Polska Kardiologia Prenatalna ECHO PŁODU, 2013, 1 (8), Streszczenie

Transkrypt

1 Polska Kardiologia Prenatalna Echo Płodu, 2013, 1 (8) Praca oryginalna Mozaicyzm trisomii 16 pary chromosomów z częściowym odwróceniem trzew i lewokardią obserwacja skrajnie rzadkiego przypadku od 1 trymestru ciąży do okresu noworodkowego Mosaicism of trisomy of 16 pairs of chromosomes with partial situs inversus and levocardia observation of extremely rare anomaly from 1st trimester to neonatal period- case report Autor: Beata Radzymińska- Chruściel 1,5, Urszula Dajda 2, Sebastian Zalewski 2, Anna Piątkowska 3, Julia Wieczór 3, Dariusz Gołąbek 4, Daniel Porada 5, Andrzej Rudziński 5 1 Pracownia Echokardiografii Płodowej Centrum Medycznego Ujastek, Kraków, ośrodek kardiologii prenatalnej typu B, Kierownik Pracowni dr med. Beata Radzymińska-Chruściel, 2 Oddział Ginekologii i Położnictwa Szpitala Specjalistycznego im. Ludwika Rydygiera w Krakowie, Ordynator Oddziału dr med. Piotr Marszał, 3 Oddział Intensywnej Opieki Neonatologicznej Szpitala Ginekologiczno- Położniczego Ujastek w Krakowie, Ordynator Oddziału dr med. Beata Rzepecka-Węglarz, 4 Oddział Patologii Ciąży Piotr Marszał, 5 Klinika Kardiologii Dziecięcej UJ CM w Krakowie, Kierownik Kliniki Prof. dr hab. Andrzej Rudziński Polska Kardiologia Prenatalna ECHO PŁODU, 2013, 1 (8), Streszczenie Przedstawiono rzadki przyżyciowy przypadek noworodka z mozaicyzmem trisomii 16 pary, potwierdzonym badaniem cytogenetycznym (po pozytywnym skriningu w1-szym trymestrze), z ciąży o podwyższonym ryzyku (wiek matki 35 lat), u którego obserwowano wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania, wrodzoną złożoną wadę serca z częściowym odwróceniem trzew, dysmorfię oraz wady układu kostnego. Słowa kluczowe: trisomia 16 pary chromosomów, wrodzona wada serca, IUGR, ektrodaktylia Abstract This is case report of extremely rare mosaic trisomy of 16th pair of chromosomes from the high risk pregnancy (maternal age 35 years old, positive screeining in 1st trimester). The fetus presented with intrauterine growth retardation, congenital heart defect, dysmorphic features and skeletal anomalies. The case has been observed until hospitalization in pediatric cardiology department. Other similar cases have been analysed. Key words: Trisomy of 16th pair of chromosomes, congenital heart defect, ectrodactyly OPIS PRZYPADKU Okres prenatalny: U ciężarnej w wieku 35 lat, w ciąży czwartej (trójka zdrowych dzieci) stwierdzono w 1-szym trymestrze nieprawidłowe wyniki badania USG w badaniu dopplerowskim stwierdzono nieprawidłowy przepływ w przewodzie żylnym (Fot 1). Na podstawie badania USG oraz testu podwójnego-pappa oszacowano podwyższone ryzyko dla podstawowych zespołów aneuploidii: jako wysokie dla trisomii 21 pary (1:5) oraz jako średnie dla trisomii 13 i 18 pary ( odpowiednio 1:367 oraz 1:384). W 17 tygodniu ciąży wykonano amniopunkcję, której wynik postulował obecność niepełnej trisomii 16 pary chromosomów- kariotyp mozaikowy w dwóch oddzielnych hodowlach ( w obu była obecna trisomia 16 pary chromosomów, ale w różnych odsetkach - w jednej powyżej 80%, w drugiej poniżej 20%). Fot. 1. Nieprawidłowy przepływ w przewodzie żylnym w usg 1 trymestru Fot. 1. Abnormal ductus venosus flow in 1 st trimester sonographic scan 34

