SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UNII

Transkrypt

1 prof. dr hab. Anna Wyrozumska Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego UŁ Jean Monnet Chair of European Constitutional Law SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UNII SĄDY UNII I NAJWAŻNIEJSZE PROCEDURY Artykuł 19 TUE 1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów. Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii. 2. W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez rzeczników generalnych. W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości oraz sędziowie Sądu są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności, spełniających warunki określone w artykułach 253 i 254 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat. Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być ponownie mianowani. 1

2 3. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami: a) w zakresie skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie, instytucje lub osoby fizyczne lub prawne; b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów Państw Członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje; c) w innych sprawach przewidzianych w Traktatach. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Sąd Sąd ds. Służby Publicznej Unii Europejskiej/ sądy wyspecjalizowane oraz sądy państw członkowskich 2

3 POSTĘPOWANIE NIESPORNE Pytania prejudycjalne/ wstępne (art. 234 TWE/ art. 267 TFUE) Opinie o zgodności umów międzynarodowych zawieranych przez Unię z Traktatami (art. 300 TWE/ art. 218 TFUE) POSTĘPOWANIE SPORNE/ SKARGI BEZPOSREDNIE Skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego ze zobowiązań (art. 226 i 227 TWE/art. 258 i 259 TFUE) Skarga o stwierdzenie nieważności aktu Unii (art. 230 TWE/art. 263 TFUE) Skarga na bezczynność instytucji Unii (art.232/ art. 265 TFUE) Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii (art. 235 i 288/ art. 268 i 340 TFUE) Skargi pracowników UE przeciwko Unii (art. 236/ art. 270 TFUE) 3

4 PYTANIA PREJUDYCJALNE Artykuł 267 (dawny artykuł 234/177 TWE) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym: a) o wykładni Traktatów; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału. Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie. 4

5 DOKTRYNA acte eclairé i acte clair 283/81 CILFIT sądy krajowe nie muszą kierować pytań, jeżeli: 1. kwestia nie jest niezbędna do wydania wyroku 2. poprzednie decyzje Trybunału dotyczyły już kwestii prawnych, których dotyczy pytanie, bez względu na naturę postępowania, które prowadziło do tych decyzji, nawet jeśli kwestie, o które chodzi nie są zupełnie identyczne 3. zastosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie ma miejsca na żadne wątpliwości sytuację taką ocenia się zgodnie z właściwościami prawa wspólnotowego [obecnie Unii], szczególnymi trudnościami jego wykładni oraz niebezpieczeństwem wydania odmiennych orzeczeń w obrębie Wspólnoty [Unii] Pytania dotyczące nieważności Pytanie niedopuszczalne, jeżeli strona nie wykorzystała skargi z art. 263!! Czy doktryna acte eclairé ma zastosowanie? Czy doktryna acte clair ma zastosowanie?/ 314/85 Foto-Frost Sądy krajowe, od których orzeczenia przysługuje odwołanie, mogą badać ważność aktu wspólnotowego i jeżeli uznają argumenty stron dotyczące nieważności za bezzasadne, odrzucają je, ogłaszając akt za całkowicie ważny. Natomiast sądy, których orzeczenia są ostateczne zgodnie z prawem wewnętrznym, nie są właściwe do orzekania o ważności aktów instytucji wspólnotowych. 5

6 Skutki orzeczenia prejudycjalnego Orzeczenie wiąże sąd krajowy w sprawie, w której odesłanie/ czy inny sąd krajowy jest związany? Orzeczenie interpretujące stosowane jest do stosunku prawnego powstałego przed wydaniem orzeczenia/ retroaktywny skutek Nieważność skutkuje inter partes czy konsekwencje dla instytucji - uchyla akt organ, który go wydał Artykuł 266 TFUE (dawny artykuł 233 TWE) W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi. Możliwe ograniczenie skutku orzeczeń, np. tylko do tych, którzy wszczęli postępowanie przed wydaniem wyroku przez TS (Defrenne v. Sabena) 6

7 SKARGA NA NIEWYWIĄZYWANIE SIĘ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO ZE ZOBOWIĄZAŃ SKARGA PRZECIWKO PAŃSTWU CZŁONKOWSKIEMU /uchybienie Wnosi: o Komisja o państwo członkowskie Procedura kilku fazowa: o pismo ostrzegawcze Komisji o uzasadniona opinia Komisji o skarga Komisji do TS lub o państwo członkowskie musi wnieść sprawę do Komisji o jeśli K nie poprze państwa, po 3 miesiącach państwo czł. może wnieść skargę do TS TS może nałożyć karę na państwo członkowskie Artykuł 258 TFUE (dawny artykuł 226 TWE) Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag. Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. 7

8 Artykuł 259 (dawny artykuł 227 TWE) Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów. Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie Traktatów, powinno wnieść sprawę do Komisji. Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom przedstawienia, na zasadzie spornej, uwag pisemnych i ustnych. Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału. 8

