JESZCZE KILKA POWODÓW, BY PRAGN Æ DZIECKA

Transkrypt

1 Rok IX nr 1 (39) 2002 Koszt egz.: 2,5 z³ JESZCZE KILKA POWODÓW, BY PRAGN Æ DZIECKA Wielbiê dobroæ i mi³oœæ Boga, poniewa ka de dziecko, w rodzinie biednej i bogatej, jest dzieckiem Bo ym, stworzonym przez Stwórcê wszechrzeczy. Matka Teresa z Kalkuty Aby stworzyæ rodzinê Rodzina jest pierwszym miejscem, w którym m³ody cz³owiek uczy siê dostrzegaæ drugiego cz³owieka, jego potrzeby. W rodzinie zawi¹zuj¹ siê pierwsze relacje mi³oœci, przyjaÿni. Tu m³ody cz³owiek uczy siê troskliwoœci, opiekuñczoœci, serdecznego otwarcia siê na bliÿniego. Wchodz¹c w nowe œrodowisko szko³y, grup rówieœniczych, dziecko wnosi ze sob¹ wszystko to, co zosta³o w nim zakorzenione poprzez pierwsze doœwiadczenie ycia rodzinnego. W klimacie radosnego spotkania, obecnoœci bliskich osób, dziecko uczy siê bardziej byæ cz³owiekiem. Dom pe³en serdecznego uœmiechu i wzajemnej yczliwoœci pomo e dziecku otworzyæ siê na œwiat, na drugiego cz³owieka. Radosna zabawa, twórcza rywalizacja miêdzy rodzeñstwem, a nawet dzieciêca sprzeczka w klimacie rodzinnego ciep³a, pomog¹ m³odemu cz³owiekowi nabieraæ sprawnoœci, zdobywaæ wiedzê i uczyæ siê podstawowych umiejêtnoœci, potrzebnych w codziennym yciu. Starsze rodzeñstwo to niezast¹piona pomoc, przyk³ad, a nawet wzór dla m³odego cz³owieka, który boryka siê z trudnoœciami wchodzenia w doros³e ycie. Jednoczeœnie œwiadomoœæ obecnoœci osób, które przygl¹daj¹ siê, naœladuj¹ postêpowanie, mobilizuje do pracy nad sob¹, uczy odpowiedzialnoœci. Relacje, jakie powstaj¹ miêdzy dzieæmi mog¹ w doros³ym yciu zaowocowaæ wyj¹tkow¹ przyjaÿni¹. Wyj¹tkow¹, gdy przyjaÿñ braterska, siostrzana, to nie tylko wiêÿ duchowa, ale równie wiêÿ krwi. Jest to wiêÿ wspólnego dorastania, œwiêtowania, radoœci i smutków. Aby w³¹czyæ siê w dzie³o odnawiania oblicza ziemi. Niech zst¹pi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi tymi s³owami rozpoczyna³ pierwsz¹ pielgrzymkê do Polski Ojciec Œwiêty, Jan Pawe³ II. Dokoñczenie na s. 3 ISSN

2 CYKLE NIEP ODNOŒÆ PRZEDOWULACYJNA Cieszê siê e Pañstwo tak œwietnie opisuj¹ naturalne planowanie rodziny. We wrzeœniu wysz³am za ma i w raz z mê em ostro trzymamy siê naturalnego planowania rodziny. Materia³y mamy od Pañstwa i s¹ bardzo dobre. Mam pytanie i potrzebuje fachowej odpowiedzi (za co z góry dziêkujê). Otó chodzi o fazê I, jako pocz¹tkuj¹ce ma³ eñstwo, powstrzymujemy siê od wspó³- ycia w fazie I, poniewa mamy problemy z ustaleniem jej koñca. Obserwacje swojego cyklu prowadzê od 13 miesiêcy. Czy mo na stosowaæ zawsze regu³ê 21 dni i ostatniego dnia suchego i czy to wystarczy? A z innych pytañ to np. czy je eli rano nie wykryto œluzu i by³o wspó³ ycie, a póÿniej w ci¹gu dnia pojawi³ siê œluz, to co to oznacza? Jak postêpowaæ w fazie I? Kolejne to takie: w III fazie, czy niep³odnoœæ trwa do samego dnia wyst¹pienia miesi¹czki? Czy mo - na wspó³ yæ w dniu wyst¹pienia miesi¹czki? Chodzi o sytuacje, ze wspó³ ycie jest rano a miesi¹czka jest po po³udniu? Bardzo proszê o odpowiedz na to pytanie. I tak samo w fazie I, czy koniec miesi¹czki jest przeszkoda do tego by wspó³- yæ? Z góry jeszcze raz dziêkuje za odpowiedz na te pytania. S¹ one dla mnie doœæ istotne.z pozdrowieniami dla ca³ego zespo³u. Dziêkujê, za to co robicie. Wiele ma³ eñstw, szczególnie na pocz¹tku praktykowania metod NPR, czuje siê niepewnie w wyznaczaniu okresu niep³odnoœci przed jajeczkowaniem. Zasady, których uczymy na naszych kursach, s¹ nastêpuj¹ce: aby móc stosowaæ regu³y: 21 dni i ostatniego dnia suchego, potrzeba przynajmniej 6 cykli doœwiadczenia w prowadzeniu obserwacji œluzu. Poniewa pojawienie siê jakiejkolwiek wydzieliny œluzowej lub odczucia mokroœci po dniach suchych na pocz¹tku cyklu oznacza pocz¹tek okresu p³odnoœci, wa ne jest, aby kobieta nauczy³a siê zauwa aæ ten moment. Tak wiêc mog¹ Pañstwo z pewnoœci¹ stosowaæ regu³ê 21 dni (najkrótszy cykl minus 21 = ostatni dzieñ fazy I), pamiêtaj¹c o tym, e jeœli na przyk³ad wskazuje ona na dzieñ 7, a w tym dniu pojawi³by siê œluz, to uznajemy ten dzieñ za pierwszy dzieñ fazy II. Poniewa œluz obserwujemy przez ca³y dzieñ i dopiero wieczorem okreœlamy, czy by³o sucho, sugerujemy, by w fazie I nie podejmowaæ wspó³ ycia rano, lecz wieczorem, aby pozosta³oœæ nasienia nie przeszkadza- ³a w obserwacjach œluzu. Z tego samego powodu pocz¹tkuj¹cym w metodzie sugeruje siê niepodejmowanie wspó³ ycia w fazie I w kolejne dni. Regu³a 21 dni zwykle wyznacza koniec p³odnoœci doœæ wczeœnie. Po 12 cyklach obserwacji mo emy przejœæ na regu³ê 20 dni (najkrótszy cykl minus 20 = ostatni dzieñ fazy I). Regu³a ostatniego dnia suchego przewa nie bêdzie wyznacza³a póÿniejszy koniec fazy I, wiêc ma³ eñstwom maj¹cym powa ne powody od³o enia poczêcia sugerujemy korzy- stanie z pozosta³ych regu³ (oprócz wspomnianych wczeœniej tak e regu- ³a Doeringa). Jeœli praktykujemy wyznaczanie koñca fazy I na podstawie ostatniego dnia suchego, musimy pamiêtaæ o przedstawionych powy ej sugestiach dotycz¹cych wspó³ ycia, a tak e o sprawdzeniu, czy w poprzednich cyklach œluz by³ obecny przynajmniej przez 5 dni (licz¹c od dnia pojawienia siê do dnia szczytu w³¹cznie). Jeœli ten okres we wczeœniej obserwowanych cyklach by³ krótszy, to ma³- onkom odk³adaj¹cym poczêcie odradzamy stosowanie regu³y ostatniego suchego dnia, ze wzglêdu na mo liwoœæ przetrwania plemników do dnia owulacji. Je eli wiêc w ci¹gu dnia pojawi³ siê œluz, to nale y ten dzieñ uznaæ za pocz¹tek fazy II. W fazie III niep³odnoœæ trwa od dnia wyznaczonego przez wzrost temperatury potwierdzony zanikiem œluzu (objaœnienie regu³ mo na znaleÿæ w naszym podrêczniku oraz w poprzednich dwóch numerach Fundamentów ) do koñca cyklu - poranne wspó³ ycie w dniu, w którym póÿniej pojawi³o siê krwawienie miesi¹czkowe, nie doprowadzi do poczêcia, jeœli krwawienie jest rzeczywist¹ miesi¹czk¹, to znaczy zosta³o poprzedzone faz¹ wy szych temperatur. Natomiast po miesi¹czce d³ugoœæ okresu niep³odnoœci wyznaczaj¹ poszczególne regu³y i je eli nie planujemy poczêcia, mo- emy podejmowaæ wspó³ ycie do dnia wyznaczonego jako ostatni w fazie I.q Maciej Tabor Najkrótszy dotychczasowy cykl = 27 dni; regu³a 21 dni = 6, ostatniego dnia suchego = 6; pocz¹tek okresu p³odnoœci = 7, koniec = 17 2

3 DZIECKO Terminy najbli szych kursów NPR prowadzonych przez nauczycieli Ligi Ma³ eñstwo Ma³ eñstwu Bielsko - Bia³a: 17 marca Informacje: Urszula i Zbigniew Gzylowie, tel. (033) ; z.gzyl@maspex.com.pl Dzieci zapewniaj¹ ci¹g³oœæ narodu, wraz z jego kultur¹ i tradycj¹. Pragnê (...) wypowiedzieæ tê radoœæ, jak¹ dla ka dego z nas stanowi¹ dzieci, wiosna ycia, zadatek przysz³oœci ka dej dzisiejszej ojczyzny. aden kraj na œwiecie (...) nie mo e myœleæ o swej przysz³oœci inaczej, jak tylko poprzez wizjê tych nowych pokoleñ, które przejm¹ od swoich rodziców wielodokoñczenie ze s. 1 JESZCZE KILKA POWODÓW, BY PRAGN Æ DZIECKA Bóg przyj¹³ postaæ dziecka, aby pokazaæ œwiatu swoj¹ dobroæ i mi³oœæ. Cz³owiek osoba jest obrazem samego Boga, odbiciem Jego czu³ej obecnoœci w œwiecie. Ka de nowe ycie to kolejny dar Boga, dar Mi³oœci, która pragnie udzielaæ siê Tobie i mnie, nam wszystkim. rakie dziedzictwo wartoœci. (Jan Pawe³ II, w ONZ, ) Aby przetrwa³a tradycja i kultura narodu trzeba, aby m³ode pokolenia zapozna³y siê z ni¹ i przyjê³y do serca jako bezcenn¹ wartoœæ. Aby zaœ przetrwa³ naród, potrzeba dzieci, które kiedyœ przejm¹ od nas to dziedzictwo. Bochnia: 2 marca Informacje: Bo ena i Maciej Taborowie, tel. (014) ; maciejtabor@wp.pl Piaseczno: do uzgodnienia Informacje: Aleksandra i Roman Strusowie, tel. (022) ; rstrus@strus.com.pl Piotrków Trybunalski: 2 marca Informacje: Irena i Mieczys³aw W³ókowie, tel. (044) ; mwloka@wp.pl Poznañ: 5 stycznia (rozpoczêty) Informacje: Agata i Krzysztof Jankowiakowie, tel. (061) ; A.Jankowiak@oaza.org.pl Poznañ: 23 stycznia (rozpoczêty) Informacje: Hana i Jerzy Matuszkowie, tel. (061) matuszek@poznan.home.pl Œwidnik: raz w miesi¹cu Informacje: Agnieszka i Bogus³aw Zarembowie, tel. (081) Warszawa: do uzgodnienia Informacje: Magdalena i Antoni Gugulscy, tel Kurs sk³ada siê z czterech comiesiêcznych spotkañ: prezentacja metody objawowo termicznej z wykorzystaniem slajdów, æwiczenia, konsultacje, literatura. Aby ubogaciæ swoj¹ rodzinê. Ma³y cz³owiek pojawia siê poœród codziennego zabiegania i trosk. Sprawia, e uczymy siê pokonywaæ w³asne s³aboœci, potrafimy wyciszyæ emocje, stajemy siê bardziej opanowani i gotowi pomagaæ sobie nawzajem. Poœwiêcamy dziecku nasz czas, nasze si³y, z pozoru nie otrzymuj¹c samemu nic. W³aœciwie jednak ono nam oddaje wszystko, co ma swoj¹ mi³oœæ, ufnoœæ, radoœæ. Codziennie obdarowuje nas tak e prezentem materialnym, najwspanialszym na jaki je staæ, opakowanym w pieluszkê. Rodzice obdarzaj¹ swym dojrza³ym cz³owieczeñstwem nowo narodzonego cz³owieka, a ten z kolei obdarza ich ca³¹ nowoœci¹ i œwie oœci¹ cz³owieczeñstwa, które z sob¹ przynosi na œwiat. (Jan Pawe³ II, List do rodzin, nr 16) Dziecko ju w Starym Testamencie postrzegano jak znak Bo ego b³ogos³awieñstwa, szczególny dar Boga dla rodziny. Ma³y cz³owiek, który wymaga tak wiele, staje siê dla najbli szych niepowtarzalnym darem. Aby wspó³uczestniczyæ w budowaniu Królestwa Bo ego na ziemi. Budowaæ Królestwo Bo e na ziemi, to obdarzaæ ludzi mi³oœci¹, nieœæ im Chrystusa poprzez œwiadectwo codziennego ycia, g³oszenie Ewangelii. Przyjmuj¹c Bo e zaproszenie, aby wasza mi³oœæ ma³ eñska zaowocowa³a nowym yciem, bêd¹cym obrazem samego Boga, budujecie wspólnotê mi- ³oœci, w której obecny jest sam Chrystus. To mi³oœæ usposabia was, aby przyk³adem ycia, s³owem i s³u b¹ œwiadczyæ o obecnoœci Boga wœród nas. Aby daæ wyraz mi³oœci, jaka przepe³nia wasze serca. Jesteœ moj¹ mi³oœci¹. Jesteœ w moim sercu. Zapewne takie lub podobne s³owa padaj¹ z waszych ust, gdy zwracacie siê do siebie z czu³oœci¹. Troszczycie siê o siebie nawzajem, toczycie walkê ze swoimi s³aboœciami, staracie siê o yczliwoœæ, dobroæ we wzajemnych relacjach. Thomas Merton napisa³ w jednej ze swoich ksi¹ ek: œwiat zewnêtrzny jest obrazem ludzkiego serca. Czy w waszych sercach, pe³nych mi³oœci, znajdzie siê doœæ miejsca, by przyj¹æ nowego cz³owieka, którym przychodzi sam Bóg?q Jeœli ten tekst pobudzi³ Ciê do refleksji - napisz do nas: Liga Ma³ eñstwo Ma³ eñstwu, Kopaliny 73, Nowy Wiœnicz; ligamm@npr.pl 3