2 / Marzec 2013 Fot. 2. Ubytek przegrody międzykomorowej w położniczym badaniu ultrasonograficznym 2 trymestru Fot. 2. Ventricular septal defect in 2nd trimeter sonographic examination Fot. 4. Obustronne położenie wątroby Fot. 4. Bilateral localisation of liver Fot. 3. Wizualizacja ubytku przegrody międzykomorowej w badaniu echokardiograficznym płodu Fot. 3. Visualisation of ventricular septal defects in fetal echo exam Fot. 5. Twarz płodu w technice 3D Fot. 5. Face of the fetus in 3D examination W usg położniczym w 22 tyg. ciąży stwierdzono prawidłowy profil twarzy płodu z obecnymi kośćmi nosa o prawidłowej długości, umiarkowanego stopnia skrócenie kości długich względem wieku trwania ciąży oraz ubytek przegrody międzykomorowej (Fot.2) W kolejnych prenatalnych badaniach echo w 24 oraz w 30 tyg. ciąży potwierdzono obecność wrodzonej wady serca - ubytku przegrody międzykomorowej z umiarkowaną kardiomegalią (Ha/CA 0, 4) oraz poszerzenie zatoki wieńcowej (Fot.3), zaś w osierdziu wykazano niewielką ilość płynu. Układ krążenia płodu w skali CVPS oceniono na 8 pkt (-1pkt za Ha/Ca, -1pkt za PE). W zakresie nieprawidłowości pozasercowych stwierdzono obustronne położenie wątroby (Fot.4). W prezentacji 3D obraz twarzoczaszki oraz dłoni prawej zinterpretowano jako prawidłowy (Fot. 5, 6 ). Nie uwidoczniono lewej dłoni płodu. Parametry biometryczne oszacowano na poziomie 10 percentyla w stosunku do wieku płodowego. W kolejnych badaniach echokardiograficznych nie stwierdzono narastania objawów niewydolności serca płodu, natomiast analiza trendów wzrastania wykazała Fot. 6: Prawa dłoń płodu Fot. 6: Right hand of the fetus utrzymywanie się parametrów biometrycznych w tym samym kanale centylowym. Ciężarną skierowano do Poradni Genetycznej, gdzie w konsultacji podano typ i częstość rozpoznanego u płodu zespołu genetycznego, rodzaj towarzyszących 35

3 Polska Kardiologia Prenatalna Echo Płodu, 2013, 1 (8) nieprawidłowości a także określono orientacyjne rokowanie postnatalne. Okres noworodkowy: Noworodek płci żeńskiej urodził się siłami natury w 37 tyg. ciąży, z masą ciała 2090 g (<10 percentyla w stosunku do wieku płodowego) i został oceniony w skali Apgar na 5/5/7/8 punktów, odpowiednio po 1,3,5 i w 10 min. życia. Po urodzeniu występowała bradykardia z czynnością serca 60-80/min. Ponadto konieczne było wsparcie oddechowe w systemie ncpap (FiO 2-0,4).W zakresie budowy ciała stwierdzono dysmorfię twarzoczaszki (wydatna mózgoczaszka, zniekształcenia małżowin usznych, boczne lewostronne skrzywienie kręgosłupa oraz ektrodaktylię dłoni lewej (Fot. 7) (Ektrodaktylia szczypce homara, łac. ectrodactylia, ang. ectrodactyly, z gr. εκτρομα = poronienie + δακτίλος = palec) tj. malformację kończyny polegającej na całkowitym lub częściowym braku palców stopy i (lub) dłoni. W wadzie tej zaawansowanie zmian jest różne, w zakresie kończyny górnej stwierdza się brak trzeciego paliczka palców z głębokim rozszczepem sięgającym nadgarstka). Dodatkowe cechy dysmorficzne stanowiły: aplazja brodawki sutkowej lewej oraz dodatkowa brodawka sutkowa w linii pachowej lewej a także nieprawidłowa budowa zewnętrznych narządów płciowych (hipoplastyczne wargi sromowe większe). Badanie cytogenetyczne krwi obwodowej, wykazało prawidłowy kariotyp żeński (46, XX). W badaniu usg mózgowia, jamy brzusznej oraz płuc nie wykazano odchyleń od normy. W 6 dobie życia w badaniu echokardiograficznym stwierdzono powiększenie prawego przedsionka i prawej komory serca, drożny otwór owalny z lewoprawym przeciekiem oraz podaortalny ubytek przegrody międzykomorowej z dwukierunkowym przeciekiem. Odejście obu