9 Artykuł 260 (dawny artykuł 228 TWE) 1. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, Państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału. 2. Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag. Wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną. Procedura ta nie narusza artykułu Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258 [226 TWE], uznając, że dane Państwo Członkowskie uchybiło obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą prawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć na dane Państwo Członkowskie ryczałt lub okresową karę pieniężną w wysokości nie przekraczającej kwoty wskazanej przez Komisję. Zobowiązanie do zapłaty staje się skuteczne w terminie określonym w wyroku Trybunału. 9

10 SKARGA O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI AKTU UNII Artykuł 263 (dawny artykuł 230 TWE) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich. W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy. Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych. Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób. Skargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie. 10

11 Doktryna / test 25/62 Plaumanna dotyczy indywidualnie Osoby inne niż te, do których decyzja jest skierowana, mogą twierdzić, że dotyczy ich indywidualnie tylko wtedy, gdy dotyka ich z powodu pewnych cech, które są dla nich charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których te osoby są odróżniane od wszystkich innych osób, i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie, tak jak osoby, do których decyzja została skierowana. decyzja dotyczy Plaumanna importera mandarynek z powodu działalności gospodarczej, która w każdym czasie może być wykonywana przez każdego i stąd nie odróżnia powoda w stosunku do kontestowanej decyzji w taki sposób jak osoby, do których decyzja została skierowana Dotyczy bezpośrednio oznacza, że wywiera wpływ na sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego, chyba że władze państwa członkowskiego nie miały żadnej swobody przy wydawaniu aktu wykonawczego, także podczas uchwalania decyzji; nawet jeśli państwu pozostawiona jest swoboda działania, jest pewne, że państwo decyzję zastosuje i wykona. 11

12 C-309/89 Codorniu przeciwko Radzie natura aktu jest bez znaczenia dla określenia locus standi rozporządzenie jeśli dotyczy skarżącego bezpośrednio i indywidualnie C-263/02P Komisja przeciwko Jégo-Quérré 12

13 Artykuł 264 (dawny artykuł 231 TWE) Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o nieważności danego aktu. Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne. Artykuł 266 TFUE (dawny artykuł 233 TWE) W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi. 13

14 SKARGA NA BEZCZYNNOŚĆ INSTYTUCJI UNII umożliwia stwierdzenie istnienia bezprawnego zaniechania instytucji oraz organów i jednostek organizacyjnych Unii, polegającego na niewydaniu aktu podlegającego kontroli legalności w trybie art. 263 TFUE/ex art. 230 TWE i wymuszenie na instytucji działania Artykuł 265 (dawny artykuł 232 TWE) Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania. Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, na warunkach określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia. Skutki Artykuł 266 TS Zasada komplementarności wymaga by środek dotyczył skarżącego indywidualnie i bezpośrednio skarga indywidualna może być wniesiona, jeśli instytucja/organ nie wydała określonej decyzji adresowanej do osoby trzeciej, jeżeli jej postanowienia dotyczyłyby powoda w sposób bezpośredni i indywidualny 14

15 SKARGA ODSZKODOWAWCZA PRZECIWKO UNII Artykuł 268 (dawny artykuł 235 TWE) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w sporach dotyczących odszkodowań określonych w artykule 340 akapity drugi i trzeci. Artykuł 340 (dawny artykuł 288 TWE) Odpowiedzialność umowna Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy. W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Na zasadzie odstępstwa od akapitu drugiego, Europejski Bank Centralny jest zobowiązany do naprawienia, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkód wyrządzonych przez Bank lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Odpowiedzialność osobistą pracowników wobec Unii określają przepisy ich regulaminu pracowniczego lub mających zastosowanie warunków zatrudnienia. Artykuł 46 obecnego Statutu ETS/ Protokół nr 3 do TL Roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Unii ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności. Okres przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości lub uprzednie wniesienie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Unii. W ostatnim przypadku wniosek musi być wniesiony w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z artykułem 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; postanowienia drugiego akapitu artykułu 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stosuje się odpowiednio. Niniejszy artykuł stosuje się również do roszczeń wynikających z odpowiedzialności pozaumownej Europejskiego Banku Centralnego. 15

16 Przesłanki odpowiedzialności 1. działanie lub zaniechanie może być przypisane Unii 2. bezprawność 3. szkoda 4. związek przyczynowy Bezprawność legislacyjna (normatywna) Formuła Schoppenstedt 5/71...WE nie ponoszą odpowiedzialności za środki prawodawcze, które łączą się z dokonywaniem wyborów w ramach polityki gospodarczej, chyba że nastąpiło wystarczająco oczywiste pogwałcenie nadrzędnej normy prawnej służącej ochronie jednostki... C-46/93 Brasserie du Pecheur, C-48/93 Factortame (1996) 1. norma, na którą się powołuje musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia (WE ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek) 2. naruszenie jest wystarczająco istotne/poważne (władze prawodawcze w sposób oczywisty i poważny/rażący przekroczyły granice uznania) 3. bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą Skutki orzeczenia Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich Gdy najbardziej bezpośrednią przyczyną szkody jest działanie władz krajowych skarga odszkodowawcza dopuszczalna po wyczerpaniu drogi wewnętrznej (jeśli istnieje środek krajowy gwarantujący efektywną ochronę jednostce) charakter subsydiarny. 16