bokach stoją rzeźby, po lewej Św. Łucji i po prawej Św. Kingi. Podstawę stanowi wysunięta mensa w typie sarkofagowym. Składa się ona od dołu z prostej listwy, szerokiej wklęski, wąskiej listwy, wydatnego wybrzuszenia o przekroju simowym, wąskiej listwy, wklęski szerokiej, listwy, półwałka - blatu. W polu wybrzuszenia na osi centralnej i w narożnikach znajdują się uproszczone formy rocaillu z prostymi kogucimi grzebieniami. Środkowy ornament jest skromniejszy od bocznych, nie ma form liściastych. Predella ma cofniętą i szerszą część centralną, od której wychodzą skośne ścianki tworzące słupki z szerokimi, esowymi spływami wolutowymi. Krawędzie wolut są ozdobione złoconym liściem akantu i połączonymi dwoma ceownikami. Predella składa się z listwy, simy, złotej listwy o przekroju półwałka, pola z prostokątnymi, błękitnymi płycinami w układzie pionowym na słupkach bocznych o złotych krawędziach i z ornamentem rocaillowym w kształcie ceownika na ściankach skośnych. W polu centralnym znajduje się prostokątna płycina w układzie poziomym z ornamentem wstęgowo cęgowym z liśćmi akantu i kratką regencyjną po środku. Predellę zamyka gzyms złożony ze złotej listwy o przekroju półwałka, wąskiej listwy, uskoku z listwą i półwałka - blatu. Nastawa ołtarzowa składa się z prostokątnej, złotej ramy, zakończonej łukiem wklęsło wypukłym z uskokiem z listew o profilu dwóch półwałków i wklęsek z płytką niszą na obrazy oraz bogatego, ażurowego obramienia z ornamentu wstęgowo cęgowego ze złoconymi krawędziami, wpisującego się w kształt owalu. Pod ramą listwy ceownikowe z wolutami tworzą kartusz o nieregularnym kształcie z błękitnym, gładkim polem, nad którym znajduje się muszla. Z krawędzi wychodzą pojedyncze liście akantu, a po bokach znajdują się kratki regencyjne. Dalej rozpoczynają się ciągi wstęg esownicowych i ceownikowych krzyżujących się wzajemnie z liśćmi akantu i kratką regencyjną pomiędzy. U góry na skrajach uszaków siedzą na wolutach dwa anioły. Anioł po prawej ma złote skrzydełka. Ich łona zakrywa rozwiana szarfa. Nad ramą jest złota muszla flankowana dwoma ceownikami z liśćmi akantu. Powyżej wstęgi zaginają się i zmykają obramienie w formie litery M z wolutami na końcach. Na słupkach predelli stoją rzeźby świętych, sięgające do połowy wysokości nastawy. Po lewej stronie Święta Łucja stoi w kontrapoście z lewą uniesioną ręką i z prawą wysuniętą do przodu, w której trzyma miecz. Głowę z rozwianymi i krótkimi włosami ma uniesioną do góry. Ubrana jest w długą suknię z gorsetem i głębokim dekoltem w literę V oraz pelerynę przerzuconą przez lewe ramię, przechodzącą pod prawą pachą i spiętą klamrą przy lewym

