Prawo cywilne Zobowiàzania i spadki

Transkrypt

1

2 Prawo cywilne Zobowiàzania i spadki w pytaniach i odpowiedziach Jerzy Ciszewski Anna St pieƒ-sporek Wydanie 3 Warszawa 2011

3 Poszczególne części opracowali: Jerzy Ciszewski Część druga i trzecia Anna Stępień-Sporek Część pierwsza Redaktor prowadzący: Katarzyna Bojarska Opracowanie redakcyjne: Magdalena Urbańska Redakcja techniczna: Krzysztof Koziarek Projekt okładki i stron tytułowych: Agnieszka Tchórznicka Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autorów i wydawcy. ISBN LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, Warszawa tel , faks Infolinia: Redakcja: tel , , , faks biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony

4 Spis treści Wykaz skrótów Wstęp Część pierwsza CZĘŚĆ OGÓLNA ROZDZIAŁ I. Ogólne wiadomości o prawie zobowiązań Miejsce zobowiązań w prawie cywilnym i źródła prawa zobowiązań Czym charakteryzuje się prawo zobowiązań jako dział prawa cywilnego? Jakie cechy odróżniają prawo zobowiązań od innych działów prawa cywilnego? Jakie źródła prawa zobowiązań można wymienić? Czym są Zasady Europejskiego Prawa Kontraktów? Jakie znaczenie mają zwyczaj i prawo zwyczajowe? Czy prawo zobowiązań ma jednolitą strukturę? Zobowiązanie Czym jest zobowiązanie? Jaka jest treść zobowiązania i czym jest wierzytelność? Czym jest dług? Na czym polega rozszerzona skuteczność wierzytelności? Co rozumiemy przez pojęcie odpowiedzialność? Na czym polega odpowiedzialność osobista dłużnika? Co to jest ograniczona odpowiedzialność osobista? Kiedy mamy do czynienia ze zobowiązaniem niezupełnym? Na czym polega odpowiedzialność rzeczowa? W jaki sposób powstaje stosunek zobowiązaniowy?

5 6 Spis treści ROZDZIAŁ II. Świadczenie Pojęcie świadczenia Na czym polega świadczenie i co jest jego przedmiotem? Jaki charakter prawny ma świadczenie? Treść świadczenia Jaką postać może przybrać zachowanie dłużnika? W jaki sposób można ustalić świadczenie i jakie są podstawy do określenia świadczeń przyszłych? Dlaczego świadczenie musi być możliwe do wykonania? Czym charakteryzują się świadczenia w zobowiązaniach rezultatu i w zobowiązaniach starannego działania? Rodzaje świadczeń Jakie są cechy charakterystyczne świadczeń w zobowiązaniach przemiennych? Co to jest zobowiązanie z upoważnieniem przemiennym? Czym są świadczenia uboczne i jakie ich rodzaje można wyróżnić? Jakie są cechy charakterystyczne świadczeń jednorazowych? Czym charakteryzują się świadczenia okresowe i świadczenia ciągłe? Co to jest zobowiązanie ciągłe? Na czym polega świadczenie oznaczone co do gatunku i świadczenie oznaczone co do tożsamości? Czym różnią się świadczenia podzielne od świadczeń niepodzielnych? Świadczenia pieniężne i odsetki Co to jest pieniądz i jakie pełni funkcje? Czym jest świadczenie pieniężne i w jaki sposób spełnia się to świadczenie? Na czym polega zasada walutowości? Na czym polega zasada nominalizmu? Co to jest waloryzacja? Na czym polega waloryzacja umowna? Na czym polega waloryzacja sądowa? Czym są odsetki? W jaki sposób ustala się wysokość odsetek? Na czym polega zakaz anatocyzmu? Kiedy przedawniają się odsetki?