4 OJCOSTWO Steven Wood SERCE OJCA, CZAS OJCA I sk³oni serce ojców u synom, a serce synów ku ich ojcom, abym nie przyszed³ i nie porazi³ ziemi przekleñstwem (Mal 3, 24) Wraz z moim czteroletnim synem Johnem w³aœnie skoñczyliœmy uk³adaæ siódmy worek kompostu przeznaczonego na zagospodarowanie podwórza za domem, gdy John wyprostowa³ siê i powiedzia³: Jestem prawdziwym synem. To oœwiadczenie zjawi³o siê jak wczesny prezent z okazji Dnia Ojca, ale kompletnie mnie zaskoczy³o. Nigdy wczeœniej tak nie mówi³. Co wzbudzi- ³o takie uczucia w moim synu? Pracowaliœmy razem przez kilka godzin. Razem wykopaliœmy dó³, by zasadziæ drzewko pomarañczowe na pierwsze urodziny Matthew. Odmierzyliœmy, wyciêliœmy i przybiliœmy deski, eby odnowiæ p³ot. Potem zamontowaliœmy now¹ z³¹czkê do ogrodowego wê a. Pozwala³em Johnowi aktywnie uczestniczyæ w ka dej z tych prac, aby móg³ zdobyæ kilka nowych umiejêtnoœci. Naszym ostatnim zadaniem by³o wy³adowanie siedmiu osiemnastokilogramowych worków z kompostem z naszej pó³ciê arówki. John wiedzia³, e to mêskie zajêcie i radoœnie podskoczy³ do pomocy. Mój syn zyska³ wiêcej szacunku do siebie podczas dwóch godzin ciê kiej pracy, ni gdyby wyœpiewywa³ w kó³ko w klasie tysi¹c razy: Jestem wyj¹tkowy. Od pocz¹tku ludzkiej historii a do rewolucji przemys³owej by³o rzecz¹ zwyczajn¹, e ojcowie i dzieci, szczególnie synowie, pracowali razem. Choæ wspó³czesna epoka przynios³a nam nieporównywalne z tamtymi czasami bogactwo materialne, zubo y³a jednocze- œnie wiêÿ miêdzy ojcem i jego dzieæmi, któr¹ wzmacnia wspólna praca. Podobnie jak wielu ojców bezustannie odczuwam pokusê zbytniego zaanga owania w pracê poza domem. Choæ w naszym nowym domu mieszkamy ju od prawie roku, program zajêæ nie pozwala³ mi spe³niæ wielu planów co do zagospodarowania terenu za domem. Zajmowa³em siê rozwijaniem i utrzymywaniem p³ynnoœci finansowej mojej rodziny, usi³uj¹c zarobiæ na sp³atê czterech ró nych zobowi¹zañ zaci¹gniêtych w poprzednim roku. Mog¹ to byæ wa ne powody ciê kiej pracy zawodowej, ale nie s¹ one wystarczaj¹cym usprawiedliwieniem bycia zbyt zajêtym, by popracowaæ razem z moim synem,. Naprawdê istotne s¹ w yciu te sprawy, które maj¹ trwa³e skutki. Jako ojciec, poprzez spêdzanie czasu z moim synem na pracy przy domu, mogê mieæ wp³yw na œwiat za 20, 30, a nawet 50 lat, kszta³tuj¹c moje dzieci, a potem wnuki. Skoñczy³ ycie jego ojciec, ale jakby nie umar³, gdy podobnego sobie zostawi³. (Syr 30,4) Odkrycie naszego ojcostwa zaczyna siê i rozwija w naszej rodzinie. Nie musimy wyje d aæ na drugi koniec kraju, by je znaleÿæ. Nasze ojcostwo znajdziemy na w³asnym podwórku. Jest to podwójne b³ogos³awieñstwo, bo mo emy pomóc naszym synom i córkom w odkrywaniu ich to samoœci. Jak dzieci literuj¹ s³owo mi³oœæ Dla dzieci mi³oœæ to czteroliterowe s³owo, które pisze siê c-z-a-s. Dzieci nie potrzebuj¹ naprawdê zbyt wielu rzeczy. Jednak e potrzebuj¹ czasu spêdzanego z ojcem. Eksperci od rodziny twierdz¹cy, e dzieci mog¹ obyæ siê niewielk¹ iloœci¹ jakoœciowego czasu daj¹ receptê na niepowodzenia rodzicielskie. Dzieciom potrzebne jest spêdzanie du ej iloœci czasu z w³asnym ojcem. Wiele lat temu, gdy zajmowa³em siê m³odzie ¹, odwiedzi³em szko³ê niedzieln¹ w Dniu Ojca i poprosi³em dzieci, by wype³ni³y puste miejsce przy poni szym zdaniu: Kocham mojego tatê, poniewa... Niezapomniana by³a odpowiedÿ jednego ch³opczyka Kocham mojego tatê, poniewa w ka ¹ sobotê rano zabiera mnie ze sob¹ na œmietnisko. Co chcia³ powiedzieæ ten malec? Nie to, e œmietnisko jest jego ulubionym miejscem, ale to, e regularnie spêdza czas ze swoim ojcem. Dzieci ceni¹ sobie czas spêdzany z ojcem w ka dym tygodniu, bardziej ni doroczne kosztowne wyprawy do Disneylandu. Kiedy tatuœ wróci do domu? Nieobecni ojcowie gwa³townie staj¹ siê norm¹. Miliony ojców opuœci³o swoje rodziny przez rozwody, separacjê i rozstania. Jednak e istnieje tak e inna, mniej zauwa alna forma opuszczenia przez ojca. Wielu ojców jest poch³oniêtych swoj¹ karier¹, prac¹ zawodow¹ i pogoni¹ za dobrami materialnymi. Ka dy ojciec jest wezwany do tego, by zapewniæ godziwy byt rodzinie. Tak wiêc wszyscy spodziewaj¹ siê, e w ka dym tygodniu poœwiêci sporo czasu na zapewnienie bytu rodzinie, Dla niektórych mê czyzn ta zbo na praca zamieni³a siê w zabijanie siê za pieniêdzmi. Ca³¹ energiê poch³ania im dotrzymywanie kroku innym w kieracie finansowym skutek jest taki, e zamiera ycie rodzinne. 4

5 OJCOSTWO Odbudowanie naszych priorytetów Spraw¹ kluczow¹ jest ustawienie czasu jako sprawy priorytetowej. Czasu nie mo na odzyskaæ gdy mija, to raz na zawsze. Wiêkszoœæ ojców odczuwa potrzebê takiego ustawienia priorytetów, aby móc poœwiêciæ wiêcej czasu swoim dzieciom. W³aœciwe gospodarowanie czasem jest podobne do gospodarowania pieniêdzmi: albo s³u ¹ nam, albo stajemy siê ich niewolnikami. Najwa niejsz¹ spraw¹ aby unikn¹æ przywi¹zania do czasu i pieniêdzy jest oddanie pierwszej czêœci Bogu, uznaj¹c, e to On jest ich Panem. Mê - czyÿni, którzy s³u ¹ Bogu swym czasem i pieniêdzmi staj¹ siê wolni. Du ym wyzwaniem dla naszej wiary jest nauczenie siê, jak oddawaæ Bogu dziesiêcinê z czasu, czyli jak oddawaæ Mu pierwsz¹ czêœæ naszego czasu w ka dym tygodniu. Nasze spo- ³eczeñstwo powtarza czas to pieni¹dz. Dla rodzin czas jest cenniejszy ni pieni¹dze, poniewa jest on istot¹ silnego ycia rodzinnego. Stary sekret gospodarowania czasem Ka dy mê czyzna zainteresowany znalezieniem czasu dla rodziny musi odkryæ na nowo star¹ Bo ¹ zasadê rozporz¹dzania czasem, zawart¹ w trzecim przykazaniu. Jest to jedyne z dziesiêciu przykazañ, w którym Bóg mówi pamiêtaj. Zadziwiaj¹ce, e jest to w³aœnie to przykazanie, o którym jesteœmy sk³onni zapominaæ: Pamiêtaj o dniu szabatu, aby go uœwiêciæ. Szeœæ dni bêdziesz pracowaæ i wykonywaæ wszystkie twe zajêcia. Dzieñ zaœ siódmy jest szabatem ku czci Pana, Boga twego. Nie mo esz przeto w dniu tym wykonywaæ adnej pracy (Wj 20,8-10) Poddaj¹c na pocz¹tku tygodnia nasz cenny czas pracy Bogu, zyskujemy œwiadomoœæ w³aœciwych priorytetów, wartoœci wiecznych i ostatecznego celu cz³owieka. Porz¹dkuj¹c nasz¹ pracê zgodnie z trzecim przykazaniem, zyskujemy Bo ¹ perspektywê w odniesieniu do czasu. W³¹czamy siê w wieczny odpoczynek Boga, odnawiaj¹c nasze stroskane serca i zmêczone cia³a. Z drugiej strony, jeœli nigdy nie wy³¹czamy siê z m³yna codziennej pracy, burzymy w³aœciw¹ hierarchiê zadañ, czego skutkiem s¹ zaniedbane rodziny, przedwczesne problemy ze zdrowiem i kryzys wieku œredniego. Samuel Dresner, ydowski teolog i autor ksi¹ ki Can Families Survive in Pagan America? wskazuje na silny zwi¹zek miêdzy trzecim i czwartym przykazaniem. Pisze: Szabat jest dniem odnowienia dla ka dego cz³owieka i jest to równie wyj¹tkowy dzieñ dla rodziny. Niewa - ne jak wyczerpuj¹cy i zwariowany by³ ca³y tydzieñ pracy czêsto odci¹gaj¹cy cz³onków rodziny w ró ne odleg³e strony nadejœcie szabatu wymiata to wszystko, zamyka umys³ na zmartwienia dnia powszedniego, gromadzi rodzinê. Nie jest przypadkiem, e w dziesiêciorgu przykazañ przykazanie Czcij ojca swego i matkê swoj¹ nastêpuje po przykazaniu œwiêcenia szabatu. W Nowym Testamencie œw. Pawe³ wzywa nas do rozwa nego traktowania naszego czasu: Baczcie wiêc pilnie jak postêpujecie: nie jako niem¹drzy, ale jako m¹drzy. Wyzyskujcie chwile sposobn¹, bo dni s¹ z³e. Nie b¹dÿcie przeto nierozs¹dni, lecz usi- ³ujcie zrozumieæ, co jest wol¹ Pana. Ef 5, Po zachêceniu do m¹drego korzystania z czasu, œw. Pawe³ przechodzi do rozwa añ o ma³ eñstwie i relacjach w rodzinie w rozdzia³ach 5 i 6 listu do Efezjan. Nowy katechizm równie ³¹czy ycie rodzinne z zachowaniem trzeciego przykazania: Chrzeœcijanie powinni tak e œwiêtowaæ niedzielê, oddaj¹c swojej rodzinie i bliskim czas i staranie, o które trudno w pozosta³e dnia tygodnia. (2186) q Fragment ksi¹ ki Christian Fatherhood Steve a Wooda i Jamesa Burnhama. Family Foundations nr 3, XI-XII 1999; t³um. AJ, opr. MT. Cytaty biblijne wg Biblii Tysi¹clecia. Dokoñczenie w nastêpnym numerze Pewien mê czyzna w wieku piêædziesiêciu kilku lat poœmierci swego ojca zacz¹³ przeszukiwaæ jego pamiêtniki, bo chcia³ znaleÿæ jeden szczególny, pamiêtny dzieñ, kiedy to by³ na rybach - ca³y dzieñ sam na sam z ojcem. Ten dzieñ w du ym stopniu zawa y³ na jego przysz³oœci, na jego relacji z ojcem. Odnalaz³ ten dzieñ i przeczyta³: By³em z synem na rybach. Kompletnie stracony czas. Czy mê czyzna naprawdê nie mo e poœwiêciæ dzieciom czasu? Je eli przeciêtny Polak spêdza przed telewizorem 3 godziny i 42 minuty dziennie, a jednoczeœnie przeciêtny mê czyzna nie spêdza nawet 3 minut na rozmowie z w³asnym dzieckiem, to nie jest kwestia niemo liwoœci, to jest kwestia pewnego wyboru. S¹ niedziele, s¹ ró ne sytuacje. Gdyby mê - czyzna siê troszeczkê podszkoli³, to w ci¹gu naprawdê kilkudziesiêciu sekund dziennie nasyci³by potrzeby kontaktu jego dziecka z nim. Wystarczy, by spojrza³ g³êboko w oczy, spokojnie, by obj¹³ je ramieniem. Na to nie potrzeba wiele czasu, ale on przecie nie ma czasu, bo musi kolejne wiadomoœci w dzienniku obejrzeæ. Tak wiêc poœwiêcenie czasu dzieciom musi siê staæ programem mê czyzny i w ogóle chyba jednym z wiêkszych problemów i trudnoœci mê czyzny jest to, e on swojego ojcostwa nie traktuje jako kariery yciowej, bo dla kariery jest w stanie poœwiêciæ czas, wysi³ek, a ojcostwo nie jest karier¹. Proponujê wszystkim ojcom, eby zaofiarowali mo e w najbli sz¹ niedzielê pó³ godziny z tatusiem, ka demu dziecku pó³ godziny. Jestem przekonany, e w wielu domach wybuchnie sza³ radoœci wiêkszy ni z powodu otrzymania jakiegoœ drogocennego prezentu.q (Z ksi¹ ki Jacka Pulikowskiego Warto byæ ojcem. Najwa niejsza kariera mê czyzny ; zamówienia na s. 23) 5