8 boku. Po prawej stronie Św. Kinga stoi w kontrapoście z prawą ręką uniesioną przed siebie w geście trzymania, lewą opuszczoną do boku i głową skręconą delikatnie w prawą stronę. Ubrana jest w długą suknię z paskiem w talii, peleryną zarzuconą na ramiona, rozwianą pod lewą ręką i pelerynką z futra na ramionach. Na głowie ma koronę, welon i chustę, która owija szyję. Obie rzeźby pod względem anatomicznym są dość uproszczone: owalne i pucołowate twarze o migdałowych oczach i szerokich nosach. Rozwiane i falujące szaty z ostrymi krawędziami fałd nadają rzeźbą ekspresji oraz dynamiki. W niszy nastawy obraz z przedstawieniem Św. Józefa z Dzieciątkiem na kolanach w ramie zamkniętej łukiem wklęsło wypukłym (listwy składają się z półwałka, wklęski i szerokiego półwałka). Św. Józef ujęty od kolan w górę ubrany jest w niebieską tunikę. Na prawym kolanie stoi Jezus okryty białym materiałem i obejmuje jego szyję. Święty prawą ręką podtrzymuje stopy dzieciątka, a lewą bok, pod prawym ramieniem ma lilię. Z żółto błękitnego tła wyłania się pięć główek aniołków ze skrzydełkami, tworzących krąg wokół głów Św. Józefa i Dzieciątka. Na zasuwie obraz z postacią Św. Antoniego z Dzieciątkiem w kształcie prostokąta z namalowanym kształtem łuku wklęsło wypukłego powtarzającego kształt ram. Franciszkanin zajmuje całą wysokość pola obrazowego. Stoi on w kontrapoście, w lewej ręce trzyma Dzieciątko, a w prawej księgę i lilię. Głowę ma skierowaną w lewą stronę i w tle widoczna złota aureola. Święty ubrany jest w brązowy habit z kapturem przepasany białym sznurem, a na ma nogach sandały. Jezus ubrany w biała tunikę ze złotą lamówką przy dekolcie. Prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, lewą ma opuszczoną. Jego głowa jest pochylona i spogląda w dół. W tle pejzaż z obniżonym horyzontem w 1/3 wysokości. Na pierwszym planie ugrowo - zielona ziemia, dalej błękitne jezioro i drzewo po prawej oraz szaro błękitne pagórki. Niebo za horyzontem od żółcieni przechodzi w błękit ku górze. Obydwa obrazy budowane są lokalnymi kolorami, a widoczny dukt pędzla subtelnie podkreśla formę i wpływa na ich ekspresję. Podstawę zwieńczenia stanowi półokrągły mały złoty baldachim o płaskorzeźbionej krawędzi o profilu półwałka z lambrekinem i zachowanymi dwoma frędzlami. Zwieńczony jest formą hełmu z dwoma coraz to węższymi torusami na wklęskach i kopułką na zakończeniu. W tle znajduje się muszla. W zwieńczeniu purpurowe tondo ze złotym chrystogramem w otoczeniu złotych chmur, pięciu główek putti ze skrzydełkami oraz dużej, złotej glorii. W tle widoczna gładka deska, za którą chowa się unoszony obraz ze Św. Antonim.

9 STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ W tym ubytki formy Powierzchnia ołtarza pokryta jest kurzem, który zalega powierzchniowo, a częściowo trwale wkleił się w powierzchnię zewnętrznej warstwy malarskiej i werniksu, powodując ich zszarzenie i pociemnienie. Jednocześnie zaobserwowano efekt zżółknięcia warstw, spowodowany działaniem światła i spowodowanym nim sieciowaniem warstw olejnych. Drewno, z którego wykonano ołtarz, uległo zniszczeniom i deformacjom na skutek działania wilgoci. W drewnie mensy widoczne są szczeliny między deskami, spowodowane skurczem włókien drewna. Szczególnie narażone na wilgoć były dolne części drewnianej mensy. Drewno w tych miejscach jest odsłonięte, widoczne jest mechaniczne osłabienie struktury, do czego przyczyniły się również drewnojady. Otwory wylotowe po owadach rozsiane są również na całej powierzchni nastawy ołtarzowej. W filigranowej nastawie ołtarzowej widoczne są rozejścia formy (dotyczy głównie łączeń drewna na styk) oraz ubytki formy, spowodowane osłabieniem łączeń i urazami mechanicznymi. Powierzchnia ołtarza została kilkakrotnie przemalowana. Odkrywki stratygraficzne, wykonane w wytypowanych miejscach na ołtarzu wskazują, że zachowała się duża część oryginalnej zaprawy ołtarza oraz jej pierwotne opracowanie kolorystyczne. Warstwy te są jednak częściowo uszkodzone: złocenia przemyte, srebrzenia pociemniałe i skorodowane, warstwa polichromii z ubytkami i odspojeniami do drewna. Wtórne warstwy malarskie leżą bezpośrednio na sobie, bez rozdzielających ich warstw zapraw. Widoczne są odspojenia na różnej głębokości, pokryte następnie warstwami kolejnych przemalowań. W efekcie wewnętrzna warstwa polichromii ma nierówną powierzchnię, o niskiej wartości estetycznej, artystycznej i technicznej. Stan zachowania ołtarza p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego jest podobny do stanu zachowania bliźniaczego ołtarza p.w. Św. Jana Chrzciciela i Św. Benona z tego kościoła. Ubytki formy snycerskiej Brak chwostów przy lambrekinie, brak krosien obrazów, brak dłoni putta, system kotarowy do wymiany.