6 Spis treści 7 5. Naprawienie szkody Jakie są przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej? Jakie zasady odpowiedzialności można wyróżnić? Czym jest związek przyczynowy? Co rozumiemy przez szkodę? W jaki sposób ustala się wysokość szkody? Jakie funkcje pełni odszkodowanie? Na czym polega przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub powiększenia szkody? Jakie ograniczenia obowiązku naprawienia szkody zostały przewidziane w Kodeksie cywilnym? W jaki sposób można naprawić szkodę? Jak ustala się wysokość odszkodowania? ROZDZIAŁ III. Wielość podmiotów stosunku zobowiązaniowego Zobowiązania solidarne Na czym polega solidarność dłużników? Jakie są źródła solidarności biernej? Jak kształtuje się pozycja prawna współdłużników względem wierzyciela? Co to są roszczenia regresowe? Na czym polega solidarność wierzycieli? Zobowiązania in solidum Czym jest zobowiązanie in solidum? Jakie rodzaje zobowiązań in solidum można wyróżnić? Zobowiązania podzielne i niepodzielne Czym są zobowiązania podzielne? Jak kształtuje się sytuacja kilku podmiotów zobowiązanych albo uprawnionych do świadczenia podzielnego? Jak kształtuje się sytuacja kilku podmiotów zobowiązanych albo uprawnionych do świadczenia niepodzielnego? ROZDZIAŁ IV. Umowa jako źródło stosunku zobowiązaniowego Zagadnienia ogólne związane z umowami Co to jest umowa? Czym jest umowa adhezyjna? Co to jest umowa wzajemna? Jakie są konsekwencje wyróżnienia umów wzajemnych? Co rozumiemy przez umowy realne i konsensualne? Czym się różnią umowy kauzalne od umów abstrakcyjnych? Jakie umowy należą do umów losowych?

7 8 Spis treści 2. Treść umów Na czym polega swoboda umów? Jaki jest zakres i jakie są granice swobody umów? Jakie są konsekwencje przekroczenia granic swobody umów? Na czym polega pierwotna niemożliwość świadczenia? Czym jest wyzysk? Wzorce umów Jaką funkcję pełnią wzorce umów? Czym jest wzorzec umowy? Jaki charakter prawny ma wzorzec umowy? Jakie są przesłanki mocy wiążącej wzorca? Jaki jest stosunek między wzorcem a umową oraz między wzorcami stosowanymi przez obie strony? Jakie są konsekwencje wydania wzorca w czasie trwania stosunku o charakterze ciągłym? Umowy konsumenckie Jakie umowy należą do umów konsumenckich? Jakie instytucje służą ochronie konsumenta? Czym są niedozwolone postanowienia umowne? Kiedy można uznać klauzulę umowną za niedozwoloną? Jakie postanowienia umowne zostały zamieszczone w katalogu klauzul z art k.c.? Jakie są konsekwencje uznania klauzuli za niedozwoloną i w jaki sposób dokonuje się kontroli treści umowy w omawianym zakresie? Kiedy mamy do czynienia z umową zawieraną poza lokalem przedsiębiorstwa? W jaki sposób powinna być zawierana umowa poza lokalem przedsiębiorstwa? Kiedy i w jaki sposób konsument może odstąpić od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa? Jakie umowy należą do umów zawieranych na odległość? Jakie obowiązki ciążą na przedsiębiorcy zawierającym umowę na odległość? Jakie są skutki niewykonania umowy zawartej na odległość przez przedsiębiorcę? W jakim terminie konsument może odstąpić od umowy zawartej na odległość? Jakie szczególne wymogi przewidziano dla umów dotyczących usług finansowych?

8 Spis treści 9 5. Zagadnienia szczególne związane z zawieraniem umów Co rozumiemy przez pojęcie culpa in contrahendo? Co to jest umowa przedwstępna? Jakie są przesłanki ważności umowy przedwstępnej? Jakie są konsekwencje niezawarcia umowy przyrzeczonej? W jakim terminie przedawniają się roszczenia wynikające z umowy przedwstępnej? Jakie są ograniczenia swobody zawierania umów? Umowy odnoszące się do osób trzecich Kiedy mamy do czynienia z umową o świadczenie na rzecz osoby trzeciej? Jakie są skutki zawarcia umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej? Co to jest umowa o świadczenie przez osobę trzecią? Na czym polega umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią z obowiązku świadczenia? ROZDZIAŁ V. Czyny niedozwolone Czyny niedozwolone w ogólności Kiedy zachodzi odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego i co to jest czyn niedozwolony? Jakie funkcje pełni regulacja dotycząca czynów niedozwolonych? Odpowiedzialność za własne czyny Czym charakteryzuje się odpowiedzialność za własne czyny? Na czym polega bezprawność czynu? Jakie okoliczności wyłączają bezprawność? Co to jest wina i kto może ją ponosić? Jakie są rodzaje winy? Na czym polega współsprawstwo i współodpowiedzialność? Co to jest wina anonimowa? Odpowiedzialność za cudze czyny Jakie osoby zobowiązane są do nadzoru? Jakie są przesłanki odpowiedzialności osób sprawujących nadzór? Kiedy odpowiedzialność ponosi bezpośredni sprawca czynu? Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie Jak kształtuje się odpowiedzialność za szkodę, która została wyrządzona przez samodzielnego wykonawcę?

