Trybunał Konstytucyjny Warszawa. W n i o s e k

Transkrypt

1 Warszawa, dnia września 2008 r. Trybunał Konstytucyjny Warszawa W n i o s e k Na podstawie art. 122 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wnoszę o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do złożenia oświadczenia o uznaniu właściwości Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich na podstawie art. 35 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Ustawie tej zarzucam niezgodność art. 1 z art. 45 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim poprzez upoważnienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do złożenia oświadczenia o uznaniu jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, w zakresie uprawnienia każdego polskiego sądu do wystąpienia do Trybunału Sprawiedliwości o rozpatrzenie w trybie prejudycjalnym wniosków, o których mowa w art. 35 ust. 3 lit. b Traktatu o Unii Europejskiej, narusza prawo do rozpatrzenia przez sąd sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

2 2 U z a s a d n i e n i e Ratyfikując Traktat akcesyjny oraz Akt dotyczący warunków przystąpienia, Rzeczpospolita Polska zaaprobowała podział funkcji w ramach systemu organów Wspólnot i Unii Europejskiej. Jedną z funkcji Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich ( Trybunał Sprawiedliwości ) jest zapewnianie jednolitej wykładni i stosowania prawa wspólnotowego. Od dnia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej wszystkie sądy, na podstawie art. 234 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską ( TWE ), mają prawo (sądy, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu obowiązek) zwrócenia się do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem prawnym o wykładnię przepisu prawa wspólnotowego z obszaru I filaru UE (integracja gospodarcza i społeczna). Wystarczy uznanie sądu, iż kwestia powstała w toku postępowania jest prawnie doniosła dla wykładni lub obowiązywania prawa wspólnotowego i przedstawienie pytania Trybunałowi Sprawiedliwości jest niezbędne do wydania orzeczenia w sprawie rozpatrywanej przez sąd. W ramach procedury dotyczącej I filaru UE wydawane są w trybie prejudycjalnym orzeczenia dotyczące wykładni TWE, ważności i interpretacji aktów wspólnotowych oraz wykładni statutów organów powołanych przez Radę. Poza procedurą główną zwracania się z pytaniami prawnymi do Trybunału Sprawiedliwości na podstawie art. 234 TWE, istnieje procedura fakultatywna określona w art. 35 Traktatu o Unii Europejskiej ( TUE ) dotycząca III filaru UE (współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych, określana również jako tworzenie obszaru bezpieczeństwa, wolności i sprawiedliwości). W porównaniu z art. 234 TWE możliwość wystąpienia przez sąd państwa członkowskiego z pytaniem prawnym na podstawie art. 35 TUE tj. w sprawach z zakresu współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych jest ograniczona.

3 3 Po pierwsze, konieczne jest złożenie przez państwo członkowskie oświadczenia o uznaniu właściwości Trybunału Sprawiedliwości do orzekania w trybie prejudycjalnym w tych sprawach, i po drugie, przedmiotem pytania może być wyłącznie kwestia ważności i wykładni decyzji ramowych i decyzji, wykładni konwencji sporządzonych na mocy VI tytułu TUE oraz kwestia ważności i wykładni środków wykonawczych do tych konwencji. Ponadto, sądy, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu nie mają obowiązku zwracania się z wnioskiem o rozpatrzenie w trybie prejudycjalnym pytania podniesionego w sprawie rozpatrywanej przez sąd, czyli odmiennie niż w procedurze, o której mowa w art. 234 TWE, w której przewidziano taki obowiązek. Państwo członkowskie składając oświadczenie o uznaniu właściwości Trybunału Sprawiedliwości wskazuje, czy prawo zwracania się z pytaniami przyznane zostaje każdemu sądowi państwa członkowskiego (art. 35 ust. 3 lit. b TUE), czy też ograniczone zostaje do sądów, od których orzeczeń nie służy środek odwoławczy według prawa krajowego (art. 35 ust. 3 lit. a TUE). Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o upoważnieniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do złożenia oświadczenia o uznaniu właściwości Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich na podstawie art. 35 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, przewiduje uznanie przez Polskę Trybunału Sprawiedliwości za organ właściwy do orzekania w sprawie pytań wszystkich sądów Rzeczypospolitej Polskiej (art. 35 ust. 3 lit. b TUE). Nie kwestionując działań zmierzających do zapewnienia jednolitej wykładni i stosowania prawa wspólnotowego uważam, że umożliwienie wszystkim polskim sądom, w tym sądom orzekającym w sprawach w pierwszej instancji, zwracania się do Trybunału Sprawiedliwości o orzeczenie w trybie prejudycjalnym o ważności i wykładni wskazanych w Traktacie aktów z zakresu