6 W RODZINIE EWA ROZKRUT PEWNOŒÆ, E JEST SIÊ KOCHANYM Witamy na naszych ³amach now¹ autorkê: Ewa Rozkrut mieszka wraz z mê em w Szczecinie, maj¹ piêcioro dzieci; obydwoje s¹ zaanga owani w ycie wspólnoty ruchu Wiara i Œwiat³o gromadz¹cego osoby dotkniête upoœledzeniem umys³owym i zdrowe; s¹ tak e wspó³redaktorami serwisu internetowego Mateusz, z którego pochodz¹ obydwa zamieszczone tu teksty. Kontakty miêdzy rodzicami a dzieæmi zale ¹ w du ym stopniu od panuj¹cych relacji miêdzy ma³ onkami. Od tego, czy potrafi¹ oni ze sob¹ rozmawiaæ, wspólnie rozwi¹zywaæ problemy, a w razie potrzeby szukaæ pomocy. Je eli tak jest, to w domu bêdzie panowa³ duch pokoju a dzieci przekonaj¹ siê, e wzajemne zaufanie, mi³oœæ, uczciwoœæ s¹ wa ne. W rodzinie, w której zak³ada siê przestrzeganie wartoœci chrzeœcijañskich nale y pamiêtaæ, e dzieci podœwiadomie przenosz¹ swoje zwi¹zki z ojcem na Boga. Dlatego maj¹c to na uwadze, nale y dbaæ o te kontakty. Dziecko musi czuæ siê bezpiecznie i mieæ pewnoœæ, e z ka d¹ spraw¹ mo e do rodziców siê zwróciæ. Wtedy do Boga równie ³atwiej siê zbli y. Na szczêœcie Bóg, który jest bogaty w ³askê i mi³osierdzie, dociera do ka dego cz³owieka, kiedy chce i jak chce, ma Swoje drogi. A zatem przekonanie o rodzicielskiej odpowiedzialnoœci za rozwój duchowy dzieci powinna pomagaæ a nie przyt³aczaæ. Warto zastanowiæ siê nad pewnymi sposobami u³atwiaj¹cymi dobre porozumiewanie siê w rodzinie. Chcia³abym siê podzieliæ doœwiadczeniami z mojego domu. Wymyœliliœmy spotkania, które nazwaliœmy radami rodziny, po to aby porozmawiaæ o istotnych dla nas sprawach. Odbywaj¹ siê one cyklicznie. Zasiadamy przy stole, jedna osoba prowadzi, czyli udziela g³osu i pilnuje porz¹dku wypowiadania siê. Ka dy po kolei opowiada, co mi³ego i przykrego wydarzy³o siê w ostatnim czasie, jakie ma k³opoty, jakiej ewentualnie oczekuje pomocy. Wszyscy siê nad tym zastanawiamy. Taka forma dodaje odwagi do publicznych wyst¹pieñ, co bardzo przydaje siê w yciu. Przypominam sobie jedn¹ z pierwszych rad. Wówczas najm³odszy syn, uczêszcza³ wtedy do zerówki, mia³ k³opoty z koleg¹. Bracia podpowiedzieli, co ma zrobiæ. Na drugi dzieñ wróci³ zadowolony, e rady poskutkowa³y. Na tych spotkaniach ustalamy tak e sprawy u³atwiaj¹ce ycie. Spróbowaliœmy sporz¹dziæ regulamin, aby ³atwiej mo na by³o funkcjonowaæ w rodzinie wielodzietnej, jak nasza. Wszyscy uk³adaliœmy jego punkty. Oczywiœcie nie chodzi o to, eby œciœle siê do nich stosowaæ, przyznajê, e nie zawsze ich przestrzegamy, ale w chwilach trudnych lepiej wróciæ do czegoœ, na co siê mia³o wspólnie wp³yw, ni wymuszaæ odpowiednie zachowanie na przyk³ad przez stosowanie nieprzemyœlanych kar. Oto niektóre punkty regulaminu: nie k³amiemy, gdy ktoœ jest niegrzeczny, to spêdzi w pokoju dziewczynek 20 minut i przemyœli swoje postêpowanie, granie na komputerze odbywa w soboty, a w wyj¹tkowych sytuacjach w inny dzieñ. Istot¹ przedsiêwziêcia jest danie mo liwoœci przedstawienia swojego punktu widzenia oraz uzyskanie pewnoœci, e zostanie siê wys³uchanym. Przynosi to spore efekty w codziennym yciu. Wszyscy uczymy siê formu³owaæ w³asne pogl¹dy, liczyæ siê ze zdaniem innych, dyskutowaæ, s³uchaæ tego, co mówi¹ inni, wyci¹gaæ wnioski. Jeœli dzieci naucz¹ siê rozmawiaæ z rodzicami, to o ile ³atwiej otworz¹ siê przed Bogiem. Czêsto bowiem milczenie na modlitwie wynika z ogólnej nieumiejêtnoœci wyra ania swoich przemyœleñ, uczuæ, przedstawiania problemów, itd. Nadzwyczaj wa na jest pewnoœæ, e jest siê kochanym. Czasem bieg ycia jest tak szybki, e zapominamy o tym, co najwa niejsze, co nas po³¹czy³o. O mi³oœci Nie potrzeba do wyra ania uczuæ nadzwyczajnych œrodków. Te najprostsze s¹ najlepsze. Pewnego razu nasi synowie mieli doœæ ostr¹ wymianê zdañ, która skoñczy- ³a siê bójk¹. Trudno w takiej sytuacji dobrze zareagowaæ. Rozmawiaj¹c z ka - dym osobno, zapewnia³am o tym, e moja mi³oœæ do nich w niczym siê nie zmieni³a. Kocham ich tak samo, jak wtedy, gdy s¹ grzeczni. Nie ukrywali zdziwienia, otworzy³y piêœci, uspokoili siê. I dopiero wtedy mo na by³o zacz¹æ mówiæ o tym, co siê sta³o. Zmieni³o siê tak- e coœ we mnie. Takie otwieranie serca jest skuteczn¹ metod¹ w wychowaniu. Przekona³am siê o tym niejednokrotnie a te chwile s¹ naprawdê wyj¹tkowe. Przemieniaj¹, ubogacaj¹, pozwalaj¹ zobaczyæ innych ludzi w nowym, piêkniejszym œwietle. W rodzinie nie mo na zapominaæ o przebaczeniu, ani te umniejszaæ jego roli. Tej cnoty ksi¹ ki nie naucz¹, trzeba j¹ zdobywaæ w codziennym yciu. Niesie ono ku temu wiele okazji. Niew¹tpliwie szans¹ na æwiczenie jej jest przygotowanie do spowiedzi. Nie trzeba siê wstydziæ ani obawiaæ przepraszania siebie wzajemnie. Na pewno autorytet rodziców nie zostanie naruszony. Prze ycia rodz¹ce siê podczas przebaczania s¹ bardzo mocne. Gdy zapyta³am swoje dzieci o to, czy jest trudno podarowaæ komuœ winy, kiedy szczerze o to prosi, okaza³o siê, e nie. Odkry³y równie, e w tym czasie serca wcale nie wype³nia agresja, lecz przeciwnie. Te wnioski pomagaj¹ zminimalizowaæ lêk przed spowiedzi¹, który czêsto towarzyszy cz³owiekowi przez ca³e ycie. Skoro my potrafimy przebaczyæ, to jak e cudowne musi byæ doznawanie mi³oœci Jezusa, Jego mi³osierdzia. Spowiadanie siê pomaga dokonywaæ wgl¹du w swoje ycie a owoce p³yn¹ce z tego sakramentu przemieniaj¹ je. Trwanie we wzajemnym przebaczaniu u³atwia ycie. Chcia³abym poruszyæ jeszcze jeden aspekt ycia w rodzinie, który ma wp³yw na kontakty miêdzy domownikami. Chodzi o przekonanie, e rodzice odpowia- 6

7 W RODZINIE WRA LIWOŒÆ TO DOTYKANIE SERCA Pragnê dla moich dzieci, aby by³y wra liwe na piêkno, przyrodê, a przede wszystkim na drugiego cz³owieka. S¹dzê, e nie jestem w tym osamotniona. Chyba wielu rodziców ma podobne odczucia. Kiedyœ us³ysza³am tak¹ refleksjê. Rodzice s¹ jak okrêty, które gdy urodzi siê dziecko, to wp³ywaj¹ do spokojnej zatoki i pomagaj¹ dziecku wyp³yn¹æ na morze, by mog³y eglowaæ. Dzieci rodzicom Bóg powierzy³ pod opiekê a nie na w³asnoœæ. Jaki jest cz³owiek wra liwy? Myœlê, e to ktoœ nieobojêtny i czu³y. Wra liwoœæ ³¹czy siê z rozwojem emocjonalnym, z uczuciami. Trzeba zatem postêpowaæ bardzo delikatnie. Najprostsz¹ drog¹ do osi¹gniêcia zamierzonego przez nas celu, to ukazywanie naszej wra liwoœci. Jesteœmy bez przerwy obserwowani przez dzieci, one automatycznie przejmuj¹ nasze postawy i zachowania. Lêk o to, e pope³niamy b³êdy, nie powinien przyt³aczaæ raczej mobilizowaæ do pracy nad sob¹. Przyzna³am siê mojemu najstarszemu synowi, e dopiero uczê siê postêpowania z dzieæmi. Przeprosi³am za sprawiony mu ból. Bardzo siê wzruszy³. Nie bójmy siê wiêc tego, e jesteœmy niedoskonali. Wa ne jest, eby kochaæ i byæ kochanym. Umieæ przebaczyæ i uzyskaæ przebaczenie. Przy okazji wzajemnie uczymy siê wyrozumia³oœci, cierpliwoœci, bliskoœci, uœmiechu. Ciep³o daj¹ za postêpowanie swoich dzieci, ich wybory, itd. W konsekwencji mo e prowadziæ to nie tylko do ycia sprawami dzieci, ale te do obarczania siê win¹ za ich poczynania. Nie jest to w³aœciwa droga. Dzieci musz¹ same dokonywaæ wyborów miêdzy dobrem a z³em, trzeba z nimi o tym rozmawiaæ, uczulaæ je. Powoli zaczn¹ siê nad tym zastanawiaæ, zmieniaæ swoje postêpowanie. Oczywiœcie, tak¹ postawê nie jest wcale ³atwo wypracowaæ I nie zmieni siê ona natychmiast. Potrzeba do tego si³, cierpliwoœci i pewnoœci, e ktoœ podczas próby poda i dobra atmosfera daj¹ poczucie bezpieczeñstwa, mo na otworzyæ swoje serce. Sprzyjaj¹ temu równie rodzinne opowieœci, to nic, e powtarzane s¹ wielokrotnie. Mo na przy okazji podzieliæ siê swoimi doœwiadczeniami. Szybciej s¹ one przyswajane przez dzieci, poniewa nie zosta³y im narzucone a wspólne wyci¹ganie wniosków jest nie tylko inspiruj¹ce, ale czêsto zabawne. Pokonywanie trudnoœci kszta³tuje charakter, tote stawianie wymagañ, proponowanie trudnych zadañ do rozwi¹zania jest jak najbardziej wskazane. Je eli rozwi¹zywaniu ich bêdzie towarzyszyæ nasza troska, mi³oœæ i nadzieja, to nic z³ego siê nie wydarzy. Uczucia nie zostan¹ zranione. Natomiast jeœli pozostawimy w dziecku poczucie winy, to wówczas w³¹cza siê mechanizm niszcz¹cy w nim wra liwoœæ. atwo zamyka siê w sobie z obawy przed kolejnym zranieniem. W rezultacie bêdzie mia³o k³opoty z nawi¹zywaniem wiêzi z innymi ludÿmi, a szczególnie z osobami rani¹cymi je. Z obawy przed kolejnym zranieniem, bólem zacznie siê izolowaæ wiêc bêdzie samotne. W koñcu stanie siê cz³owiekiem nieczu³ym i zimnym. Przecie nie oto nam chodzi. Jezus da³ nam szansê uwolnienia siê ze swoich grzechów. To i my pozwólmy im na czyste sumienie. Gdy mój syn zbi³ m³odszego brata, to zapewni³am go, e ten wyczyn nie pomocn¹ d³oñ. A rodziców, uwalnia od poczucia bycia przegranym z powodu ewentualnych b³êdów pope³nionych przez dzieci. Wiêzi panuj¹ce w rodzinie mo na ubogacaæ w ró ny sposób,. Przedstawi- ³am kilka refleksji na ten temat. Oczywiœcie ycie niesie ze sob¹ wiele trosk i wcale nie chodzi o to aby by³o ³atwo, ale o to aby razem pokonywaæ wszelkie trudnoœci.q Ewa Rozkrut zmieni³ mojej mi³oœci do niego. By³ zdziwiony, wrêcz zaskoczony. Czêsto zapewniam swoje dzieci o mojej mi³oœci, nigdy nie zauwa y³am u nich znu- enia. Wtedy czujê, jak siê otwieraj¹ i nabieraj¹ odwagi. Podarowana mi³oœæ jest najlepszym sposobem kszta³towania wra liwoœci u dzieci. Daje poczucie bezpieczeñstwa a w razie przeciwnoœci yciowych odwagê powrotu do domu rodzinnego. Mi³oœæ to wielkie s³owo, ale jego g³êbszy sens odnaleÿæ mo na w wierze Tam odnajdziemy dobrego i kochaj¹cego Ojca, nieskalan¹ Matkê. To s¹ wzory dla nas i dla dzieci. Co jeszcze uczy wra liwoœci? Mi- ³oœci i religii nieod³¹cznie towarzyszy piêkno. Ma ono szeroki zakres. Na pewno jest nim macierzyñstwo i wszystkie urocze chwile zwi¹zane z byciem mam¹, trudy, obowi¹zki. To równie narodziny: dziecka, idei, marzeñ. Budzenie siê przyrody, dnia i nocy. Prawda, e mo na wyliczaæ tak bez koñca? Piêkno to przecie literatura, teatr, muzyka, dzie³a sztuki itd. Trzeba bardzo uwa aæ, aby dzieci nie zmuszaæ do realizowania naszych niespe³nionych marzeñ lub oczekiwañ. Jeœli tak siê stanie, to mo emy wiêcej straciæ ni zyskaæ. Raczej zaproponowaæ, przedstawiæ mo liwoœci, które w póÿniejszym czasie mog¹ staæ siê ich udzia³em. Warto pamiêtaæ, e takie zainteresowania rozwijaj¹ wyobraÿniê. Rodz¹ nowe pomys³y. Pobudzaj¹ nie tylko emocje, pracuje te pamiêæ. Dzieci zaczynaj¹ myœleæ, spostrzegaæ i wyodrêbniaæ to co jest wa ne i co nieistotne. Porównuj¹ i dokonuj¹ oceny. Staj¹ siê one odkrywcami, badaczami, poszukiwaczami przygód. Rozwija siê te gotowoœæ nieustannej nauki, chêci powiêkszania swojej wiedzy. Wszystkie wymienione umiejêtnoœci bardzo przydaj¹ siê w szkole, a póÿniej tak e s¹ nie bez znaczenia. Tak wiêc dotykajmy serc naszych dzieci, pomo e im to otwieraæ siê na otaczaj¹cy œwiat.q Ewa Rozkrut Obydwa teksty pochodz¹ z dzia³u Rodzina internetowego serwisu Mateusz : 7

8 MA EÑSTWO Przeciêtny m¹ nie lubi wci¹ powtarzaæ, e kocha swoj¹ onê. Nieprzeciêtny to robi. KOMUNIKOWANIE O STANIE UCZUÆ K³opoty w relacjach kobiet i mê czyzn bior¹ siê m.in. st¹d, e nie potrafimy siê skutecznie porozumiewaæ. Pocz¹tkiem k³opotów z komunikowaniem jest to, e kobiety i mê czyÿni nosz¹ w sobie ró n¹ potrzebê wyra ania swych uczuæ. Rzucamy sobie k³ody Pope³niamy naprawdê sporo b³êdów w komunikacji. Z jednej strony, nieczytelnie przedstawiamy swe intencje, z drugiej - nieumiejêtnie (czasem wrêcz opacznie lub nawet nie yczliwie) interpretujemy przekaz drugiego. Przyk³adem mo e byæ znane z praktyki codziennej przerywanie w pó³ zdania s³owami: Ju ja dobrze wiem, co chcesz powiedzieæ. Ju mo esz nawet nie koñczyæ. Oczywiœcie w domyœle jest chêæ zrobienia na z³oœæ, dokuczenia onie. A tak naprawdê jedynym powodem takiej (nad)interpretacji by³ z³y nastrój ony. Kolejny k³opot stanowi fakt, e w rozmowach po prostu siê wzajemnie ranimy. Robimy to czêsto bezwiednie i naprawdê bez z³ej woli. W³aœnie ranienie jest czêstym powodem niezrozumia³ej postawy wspó³ma³ onka, który nigdy nie chce rozmawiaæ. Trudno siê temu dziwiæ, skoro z ka dej rozmowy wychodzi jak poobijany. Klasycznymi sposobami ranienia s¹ pretensje o sprawy, na które zaatakowana osoba nie ma adnego wp³ywu. Przyk³adem mo e tu byæ atak na rodzinê, z której wyszed³ wspó³ma³- onek czy wywlekanie jakiejkolwiek przykrej sprawy z przesz³oœci. Rzecz jasna, faktu nie mo emy wymazaæ, lecz ci¹g³e wspominanie jedynie z³ych zdarzeñ powoduje, e nasze wyobra enie o tym, co by³o, jest coraz czarniej- sze. Jako antidotum na czarnowidztwo podpowiadam czasem ma³ eñstwom, by raz w tygodniu usiedli spokojnie przy herbacie i powspominali wy³¹cznie mi³e chwile spêdzone razem. Du ¹ pomoc¹ mo e tu byæ wyci¹gniêcie albumów ze zdjêciami z dawnych lat. Warto próbowaæ Mimo wszystkich wymienionych k³opotów z komunikowaniem siê, nie mo emy trudów na tym polu zaniechaæ. Jest to bowiem jedyna droga do prawdziwego poznania siebie nawzajem, równie gdy chodzi o delikatn¹ i wymagaj¹c¹ sferê uczuæ. Poprawne komunikowanie siê jest wreszcie jedyn¹ prawdziwie skuteczn¹ drog¹ do budowania wiêzi, bliskoœci, jednoœci - czyli komunii osób, na co zreszt¹ s³owo komunikacja wyraÿnie wskazuje. Ostatecznie o szczêœciu ma³ eñskim decyduje w³aœnie relacja miêdzy osobami, osi¹gniêta wiêÿ - komunia. Ojciec Œwiêty Jan Pawe³ II mówi, e wzorem (niedoœcig³ym) komunii ma³ onków ma byæ niepojêta komunia Osób Boskich w Trójcy Przenajœwiêtszej. Reasumuj¹c: nie da siê yæ i budowaæ szczêœciodajnych wiêzi miêdzyludzkich bez dobrego komunikowania siê. Trzeba, dla w³asnego szczêœcia, podj¹æ trud nauki poprawnej komunikacji i trud nieustannego otwartego wychodzenia do innych z uczciw¹ propozycj¹ dogadania siê, porozumienia. Niestety, wiele ma³ eñstw na tym w³aœnie polu przegrywa swoje szczêœcie, a szkoda. Z najnowszej ksi¹ ki Jacka Pulikowskiego: Ewa czuje inaczej Poprawna komunikacja uczuciowa to nie manipulacja Myœlê, e w tym miejscu nie od rzeczy bêdzie krótkie omówienie zasad poprawnej komunikacji. Komunikacja ma pog³êbiaæ wiêÿ, czyli komuniê osób. Nie jest (a w ka dym razie nie powinno byæ) jej celem pokonanie kogokolwiek, wygrywanie, udowadnianie winy. Komunikacja, czyli porozumienie, powinna co prawda dotyczyæ stanu uczuæ i o nich informowaæ, lecz musi opieraæ siê na argumentach rozumowych. Argumenty uczuciowe w postaci ³ez kobiety czy agresji mê czyzny mog¹ przechyliæ szalê zwyciêstwa, ale z pewnoœci¹ nie spowoduj¹ efektów po ¹danych w budowaniu jednoœci ma³ eñskiej. Przeciwnie, mêskie uleganie wbrew logice ³zom ony czy kobiece uleganie - ze strachu przed rosn¹c¹ agresywnoœci¹ mê a, wyra an¹ choæby krzykiem, powoduje uczuciowe oddalenie. Rodzi zniechêcenie, rozdra nienie, a nawet bunt. Mówi¹c o zasadach poprawnego porozumiewania siê i tym samym budowania jednoœci, muszê zrobiæ wa - ne zastrze enie. Dziœ doœæ czêsto sposoby, a nawet techniki komunikowania siê wykorzystywane s¹, by... zmanipulowaæ rozmówcê. Na przyk³ad: jak dyrektor ma rozmawiaæ z podw³adnym lub petentem, by ten - za³atwiony odmownie - odniós³ wra enie, e dyrektor jest wspania³ym cz³owiekiem, lecz naprawdê w jego sprawie nie móg³ niczego uczyniæ. Jak rodzice maj¹ rozmawiaæ z dzieæmi, by one realizowa³y nie swoje powo³anie, lecz oczekiwania rodziców (jak e czêsto wygórowane, nieosi¹galne dla dziecka, czy wrêcz b³êdne i w efekcie szkodliwe). Mo na nawet znaleÿæ praktyczne porady typu: jak rozmawiaæ z policjantem, by po wykroczeniu nie zap³aciæ mandatu, a jak z nauczycielem, by ochroniæ swe dziecko przed kar¹ po chuligañskim wybryku. Zaznaczam wiêc raz jeszcze, e podawane poni ej zasady komunikowania siê maj¹ s³u yæ budowie dobrej 8