9 10 Spis treści 14. Jak kształtuje się odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego? Odpowiedzialność organów władzy publicznej Czy państwo ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w związku z wykonywaniem funkcji władczych? Jakie podmioty ponoszą odpowiedzialność? Kto może być poszkodowanym? Jakie są przesłanki odpowiedzialności? Jakie są przesłanki odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wydaniem aktu normatywnego? Jakie są przesłanki odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wydaniem orzeczenia lub decyzji? Jakie są przesłanki odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną niewydaniem orzeczenia lub decyzji? Jakie są przesłanki odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego? Kiedy powstaje obowiązek naprawienia szkody na zasadach słuszności? Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta i rzeczy Jakie podmioty odpowiadają za szkody wyrządzone przez zwierzęta? Jakie są zasady odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez zwierzęta? Odpowiedzialność za wyrzucenie, spadnięcie lub wylanie przedmiotu Jakie są przesłanki odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w następstwie wyrzucenia, wylania lub spadnięcia przedmiotu? Na jakich zasadach oparta jest odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną w następstwie wyrzucenia, wylania lub spadnięcia przedmiotu? Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części Jakie podmioty odpowiadają za szkodę wyrządzoną zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej części? Na jakich zasadach opiera się odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej części?

10 Spis treści Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z ruchem przedsiębiorstwa i użyciem sił przyrody Jakie są przesłanki odpowiedzialności za szkody wyrządzone w związku z ruchem przedsiębiorstwa i użyciem sił przyrody? Jakie są przyczyny wyłączające odpowiedzialność z art k.c.? Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem mechanicznych środków komunikacji Jakie osoby ponoszą odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem mechanicznych środków komunikacji i jakie okoliczno - ści pozwalają na uwolnienie się od tej odpowiedzialności? Kiedy dochodzi do uchylenia odpowiedzialności na zasadzie ryzyka za szkody wyrządzone ruchem mechanicznych środków komunikacji? Jak kształtują się obowiązkowe ubezpieczenia posiadaczy pojazdów mechanicznych? Szczególne przypadki naprawienia szkody Jakie są przesłanki współodpowiedzialności? Jak kształtują się roszczenia regresowe między współodpowiedzialnymi za szkodę? Czym charakteryzuje się szkoda na osobie? W jaki sposób dochodzi do naprawienia majątkowej szkody polegającej na uszkodzeniu ciała? W jaki sposób dochodzi do naprawienia majątkowej szkody na osobie polegającej na śmierci człowieka? Czy można naprawić krzywdę? Jaki jest stosunek art. 445 k.c. do art. 448 k.c.? Na czym polega odpowiedzialność za szkody prenatalne? Na czym polega odpowiedzialność za szkody wyrządzone niechcianym urodzeniem? Przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych W jakich terminach przedawniają się roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym? Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny Co to jest produkt niebezpieczny? Jakie podmioty ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny? Jakie są przesłanki odpowiedzialności za produkt niebezpieczny? W jakich terminach przedawniają się roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny?