dużych naczyń tętniczych było nieprawidłowe z aortą częściowo znad komory prawej. Dodatkowo Fot. 7. Ekrodaktylia lewej dłoni noworodka (podobny obraz dłoni płodu z trisomią 7 pary chromosomów opisała w ECHO PŁODU Nr 2(2) grudzień 2011 dr Katarzyna Buzdygan) Fot. 7. Ecrodactyly of the left hand of the newborn (similar view has been described in FETAL ECHO 2(2) dec 2011 by Dr Katarzyna Buzdygan) Fot. 8. Ujście lewej żyły głównej górnej do zatoki wieńcowej Fot. 8. The inflow of Left Superior Vena Cava to Coronary Sinus stwierdzono znaczną dysproporcję aorty i tętnicy płucnej (aorta wstępująca poszerzona do 8 mm, po odejściu pnia ramienno- głowowego łuk wykazywał zwężenie do 4 mm, cieśń aorty była wąska, trudna do oceny z uwagi na nakładanie się obrazu przewodu tętniczego z dwukierunkowym przepływem). Z uwagi na podejrzenie zwężenia cieśni aorty (Fot. 8) zlecono zastosowanie wlewu Prostin VR. W 14 dobie życia noworodek w stanie ogólnym średnim został przewieziony do Kliniki Kardiologii Dziecięcej UJ CM w Krakowie. Okres obserwacji w referencyjnym oddziale kardiologii dziecięcej Przy przyjęciu do Kliniki Kardiologii Dziecięcej stan ogólny dziecka był średni. Czynność serca była miarowa /min, przy lewym brzegu mostka szmer obecny był szmer skurczowy 2/6, dodatni impuls prawej komory, tętno udowe symetryczne ale słabo napięte, prawidłowy nawrót kapilarny. Ponadto badaniem przedmiotowym stwierdzono cechy dysmorfii, jak we wcześniejszym opisie oraz przepuklinę pępkową. Wartość Sa02 przy przyjęciu wynosiła 95-99%, ale p02 53 mm Hg. W zapisie Ekg rytm serca był miarowy, pochodzenia zatokowego, o częstości ok. 170/min, ponadto stwierdzono prawogram i cechy przerostu prawej komory. W rtg klatki piersiowej sylwetka serca była poszerzona w wymiarze poprzecznym CTR 0.63 (zdjęcie asymetryczne z powodu deformacji kl piersiowej), zaś rysunek naczyniowy płuc wzmożony. W badaniu echokardiograficznym stwierdzono: powiększenie prawego przedsionka i prawej komory, obecność dodatkowej żyły próżnej górnej uchodzącej do poszerzonej zatoki wieńcowej, ubytek międzyprzedsionkowy typu ostium secundum, 4 mm podaortalny VSD i dodatkowo drugi mniejszy przeciek międzykomorowy w okolicy przykoniuszkowej oraz przetrwały przewód tętniczy z dwukierunkowym przepływem, świadczącym o systemowym nadciśnieniu płucnym. Stwierdzono ponadto zupełnie nietypowy obraz odejścia lewej gałęzi tętnicy płucnej od pnia płucnego. 36

4 / Marzec 2013 Nie wykazano obecności zwężenia cieśni Ao, dlatego odstawiono wlew stosowanego wcześniej Prostinu. Celem dokładnej oceny anatomii wady oraz charakteru nadciśnienia płucnego wykonano cewnikowanie serca. W angiokardiografii tętnic płucnych stwierdzono poszerzenie pnia płucnego (10 mm ) oraz nietypowe odejście i przebieg gałęzi. Gałąź prawa odchodziła niżej niż normalnie i odpowiadała obrazowi anatomicznie lewej gałęzi, zaś lewa odchodziła od prawego obwodu pnia płucnego powyżej prawej gałęzi, kierując się na lewo i do tyłu (nad lewym oskrzelem) z przebiegiem i podziałem segmentalnym odpowiadającym prawej gałęzi (Fot. 9) Pozostałe morfologiczne nieprawidłowości były takie, jak stwierdzone wcześniej w badaniu echokardiograficznym. W badaniu hemodynamicznym stwierdzono systemowe nadciśnienie płucne z istotnym przeciekiem lewo-prawym (Qp/Qs 2.6:1) i podwyższonym oporem płucnym (3.6jW/ m2) oraz nieprawidłowym stosunkiem Rp/Rs (norma <0.2). Test z 0 2 powodował wzrost przecieku lewo-prawego ( Qp/Qs 2.9:1) i