4 4 współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych jest niezgodne z przepisem Konstytucji gwarantującym każdemu prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Ustawodawca jest zobowiązany do dbałości o tworzenie gwarancji przestrzegania konstytucyjnej zasady sprawnego rozpatrywania spraw przez sądy. W nauce prawa podnosi się, iż szybkość jest jedną z podstawowych wartości prakseologicznych sądowego stosowania prawa, jednym z warunków skuteczności zarówno działania sądów, jak i skuteczności prawa w ogóle, a spóźnione prawo do sądu traci na znaczeniu. W świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka uzasadniony jest wniosek, że sąd ten przyjmuje jako zasadę, iż niezachowanie rozsądnego terminu rozpatrzenia sprawy stanowi formę naruszenia prawa do sądu (za: T. Woś, {Dwuinstancyjne sądownictwo administracyjne a konstytucyjne prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.}, Państwo i Prawo 2003, nr 8, s. 21.) Średni czas rozpoznania przez Trybunał Sprawiedliwości pytania prawnego w trybie prejudycjalnym wynosi obecnie około 20 miesięcy. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-313/05 Maciej Brzeziński przeciwko Dyrektorowi Izby Celnej w Warszawie jako odpowiedź na pytania skierowane przez sąd polski w 2005 r., wydany został w dniu 18 stycznia 2007 r. Wprawdzie w art. 23a Statutu Trybunału Sprawiedliwości przewidziana została możliwość wprowadzenia trybu przyspieszonego dla odesłań prejudycjalnych dotyczących przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, tzw. pilny tryb prejudycjalny. Tryb pilny ma jednak charakter szczególny i nie dotyczy wszystkich spraw objętych tytułem VI TUE. O zastosowaniu trybu pilnego decyduje Trybunał Sprawiedliwości. Co do zasady, decyzja taka jest podejmowana wyłącznie na podstawie wniosku sądu krajowego. W wyjątkowych okolicznościach Trybunał może z urzędu

5 5 zadecydować o poddaniu pytania rozpoznaniu w pilnym trybie prejudycjalnym, jeżeli wydaje się to konieczne. Przepis art. 23 Statutu Trybunału Sprawiedliwości obliguje sąd państwa członkowskiego, który przekazał sprawę do Trybunału, do zawieszenia postępowania do czasu uzyskania orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Wniosek o wydanie orzeczenia przez Trybunał Sprawiedliwości jest niezaskarżalny, również decyzja zawieszająca bieg postępowania głównego do czasu rozstrzygnięcia pytania nie może zostać wzruszona. Strony postępowania karnego, wskutek decyzji np. sądu rejonowego, zmuszone zostaną do oczekiwania na rozstrzygniecie sądu krajowego przez wiele miesięcy. Takie rozwiązanie, przede wszystkim z punktu widzenia standardów ochrony praw jednostki, należy uznać za sprzeczne z zasadą państwa prawnego. Z zawieszeniem biegu postępowania głównego związana jest jeszcze inna kwestia. W praktyce sądów administracyjnych ( Informacja o działalności sądów administracyjnych w 2007 r., Warszawa, 28 kwietnia 2008 r., s. 258) dotyczącej inicjowania postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości na podstawie art. 234 TWE, wojewódzkie sądy administracyjne rozpoznające analogiczne sprawy co sąd występujący z pytaniem prejudycjalnym, również zawieszały postępowania w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie Trybunału Sprawiedliwości. Taka sytuacja może nastąpić również w przypadku wystąpienia o orzeczenie w sprawie ważności i wykładni aktów prawa wspólnotowego, o których mowa w art. 35 TUE. W takich przypadkach wadą przewlekłości może zostać objętych trudna do ustalenia liczba postępowań toczących się przed sądami polskimi. Przepisy prawa polskiego nie określają zasad i trybu przedstawiania pytań Trybunałowi Sprawiedliwości. Dotychczas sądy jako podstawę prawną inicjowania postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości stosują przepis prawa traktatowego (art. 234 TWE) i wykorzystują niesprzeczne z nim przepisy krajowe umożliwiające występowanie z pytaniami do krajowego sądu wyższej