11 12 Spis treści ROZDZIAŁ VI. Bezpodstawne wzbogacenie Pojęcie bezpodstawnego wzbogacenia Co rozumiemy przez pojęcie bezpodstawne wzbogacenie? Jakie są przesłanki powstania roszczenia o wydanie wzbogacenia? Czym charakteryzuje się roszczenie o wydanie wzbogacenia? Nienależne świadczenie Czym jest nienależne świadczenie? Jakie przypadki nienależnych świadczeń można wyróżnić? Kiedy wyłączone jest roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego? Na czym polega niegodziwość świadczenia? ROZDZIAŁ VII. Wykonanie zobowiązania Ogólne wiadomości o wykonaniu zobowiązania Jaki jest charakter prawny wykonania zobowiązania? W jaki sposób powinno być wykonywane zobowiązanie? Na czym polega zasada pacta sunt servanda? Co rozumiemy przez pojęcie clausula rebus sic stantibus? Kiedy można zastosować środki przewidziane w art k.c.? Jakie orzeczenie może wydać sąd na podstawie art k.c.? Co to jest umowna klauzula adaptacyjna? Przedmiot wykonania zobowiązania i osoby uczestniczące w wykonaniu zobowiązania Jakie podmioty uczestniczą w wykonaniu zobowiązania? Co jest przedmiotem wykonania zobowiązania i na czym polega zarachowanie zapłaty? Miejsce i czas wykonania zobowiązania Jak określa się miejsce wykonania zobowiązania? Jak określa się termin spełnienia świadczenia? Co rozumiemy przez pojęcie wymagalność świadczenia? Wykonanie zobowiązań z umów wzajemnych i dowody wykonania zobowiązania W jaki sposób powinny być wykonywane świadczenia wzajemne? Jakie są dowody spełnienia świadczenia? ROZDZIAŁ VIII. Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań oraz dodatkowe zastrzeżenia umowne Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania Na czym polega odpowiedzialność kontraktowa i kiedy powstaje? 189

12 Spis treści Czy dłużnik ponosi odpowiedzialność za działania albo zaniechania osób, którym powierzył wykonanie zobowiązania? Jak rozkłada się ciężar dowodu przy odpowiedzialności odszkodowawczej ex contractu? Na czym polega niemożliwość świadczenia? Jakie są skutki niemożliwości świadczenia nieobjętej odpowiedzialnością dłużnika? Jakie są skutki niemożliwości świadczenia objętej odpowiedzialnością dłużnika? Co to jest opóźnienie i zwłoka? Jakie są następstwa opóźnienia? Jakie są konsekwencje zwłoki? Jakie są skutki zwłoki w umowach wzajemnych? Na czym polega prawo zatrzymania? Kiedy występuje zwłoka wierzyciela? Dodatkowe zastrzeżenia umowne Co rozumiemy przez pojęcie dodatkowe zastrzeżenia umowne? Czym jest zadatek? Jakie konsekwencje powoduje zastrzeżenie zadatku w umowie? Na czym polega umowne prawo odstąpienia? Jakie są skutki skorzystania z umownego prawa odstąpienia? Co to jest odstępne? Czym jest kara umowna? Czy kara umowna może zostać zmniejszona? Co to jest kara ustawowa? ROZDZIAŁ IX. Wygaśnięcie zobowiązania Jakie przyczyny wygaśnięcia zobowiązań przewidują przepisy Kodeksu cywilnego? W jakich sytuacjach dochodzi do ustania więzi prawnej z zaspokojeniem interesu wierzyciela? Kiedy dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania bez zaspokojenia interesu wierzyciela? Wygaśnięcie zobowiązania związane z zaspokojeniem wierzyciela Kiedy mamy do czynienia ze świadczeniem w miejsce wykonania? Na czym polega odnowienie?

13 14 Spis treści 6. Co to jest potrącenie i na czym polega potrącenie umowne? Na czym polega potrącenie ustawowe? Kiedy przedmiot świadczenia może zostać złożony do depozytu sądowego? Jakie skutki powoduje złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego? Wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela W jaki sposób dochodzi do rozwiązania umowy? Na czym polega zwolnienie z długu? ROZDZIAŁ X. Przejście praw i obowiązków ze stosunku zobowiązaniowego Jakie instytucje regulują zmiany podmiotów stosunku zobowiązaniowego i czy dopuszczalne jest łączne przeniesienie wierzytelności i długu? Zmiana wierzyciela Na czym polega przelew wierzytelności? Jakie są przesłanki przeniesienia wierzytelności w drodze przelewu? Jakie konsekwencje powoduje przelanie wierzytelności? Kiedy osoba trzecia może wstąpić w prawa zaspokojonego wierzyciela? Jakie są skutki wstąpienia osoby trzeciej w miejsce zaspokojonego wierzyciela? Zmiana dłużnika Na czym polega przejęcie długu? W jaki sposób dług może zostać przejęty? W jakiej formie powinna być zawarta umowa o przejęcie długu i jakie są konsekwencje braku zgody na przejęcie długu? Co może być przedmiotem umowy o przejęcie długu? Jakie uprawnienia przysługują przejemcy? Jakie są konsekwencje kumulatywnego przystąpienia do długu? Jakie są rodzaje kumulatywnego przystąpienia do długu? ROZDZIAŁ XI. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika Ochrona wierzyciela w ogólności Co rozumiemy przez pojęcie skarga pauliańska? Przesłanki ochrony Od jakich przesłanek uzależniona jest ochrona pauliańska? Co należy rozumieć jako pokrzywdzenie wierzyciela?