niewielki spadek oporu płucnego (3.0jW/ m2), ale Rp/Rs pomimo obniżenia pozostał nieprawidłowy (0.24). Obustronne położenie wątroby, (lewostronne położenie bańki żołądka), prawidłowe położenie serca w lewej części klatki piersiowej, z koniuszkiem w lewo (levocardia), z obustronną żyłą główną górną (uchodzącą do zatoki wieńcowej), obecność wad przeciekowych serca oraz odwrócony obraz gałęzi płucnych przemawiający za odwrotnym niż prawidłowe położenie płuc: trzypłatowe po lewej, dwupłatowe po prawej) wskazywało na odwrotne położenie narządów klatki piersiowej. W obrazie radiologicznym (AKG, babygram) uwidoczniono: IVC i aortę brzuszną po prawej stronie kręgosłupa, obustronnie położoną wątrobę, obie kopuły przepony na tym samym poziomie, lewostronną skoliozę, skośne żebra po lewej stronie klatki piersiowej oraz przebieg tchawicy i przełyku wzdłuż prawego brzegu kręgosłupa (Fot. 10). Całość odpowiadała zatem bardzo rzadkiemu Fot. 10. Babygram Fot. 10. Babygram wariantowi częściowego odwrócenia trzew z lewokardią występującemu zazwyczaj ze znacznie bardziej złożonymi wadami wrodzonymi układu krążenia. Z uwagi na zespół wad wrodzonych dziecko było konsultowane przez zespół wielospecjalistyczny: laryngolog rozpoznał dodatkowo niedrożność kostną lewego przewodu nosowego (nie wymagającą postępowania w trybie doraźnym), ortopeda zalecił czasowe odroczenie diagnostyki i leczenia wad układu kostnego, neurolog i specjalista rehabilitacji medycznej wdrożenie pielęgnacji ułożeniowej i rehabilitację dziecka. Ze względu na rozbieżności pomiędzy kariotypem oznaczonym prenatalnie a wynikiem badania cytogenetycznego krwi obwodowej, po urodzeniu dziecka wykonano dodatkowo oznaczenie kariotypu z hodowli fibroblastów skóry potwierdzając wynik nieprawidłowy (47, XX+16 [70%] / 46,XX [30%]). Stwierdzona aberracja nie dyskwalifikuje dziecka z leczenia kardiochirurgicznego. W trakcie hospitalizacji dziewczynka przebyła posocznicę Klebsiella pneumoniae. Z uwagi na słaby odruch ssania wymagała początkowo karmienia sondą żołądkową, stopniowo rozpoczęto karmienie doustne, z dobrą tolerancją i stopniowym przyrostem masy ciała. Po konsultacji kardiochirurgicznej zakwalifikowano dziecko do zabiegu operacyjnego podwiązania przetrwałego przewodu tętniczego i założenia opaski ( banding ) na tętnicę płucną. Omówienie Fot. 9. Angiografia: nietypowy układ prawej i lewej gałęzi tętnicy płucnej Fot. 9. Angiography- atypical view of the right and left pulmonary arteries Trisomia 16 pary chromosomów jest jedną z najczęstszych nieprawidłowości genetycznych u płodów i dotyczyć może nawet 1.5% ciąż 1,2. Najczęściej wynika 37

5 Polska Kardiologia Prenatalna Echo Płodu, 2013, 1 (8) ona z matczynej nondysjunkcji w mejozie I. Pełna trisomia 16 pary jest najczęstszą przyczyną poronień samoistnych pierwszego trymestru 3, jednakże w wyniku obrony przed stanem trisomicznym (trisomic rescue) może dojść do powstania kariotypów mozaikowych lub całkowitego ograniczenia trisomii wyłącznie do tkanek pozapłodowych (tzw. CPM- confined placental mosaicism) 4,5,6, a wówczas przeżycie pacjentów jest możliwe. Do chwili obecnej nie opisano pełnego spektrum objawów mogących towarzyszyć mozaicyzmowi trisomii 16 pary chromosomów, ponieważ brakuje danych dotyczących występowania kariotypów mozaikowych lub zbalansowanych translokacji w populacji. W zarodkach, w wyniku utraty jednego z chromosomów z trisomicznych komórek (trisomic rescue) w blisko 2/3 