10 WARSTWY PIERWOTNE I WTÓRNE Warstwy wtórne: Ołtarz przemalowany, ostatnie dwie warstwy to białe monochromie, Detal snycerski i szaty rzeźb pokryte szlagmetalem oraz farbą typu złotol, Rzeźby: dwie warstwy karnacyjne: oryginalna i wtórna Warstwa oryginalna: Architektura marmoryzowana w kolorze błękitnym Złocenia na detalu snycerskim ołtarza w technice na poler i na mat Rzeźby: różowa karnacja, szaty złocone i srebrzone CELE ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI Celem konserwacji jest zahamowanie procesów niszczących materię zabytkową ołtarza oraz wzmocnienie struktury jego warstw historycznych. Program prac zakłada usunięcie wtórnych przemalowań, odsłonięcie oryginalnego opracowania oraz przywrócenie ołtarzowi walorów estetycznych i artystycznych, przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu. Ołtarz po przeprowadzonych pracach konserwatorskich ma stanowić spójny element wystroju zabytkowego wnętrza, harmonijnie współgrać z otoczeniem oraz pełnić funkcję użytkową.

11 Ambona OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI Ambona drewniana, wtórnie pomalowana na biało ze złoconymi detalami wisi na ścianie i składa się z kosza, do którego prowadzą schody, zaplecka i baldachimu. Wieloboczny kosz ma formę cebulastą z trzema uskokami o wydłużonej części górnej. Jego spód zdobi odwrócona ośmioboczna kopułka ze złotymi liśćmi i szyszką na podkładce. Cokolik składa się z dwóch złotych półwałków na podkładkach i szerokiego, gładkiego pola pomiędzy nimi. Na wybrzuszeniach znajdują się prostokątne, błękitne płyciny ze złotymi ramkami o zaokrąglonych pionowych bokach. W ich polach są proste ornamenty rocaillowe wychodzące z muszli. Pomiędzy płycinami widnieją pojedyncze ornamenty rocaillowe. Przez środek kosza przechodzi złoty, cienki półwałek. Na gierowany gzyms składają się profile: złoty półwałek na podkładce, szeroka wklęska, uskok, złota wąska esownica, szeroka esownica i uskok z ćwierćwałkiem parapetu. Gładka balustrada powtarza profil cokołu i gzymsu kosza. Na gładkim zaplecku namalowane są tablice Mojżesza. Flankują go złote uszaki w układzie symetrycznym z prostym ornamentem rocaillowym. Kompozycja ornamentu wychodzi od ceownika z motywem trójlistnego kwiatu i zwęża się w górę oraz dół. Baldachim o cebulastym kształcie z uskokami ma wydatny, gierowany gzyms złożony ze złotej esownicy, gładkiego pola, złotego półwałka na podkładce, esownicy, uskoku i złotego półwałka. Spód gzymsu zdobi lambrekin ze złotymi frędzlami. Na zwieńczeniu baldachimu znajduje się rzeźba Chrystusa Władcy Świata. Stoi on w kontrapoście i ubrany jest w długą tunikę i przepasany materiałem. Prawa ręka ma uniesioną w geście błogosławieństwa, a w lewej trzyma złotą kulę z krzyżem. STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ W tym ubytki formy Powierzchnia ambony pokryta jest kurzem, który zalega powierzchniowo, a częściowo trwale wkleił się w powierzchnię zewnętrznej warstwy malarskiej i werniksu, powodując ich zszarzenie i pociemnienie. Jednocześnie zaobserwowano efekt zżółknięcia warstw zewnętrznych, spowodowany działaniem światła i spowodowanym nim sieciowaniem warstw olejnych. Drewno ambony uległo zniszczeniom i pewnym deformacjom na skutek działania wilgoci. Ujawniły się drobne szczeliny między deskami, spowodowane skurczem włókien drewna. Szczególnie narażone na wilgoć były schody ambony, w których obserwuje się największe zniszczenia. Otwory wylotowe po owadach są niezbyt liczne, na całej powierzchni ambony.

12 Powierzchnia ambony została kilkakrotnie przemalowana. Odkrywki stratygraficzne, wykonane w wytypowanych miejscach na balustradzie i koszu ambony wskazują, że zachowała się duża część oryginalnej zaprawy oraz jej pierwotne opracowanie kolorystyczne. Warstwy te są jednak częściowo uszkodzone: złocenia przemyte, srebrzenia pociemniałe i skorodowane, warstwa polichromii z ubytkami i odspojeniami do drewna. Wtórne warstwy malarskie leżą bezpośrednio na sobie, bez rozdzielających ich warstw zapraw. Widoczne są odspojenia na różnej głębokości, pokryte następnie warstwami kolejnych przemalowań. W efekcie wewnętrzna warstwa polichromii ma nierówną powierzchnię, o niskiej wartości estetycznej, artystycznej i technicznej. Stan zachowania ołtarza p.w. Św. Jana Chrzciciela i Św. Benona jest podobny do stanu zachowania bliźniaczego ołtarza p.w. Św. Józefa i Św. Antoniego z tego kościoła. Ubytki formy Ułamania stopni schodów ambony WARSTWY PIERWOTNE I WTÓRNE Warstwy wtórne: Ambona przemalowana, ostatnie dwie warstwy to białe monochromie, Detal snycerski (szyszka pod amboną, uszaki, profile gzymsów) pokryty szlagmetalem oraz farbą typu złotol, Rzeźba na szczycie: przemalowana w kolorze architektury ambony Warstwa oryginalna: Architektura marmoryzowana w kolorze zielonym Złocenia na detalu snycerskim CELE ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI Celem konserwacji jest zahamowanie procesów niszczących materię zabytkową oraz wzmocnienie struktury warstw historycznych ambony. Program prac zakłada usunięcie wtórnych przemalowań oraz przywrócenie obiektowi walorów estetycznych i artystycznych, przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu. Ambona po przeprowadzonych pracach konserwatorskich ma mieć przywrócone funkcję użytkową oraz stanowić spójny element wystroju zabytkowego wnętrza, harmonijnie współgrając z otoczeniem ambony.