14 Spis treści Kiedy można mówić o korzyści osoby trzeciej z dokonanej przez dłużnika czynności prawnej? Zaskarżenie czynności dłużnika W jaki sposób wierzyciel może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do niego? Jaki jest skutek orzeczenia względnej bezskuteczności? Jakie instytucje podobne do skargi pauliańskiej przewidziano w Kodeksie cywilnym? ROZDZIAŁ XII. Zbieg roszczeń Uwagi ogólne Kiedy występuje zbieg przepisów, zbieg norm i zbieg roszczeń? Jakie są konsekwencje zbiegu roszczeń? Reguły dotyczące wybranych zbiegów roszczeń Jak jest regulowany zbieg roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z innymi roszczeniami? Jaki jest stosunek roszczeń deliktowych do roszczeń kontraktowych? Czy możliwy jest zbieg roszczeń z tytułu odpowiedzialności za produkt niebezpieczny z innymi roszczeniami? Czy dochodzi do zbiegu roszczeń w razie naruszenia dóbr osobistych? Część druga CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA ROZDZIAŁ XIII. Umowa sprzedaży Podstawowe cechy charakterystyczne umowy sprzedaży Jakie są elementy przedmiotowo istotne umowy sprzedaży? W jakiej formie zawiera się umowę sprzedaży? W jakim trybie można zawrzeć umowę sprzedaży? Rękojmia Jakich wad dotyczy odpowiedzialność z tytułu rękojmi? Jaki jest zakres odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu wady rzeczy? Jakie są uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi? Kiedy wygasają uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi? W jakiej relacji pozostają uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi do roszczeń odszkodowawczych za szkodę spowodowaną wadami rzeczy? Na czym polega modyfikacja odpowiedzialności z tytułu rękojmi? 270

15 16 Spis treści 3. Gwarancja jakości Jaki jest charakter prawny gwarancji jakości? Jakie są przesłanki odpowiedzialności z tytułu gwarancji? Jakie są uprawnienia kupującego z tytułu gwarancji? Na czym polega umowne przejęcie obowiązków wykonywania świadczeń gwarancyjnych? Szczególne rodzaje sprzedaży Co należy rozumieć przez szczególne rodzaje sprzedaży? Jakie są cechy charakterystyczne sprzedaży na raty jako szczególnego rodzaju sprzedaży? Jaka jest różnica między sprzedażą z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej a sprzedażą na próbę? Na czym polega sprzedaż z zastrzeżeniem prawa odkupu? Na czym polega prawo pierwokupu? ROZDZIAŁ XIV. Umowa zamiany Jakie są elementy przedmiotowo istotne umowy zamiany? Na czym polega odpowiednie stosowanie do umowy zamiany przepisów o sprzedaży? ROZDZIAŁ XV. Umowa o dzieło Jakie są elementy przedmiotowo istotne umowy o dzieło? Jak kształtuje się odpowiedzialność za wady dzieła? ROZDZIAŁ XVI. Umowa darowizny Jakie jest pojęcie umowy darowizny? Na czym polega specyfika formy umowy darowizny? Na czym polega osłabienie ochrony obdarowanego? Na czym polega złagodzenie odpowiedzialności darczyńcy? Na czym polega darowizna połączona z poleceniem? Kto i kiedy może odwołać darowiznę? W jaki sposób następuje odwołanie darowizny? Czy można rozwiązać umowę darowizny? ROZDZIAŁ XVII. Renta i dożywocie Jaki jest charakter prawny i elementy przedmiotowo istotne umowy renty? Jak się przedawniają roszczenia z umowy renty? Kiedy wygasa prawo do renty? Jakie są zasady zmiany wysokości renty?