przypadków dochodzi do powstania disomii jednorodzicielskiej, w której obydwa chromosomy 16 pochodzą od matki. Nie określono do tej pory czy i jaki wpływ na funkcjonowanie organizmu ma powyższa sytuacja, tym bardziej, że modele mysie sugerują możliwość występowania zjawiska imprintingu na chromosomie 16 4,5,6. Dodatkowo opisywana jest zmienność fenotypowa pacjentów z mozaicyzmem 16 pary w zależności od opisywanego kariotypu ( z którego chromosomu nastąpiła translokacja części materiału genetycznego na chromosom 16 pary ) 7, 8. Dotychczasowe informacje dotyczące objawów w niepełnej trisomii 16 pary zaczerpnięte są z opisów nielicznych (około 40) przypadków, dostępnych w literaturze 2. Najczęstszym, najwcześniej opisywanym w literaturze objawem jest wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu 9, 10. Średnia masa urodzonych noworodków jest o 1.93 odchylenia standardowe mniejsza od średniej populacyjnej. Do zahamowania wzrastania dochodzi również w przypadku gdy trisomiczna linia komórkowa obecna jest jedynie w łożysku, natomiast płód ma prawidłową liczbą chromosomów (CPM), a zatem jest ono związane przede wszystkim z niewydolnością łożyska, spowodowaną zwiększoną apoptozą i zmniejszoną proliferacją trofoblastu oraz nieprawidłową przebudową tętnic spiralnych i zaburzonym przepływem łożyskowym (podobnie jak w innych trisomiach). Im większy odsetek nieprawidłowych komórek w łożysku, tym większe prawdopodobieństwo IUGR 2. Inną cechą fenotypową opisywaną w literaturze jest dysmorfia twarzy (wypukłe czoło, obrzęk okołooczodołowy, nisko osadzone, dysplastyczne uszy, micrognathia, krótka szyja, szeroka nasada nosa oraz hiperteloryzm) a także nieprawidłowa budowa kończyn - zwłaszcza palców dłoni, skolioza, anomalie brodawek sutkowych. Ponadto u noworodków obserwowano niewydolność oddechową, wymagającą wspomagania wentylacji, zaburzenia odruchu ssania, z koniecznością żywienia dziecka przez sondę żołądkową, wynikające z obniżenia napięcia mięśniowego 7. Wiele spośród powyższych objawów wystąpiło również w zaprezentowanym przypadku. U noworodków z częściową trisomią 16 pary istnieje również zwiększone ryzyko wystąpienia poważnych wad rozwojowych. Spośród żywo urodzonych noworodków ok. 45% miało przynajmniej jedną malformację 2. Do najczęstszych wad zaliczamy: spodziectwo (26,9% chłopców), pojedynczą tętnicę pępowinową (10.9%), klinodaktylię (7.8%), hipoplazję płuc (7%)- często wtórną do innych nieprawidłowości, takich jak: przepuklina przeponowa, wada nerek lub ciężka skolioza. Najczęściej opisywanymi anomaliami w układzie krążenia są wady przegród serca (VSD- 17.8%, ASD- 7.8%) 2. Opisano pojedynczy przypadek prenatalnie rozpoznanego zwężenia tętnicy płucnej 11 oraz ektopii serca 12. Nie znaleziono w dostępnej literaturze opisu zmian sugerujących obecność wad serca z kręgu heterotaksji, a tym bardziej odwrotnego położenia płuc z prawidłowym położeniem serca w klatce piersiowej. W kardiologii dziecięcej jest to niezwykle rzadko opisywane skojarzenie anomalii układu krążenia. Jedną z odmian takiej nieprawidłowości opisali Padmavati i Gupta w latach sześćdziesiątych, ale brak jest informacji na temat statusu genetycznego lub choćby dysmorfologicznego przedstawionego pacjenta 13. Proksymalna duplikacja w zakresie ramienia długiego chromosomu 16 łączy się z mniej specyficznymi objawami klinicznymi, między innymi z zakresu ośrodkowego układu nerwowego, takich jak małogłowie, poszerzenie