13 Chrzcielnica OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI Chrzcielnica drewniana w typie kielichowym, wtórnie pomalowana na biało ze złoconymi detalami, składa się z czterech części: stopy, trzonu, czary misy i pokrywy. Trójstopniowa stopa złożona jest z dwóch ośmiobocznych pierścieni, które u podstawy i w zwieńczeniu mają profilowane gzymsy. Dolny gzyms stoi na cokoliku złożonym z listwy, ćwierćwałka i małego uskoku; na nim gzyms podstawy pierścienia z simą na plincie. Profile górnego pierścienia powtarzają dolne. Trzon stanowi czworoboczny rdzeń o cebulastym kształcie na półwałku z dwoma cienkimi listewkami z odsadzeniem pomiędzy. Na każdym boku są proste esownice podpierające czarę. Czara chrzcielnicy jest okrągła, wąska i zwęża się ku dołowi. Dół zdobi wklęsłe żłobkowanie na obwodzie, złoty pas półokrągłych nacięć i wyżej w 1/3 wysokości odwrócony pas złotych, falowych nacięć. Ciągi ornamentów przerywają cztery małe uszaki z trzema guzami o fazowanych krawędziach. Przy brzegu czaszy znajdują się cztery główki aniołków ze złotymi chustami na szyi. Pomiędzy nimi są przerywane pasy półokrągłych nacięć w trzech rzędach, dolne oraz górne są złote i węższe od środkowych. Cebulasta pokrywa ze złotymi, wąskimi żebra o profilu półwałka u podstawy ma owalną płytę z półokrągłym brzegiem. Zwieńczenie stanowi złota kula z krzyżem łacińskim o ramionach zakończonymi trójliściem. STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ W tym ubytki formy Drewno chrzcielnicy zostało wielokrotnie przemalowane po formie. Obecnie powierzchnia chrzcielnicy jest nierówna i chropowata, a nawarstwienia łuszczą się i odspajają do drewna. Drewno chrzcielnicy jest uszkodzona pod wpływem wilgoci, widoczne jest wypłukanie powierzchni drewna, jego zetlenie, rozwarstwienia słojów i ubytki form wypukłych. Charakter zniszczeń ambony wskazuje, że chrzcielnica przez długi czas mogła być narażona na bezpośrednie działanie wilgoci. Być może zanim trafiła do kościoła w Strzałkowie, od dawna nie pełniła funkcji praktycznych i była przechowywana w złych warunkach. Cztery główki aniołków na czaszy są szczególnie uszkodzone, nastąpił rozległy ubytek formy snycerskiej, co łączy się z ubytkiem oryginalnych warstw zaprawy i polichromii, leżących na drewnie.

14 Ubytki formy snycerskiej Zniszczenia elementów wypukłych, szczególnie główek anielskich. WARSTWY PIERWOTNE I WTÓRNE Warstwy wtórne: Powierzchnia przemalowana, ostatnie dwie warstwy to białe monochromie, Detal snycerski) pokryty szlagmetalem oraz farbą typu złotol, Warstwa oryginalna: Architektura srebrzona i pokryta laserunkiem w kolorze ciemnoniebieskim-indygo. CELE ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI Celem konserwacji jest zahamowanie procesów niszczących materię zabytkową oraz wzmocnienie struktury warstw historycznych chrzcielnicy. Program prac zakłada usunięcie wtórnych przemalowań oraz przywrócenie ołtarzowi walorów estetycznych i artystycznych, przy jednoczesnym zachowaniu patyny czasu. Chrzcielnica po przeprowadzonych pracach konserwatorskich ma harmonijnie współgrać z otoczeniem oraz pełnić funkcję użytkową.