16 Spis treści Jaki charakter prawny ma umowa o dożywocie? Na czym polega szczególna ochrona interesów dożywotnika? Kiedy następuje zmiana treści dożywocia? Kiedy następuje rozwiązanie umowy o dożywocie? Jakie są przesłanki uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną? 329 ROZDZIAŁ XVIII. Umowa najmu i dzierżawy Jakie są cechy charakterystyczne umowy najmu z uwzględnieniem obowiązków wynajmującego i najemcy? Jakie są obowiązki stron umowy najmu? Jakie są skutki zbycia rzeczy najętej? Kiedy następuje zakończenie najmu? Jakie są cechy charakterystyczne najmu lokali mieszkalnych? Czym się charakteryzuje umowa dzierżawy? Na czym polega specyfika dzierżawy nieruchomości rolnej? Rozdział XIX. Użyczenie Jakie są treść i charakter prawny umowy użyczenia? Kiedy ustaje użyczenie? ROZDZIAŁ XX. Umowa pożyczki i umowa kredytu Co to są czynności prawne kredytowe i jaka jest konstrukcja umowy pożyczki? Co to jest depozyt nieprawidłowy (depositum irregulare)? Jakie są cechy charakterystyczne umowy kredytu? ROZDZIAŁ XXI. Umowa rachunku bankowego i poręczenie Jakie są rodzaje rachunków bankowych? Jakie są przesłanki konstrukcji umowy rachunku bankowego? Jakie są cechy konstrukcyjne poręczenia? ROZDZIAŁ XXII. Umowa ubezpieczenia Jakie są cechy charakterystyczne ubezpieczeń gospodarczych? Jakie są obowiązki stron umowy ubezpieczenia? Jak się przedawniają roszczenia z umowy ubezpieczenia? ROZDZIAŁ XXIII. Umowa leasingu Czym się charakteryzuje leasing? Czym charakteryzuje się leasing z tzw. opcją wykupu? Kiedy dochodzi do zakończenia leasingu?

17 18 Spis treści ROZDZIAŁ XXIV. Umowa zlecenia Jakie są podstawowe elementy konstrukcyjne w umowie zlecenia? Jakie są obowiązki stron umowy zlecenia? Co rozumiemy przez przypadek prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia (negotiorum gestio)? ROZDZIAŁ XXV. Umowy: agencyjna, komisu i spółki cywilnej Jaka jest istota umowy agencyjnej? Jakie są obowiązki stron umowy agencyjnej? Jakie są istotne elementy umowy komisu? Czym się charakteryzuje spółka cywilna? Czym się charakteryzuje odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej? Czy możliwie jest zawarcie umowy spółki cywilnej z udziałem małżonka? Kiedy może nastąpić zakończenie stosunku prawnego spółki cywilnej? ROZDZIAŁ XXVI. Przechowanie i odpowiedzialność, prawo zastawu i przedawnienie roszczeń utrzymujących hotele i podobne zakłady Czym się charakteryzuje umowa przechowania? Jak należy określić osobę utrzymującą zarobkowo hotel lub podobny zakład i czym się charakteryzuje odpowiedzialność tych podmiotów? ROZDZIAŁ XXVII. Ugoda Jak należy rozumieć ugodę w rozumieniu Kodeksu cywilnego? Czym się charakteryzuje ugoda sądowa? ROZDZIAŁ XXVIII. Przyrzeczenie publiczne Dlaczego przyrzeczenie publiczne jest źródłem stosunku zobowiązaniowego? Co to jest przyrzeczenie nagrody konkursowej? ROZDZIAŁ XXIX. Przekaz i papiery wartościowe Jaka jest konstrukcja przekazu? Co rozumiemy przez pojęcie papier wartościowy? Jakie są jego cechy i systematyka? Jakie są elementy istotne i podstawowe rodzaje weksla i czeku? 420