układu komorowego mózgowia, pogłębienie zakrętów, poszerzenie szczeliny Sylwiusza, ścieńczenie ciała modzelowatego oraz opóźnienie mielinizacji kory mózgowej a także dysplazję korową móżdżku. Występowanie nieprawidłowości morfologicznych OUN związane jest z nieprawidłowym rozwojem psychoruchowym oraz intelektualnym 14, 15. W przypadkach niepełnej trisomii 16 pary obserwowano zwiększone ryzyko porodu przedwczesnego - średni wiek ciążowy urodzonych dzieci wynosił 35,7 tygodni2, 1, 2. Z poddanych analizie ciąż z rozpoznaną trisomią 16 pary chromosomów 66% zakończyło się urodzeniem żywego noworodka. Prawie wszystkie dzieci (93%) przeżyły okres noworodkowy, jednakże większość z nich zmarła w pierwszym roku życia 1,2. Istnieją w literaturze pojedyncze doniesienia o występowaniu mozaikowych kariotypów u osób dorosłych. Opisano przypadek mężczyzny, u którego stwierdzono trisomię 16 zarówno w limfocytach krwi obwodowej jak i fibroblastach. Cztery z pięciu płodów, których ojcem był ten mężczyzna, uległo samoistnemu poronieniu we wczesnych okresach ciąży, u jednego z nich potwierdzono obecność trisomii 3. U pojedynczych dorosłych pacjentów opisywano nadwagę lub otyłość, związane z duplikacją genu FTO (Fat mass and Obesity Associated Gene), zlokalizowanego na ramieniu długim chromosomu 16 pary 4. 38

6 / Marzec 2013 Prenatalna diagnostyka częściowej trisomii 16 pary może wykazywać poszerzenie lub obrzęk fałdu karkowego, nieprawidłowe testy biochemiczne lub inne markery aneupolidii w 1 trymestrze ciąży. Ultrasonografia 2 trymestru oraz płodowa echokardiografia służy wizualizacji nieprawidłowości układu krążenia oraz anomalii pozasercowych 5. Interpretując wyniki inwazyjnej diagnostyki cytogenetycznej należy pamiętać, iż z uwagi na naturalną selekcję komórek z trisomią nawet przypadki pacjentów z dużym odsetkiem komórek o nieprawidłowym kariotypie mogą nie zostać zdiagnozowane prenatalnie, podobnie często trudne jest zdiagnozowanie tej aberracji na podstawie badania kariotypu z komórek krwi obwodowej (wtedy konieczna jest diagnostyka na podstawie hodowli fibroblastów 3 ). Taka sytuacja diagnostyczna miała miejsce w opisywanym w aktualnej pracy przypadku. Wniosek Opisany przypadek mozaicyzmu 16 pary chromosomów jest jednym z niewielu ocenianych przyżyciowo, sugerując umiarkowaną ekspresję występujących zaburzeń, tak genetycznych, jak i w układzie krążenia. Jest prawdopodobnie jedynym w literaturze opisem współistnienia wady serca z częściowym odwróceniem trzew, w tej anomalii genetycznej. Typ zmian sercowonaczyniowych nie był możliwy do ustalenia w badaniach prenatalnych i wymagał dalszej szczegółowej diagnostyki pourodzeniowej. Adres do korespondencji: bearad63@gmail.com Piśmiennictwo 1. Roberts SH, Duckett DP.: Trisomy 16p in a liveborn infant and a review of partial and full trisomy 16. Med Genet Oct;15(5): Yong PJ, Barrett IJ, Kalousek DK, Robinson WP. : Clinical aspects, prenatal diagnosis, and pathogenesis of trisomy 16 mosaicism. J Med Genet Mar;40(3): Abaneh H, Asim M Momani, Rame H. Khasawneh.: Trisomy16 in Products of conception. Int JBiol Med Res, 2012;3(3): de Carvalho AF, da Silva Bellucco FT, dos Santos NP, Pellegrino R, de Azevedo Moreira LM, Toralles MB, Kulikowski LD, Melaragno MI.: Trisomy 16q21 --> qter: Seven-year follow-up of a girl with unusually long survival. Am J Med Genet A Aug;152A(8): Basinko A, Audebert-Bellanger S, Douet-Guilbert N, Le Franc J, Parent P, Quemener S, La