9 MA EÑSTWO relacji osób, a nie dla wygrywania, pokonywania czy manipulowania. Problemy z porozumieniem siê wynikaj¹ te z tego, e ro ne s¹ kobiece i mêskie wyobra enia co do obszarów, które powinny byæ terenem ujawniania, omawiania i uzgadniania. Poza tym mamy ró ny wrodzony poziom empatii, czyli umiejêtnoœci i chêci wczuwania siê w sprawy drugiej osoby. Szczeroœæ i empatia Podstaw¹ dobrego porozumienia jest szczeroœæ ( przezroczystoœæ ) mówi¹cego (nadawcy) i yczliwe wczuwanie siê (empatia) s³uchaj¹cego (odbiorcy). Przez przezroczystoœæ rozumiem uczciwe wyjawienie swej intencji i przekazanie jej rozmówcy w mo liwie najprostszy i najczytelniejszy sposób. Nie powinno tu byæ miejsca na adne zawi³oœci, z³o- one konstrukcje zdañ, wtr¹canie niezrozumia³ych dla rozmówcy terminów. Gdy ju zdecydowaliœmy siê na rozmowê, nie wolno ukrywaæ intencji i liczyæ, e odbiorca powinien siê sam domyœliæ. Prawdziwa szczeroœæ nadawcy powoduje, e jego przekaz wyra ony s³owami oraz ten pozas³owny (czêsto niekontrolowany) s¹ ca³kowicie ze sob¹ zgodne. Gdy przekaz pozas³owny (mimika, postawa i gesty cia³a) jest sprzeczny ze s³owami, mo e ca³kowicie zmieniæ ich treœæ. Ot, choæby przymru enie oka przy reklamie piwa bezalkoholowego. Odbiorca powinien yczliwie ws³uchiwaæ siê w opowieœæ nadawcy. Nie powinno byæ miejsca na pochopne zgadywanie myœli ( ju dobrze wiem, co chcia³eœ powiedzieæ ), na przy³apywanie na s³owach czy przejêzyczeniach, na niecierpliwoœæ w s³uchaniu. Wrodzony poziom empatii (umiejêtnoœci wczuwania siê w sprawy drugiego cz³owieka) nie jest u wszystkich ludzi jednakowy. Z regu³y kobiety ten dar (darmo dany) posiadaj¹ w znacznie wiêkszej obfitoœci ni mê czyÿni. Mimo ciê - kiej pracy ze strony mê a i zaniedbañ ze strony ony, jej poziom empatii mo e pozostaæ wy szy ni jego. Drogie panie, nie wolno z tego wyci¹gaæ wniosku: Ja jestem lepsza, on gorszy. Niesprawiedliwa, wrêcz krzywdz¹ca by³aby pretensja ony: Czemu nie jesteœ taki jak ja? Skoro ja mogê siê wczuwaæ w twoje sprawy, ty te powinieneœ móc w czuæ siê w moje... Informacja zwrotna Przy najlepszych zamiarach obu stron i przy uczciwym staraniu siê o dobre porozumienie, pierwotna interpretacja odbiorcy i tak nie bêdzie w pe³ni zgodna z intencj¹ nadawcy. A wiêc nieporozumienie? Tak! A w ka dym razie niepe³ne porozumienie. Co robiæ? Lekarstwem jest udzielanie tak zwanej informacji zwrotnej. Dziêki niej mo emy doprowadziæ do stanu, w którym zgodnoœæ intencji i interpretacji jest satysfakcjonuj¹ca dla obu stron. Informacja zwrotna polega na okreœleniu, nazwaniu przez odbiorcê swymi s³owami, jak zrozumia³ intencjê mówi¹cego. Nadawca (czêsto ³api¹c siê za g³owê) mówi, e chodzi- ³o mu o coœ zupe³nie innego. Raz jeszcze innymi s³owami okreœla, o co mu naprawdê chodzi³o. I znowu odbiorca t³umaczy, opisuje, jak tym razem zrozumia³ intencjê. Po kilku tego rodzaju korektach zwykle zgodnoœæ intencji i interpretacji jest obustronnie akceptowalna. Mo e ktoœ powiedzieæ, e to prymitywne. A jednak ci, którym wystarczy pokory, by takie prymitywne dzia³ania podj¹æ, w krótkim czasie bêd¹ prze ywali radoœæ coraz g³êbszego porozumienia i co wa niejsze - radoœæ coraz g³êbszej wzajemnej wiêzi osobowej, która jest naturalnym owocem dobrej komunikacji.q Jacek Pulikowski Autor jest ojcem trójki dzieci i wyk³adowc¹ w Studium Rodziny przy Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu. Fragment pochodzi znajnowszej ksi¹ ki Jacka Pulikowskiego: Ewa czuje inaczej, Inicjatywa Wydawnicza Jerozolima, Poznañ Formularz zamówieñ na s. 23. Nowy bestseller Jacka Pulikowskiego! EWA CZUJE INACZEJ Kobieta i mê czyzna to stworzenia bardzo ró ni¹ce siê w odbiorze rzeczywistoœci czy te dwie istoty mog¹ dojœæ do jednoœci? Jacek Pulikowski odpowiada: tak, jeœli naucz¹ siê komunikacji emocjnalnej. Tematy rozdzia³ów: Myœlenie sercem On siê nie domyœli Uczmy siê s³uchaæ Komunikowanie o stanie uczuæ Kura domowa Nie lubimy krytyki Kogut czy kura P³eæ delikatna Erotyka i pornografia Istotne ró nice Z kobiecego punktu widzenia Lekcja delikatnoœci i pokory Trud budowania wiêzi Ksi¹ ka dla Adama i Ewy zamówienia na s. 23 9

10 BADANIA Statystyka Regulacja poczêæ w polskich rodzinach postawy, pogl¹dy Niedawno mia³am okazjê zapoznaæ siê z wynikami badañ dotycz¹cych stosowania regulacji poczêæ w rodzinach polskich. Chcia³am podzieliæ siê kilkoma wnioskami, jakie nasunê³y mi siê po tej lekturze. Badanie ankietowe mia³o miejsce w 1997 r., czyli dane s¹ jak najbardziej aktualne. Opieraj¹c siê na wynikach badañ, stwierdzono, e najczêœciej stosowan¹ metod¹ jest stosunek przerywany (stosuje go 42,5 % par) oraz kalendarzyk ma³ eñski (27,5% par). Dosyæ du ym powodzeniem cieszy siê metoda owulacyjna, natomiast metoda termiczna uwa ana jest za k³opotliw¹. Wiêkszoœæ par uwa a, e karmienie piersi¹ nie ma nic wspólnego z metodami naturalnymi. Wœród metod antykoncepcyjnych najczêœciej stosowane s¹: prezerwatywa, wk³adka wewn¹trzmaciczna i pigu³ka antykoncepcyjna, natomiast tak drastyczne metody jak sterylizacja lub wazektomia s¹ w naszym kraju zjawiskiem bardzo rzadkim. Autorzy pracy stwierdzili, e osoby o wy szym poziomie wykszta³cenia czêœciej stosuj¹ metody regulacji poczêæ uchodz¹ce za bardziej skuteczne co za tym idzie, rzadziej stosuj¹ stosunek przerywany czy te kalendarzyk ma³ eñski. Pocieszaj¹cy jest fakt, e stosunek badanych kobiet do wiary ma wyraÿny wp³yw na zachowania w sferze regulacji urodzeñ, chocia i tutaj jest jeszcze wiele do zrobienia. Z przeprowadzonych badañ wynika, e kobiety wierz¹ce stosuj¹ zwykle metody naturalne, jednak 1,7 % kobiet wierz¹cych zadeklarowa³o stosowanie spirali i pigu³ki antykoncepcyjnej. Czêœæ wierz¹cych ma³ eñstw systematycznie stosuje stosunek przerywany, nazywaj¹c go metod¹ naturaln¹. Zbadano tak e wp³yw sta u ma³- eñskiego na stosowanie metod regulacji urodzeñ. Ponad 40 % mê atek po 10 latach ma³ eñstwa zdecydowa³a siê wy³¹cznie na antykoncepcjê, a blisko 23 % badanych, nadal stosowa³a metody naturalne, ale wspomaga³a je antykoncepcj¹. Tylko 13,5 % ograniczy³o siê do stosowania jedynie metod naturalnych. Myœlê, e przyczyny takiego stanu rzeczy mo na upatrywaæ w chêci zakoñczenia procesu prokreacyjnego rodziny w czasie dziesiêciu lat trwania ma³ eñstwa. Wraz ze wzrostem wieku kobiety wzrasta³ odsetek par niep³odnych, które odchodzi³y od stosowania jakichkolwiek metod. Badano tak e wp³yw liczby urodzonych dzieci na stosowanie metod regulacji poczêæ. I tak, wiêkszoœæ kobiet nie posiadaj¹cych dzieci nie stosowa³a adnych metod, ma³ eñstwa posiadaj¹ce jedno lub dwoje dzieci stosowa³y ró e metody, natomiast wzrasta³ odsetek kobiet nie stosuj¹cych adnych metod, gdy posiada³y one troje lub wiêcej dzieci. Wa ne s¹ równie powody dla których pary stosuj¹ metody. Najwa niejsze zalety metod naturalnych zdaniem ankietowanych to: 1) nie szkodz¹ zdrowiu kobiety, 2) s¹ proste i wygodne, 3) zgodne z natura cz³owieka, 4) nie maj¹ wp³ywu na przysz³e potomstwo, 5) ich stosowanie jest zgodne z zasadami wyznawanej religii, 6) przyzwyczajenie do takich metod. Jako metodê prost¹, zdrow¹ i wygodn¹ wymieniano tak e inne metody np. stosunek przerywany, prezerwatywê a nawet pigu³kê zalecon¹ przez lekarza. Okazuje siê, e najwa niejsz¹ spraw¹ dla kobiet, bez wzglêdu na rodzaj stosowanej metody, jest fakt aby wybrana metoda nie szkodzi³a zdrowiu. Bior¹c pod uwagê fakt, e ankietowane by³y kobiety z dziesiêcioletnim sta em ma³ eñskim, zapytano je, z jakich metod wczeœniej stosowanych zrezygnowa³y i dlaczego. Wiêkszoœæ par /51,2 %/ stosowa³a te same metody, jakie wybra³a na pocz¹tku zwi¹zku. Jako najczêstsze przyczyny zmiany metody regulacji urodzeñ kobiety podawa³y: nieskutecznoœæ, uci¹ liwoœæ stosowania, utrudnienie wspó³- ycia, powstanie problemów zdrowotnych u kobiet na skutek ich stosowania. Metoda Ogino-Knausa i owulacyjna zosta³y porzucone przez respondentki z uwagi na nisk¹ skutecznoœæ, natomiast metodê termiczn¹ oraz kobiece œrodki mechaniczne uwa a³y za uci¹ liwe. Nieskuteczne, utrudniaj¹ce wspó³ ycie oraz niewygodne zdaniem respondentek by³y stosunek przerywany i prezerwatywa. Po³owa kobiet stosuj¹cych spiralê wewn¹trzmaciczn¹ i pigu³kê antykoncepcyjn¹ porzuci³a te œrodki z uwagi na spowodowane przez nie problemy zdrowotne. Wiêkszoœæ ankietowanych kobiet stwierdzi³a, e za ma³o jest informacji na temat skutków, jakie poszczególne metody regulacji poczêæ mog¹ spowodowaæ w organizmie kobiety. Zaled- 10