18 Spis treści 19 Część trzecia SPADKI ROZDZIAŁ XXX. Ogólne pojęcia, zasady i funkcje prawa spadkowego Co reguluje prawo spadkowe? Co oznaczają pojęcia: dziedziczenie, otwarcie i powołanie do spadku oraz nabycie spadku? Co to jest niegodność dziedziczenia? ROZDZIAŁ XXXI. Dziedziczenie ustawowe Jaka jest kolejność dziedziczenia ustawowego i jakie są grupy spadkobierców ustawowych? Czym się charakteryzuje dziedziczenie ustawowe gospodarstw rolnych i wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej? Na czym polegają szczególne uprawnienia dziadków spadkodawcy? ROZDZIAŁ XXXII. Dziedziczenie testamentowe Co oznacza swoboda testowania i jakie są jej ograniczenia? Jak należy zdefiniować testament? Jakie są formy i rodzaje testamentów? W jaki sposób można odwołać testament? Co oznacza favor testamenti? Na czym polega podstawienie i przyrost? Czym się charakteryzuje zapis testamentowy i polecenie? Kim jest wykonawca testamentu, jakie ma uprawnienia i obowiązki? Kiedy testament jest nieważny? ROZDZIAŁ XXXIII. Zachowek Co oznacza prawo do zachowku? Co oznacza wydziedziczenie? ROZDZIAŁ XXXIV. Nabycie spadku przez spadkobiercę Jak należy rozumieć przyjęcie i odrzucenie spadku? Co to jest transmisja? Jakie skutki prawne wywołuje stwierdzenie nabycia spadku? Co oznacza ochrona dziedziczenia? Jak kształtuje się odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe?

19 20 Spis treści ROZDZIAŁ XXXV. Wspólność majątku spadkowego i dział spadku Jaki jest szczególny skutek dziedziczenia spadku przez kilku spadkobierców? Jakie są ogólne zasady działu spadku? Czym się charakteryzuje umowny dział spadku? Jakie są podstawowe reguły sądowego działu spadku? Na czym polega zaliczenie darowizn i (od 23 października 2011 r.) zapisów windykacyjnych na schedę spadkową? ROZDZIAŁ XXXVI. Umowy dotyczące spadku Jakie są cechy charakterystyczne umowy o zrzeczenie się dziedziczenia? Na czym polega umowa o zbycie spadku lub udziału w spadku? Literatura

20 Wykaz skrótów Dz.U. Dziennik Ustaw k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) k.p. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) k.w. ustawa z 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.) Konstytucja Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.) Lex system informacji prawnej Wolters Kluwer LexPolonica Serwis Prawniczy LexisNexis MP Monitor Polski nowela marcowa ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 458) NP Nowe Prawo NSA Naczelny Sąd Administracyjny OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

21 22 Wykaz skrótów OSNC OSNCP OSP OSAB OTK OTK-A PiP PPH pr. o a.s.c. Prawo bankowe Prawo czekowe Prawo wekslowe PUG RPEiS SA SN u.o.n.p.k. u.o.p.l. ustawa o PG Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego ; zbiór urzędowy, seria A Państwo i Prawo Przegląd Prawa Handlowego ustawa z 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz ze zm.) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.) ustawa z 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy ustawa z 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumenta oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. Nr 22, poz. 271 ze zm.) ustawa z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) ustawa z 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 169, poz ze zm.)

22 Wstęp Niniejszy podręcznik stanowi zwięzłe przedstawienie problematyki prawa zobowiązań oraz prawa spadkowego w pytaniach i odpowiedziach. Nietypowa forma opracowania powyższej materii spowodowała konieczność przedstawienia jedynie najważniejszych zagadnień, które zostały podzielone na trzy części. W opracowaniu pominięto problematykę umów handlowych, które są omawiane w toku wykładu z zakresu prawa handlowego. Książka skierowana jest przede wszystkim do studentów prawa i administracji, ale także do aplikantów oraz praktyków. Może stanowić wstęp do rozpoczęcia nauki prawa zobowiązań oraz prawa spadkowego, a także pomóc w powtórzeniu i usystematyzowaniu posiadanych już wiadomości. Pytania zostały w większości tak skonstruowane, aby uniknąć powtórzeń przy formułowaniu odpowiedzi. Czytelnik powinien mieć na względzie, że udzielając odpowiedzi na konkretne pytanie niejednokrotnie wskazane jest wykorzystanie także informacji znajdujących się w odpowiedziach na inne pytania. Ponadto, aby odpowiedź była pełniejsza, powinien także uwzględnić podane przykłady oraz przywołane orzecznictwo. Należy jednak pamiętać, że przyjęta forma opracowania spowodowała konieczność ograniczenia liczby powołanych orzeczeń. Na końcu podręcznika znajduje się zestawienie literatury wykorzystanej przy jego przygotowaniu. Nie jest to jednak wykaz zupełny. Wymieniono jedynie niektóre pozycje zalecane studentom. Przy omówieniu poszczególnych zagadnień odwołano się tylko do opracowań o charakterze ogólnym, do których powinien sięgnąć Czytelnik, aby uzupełnić swoją wiedzę we wskazanym zakresie.