Selve P, Bovo C, Morel F, Le Bris MJ, De Braekeleer M.: Subtelomeric monosomy 11q and trisomy 16q in siblings and an unrelated child: molecular characterization of two der(11)t(11;16). Am J Med Genet A Sep;155A(9): doi: /ajmg.a Epub 2011 Aug Lonardo F, Perone L, Maioli M, Ciavarella M, Ciccone R, Monica MD, Lombardi C, Forino L, Cantalupo G, Masella L, Scarano F. Clinical, cytogenetic and molecular-cytogenetic characterization of a patient with a de novo tandem proximal-intermediate duplication of 16q and review of the literature. Am J Med Genet A Apr;155A(4): doi: /ajmg.a Epub 2011 Mar Laus AC, Baratela WA, Laureano LA, Santos SA, Huber J, Ramos ES, Rebelo CC, Squire JA, Martelli L.: Karyotype/phenotype correlation in partial trisomies of the long arm of chromosome 16: case report and review of literature. Am J Med Genet A Apr;158A(4): doi: /ajmg.a Epub 2012 Feb Noruzinia M, LefortG, Chaze AM, Puechbert J, Pellestor F, Blanchet P, Cacheux V, Sarda P.: Phenotypic and cytogenetic variety of pure partial trisomy of chromosome 16p. Acta Med Iran 2009, 47(3), Buckton KE, Barr DG.: Partial trisomy for long arm of chromosome 16. J Med Genet Dec;18(6): Davison EV, Beesley JR. Partial trisomy 16 as a result of familial 16;20 translocation. J Med Genet Oct;21(5): Hidaka N, Yamamoto N, Tsukimori K, Hojo S, Suzuki SO, Wake N.: Prenatal diagnosis of trisomy 16 mosaicism manifested as pulmonary artery stenosis. J Clin Ultrasound Feb;37(2): doi: /jcu Arnaoutoglou C, Meditskou S, Keivanidou A, Manthou M, Anesidis N, Assimakopoulos E, Athanasiadis A, Kumar S. Ectopia cordis in a fetus with mosaic trisomy 16. J Clin Ultrasound Sep;38(7): doi: /jcu Padmavati S, Gupta S: Partial Situs Inversus with Levocardia : An Unusual Combination of Anomalies. Circulation;1962:26: McCullagh BG, Kerr B, Trueman S, Tomlin PI, Thomas M, Wynn R, de Goede CG. Distinctive neurological phenotype associated with partial trisomy of chromosome Eur J Paediatr Neurol Aug 23. [Epub ahead of print] 16. Zerem A, Vinkler C, Michelson M, Leshinsky-Silver E, Lerman-Sagie T, Lev D. Mosaic marker chromosome 16 resulting in 16q11.2-q12.1 gain in a child with intellectual disability, microcephaly, and cerebellar cortical dysplasia. Am J Med Genet A Dec;155A(12): doi: /ajmg.a Epub 2011 Nov Gilbertson NJ, Taylor JW, Kovar IZ. Mosaic trisomy 16 in a live newborn infant. Arch Dis Child Apr;65(4 Spec No): PubMed PMID: ; PubMed Central PMCID: PMC Kalousek DK, Langlois S, Barrett I, Yam I, Wilson DR, Howard- Peebles PN, Johnson MP, Giorgiutti E. Uniparental disomy for chromosome 16 in humans. Am J Hum Genet Jan;52(1):8-16. PMID: [PubMed - indexed for MEDLINE] 19. Arakaki DT, Waxman SH. Trisomy-16 in a mosaic carrier father and his aborted foetus J Med Genet Mar;6(1):85-8. No abstract available.pmid: [PubMed - indexed for MEDLINE] 20. Van den Berg L, Delemarre-van de Waal H, Han JC, Yistra B, Eij P, Nesterova W, Heutink P, Stratakis CA.: Investigation of patiens with partial trisomy 16q including the Fat mass and Obesity Associated gene (FTO): Fine Mapping and FTO Gene Expression Study. Am J Med Genet, 2010, March;152A(3): Chen CP, Ko TM, Su YN, Hsu CY, Chen YY, Su JW, Chen WL, Pan CW, Wang W. Prenatal diagnosis of partial trisomy 16p (16p12.2 pter) and partial monosomy 22q (22q13.31 qter) associated with increased nuchal translucency and abnormal maternal serum biochemistry in the first trimester. Taiwan J Obstet Gynecol Mar;51(1): doi: /j.tjog