11 BADANIA wie dla 10 % respondentek wa ne by³y informacje o wp³ywie stosowanych metod regulacji poczêæ na poczête dziecko. Wiele kobiet stosuj¹cych pigu³kê lub spiralê nie zdaje sobie sprawy z ich wczesnoporonnego dzia³ania. Byæ mo e wynika to z braku informacji, chocia ja by³abym sk³onna stwierdziæ, e w wielu przypadkach jest to brak dociekliwoœci, spowodowany poszukiwaniem œrodka wysoce skutecznego. Refleksje pojawiaj¹ siê dopiero wtedy, gdy stosowana metoda doprowadza do zaburzenia zdrowia kobiety. G³ównym Ÿród³em wiedzy o metodach regulacji poczêæ s¹ broszury i ksi¹ ki (wed³ug 72 % ankietowanych kobiet). Wiadomoœci takie coraz czêœciej pojawiaj¹ siê w pismach kobiecych, jednak w wiêkszoœci nastawione s¹ one na reklamê oferowanego œrodka antykoncepcyjnego z jednoczesnym pominiêciem ostrze eñ o mog¹cych wyst¹piæ zaburzeniach zdrowia kobiety. Mimo e nauki przedma³ eñskie czêsto traktowane s¹ jako zdobycie kolejnego papierka, to jednak (wed³ug respondentek) maj¹ doœæ du e znaczenie w propagowaniu metod naturalnych. Aby podsumowaæ, nale y stwierdziæ, e jedna trzecia naszego spo³eczeñstwa opowiada siê za stosowaniem œrodków antykoncepcyjnych, co czwarta kobieta uwa a, e s³uszne moralnie jest wy³¹cznie stosowanie metod naturalnych a 15 % uwa a, e najlepiej jest stosowaæ metody naturalne wraz ze œrodkami antykoncepcyjnymi. Poniewa na pierwsze miejsce wysuwa siê zdrowie kobiety, zadajê sobie pytanie, dlaczego zainteresowanie metod¹ objawowo-termiczn¹ jest nadal tak niskie, skoro sprzyja ona zdrowiu zarówno kobiety jak i poczêtego dziecka. Dodatkowo jej skutecznoœæ dorównuje skutecznoœci spirali wewn¹trzmacicznej. Jedyny warunek: trzeba chcieæ poznaæ i pokochaæ swoj¹ p³odnoœæ!q Irena W³óka Dla dietetyków interesuj¹ce powinno byæ, jakie to pokarmy spo ywane przez matkê w czasie ci¹ y mog¹ byæ odpowiedzialne za wyst¹pienie alergii u dziecka. Pod uwagê bierze siê jajka, pszenicê, sojê, mleko i orzechy. Co wiemy na temat wp³ywu matki na rozwój alergii pokarmowej u niemowlêcia? Na podstawie aktualnej wiedzy wydaje siê, e dieta matki mo e mieæ potencjalny wp³yw na pod³o e chorób alergicznych dziecka zarówno w okresie pre-, jak i post- natalnym. Czynnik genetyczny wydaje siê jednak wywieraæ najwiêkszy wp³yw na rozwój alergii. Zidentyfikowano sk³adniki pokarmu kobiecego, które mog¹ zapewniaæ pewn¹ ochronê i potencjalnie przynajmniej opóÿniæ wyst¹pienie alergii. Badania porównuj¹ce czêstoœæ wystêpowania alergii u dzieci karmionych piersi¹ i karmionych sztucznie da³y sprzeczne wyniki. Wa n¹ zmienn¹ jest sposób karmienia piersi¹. Dietetycy mog¹ wspomóc przysz³e badania, dok³adnie opisuj¹c sposób karmienia (wskazuj¹c na takie czynniki, jak czas trwania karmienia, dokarmianie mieszankami i wprowadzanie pokarmów sta³ych). Lekarze mog¹ przekonywaæ matki wysokiego ryzyka wyst¹pienia alergii, e wy³¹czne karmienie piersi¹ przez 6 miesiêcy jest zalecanym aktualnie postêpowaniem profilaktycznym, a gdy konieczne jest dokarmianie wybieraæ nale y mieszanki zawieraj¹ce zhydrolizowan¹ kazeinê Alergia (jak Alimentum lub Nutramigen ). Alergia wyst¹piæ mo e tak e u dzieci karmionych wy³¹cznie piersi¹. Lekarze powinni wiedzieæ o takiej mo liwoœci, aby móc na czas postawiæ w³aœciwe rozpoznanie. Gdy rozpoznanie zosta³o ju ustalone, dietetyk mo e pomóc karmi¹cej matce w unikaniu szkodliwych sk³adników pokarmowych i przyczyniaæ siê dziêki temu do utrzymania karmienia piersi¹. Gdy matka chce zmieniæ sposób karmienia i podawaæ dziecku mieszanki, lub jest konieczne ze wskazañ medycznych (np. brak reakcji u dziecka na zmiany diety matki) dietetyk powinien braæ udzia³ w wyborze w³aœciwej mieszanki. Jak na razie, stosowanie siê do profilaktycznych schematów ywienia w okresie pre i post natalnym nie warunkuje pe³nego sukcesu. Niemniej, w przypadku bardzo zmotywowanych pacjentów z alergi¹ przebywaj¹cych pod opiek¹ kompetentnego zespo³u, postêpowanie takie mo e powodowaæ wyraÿne korzyœci, o czym donosz¹ w swojej pracy Hamburger i Zeiger. Bardzo wa ne jest, aby dietetyk pracuj¹c z takimi chorymi dba³ o zapewnienie im odpowiedniej poda y sk³adników pokarmowych, w sytuacji ograniczeñ pokarmów sta³ych i p³ynów.q Judy E. Perkin DrPH, RD Dyrektor Programowy Dietetyki Klinicznej i Œrodowiskowej University of Florida, Gainesville, Florida NIE WIERZ we wszystko, co mówi¹ dowiedz siê sama z popularnego poradnika dr Magdaleny Nehring Gugulskiej: WARTO KARMIÆ PIERSI Autorka lekarka i matka czwórki dzieci wyjaœnia: Dlaczego warto karmiæ piersi¹? Jak zmienia siê pokarm? Jak zacz¹æ karmiæ? Co robiæ, aby by³ pokarm? Czy moje dziecko siê najada? Kiedy odci¹gaæ pokarm? Jak postêpowaæ w okresie nawa³u i zastoju pokarmu? Jak wyleczyæ zapalenie piersi? Jak karmiæ po cesarskim ciêciu. Jak karmiæ bliÿniaki? Jak karmiæ wczeœniaka? Gdzy dziecko s³abo ssie. Moje dziecko ma ó³taczkê. Mam za ma³o pokarmu. Moje dziecko ma kolkê. Czy moje dziecko ulewa? Czy moje dziecko ma zaparcie? Moje dziecko ma biegunkê Czy da siê yæ z alergi¹? Karmienie i praca. Wprowadzamy nowe pokarmy. Kilka s³ów o pielêgnacji. Karmienie, p³odnoœæ i seks. Odchudzanie, opalanie i sport. Jak d³ugo karmiæ i jak zakoñczyæ karmienie? Praktyczny upominek dla m³odej mamy (zamówienia - s. 23) 11

12 NPR Nauczanie metod NPR w Niemczech DOŒWIADCZENIA NIEMIECKIE Korespondencja Gra yny Kosza³ki z Hamburga Od 10 lat uczê w Niemczech metod naturalnego planowania rodziny w wersji opracowanej prze Zespó³ Roboczy NPR z Kolonii i jestem zachwycona metodyka nauczania proponowana przez tê szko³ê. Chcia³abym siê wiêc z Pañstwem podzieliæ tym dobrym doœwiadczeniem wspó³pracy z organizacjami niemieckimi. Zespó³ Roboczy NPR z Kolonii, dzia³aj¹cy przy Dziele Maltañskim uczy metod NPR w trzech etapach: I teoria II praktyka: zanalizowanie pod okiem nauczycieli 34 cykli ze 154- stronnicowego zeszytu æwiczeñ III praca nad w³asnymi cyklami pocz¹tkowo pod okiem nauczyciela NPR, by nastêpnie móc samemu wyp³yn¹æ na szersze wody. Poznanie i przyswojenie sobie tej metody wymaga od zainteresowanych uczestnictwa w kursie przez 4 5 dwugodzinnych wieczorów i w spotkaniu kontrolnym po szeœciu miesi¹cach. Ka dy nauczyciel ma prawo reklamowaæ siê wszêdzie, np. na Uniwersytecie Ludowym, gdzie oprócz kursu jêzyka, jogi, gotowania czy muzykoterapii uka e siê oferta kursu NPR. Koszt kursu wynosi marek od ma³ eñstwa. Wymagania stawiane uczestnikom mo na porównaæ do kursu na prawo jazdy. Trzeba zdaæ teoriê, testy z æwiczeñ i od razu przejœæ do praktyki, aby d³uga przerwa nie spowodowa³a zahamowañ, lêku, niepewnoœci. Podobnie pocz¹tkuj¹cy w metodach s¹ zobowi¹zani od razu do prowadzenia codziennych solidnych notatek, a w miarê uczenia siê do samodzielnego okreœlania czasu p³odnoœci. Z wielkim zapa³em wesz³am w ten sposób nauczania, jako coœ poœredniego miêdzy nauk¹ szkoln¹ dla doros³ych a spotkaniem towarzyskim na naukach indywidualnych dla narzeczonych i rodziców oraz rodziców chrzestnych prosz¹cych o chrzest dziecka przy Polskiej Misji Katolickiej w Hamburgu. Ostatnio bardzo popularne i owocne sta³y siê spotkania weekendowe. Okaza³o siê, e wiele osób jest tak obci¹ onych ca³odzienn¹ prac¹ a do póÿnych godzin wieczornych, e wol¹ poœwiêciæ swój wolny czas w pi¹tek, sobotê i niedzielê, aby gruntownie poznaæ zasady naturalnego planowania rodziny. Wa ne jest wtedy, by nauczyciel dysponowa³ foliami i projektorem, zdjêciami, plakatami. Œluz lepszej i gorszej jakoœci mo na przedstawiæ, przygotowuj¹c w kubeczkach ró ne substancje, np. szklisty klej, bia³¹ pastê do r¹k z grudkami, papkê z wody i m¹ki lub m¹ki ziemniaczanej, surowe bia³ko kurzego jaja, krem, wodê itp. Na zajêciach z m³odzie ¹ czy studentami mo na pokusiæ siê o pantomimê przedstawiaj¹c¹ obraz œluzu czy anatomie i fizjologiê uk³adu rozrodczego. Bardzo podoba siê uczestnikom du a iloœæ ruchu na kursie, gdy musza wstaæ, pokazaæ, gdy na przyk³ad widz¹ pokazany obrazowo przebieg krzywej temperatury, który wskazuj¹ d³ugim d³ugopisem, prowadz¹c liniê nisk¹ nad g³owami pierwszych kilkunastu osób siedz¹cych, a potem trzy albo cztery osoby staj¹ na krzes³ach i linia wznosi siê wyraÿnie. Du o œmiechu jest przy osobie czwartej, która musi siê wiele nagimnastykowaæ, aby wyjaœniæ wszystkie wyj¹tki czy regu³y specjalne. Tak wiêc gdy dziœ media króluj¹ w œwiadomoœci wspó³czesnego cz³owieka (czego nie ma w mediach, to jakby nie istnia³o), to nie mo e pomocy medialnych zabrakn¹æ na kursie NPR. Jeœli dzisiejszy cz³owiek zalewany jest potokiem informacji, s³ucha biernie i szybko zapomina, musimy dotrzeæ do niego przez nowe metody: obraz, metodê interwa³ów, czyli zmianê sposobu podawania treœci w trakcie jednych zajêæ; metodê moderowania, czyli uaktywnienie uczestników, by sam nauczyciel mówi³ mo liwie ma³o. Tê ostatni¹ metodê mo na wprowadziæ na przyk³ad poprzez podzielenie uczestników na grupy i rozdanie wykresów z pu³apk¹, czyli np. z czasem choroby, z zak³óceniem skoku temperatury, z wyj¹tkami, z dy urem nocnym. Po przerwie, w czasie której nauczyciel mo e sprawdziæ wyniki wszystkich grup, przedstawiciele poszczególnych zespo³ów omawiaj¹ kolejne cykle przy projektorze. Dobrze jest zaprosiæ ksiêdza proboszcza i zaprezentowaæ mu choæby jedn¹ kartê, omówiona i rozwi¹zan¹ w opisany powy- ej sposób. Uczestnicy kursu maj¹ wtedy powtórkê, a ksi¹dz proboszcz zyskuje uznanie dla nauczycieli i wa - ne doœwiadczenie, e na kursie przedma³ eñskim mo na uczyæ etycznego, odpowiedzialnego rodzicielstwa, e tego trzeba wymagaæ, a opornych zachêcaæ. W naszym œrodowisku jest bowiem wiele ma³ eñstw i rodzin, które przekonuj¹ nawet duszpasterzy, e metody naturalne proponowane przez Koœció³ s¹ prze ytkiem, e wszyscy 12

13 NPR stosuj¹ antykoncepcjê. Katolicy niemieccy powszechnie stosuj¹ metody antykoncepcyjne i przekonanie ich do metod naturalnych jest równie ciê kie jak nawrócenie ateisty na katolicyzm. Zawrócenie z drogi dobrowolnego dzia³ania ubezp³adniaj¹cego na rzecz ekologicznego gospodarowania p³odnoœci¹ jest natomiast coraz czêstszym postulatem wypowiadanym przez ateistów, którzy szukaj¹ czegoœ naturalnego. Po³o ne, które po porodzie maj¹ obowi¹zek odwiedziæ kilkakrotnie m³od¹ matkê, s¹ pytane coraz czêœciej o coœ nieinwazyjnego. Wspomniany Zespó³ Roboczy NPR z Köln podaje, e oko³o 10 procent niemieckich ma³ eñstw stosuje z powodzeniem metody naturalnego planowania rodziny, a ich solidnoœæ w dokumentowaniu cykli jest wzorcowa. Jednak katolicy niemieccy w wiêkszoœci s¹ uparci, a mogliby i powinni... Cieszymy siê jednak, e istnieje tak e instytucja, która dzia³a wœród katolików i protestantów, szczególnie na po³udniu Niemiec, a mianowicie Instytut prof. Rötzera (INER), na którego czele stoi pani Katrin Türck. To od nich nauczy³am siê prowadzenia poradnictwa korespondencyjnego. Wygl¹da to tak, e osoby z wielu ró - nych miejscowoœci w Niemczech, które wprowadzi³am w odpowiedzialne rodzicielstwo poprzez weekendowe kursy w Carlsbergu i Monachium, dzwoni¹ do mnie i wysy³aj¹ do sprawdzenia swoje wykresy oraz wykresy swoich uczniów. Nie dalej jak wczoraj poprawia³am 15 kart by³y to wykresy trzech osób: mojej uczennicy, która uczestniczy w pierwszym kursie dla dwujêzycznych nauczycieli NPR oraz dwóch pocz¹tkuj¹cych u ytkowniczek, które ona ju wprowadzi- ³a w metodê. Na kursie dla nauczycieli po zdanym egzaminie pisemnym nastêpuje okres praktyki. Zaliczenie egzaminu za pierwszym razem udaje siê tylko prymusom, dok³adnie tak jest i ze zdawaniem na prawo jazdy w Niemczech. Wiêkszoœæ musi zdawaæ kilka razy, ale te powtórki przyczyniaj¹ siê do powa - nego i dok³adnego wdra ania regu³ w przeró nych sytuacjach yciowych kobiet, które trafi¹ do naszej poradni. Nauczyciel w tej dziedzinie musi wiedzieæ wiêcej ni ginekolog. Okres praktyki trwa pó³ roku i polega na wyszukaniu sobie w swoim œrodowisku 3 ma³ eñstw lub kobiet, dziewcz¹t, które zechc¹ przejœæ kurs wprowadzaj¹cy w NPR dla u ytkownika. Egzamin ustny polega na przedstawieniu protoko³ów ze spotkañ z uczniami. Wa ne jest, czy nauczyciel ewentualne b³êdy u ytkownika i jak je wyeliminowa³. Pomoc¹ zarówno dla pocz¹tkuj¹cego nauczyciela jak i dla bardziej doœwiadczonych s¹ grupy regionalne, których spotkania odbywaj¹ siê z ró - n¹ czêstotliwoœci¹, w zale noœci od regionu i prê noœci osób odpowiedzialnych. Na spotkaniach tych omawia siê nowoœci, aktualnoœci oraz metod¹ superwizji ocenia siê trudne przypadki karty, które doradcy we w³asnej praktyce uznali za interesuj¹ce lub trudne. Z oko³o 900 wyszkolonych nauczycieli oko³o po³owa jest czynnych. W maju ubieg³ego roku odby³ siê II Kongres NPR w Gemünde (spotkania takie odbywaj¹ siê co cztery lata). Uczestnictwo w kongresie oznacza pragnienie dalszego dokszta³cania siê, czego wymaga siê tutaj od doradców (teoretycznie ka dy z nich powinien co raku uczestniczyæ w doszkalaniu, w praktyce ma to miejsce co dwa lata). Tê garœæ informacji spisa³am dla podzielenia siê moim doœwiadczeniem oraz dla zachêty dla wszystkich nauczycieli NPR, aby w ka dych warunkach nieœli dobr¹ nowinê o ludzkiej mi³oœci i p³odnoœci wszêdzie tam, gdzie aktualnie yj¹. Niech to robi¹ dobrze, na miarê wspó³czesnych osi¹gniêæ cz³owieka i przy pomocy nowej techniki. Nie bójcie siê wymagaæ od kursantów bêd¹ wam póÿniej szczerze wdziêczni i uwierz¹ w skutecznoœæ tej metody, jeœli sami j¹ dok³adnie poznaj¹. Trzykrotne spotkanie dla narzeczonych, przegadane w imiê nawet najœwiêtszych zasad, nie prowadzi do pozytywnych rezultatów. Tak jak pragn¹cemu uzyskaæ prawo jazdy nie wystarcza teoria, tak i narzeczonym czy ma³ onkom trzeba daæ do rêki zeszyt æwiczeñ i przejœæ z nimi wszystkie drogi i zakrêty ycia kobiety, zastosowaæ konkretne regu³y wyznaczaj¹ce czas p³odnoœci i niep³odnoœci. Dr Vera Koffanke, która prowadzi³a kurs dla dwujêzycznych nauczycieli wed³ug prof. Rötzera u nas w Hamburgu, by³a zachwycona osobami z Polski. Maja w sobie ogieñ, wiarê, mi³oœæ i piêkno, które przebij¹ siê przez powszechn¹ mentalnoœæ antykoncepcyjn¹ mówi³a. I da³a nam wskazówkê, jak t³umaczyæ, e metody naturalne to nie naturalne antykoncepcja. Opowiada³a, jak kiedyœ wyjaœnia³a tê ró nicê policjantowi w swojej miejscowoœci: - Co pan robi³ jako policjant? - Sta³em na skrzy owaniach, gdy zepsu- ³y siê œwiat³¹. - I co pan tam robi³ regulowa³ pan ruchem czy mu zapobiega³? - No jasne, e regulowa³em. - Otó to, nam chodzi o regulowanie poczêæ, a nie zapobieganie im, a to w³aœnie jest dzia³anie antykoncepcyjne.q Gra yna Kosza³ka Autorka mieszka wraz rodzin¹ w Hamburgu, jest aktywn¹ instruktork¹ naturalnego planowania rodziny pracuj¹c¹ na terenie Niemiec. Obiecan¹ w numerze 2/2001 bezp³atn¹ subskrybcjê szeœciu kolejnych numerów Fundametów Rodziny dla autora najciekawszego listu na temat mediów w rodzinie otrzymuje Pani LILIANNA MORDZAK. Gratulujemy i zapraszamy naszych Czytelników do dzielenia siê pogl¹dami na poruszane przez nas tematy. 13