23 24 Wstęp Trzecie wydanie podręcznika uwzględnia ostatnie zmiany, jakie nastąpiły w prawie cywilnym, w tym w szczególności w prawie spadkowym. Publikację uzupełniono także o najnowsze orzeczenia dotyczące omawianej problematyki. Mamy nadzieję, że książka okaże się pomocnym źródłem przy nauce prawa zobowiązań i prawa spadkowego oraz będzie stanowiła wstęp do dalszych, pogłębionych studiów. Stan prawny na dzień 30 kwietnia 2011 roku. dr hab. Jerzy Ciszewski, prof. UG dr Anna Stępień-Sporek

24 CZĘŚĆ PIERWSZA Część ogólna Rozdział I Ogólne wiadomości o prawie zobowiązań 1. Miejsce zobowiązań w prawie cywilnym i źródła prawa zobowiązań 1 Czym charakteryzuje się prawo zobowiązań jako dział prawa cywilnego? Prawo zobowiązań jest jednym z działów prawa cywilnego, stanowiącego gałąź prawa prywatnego. W konsekwencji charakterystyczna dla tego działu jest cywilnoprawna metoda regulacji oparta na formalnej równorzędności stron 1. Zobowiązania regulują stosunki majątkowe o charakterze względnym, a zatem są prawami podmiotowymi skutecznymi wobec konkretnych podmiotów. Prawo zobowiązań reguluje wymianę dóbr i usług, czyli obrót majątkowy między podmiotami prawa cywilnego. Chroni także podmioty prawa cywilnego przed uszczerbkiem w ich majątku. 2 Jakie cechy odróżniają prawo zobowiązań od innych działów prawa cywilnego? Zobowiązania mają pewne charakterystyczne cechy, które pozwalają odróżnić ten dział prawa cywilnego od innych jego działów. Prawo zobowiązań różni się od części ogólnej tym, że ta ostatnia zawiera normy właściwe dla wszystkich działów prawa cywilnego. Część Szerzej na temat cywilnoprawnej metody regulacji zob. np. J. Ciszewski, A. Stępień, Prawo cywilne w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa 2007, s

25 26 Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie zobowiązań 7 ogólna zawiera podstawowe zasady, które odnoszą się do wszystkich działów, dotyczące np. czynności prawnych, nadużycia prawa podmiotowego, przedstawicielstwa czy terminów przedawnienia. Prawo zobowiązań reguluje stosunki o charakterze względnym, co odróżnia je od prawa rzeczowego, w którym podstawowe znaczenie mają normy wyznaczające bezwzględne prawa podmiotowe. Prawo rzeczowe reguluje społeczne formy korzystania z rzeczy, a prawo zobowiązań normuje społeczne formy korzystania ze wszystkich dóbr i usług o wartości majątkowej 2. W prawie zobowiązań duże znaczenie odgrywają normy względnie wiążące, które praktycznie nie występują w prawie spadkowym. Prawo zobowiązań dotyczy stosunków odnoszących się do wymiany dóbr i usług między żyjącymi (inter vivos). Z kolei prawo spadkowe odnosi się do przejścia praw majątkowych na wypadek śmierci (mortis causa), przy czym dotyczy zarówno przejścia praw o charakterze względnym, jak i bezwzględnym. Prawo zobowiązań służy przede wszystkim celom majątkowym, które w prawie rodzinnym ustąpiły miejsca celom niemajątkowym. W prawie zobowiązań nie jest istotna więź rodzinna między stronami stosunków. Dodatkowo w prawie rodzinnym występują pewne elementy podporządkowania np. między dziećmi i rodzicami czy pupilem a opiekunem, natomiast w prawie zobowiązań występuje formalna równość uczestników stosunków. 3 Jakie źródła prawa zobowiązań można wymienić? Mówiąc o źródłach prawa zobowiązań, należy odwołać się do art. 87 Konstytucji, w którym wymieniono źródła powszechnie obowiązującego prawa na terenie Rzeczpospolitej Polskiej. Są to przede wszystkim Konstytucja, a następnie ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego. Wśród ustaw podstawowe znaczenie ma ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny 3. Z wcześniejszych regulacji na szczególną uwagę 2 Zob. W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 2004, s Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.