14 ETYKA Ma³ eñska etyka seksualna z korespondencji chrzeœcijañskeigo serwisu ANTYKONCEPCJA W OKRESIE NIEP ODNYM Katolicki serwis internetowy Mateusz ( prowadzi ciesz¹cy siê du ym zainteresowaniem dzia³ Pytania o wiarê. Przytaczamy z niego fragmenty interesuj¹cej korespondencji dotycz¹cej kwestii stosowania prezerwatywy w okresie niep³odnym. Ca³oœæ mo na przeczytaæ pod adresem: htm Zapraszamy równie naszych Czytelników do dzielenia siê przemyœleniami po tej lekturze. LIST PIERWSZY Przepraszam za mo e zbyt techniczne pytanie, dotycz¹ce wspó³ ycia ma³- eñskiego. Jesteœmy 10 lat po œlubie, mamy dwójkê dzieci, raczej nie planujemy wiêcej, choæ wszystko siê mo e zdarzyæ. Stosujemy tzw. metody naturalne, a ograniczenie wspó³ ycia nie jest najwiêkszym problemem byæ mo e nasze potrzeby seksualne nie s¹ zbyt wygórowane i wspó³ ycie dwa lub trzy razy w okresie przed i po owulacji w zupe³noœci nam wystarcza To pozwala nam na bezpieczne okreœlanie terminów wspó³ ycia, zw³aszcza e ona doœæ dobrze zna swój organizm i jego reakcje. Ale pewne problemy psychiczne, zwi¹zane z obaw¹, lêkiem, blokad¹ psychiczn¹ ony w czasie wspó³ ycia bez zabezpieczenia powoduj¹, e w tym okresie niep³odnym u ywamy prezerwatyw. I teraz pytanie: czy to w ogóle jest antykoncepcja, skoro jest to okres niep³odny? Czy to tylko drobiazg techniczny, wrêcz higieniczny? Rozumiem, e jest to wynik s³aboœci, braku zaufania do Boga i jego Opatrznoœci. Ale sprawa w koñcu rozbija siê o pytanie najwa niejsze o ycie sakramentalne w takiej sytuacji. Wiêkszoœæ spowiedników (moich czy ony) nie uzna³o tego za powód do nieprzyjmowania komunii. Tylko jeden uzna³ to za grzech, t³umacz¹c raczej kwesti¹ zgorszenia (kupowanie œrodków antykoncepcyjnych, ewentualne ich ukrywanie przed dzieæmi a nie s¹ to argumenty trafiaj¹ce w sedno problemu, moim zdaniem). Rozum mówi nam, e s¹ wa niejsze problemy w naszym yciu, tak e religijnym i moralnym. A sumienie? Raz tak, raz tak. A mo e to skrupu³y i przesada? A mo e nasze sumienia ju s¹ wypaczone?q Kamil Drogi Kamilu, Dziêkujê Ci za pytanie i szczeroœæ. Sytuacje intymne w ma³ eñstwie s¹ nie³atwe, ju siê o tym przekonaliœcie z on¹. Bardzo wzruszaj¹c¹ i piêkna jest Twoja mi³oœæ do ony, starasz siê zniwelowaæ jej lêk. Niestety, mo e trochê Ciê rozczarujê, ale lêku nie pozbawia siê przez u ywanie substytutu, jakim jest prezerwatywa. Sam zauwa y³eœ, e on nadal trwa, bo inaczej nie pisa³byœ listu. Mia³byœ spokojne serce, pewnoœæ tego, e s³usznie postêpujesz. Teraz za to lêk ony przeniós³ siê na Ciebie. O tym niepokoju przede wszystkim powinniœcie spokojnie porozmawiaæ, mo e spisaæ na kartce wszystkie jego aspekty. Z doœwiadczenia wiem, e gdy z trudn¹ spraw¹ cz³owiek siê zmierzy, spojrzy jej w twarz, to okazuje siê, i wcale nie jest taka niemo liwa do pokonania. Zauwa y³am tez Twoj¹ koncentracjê na prezerwatywie, technicznych aspektach zbli enia, które naprawdê mo e i powinno byæ fantastycznym po³¹czeniem dwojga najbli - szych sobie osób. Przecie jesteœcie wtedy jednoœci¹. S¹ to wyj¹tkowe chwile. Towarzyszy im Bo e b³ogos³awieñstwo. A koncentrowanie siê na technice powoduje po jakimœ czasie sytuacjê, jakby to by³a walka z gigantem, tzn., e tylko na tym zaczyna siê cz³owiek koncentrowaæ i fakt ten urasta do kosmicznych rozmiarów, wrêcz nie do pokonania. Sam akt mi³oœci, zamiast siê rozwijaæ wygaœnie. Podkreœlasz, e jesteœcie ju 10 lat po œlubie. Odczulam, byæ mo e siê mylê, e to ju wystarczaj¹co du o i w tych sprawach ju nic fantastycznego Was nie spotka. To b³¹d. Te sprawy nadal s¹ wa ne. Nie wolno ich sp³ycaæ. Zastanów siê nad takim rozwojem wydarzeñ: w konsekwencji dalszego lêku, czy innych argumentów, po pewnym czasie trzeba bêdzie wykorzystaæ inne zabezpieczenia. W koñcu te sprawy wygasn¹. Zastanawiam siê tez nad tym, czy ona i Ty czerpiecie satysfakcje z aktu skoro jest prezerwatywa. Sama jestem mê atk¹ trzynaœcie lat i nie wyobra am sobie, tego, aby mój m¹ nie dotyka³ mnie osobiœcie, tylko przez gumê; myœla- ³abym chyba, e jestem nieprzyjemna, lub chora, czu³abym siê gorszym gatunkiem. WyobraŸ sobie inna sytuacjê ona ubiera gumowy biustonosz, gu- 14

15 ETYKA mowe rêkawiczki, no mo e jeszcze czepek tez z gumy, cudowne, prawda? Je eli chodzi o p³odnoœæ, to tak naprawdê nie mo na stwierdziæ, ze zna siê swój organizm doskonale. Podam tylko jeden argument. Jeœli zbli a siê infekcja, przed owulacj¹, lub nag³y, ogromny stres, to owulacja siê przesuwa i tego siê nie przewidzi. Wtedy prezerwatywa jest stosowana jako antykoncepcja a nie tylko tak jak piszesz. Chyba braliœcie to pod uwagê. Natomiast spowiednicy, z doœwiadczenia mogê powiedzieæ, e ilu ksiê y, tyle pomys³ów. Poczynaj¹c od tego, e ma³ onkowie nie mog¹ siê przytulaæ nawet, jeœli nie zamierzaj¹ póÿniej wspó³ yæ a skoñczywszy na tym, e mo na stosowaæ i prezerwatywê, czy stosunek przerywany. Bardzo jestem tym zbulwersowana. Zajrzyj do Katechizmu Koœcio³a Katolickiego, to jest niepodwa alne Ÿród³o. PóŸniej idÿ do Jezusa, mo e na adoracjê Najœwiêtszego Sakramentu, opowiedz Mu o tym, czekaj na spokój serca, bo go nie masz. aden cz³owiek Ciê nie uspokoi, nawet kap³an, to mo e zrobiæ tylko Jezus. On mo e wyzwoliæ Ciê od leku. Poniewa daje prawdê, aby sobie jeszcze pomóc, zacznijcie z ona, oczywiœcie jeœli chcecie, ale to pomaga, modliæ siê o wolnoœæ wewnêtrzn¹, eby te i inne sprawy nie przes³ania³y Jezusa i ebyœcie siê nie bali. O tej modlitwie mo- ecie przeczytaæ moim tekœcie Narodziæ siê do wolnoœci.q Ewa Rozkrut Drogi Kamilu, Mam ma imiê Mirek, od blisko 10 lat jestem kap³anem, a przeto i pos³ugujê sakramentem Pojednania. Z prawdziw¹ trosk¹ obserwujê drogi i bezdro a odpowiedzi udzielanych na Twój problem. Przyznam szczerze, e poruszy³o mnie to, co przeczyta³em. Po rozmowie z przyjacielem kap³anem oraz przyjació³k¹ psycholog, jak równie po osobistym namyœle i modlitwie postanowi³em do Ciebie napisaæ. Dokoñczenie na s. 16 LIST DRUGI Chodzi mi tylko o doœæ jednoznaczny i przez to nieprawdziwy obraz problemu, z którym spotykam siê w literaturze i powszechnym nauczaniu. Wydaje mi siê, e jest ró nica miêdzy moj¹ sytuacj¹ i wieloma, wieloma innymi. Musi byæ inna ocena antykoncepcji jako sposobu na bezpieczny seks pozama³ eñski, albo sposobu na beztroskie ycie w ma³ eñstwie, i antykoncepcji czasowej (gdy ma³ onkowie zak³adaj¹ poczêcie kolejnego dziecka dopiero po pewnym czasie), czy antykoncepcji dopuszczanej jako z³o konieczne (gdy jest czworo dzieci i ka de nastêpne mo e byæ ciê arem nie do udÿwigniêcia przepraszam za to wyra enie, ale w praktyce jest to du y ciê ar, który nie zawsze mo e byæ zrównowa ony przez radoœæ i szczêœcie jakie daje dziecko. Bo przede wszystkim trzeba je nakarmiæ i wychowaæ, trzeba mu coœ jeszcze poza yciem daæ ) Piszê to i sam siê waham, bo widzê jednostronnoœæ mego rozumowania. Ale wiem, e sytuacji ludzkich, rodzinnych jest tak wiele, e nie da siê ich uj¹æ w jeden paragraf pt. nie wolno. I wiem, e pomiêdzy nic nie wolno a wolno wszystko jest ogromna przestrzeñ problemów, tragedii, przy których moje w¹tpliwoœci s¹ nic nie znacz¹cymi skrupu³ami Spotykam siê te z innym nastawieniem, zw³aszcza w konfesjonale: pozostawmy te szczegó³y techniczne, one nie s¹ najwa niejsze, nie musisz o tym mówiæ Ceniê tak¹ powœci¹gliwoœæ u spowiednika, ale potem niezrealizowana potrzeba szukania diab³a, który tkwi w szczególe kieruje mnie do Poczty Mateusza. Bo nigdy do koñca nie wiem, czy mam racjê. Mo e tkwiê w b³êdzie? Mo e jednak wa niejsze od tego, e kocham moj¹ onê, e chcê d¹æ jej i ciep³o, i satysfakcjê, e nasza mi³oœæ wtedy rozkwita, w prostych i prozaicznych rzeczach, jak uœmiech nastêpnego dnia, mile s³owo, radoœæ, zadowolenie, spe³nienie Mo e od tego wszystkiego wa niejsze jest JAK my to robimy? Czy przez gumkê, czy bez.. Nie chcê trywializowaæ, ale trochê sprowokowa³a mnie do tego odpowiedÿ Pani Ewy. Mo e to jest nienormalne, ale nam prezerwatywa nie przeszkadza, albo inaczej: nie przeszkadza bardziej ni wiele innych rzeczy, np. strach, dyskomfort psychiczny. Po prostu mo na siê przyzwyczaiæ. I gdybym z jakichœ wa nych powodów (np. zdrowotnych, choæ to pewnie abstrakcja) móg³ dotykaæ onê tylko w gumowych rêkawiczkach, robi³bym to z niemniejsz¹ czu³oœci¹. W ogóle nie myœlê kategoriami, czy wo³a³bym bez, bo wiem e moja ona woli z (i nie jest to wcale zrzucanie na ni¹ winy). Trop, e mo e po 10 ciu latach jestem znudzony i myœlê, e w tych sprawach ju nic fantastycznego nas nie spotka jak podejrzewa p. Ewa jest b³êdny. Ro nie by³o w naszym ma³ eñstwie przez te 10 lat, ale akurat im dalej, tym coraz lepiej Równie w sprawie seksu. Wiêcej nie powiem. Myœlê, e ka dy szuka argumentu, który do niego trafia najbardziej i przekonuje. Niestety, argumenty e nie wolno, bo to sztuczne, niezdrowe, nieekologiczne, gorsz¹ce albo wspomagaj¹ce przemys³ antykoncepcyjny do mnie nie bardzo trafiaj¹. Argumenty g³êbsze, e rozdzielany jest naturalny zwi¹zek aktu z prokreacj¹ (choæby potencjaln¹) te do koñca siê nie sprawdzaj¹ (bo czy w sytuacji normalnego wspó³ ycia, gdy kobieta osi¹gnie orgazm, a mê czyzna nie dojdzie do wytrysku i podda siê w swej niemocy to grzech, czy raczej ironia losu? A ile w tym by³o woli, ile zamiaru, a ile przypadku czy to nie cedzenie komara przez sito?). Ale równie moje argumenty, e wa niejsze jest nasze ma³ eñskie szczêœliwe po ycie, wzajemny szacunek i nastawienie na dar z siebie, ni techniczne problemy tez maj¹ s³abe strony i mog¹ nie wytrzymaæ dyskusji. Szukam wiêc dalej.q Kamil 15

16 ETYKA dokoñczenie ze s. 15 ANTYKONCEPCJA W OKRESIE NIEP ODNYM Jezus z Nazaretu jest naszym Zbawicielem. On nazwa³ siebie Drog¹, Prawd¹ i yciem (J 14,6). On siê na to narodzi³ na œwiat, aby daæ œwiadectwo prawdzie (J 18,37). Chrystus jest wyrazicielem prawdy Ojca w mocy Ducha Œwiêtego. Ten zaœ jest mi³oœci¹. Nie mo na zatem prawdy przekazywaæ bez mi³oœci. Z drugiej strony, mi³oœæ bez odniesienia do prawdy istnieæ nie mo e, bo na prawdzie buduje ( mi³oœæ wspó³weseli siê z prawd¹ por. 1 Kor 13). Jeœli po 2000 lat oœmielamy siê w Jego imiê wypowiadaæ o sprawach ycia i mi³oœci ta przes³anka musi byæ przez nas przyjêta jako aksjomat. Prawda ma charakter obiektywny. Dla chrzeœcijan ta niezale na od ludzkich odczuæ prawda wyrazi³a siê najpe³niej przez Objawienie przyniesione w Jezusie. Dla nas zaœ, którzy korzenie swoje mamy w jednym, œwiêtym, powszechnym i apostolskim Koœciele prawda objawiona ma swe Ÿród³o w S³owie Bo ym wyjaœnianym przez Nauczycielski Urz¹d Koœcio³a (tzw. Magisterium) oraz w Tradycji. To w³aœnie ów Urz¹d, czyli Ojciec Œwiêty i pozostaj¹cy z nim w ³¹cznoœci biskupi orzekaj¹ ostatecznie o nauce katolickiej w przedmiocie wiary i obyczajów. Ich wypowiedÿ jest wi¹- ¹c¹ nas wyk³adni¹ nauki Zbawiciela. Tyle tytu³em wstêpu. W zakresie poruszonego przez Ciebie problemu istnieje precyzyjne orzeczenie Papieskiej Rady ds. Rodziny zawarte w Vademecum dla spowiedników o niektórych zagadnieniach moralnych dotycz¹cych ycia ma³ eñskiego z 12 lutego 1997 roku. Czytamy w nim: Koœció³ zawsze naucza³, e antykoncepcja jest dzia³aniem wewnêtrznie z³ym; chodzi o akty ma³ eñskie ubezp³odnione w wyniku œwiadomego zamiaru. To nauczanie nale y uwa aæ za ostateczne i nie podlegaj¹ce zmianie. Antykoncepcja sprzeciwia siê w sposób powa ny czystoœci ma³ eñskiej, jest sprzeczna z dobrem przekazywania ycia (aspekt rodzicielski ma³ eñstwa), jest zaprzeczeniem wzajemnego daru ma³ onków (aspekt jednocz¹cy ma³ eñstwa). Rani ona prawdziw¹ mi³oœæ i neguje suwerenn¹ rolê Boga w przekazywaniu ycia ludzkiego (nr 2,4). Jako kap³an, spowiednik, a zatem praktyk muszê Wam powiedzieæ, e gdy cz³owiek zaufa Jezusowi i z Nim spojrzy w prawdzie i mi³oœci na swoje ycie, staje siê ono prostsze, a lêk ustêpuje pokojowi. Mówiê to w oparciu o niezwyk³e dzie³a Bo ego Mi³osierdzia, które mog³em dostrzec po spowiedziach ma³ onków, jakie dane mi by³o przeprowadziæ w czasie rekolekcji Domowego Koœcio³a. Antykoncepcja jest wiêc z istoty swej wykroczeniem ciê kim dotycz¹cym prawa Bo ego. Nie mo na zatem mówiæ, e w takich okolicznoœciach jest z³a, lecz inne okolicznoœci j¹ usprawiedliwiaj¹, czyli sprawiaj¹, e nie jest wewnêtrznie z³ym dzia³aniem. Antykoncepcja jest zawsze z³em. W nastêpuj¹cych dalej wskazaniach praktycznych dla spowiedników podkreœla siê cechy postawy spowiednika poruszaj¹cego sprawy odpowiedzialnego rodzicielstwa. Spowiednik winien: 1) mieæ za przyk³ad Chrystusa Pana zdolnego pochyliæ siê nad ludzk¹ nêdz¹ moraln¹ i grzechem; 2) zachowaæ roztropn¹ ostro noœæ w pytaniach dotycz¹cych tych grzechów; 3) pomóc i zachêciæ penitenta, aby osi¹- gn¹³ dostateczny al i integralnie oskar y³ siê z grzechów ciê kich; 4) udzieliæ rady, które w sposób stopniowy pobudzaj¹ do postêpu na drodze œwiêtoœci (3, 1). Jeœli zatem spowiednik w zakresie wyznania grzechów o charakterze antykoncepcji spe³nia te przymioty mo na mieæ pewnoœæ, e czyni to z intencj¹ Chrystusa udzielaj¹cego Swego Mi³osierdzia w sakramencie. Gdy tych elementów brak w dialogu penitenta ze spowiednikiem trudno mówiæ o dojrza³ym i odpowiedzialnym traktowaniu penitenta, jego sumienia i rozwoju duchowego. Penitent to cz³owiek, który przychodzi obna yæ przed Jezusem Zbawc¹ swoje serce, by Ten usun¹³ z niego zadry grzechu. Klêka zatem penitent w prawdzie swojego upadku grzechu poranienia mi³oœci Boga i siebie. Staje wobec Lekarza, który s³ysz¹c objawy minionych moralnych okaleczeñ podejmuje diagnozê mi³oœci tj. widz¹c skruchê wlewa balsam ³aski i ustanawia profilaktykê: Nawróæ siê! Vademecum jednoznacznie stwierdza: Przypadek powtórzenia grzechów antykoncepcji, nie jest powodem, samym w sobie wystarczaj¹cym, do odmówienia rozgrzeszenia; nale y go jednak odmówiæ, jeœli brakuje dostatecznej skruchy albo postanowienia poprawy wykluczaj¹cej ponowny upadek (3,5). Teraz zaœ nastêpuje zdanie w Vademceum, które dla Ciebie, Kamilu i Twojej ma³ onki mo e mieæ znaczenie kluczowe: Sakrament Pojednania wymaga ze strony penitenta szczerego alu, formalnie integralnego wyznania grzechów œmiertelnych [ca- ³oœciowo ujêtego wypowiedzenia co do iloœci i sposobu przyp. ks. M.] i postanowienia z pomoc¹ Bo ¹, nie popadniêcia wiêcej w grzech. Jest zasad¹, e nie jest konieczne, by spowiednik pyta³ o grzechy pope³nione z powodu niepokonalnej ignorancji dotycz¹cej grzesznej natury tych czynów, lub pope³nione z powodu niezawinionego b³êdu zaistnia³ego w os¹dzie sumienia. Jakkolwiek tych grzechów nie przypisuje siê moralnie ich sprawcy, jednak e nie przestaj¹ byæ 16

17 ETYKA jakimœ z³em i nie³adem. To odnosi siê tak e do obiektywnego z³a antykoncepcji: wnosi ona do intymnego ycia ma³- onków z³y nawyk [na³óg]. Nale y wiêc staraæ siê, w najbardziej stosowny sposób, o uwolnienie sumienia moralnego od tych b³êdów, które pozostaj¹ w sprzecznoœci z istot¹ ca³kowitego daru, który charakteryzuje ycie ma³- eñskie (3,7). Jednak e Vademecum przedk³ada tak¹ sytuacjê, gdy wspó³udzia³ w akcie ma³ eñskim, który zosta³ ubezp³odniony przez jednego z ma³ onków bêdzie moralnie dopuszczalny, kiedy zejd¹ siê z sob¹ trzy warunki: dzia³anie ma³ onka wspó³dzia³aj¹cego nie jest ju samo w sobie niegodziwe; istniej¹ proporcjonalnie powa ne motywy dla podjêcia wspó³dzia³ania w grzechu wspó³ma³ onka; próbuje siê pomóc wspó³ma³ onkowi (cierpliwie, przez modlitwê, z mi- ³oœci¹, przez dialog; niekoniecznie w tym momencie ani przy ka dej sposobnoœci) aby zaprzesta³ takiego postêpowania (3,13). To trudne zdania. Aby je lepiej poj¹æ zacytujê komentarz O. Wojciecha Giertycha OP do tego dokumentu: Materialne wspó³dzia³anie we wspó³- yciu, gdy ma³ onek domaga siê stosowania antykoncepcji, i gdy jest obawa, i odmawianie wspó³ ycia mo e rozerwaæ i tak napiête miêdzy nimi relacje, a druga strona odrzuca stosowanie naturalnych metod regulacji poczêæ, których nie zna, do których nie ma zaufania, i których nie chce poznaæ, nie jest win¹ moraln¹, gdy brak formalnej akceptacji grzechu. Niemniej jednak jest to materialne wspó³dzia³anie w grzechu; z³o antykoncepcji w takiej sytuacji niesie ze sob¹ niszcz¹ce skutki. St¹d konieczny jest wymieniony w trzecim punkcie wysi³ek zmierzaj¹cy do zmiany postêpowania (SpowiedŸ ma³ onków, w: W drodze, 1 (293), 1998, s. 12; proponujê w ca³oœci lekturê tego artyku³u, choæ przeznaczony jest raczej dla duszpasterzy). W œwietle powy szych orzeczeñ Koœcio³a œwiêtego nale y stan¹æ w prawdzie i mi³oœci rozwa aj¹c Wasz Z³o antykoncepcji nie polega na strachu, ale on jest przejawem z³ej wizji aktu ma³ eñskiego. Strach sygnalizuje zamkniêcie siê na ewentualne poczêcie. Tymczasem sens aktu ma³ eñskiego to znaczenie jednocz¹ce oraz znaczenie prokreacji roztropnej otwartoœci na ycie, która polega na gospodarzeniu w³asn¹ p³odnoœci¹, jednak e w postawie ostatecznego zawierzenia siebie Stwórcy. ma³ eñski problem. Odpowiedz sobie: W jakim celu stosujecie œrodki antykoncepcyjne (prezerwatywa) w okresie niep³odnym? Je eli stosujesz, bo boisz siê potomstwa, jest to jednoznaczne z antykoncepcj¹. Czy strach kobiet i mê czyzn u ywaj¹cych prezerwatywy w okresie p³odnym jest jakoœciowo inny od waszego? Z³o antykoncepcji nie polega na strachu, ale on jest przejawem z³ej wizji aktu ma³ eñskiego. Strach sygnalizuje zamkniêcie siê na ewentualne poczêcie. Tymczasem sens aktu ma³- eñskiego to znaczenie jednocz¹ce oraz znaczenie prokreacji roztropnej otwartoœci na ycie, która polega na gospodarzeniu w³asn¹ p³odnoœci¹, jednak e w postawie ostatecznego zawierzenia siebie Stwórcy. Je eli stosujesz prezerwatywê, eby siê ona nie ba³a, to czego faktycznie ona siê boi, dziecka? To jest wyraÿne nie powiedziane wobec ycia, mimo wspó³ ycia w okresie niep³odnym. Je eli ona nie boi siê, e pocznie, boi siê czegoœ innego, niezidentyfikowanego, to nie jest w stanie oddaæ siê ca³kowicie Tobie, swemu mê owi, tylko, paradoksalnie, oddaje siê lêkowi (tak naprawdê wchodzi w kontakt z lêkiem). Zatem w tym przypadku wasze oblubieñcze spotkanie w akcie ma³- eñskim zatraca³oby swój osobowy charakter, który polega na ca³kowitym wzajemnym darze ( W mi³oœci nie ma lêku, lecz doskona³a mi³oœæ usuwa lêk (...) Ten zaœ, kto siê lêka, nie wydoskonali³ siê w mi³oœci [1 J 4, 18]). Problem przez Ciebie podniesiony nie jest zagadnieniem technicznym, higienicznym [?], ale na wskroœ etycznym. S¹dzê, e trzeba stan¹æ w prawdzie i mi³oœci. Jeœli chcecie naœladowaæ Jezusa i Jego wizjê ma³ eñstwa i rodziny wyk³adnia ta zosta³a Wam przed³o- ona. Jako kap³an, spowiednik, a zatem praktyk muszê Wam powiedzieæ, e gdy cz³owiek zaufa Jezusowi i z Nim spojrzy w prawdzie i mi³oœci na swoje ycie, staje siê ono prostsze, a lêk ustêpuje pokojowi. Mówiê to w oparciu o niezwyk³e dzie³a Bo ego Mi³osierdzia, które mog³em dostrzec po spowiedziach ma³ onków, jakie dane mi by³o przeprowadziæ w czasie rekolekcji Domowego Koœcio³a. (...) adn¹ miar¹ antykoncepcji w okresach niep³odnych nie da siê uznaæ za moralnie godziw¹ z tytu³u zasady wy³¹czonego œrodka. Nigdzie w Vademceum nie znajdujemy odniesienia do takiej zasady, za to mo - na tam znaleÿæ zasadê okreœlon¹ jako prawo stopniowoœci. Pozwolê je sobie zacytowaæ: 9. Duszpasterskie «prawo stopniowoœci» nie mo na go myliæ ze «stopniowoœci¹ prawa», które zmniejsza wymagania zawiera siê w ¹daniu zdecydowanego zerwania z grzechem i sta³ego pod¹ ania ku pe³nemu zjednoczeniu z wol¹ Boga i Jego mi³osnymi wymaganiami. 10. Z drugiej strony jest nie do przyjêcia pretensjonalne roszczenie, by z w³asnej s³aboœci uczyniæ kryterium prawdy moralnej. Ju od pierwszego orêdzia Chrystusa chrzeœcijanin zauwa a, e zachodzi pewna «dysproporcja» miêdzy prawem moralnym, naturalnym i ewangelicznym, a mo liwoœciami cz³owieka. Równoczeœnie pojmuje, e uznanie w³asnej s³aboœci jest bezpieczn¹ i konieczn¹ drog¹ do otwarcia siê na prawo Bo e. Darujcie obfitoœæ s³ów, niekiedy trudnych. yczê mi³oœci w prawdzie.q ks. Mirek Czapla 17

18 KARMIENIE Dieta matki karmi¹cej CO JEŒÆ? dr Magdalena Nehring-Gugulska Jedzenie nie powinno byæ stresem, nie trzeba unikaæ ulubionych potraw tylko z powodu karmienia piersi¹. Nale y jeœæ to co siê lubi i pamiêtaæ o kilku podstawowych wskazówkach. Jeœæ potrawy lekkostrawne - g³ównie gotowane i pieczone, niskot³uszczowe Jeœæ rozmaite produkty im wiêcej ró norodnych produktów, tym mniejsza szansa na niedobór sk³adników od ywczych, witamin, soli mineralnych Grupa I: produkty zbo owe ( kasza, ry, makarony, pieczywo) Grupa II: warzywa i owoce Grupa III: produkty bia³kowe roœlinne i zwierzêce (miêso, ryby, jaja, mleko i jego przetwory, roœliny str¹czkowe) Grupa IV: t³uszcze roœlinne i zwierzêce, cukier (s³odycze) Jeœæ zdrowo - nale y korzystaæ g³ównie z produktów I i II grupy, w mniejszych iloœciach produkty z III i IV grupy, unikaæ s³odyczy. Z grupy III korzystaæ tak, aby miêso czerwone jeœæ kilka razy w miesi¹cu, a jaja, drób, ryby kilka razy w tygodniu. Spo ywaæ 3 g³ówne posi³ki w ci¹gu dnia, nie przejadaæ siê (zapotrzebowanie kaloryczne w czasie laktacji wzrasta o kcal dziennie, co zaspokaja jeden niewielki posi³ek) Unikaæ produktów nieœwie ych, niskiej jakoœci, konserwowanych i sztucznie barwionych, z du ¹ zawartoœci¹ soli i cukru Typowe u ywki mog¹ mieæ niekorzystny wp³yw na zdrowie mamy i dziecka!!! Piæ - wed³ug pragnienia (najlepsza jest woda, soki, naturalne herbaty owocowe, napary z zió³) Robiæ sobie przyjemnoœci - raz na jakiœ czas pozwoliæ sobie na ciastko, s³ab¹ kawê czy kieliszek wina Obserwowaæ, jak dziecko reaguje - je eli po jakimœ pokarmie u dziecka wystêpuje niepokój, kolka jelitowa, wysypka, to takiego pokarmu nale y unikaæ. Grupy produktów, których spo ywanie przez matkê mo e wywo³aæ niekorzystne reakcje u dziecka: Potrawy ciê kostrawne: t³uste wêdliny, miêsa, sery, potrawy sma one Produkty wzdymaj¹ce: groch, fasola, kapusta, cebula Produkty o zdecydowanym zapachu i smaku: czosnek, kalafior, ostre przyprawy Silne alergeny: owoce cytrusowe, truskawki, kakao, czekolada, orzechy, ryby, jaja, mleko i jego przetwory Je eli matka cierpi na alergiê lub w najbli szej rodzinie dziecka wystêpuj¹ choroby alergiczne, matka powinna profilaktycznie wy³¹czyæ ze swojej diety produkty silnie alergizuj¹ce. U ywki Mocna kawa i mocna herbata w du- ych iloœciach - powoduj¹ nadmiern¹ pobudliwoœæ dziecka i trudnoœci z zaœniêciem Alkohol w du ych iloœciach - mo e wywo³ywaæ u dziecka sennoœæ, wymioty, nadmierne pocenie, os³abienie, zaburzenia wzrostu (zarówno przyrostów d³ugoœci cia³a, jak i masy), spo- ywanie przez matkê 1g alkoholu /kg dziennie powoduje os³abienie odruchu wyp³ywu pokarmu. Papierosy Podczas spalania papierosa uwalnia siê oko³o 4000 substancji. S¹ wœród nich substancje rakotwórcze (przesz³o 40), trucizny chemiczne i inne czynniki zaburzaj¹ce normalne funkcjonowanie organizmu, równie laktacjê. Papierosy s¹ trucizn¹. Ale trucizn¹ jest równie dym papierosowy, który zatruwa biernych palaczy. S¹ nimi bardzo czêsto dzieci i karmi¹ce matki. A 4 miliony polskich dzieci wzrasta w atmosferze dymu papierosowego. Kobiety s¹ nara one na dym g³ównie we w³asnych domach, a tak e w miejscach pracy. Domownicy i wspó³pracownicy czêsto nie zdaj¹ sobie sprawy ze szkód jakie wyrz¹dzaj¹ karmi¹cej matce. Czêsto pouczaj¹ mamê karmi¹c¹, e nie powinna jeœæ ró nych rzekomo szkodliwych potraw, a za to spokojnie pal¹ przy niej papierosy. Tym samym zaburzaj¹ jej laktacjê i nara aj¹ na wiele powa nych schorzeñ. Wp³yw nikotyny na laktacjê: Nikotyna obni a poziom prolaktyny jednego z g³ównych hormonów steruj¹cych laktacj¹. Matki pal¹ce papierosy produkuj¹ mniej pokarmu, ich laktacja szybciej wygasa, czyli krócej karmi¹ swoje dzieci ni matki niepal¹ce. Matki karmi¹ce, które nie pal¹ papierosów, ale s¹ nara one na dym tytoniowy w domu lub œrodowisku pracy, karmi¹ krócej swoje dzieci. Wp³yw palenia i dymu papierosowego na zdrowie kobiety: czêstoœci powstawania nowotworów w 14 narz¹dach (m.in. w p³ucach, krtani, gardle, prze³yku, nerkach, pêcherzu moczowym, trzustce) czêstoœci wystêpowania schorzeñ uk³adu kr¹ enia (m.in. choroby wieñcowej, zawa³u serca, nadciœnienia) czêstoœci wystêpowania schorzeñ uk³adu oddechowego (m.in. przewlek³ego zapalenia oskrzeli, astmy) wczeœniejsza menopauza 18

19 KARMIENIE Dieta matki karmi¹cej Zalecenia Instytutu Matki i Dziecka Wp³yw palenia i dymu papierosowego na zdrowie dziecka: czêstoœci wystêpowania chorób uk³adu oddechowego zaostrzenie przebiegu astmy oskrzelowej czêstoœci zapaleñ ucha œrodkowego czêstoœci zachorowañ na bakteryjne zapalenie opon mózgowych czêstoœci wystêpowania zespo³u nag³ego zgonu niemowl¹t ni szy wzrost czêstsze pobyty w szpitalu czêstoœci wystêpowania chorób uk³adu oddechowego i kr¹ enia oraz nowotworów w wieku doros³ym Zarówno pokarm matki palaczki, jak i matki niepal¹cej przebywaj¹cej w atmosferze dymu tytoniowego, zawiera substancje pochodz¹ce ze spalania tytoniu. Stê enie tych substancji w pokarmie matki palaczki i ich toksycznoœæ jest œciœle uzale nione od intensywnoœci palenia. Im wiêcej i czêœciej matka pali, tym wiêksze jest stê enie nikotyny w pokarmie i kotyniny w moczu dziecka. Po 12 godzinach od ostatniego papierosa w pokarmie nie ma œladu substancji toksycznych. Dzienne zapotrzebowanie na energiê u kobiet karmi¹cych wzrasta w porównaniu z okresem przed ci¹ ¹. Wartoœæ energetyczna diety kobiety w okresie laktacji powinna byæ zgodna z zapotrzebowaniem odpowiednim dla jej wieku, masy cia³a oraz wysi³ku fizycznego i uwzglêdniaæ straty zwi¹zane z wytwarzaniem pokarmu (oko³o 500 kcal). Spo ycie bia³ka nale y zwiêkszyæ o 19,5 g / dzieñ w I pó³roczu laktacji oraz o 14,5 g / dzieñ w II pó³roczu zachowuj¹c proporcjê 60% bia³ka zwierzêcego i 40% roœlinnego. Udzia³ bia³ka w puli energetycznej ca³odziennej diety powinien wynosiæ 12-14%. T³uszcz ca³kowity (ukryty i widoczny) w diecie powinien stanowiæ oko³o 30% wartoœci energetycznej ca³odziennej racji pokarmowej. Rodzaj spo ywanego t³uszczu ma wp³yw na sk³ad kwasów t³uszczowych w pokarmie kobiecym. Wœród nich szczególne znaczenie maj¹ wielonienasycone niezbêdne kwasy t³uszczowe, WNKT (omega 6 i omega 3 i ich pochodne). ród³em ich s¹ oleje roœlinne oraz ryby morskie (makrela, œledÿ, ³osoœ, sardynka). Do pokarmu przenikaj¹ równie szkodliwe kwasy t³uszczowe w postaci izomerów trans obecne w t³uszczach utwardzonych (np. niektóre margaryny) i w produktach przygotowywanych z ich udzia³em (np. produkty cukiernicze, piekarskie, sma one) oraz w produktach typu fast food - Ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych zabrania palenia w szpitalach, przychodniach, szko³ach, zak³adach pracy i innych obiektach u ytecznoœci publicznej poza wyraÿnie wyodrêbnionymi miejscami. Chroñ siebie i swoje dziecko przed dymem papierosowym Nie pal papierosów i nie przebywaj wœród palaczy. Nie pozwalaj nikomu paliæ przy Tobie i przy dziecku. Wykorzystaj okres karmienia piersi¹ na zaprzestanie palenia i zdrowe od ywianie. Najbli szych zmotywuj do rzucenia palenia lub palenia poza domem. Jeœli trudno ci jest jeszcze ca³kowicie rozstaæ siê z papierosem, pal jak najmniej (1 5 sztuk) papierosów na dzieñ i nigdy nie pal przy dziecku.q Autorka jest matk¹ czwórki dzieci i lekarzem Miêdzynarodowym Konsultantem Laktacyjnym. Jest tak e sekretarzem Komitetu Upowszechnania Karmienia PIersi¹. Redaguje serwis internetowy dlatego nale y ich unikaæ. W diecie kobiet karmi¹cych zaleca siê spo ywanie t³uszczów naturalnych. Wêglowodany stanowiæ powinny 56-58% wartoœci dziennej puli energetycznej i pochodziæ g³ównie z kasz, pieczywa, ziemniaków dostarczaj¹cych wêglowodanów z³o onych oraz z warzyw i owoców dostarczaj¹cych cukrów prostych i dwucukrów. Udzia³ cukru spo ywczego - sacharozy w diecie powinien byæ ograniczony i nie przekraczaæ 10% wartoœci energetycznej racji pokarmowej. Wa ne jest, aby codzienna dieta by³a urozmaicona, bogata w produkty ma³o przetworzone - œwie y nabia³, miêso, kasze, du o œwie ych owoców i warzyw. W czasie laktacji wzrasta zapotrzebowanie na p³yny. Zaspakajanie pragnienia jest bardziej fizjologiczne ni picie œciœle okreœlonych iloœci p³ynów. Poza wod¹, s³ab¹ herbat¹ wskazane jest picie mleka w iloœci nie mniejszej ni 2 szklanki (0,5 litra) ze wzglêdu na wiele cennych sk³adników od ywczych (zw³aszcza wapñ, bia³ko, wit. B2). Spo ycie soków owocowych nie mo e przekraczaæ 0,5 litra ze wzglêdu na znaczn¹ zawartoœæ cukru pochodz¹cego z owoców i/lub dodanego w procesie produkcji. Nale y unikaæ znacznego spadku masy cia³a, zw³aszcza w pierwszych miesi¹cach laktacji. Stosowanie w okresie laktacji diet odchudzaj¹cych niskokalorycznych lub bardzo restrykcyjnych (np. dieta wegañska, makrobiotyczna) jest szkodliwe. Diety eliminacyjne stosowane z powodu np. alergii u dziecka lub u matki musz¹ byæ konsultowane z lekarzem i uzupe³niane produktami o zbli onej wartoœci od ywczej do wyeliminowanych. Palenie papierosów jest jednoznacznie szkodliwe, zarówno czynne, jak i bierne. Kawa, alkohol mog¹ byæ spo ywane okazjonalnie w niewielkich iloœciach. Suplementacja preparatami mineralno - witaminowymi przy zachowaniu dobrze zbilansowanej diety nie jest potrzebna, z wyj¹tkiem wiêkszych ograniczeñ dietetycznych, np. diety eliminacyjne. W porze zimowej zaleca siê przyjmowanie witaminy D 3 (400 j.m.).q Instytut Matki i Dziecka w Warszawie, Zak³ad ywienia Zofia Rudzka-Kañtoch, Ma³gorzata Struciñska, Halina Weker 19

20 PORADY Z poczty internetowej zaprzyjaÿnionego z nami serwisu KARMIENIE PIERSI PYTANIA I ODPOWIEDZI Karmienie w ci¹ y ona karmi piersi¹ nasze dzieci¹tko (4,5 m-ca). Jest jednoczeœnie w 7 tygodniu ci¹ y. Poprzednia ci¹ a by³a obci¹ ona przedwczesnymi skurczami (na fenoterolu do ylnym a póÿniej doustnym) i zakoñczy³a siê o miesi¹c przed planowanym terminem. Proszê o odpowiedÿ, jak d³ugo mo e karmiæ piersi¹ bêd¹c w ci¹ y? Czy wymaga podawania leków lub preparatów albo specjalnego ywienia? Obecnie wszyscy czujemy siê dobrze. W pierwszej po³owie ci¹ y, czyli 4,5 miesi¹ca karmienie nie ma wiêkszego wp³ywu na skurcze macicy, bo inne hormony utrzymuj¹ ci¹ ê. Myœlê, e problem mo e pojawiæ siê dopiero w ostatnim trymestrze. Mo na do tego czasu stopniowo ograniczaæ czêstoœæ karmieñ, niekoniecznie od razu ze wszystkich rezygnowaæ. Sytuacja wymaga obserwacji i wybierania najlepszej drogi bez szkody dla obojga dzieci. Alergia Mam dwie córeczki, 2 i pó³ miesiêczne, obydwie karmiê piersi¹, jedna z nich ma problemy ze skór¹ - wypryski czerwone na buzi, such¹ skórê, szorstk¹, ó³te krostki - lekarz w przychodni zaleci³a przerwanie karmienia piersi¹ i przejœcie na Nutrigen. Czy to konieczne?? Lekarz z Przychodni pope³ni³ kardynalny b³¹d, alergia nie jest wskazaniem do przerwania karmienia, a wrêcz wskazaniem. Musi tylko Pani mieæ ustawion¹ dietê w odpowiedni sposób. Proszê skorzystaæ z ksi¹ ki Warto karmiæ piersi¹ dostêpnej z naszej witryny, koszt niedu y, a bêdzie Pani mog³a zmodyfikowaæ dietê. Na pocz¹tek warto odstawiæ krowie mleko jeœli Pani pije. Jesli po kilku dniach bez efektu, odstawiæ krowi nabia³. Proszê przeczytaæ w rozdziale o zaletach co daje karmienie mlekiem matki dziecku z alergi¹. Powrót do zajêæ Mam w domu miesiêczne dziecko. Karmiê piersi¹ na ¹danie - co oko³o 1h-1,5h, czasami co 1/2h. Wkrótce rozpoczynam zajêcia na uczelni (w weekendy). Nie chcê podawaæ w czasie mojej nieobecnoœci dziecku sztucznego pokarmu. Jednoczeœnie mam problem z odci¹ganiem, gdy wszystko wyjada mi dziecko i piersi zawsze s¹ miêkkie. Proszê o radê. Najtrudniejsze bêdzie pierwsze wyjœcie. Teraz, gdzieœ pomiêdzy karmieniami, mimo, e piersi s¹ miêkkie, trzeba trochê œci¹gaæ, mo e w nocy. Odci¹gany pokarm gromadziæ i przechowywaæ w zamra alniku (do 7 dni) lub zamra- arce (nawet do 6 miesiêcy). Po trochu, po trochu mo e uzbiera siê ze dwie szklanki. To starczy na pierwszy dzieñ. Na uczelniê trzeba zabraæ odci¹gacz i czyste pojemniki na mleko. W przerwach, np. co jakieœ 2-3 godziny nale- y odci¹gaæ pokarm. Zebrany w ten sposób pokarm pos³u y dziecku nastêpnego dnia. Pokarm zebrany w niedzielê trzeba zamroziæ, bêdzie do wykorzystania w nastêpn¹ sobotê. Wymaga to wszystko pewnej dyscypliny i organizacji, ale jest mo liwe. Odci¹ganie pokramu Bêdê wdziêczna za pomoc w rozwi¹zaniu nurtuj¹cego mnie pytania: Czy po wyjêciu zamro onego miesi¹c temu mleka i ogrzaniu go ciep³¹ wod¹ powinnam je doprowadziæ (przez gotowanie?) do okreœlonej norm¹ temperatury czy te podawaæ ch³odne? Od chwili narodzin przez trzy miesi¹ce karmiê synka wy³¹cznie piersi¹ - czy opiekunka powinna podaæ mu mleko ³y eczk¹ czy te lepiej butelk¹ (planujê takie karmienie na wyj¹tkow¹ sytuacjê, dwa-trzy posi³ki musia³by zjeœæ inaczej ni dotychczas). Mleko rozmro one wystarczy podgrzaæ do temp. ok. 37 stopni, nie gotowaæ. Opiekunka mo e podawaæ dziecku pokarm butelk¹, bo bêdzie to zdarzaæ siê sporadycznie. Ale czy dziecko zechce tak piæ? y eczka czy kubeczek to bardzo dobre alternatywy. Uzupe³nianie diety dziecka 1. Czy mój syn karmiony wy³¹cznie piersi¹, na pocz¹tku szóstego miesi¹ca, powinien mieæ uzupe³nion¹ dietê? Chcê wyjaœniæ, e Gabriel mój syn roœnie wspaniale, wa y 8,600,lecz wyst¹pi³y objawy krzywicy. Zalecono rozszerzyæ dietê dziecka o pokarmy sta³e. 2. Czy to prawda, e gdy zacznê podawaæ soki i zupki, to wp³ynê tym na lepsze przyswajanie wapnia? 3. Czy karmi¹c piersi¹ na ¹danie mo na przekarmiæ dziecko? 4. Czy karmi¹c piersi¹ mogê u ywaæ kremu samoopalaj¹cego? 1. Wg WHO i wg najnowszych zaleceñ Instytutu matki i Dziecka nie powinien. Dopiero na pocz¹tku siódmego. Ale mo e pani pediatra lekcewa y autorytety. Krzywicê leczy siê zwiêkszaj¹c dawkê wit. D3 w odpowiedni sposób, a nie diet¹. 2. Nie s³ysza³am o takich badaniach u niemowl¹t. Witamina D3 pozwala na lepsze wch³anianie i przyswajanie wapnia. To pewne, a reszta to teorie. 3. NIE!!! Choæ bywaj¹ dzieci bardzo du e, ale karmione pokarmem bardzo ³adnie szczuplej¹ gdy zaczynaj¹ raczkowaæ i chodziæ. 4. Tak.q dr Magdalena Nehring Gugulska 20