6 6 instancji. Instytucja określona w art. 234 TWE i art. 35 TUE jest zbliżona do przewidzianej w prawie polskim instytucji pytań prawnych przedstawianych Trybunałowi Konstytucyjnemu na podstawie art. 193 Konstytucji, pytań prawnych przedstawianych Sądowi Najwyższemu przez sądy powszechne na podstawie art. 390 Kodeksu postępowania cywilnego i art. 441 Kodeksu postępowania karnego, jak również wniosków o podjęcie uchwały w celu wyjaśnienia przepisów prawa czy rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, przedstawianych składom powiększonym Naczelnego Sądu Administracyjnego. Taki stan regulacji prawnej w odniesieniu do spraw objętych przedmiotowym wnioskiem budzi wątpliwości, w szczególności co do możliwości rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w zakresie prawa karnego. Ponadto uwzględniając krajowe przypadki odmów udzielania odpowiedzi na pytania prawne z przyczyn niespełnienia przez nie wymogów formalnych, należy wyrazić wątpliwość, czy złożoność zagadnienia, a mianowicie wykazanie przez sąd polski, iż kwestia przedstawiona w pytaniu kierowanym do Trybunału Sprawiedliwości na podstawie art. 35 TUE, dotyczy prawa wspólnotowego oraz, że przedstawienie pytania Trybunałowi Sprawiedliwości jest konieczne do wydania orzeczenia w sprawie zawisłej przed sądem polskim, faktycznie umożliwi efektywne korzystanie przez polskie sądy z możliwości kierowania prawidłowych wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Należy podkreślić, że Trybunał Sprawiedliwości nie był początkowo wyposażony w kompetencje z zakresu III filaru UE. Dopiero zasadnicza zmiana traktatowa dokonana w 1997 r. przez podpisanie w dniu 2 października Traktatu amsterdamskiego zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej, traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i inne akty, dokonała potencjalnego

7 7 rozszerzenia kognicji Trybunału Sprawiedliwości w tym zakresie. Długotrwały brak uprawnień Trybunału Sprawiedliwości w działaniach na rzecz jednolitej wykładni i stosowania prawa wspólnotowego regulującego współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych, jak również dopuszczona uznaniowość państw członkowskich w zakresie upoważniania sądów krajowych do zwracania się z wnioskami do Trybunału Sprawiedliwości, dowodzą złożoności materii i podważać mogą zasadność jednostronnych ocen wskazujących jedynie na zalety regulacji wprowadzonej Traktatem amsterdamskim. Fakt uznania przez 17 państw członkowskich właściwości Trybunału Sprawiedliwości do orzekania w trybie prejudycjalnym w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, nie może stanowić istotnej dla Polski przesłanki rozszerzenia kognicji Trybunału Sprawiedliwości, chociażby z powodu odmiennych tradycji i warunków, w jakich funkcjonują organy sprawiedliwości w poszczególnych krajach. Oświadczenia na podstawie art. 35 ust. 2 TUE nie złożyły, poza Polską, następujące kraje członkowskie: Bułgaria, Cypr, Dania, Estonia, Irlandia, Malta, Rumunia, Zjednoczone Królestwo i Słowacja. Kwestionując zgodność z Konstytucją upoważnienia wszystkich sądów do inicjowania postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości na podstawie art. 35 ust. 3 lit. b TUE wnoszę o dokonanie oceny, czy przepis kwestionowanej ustawy jest zgodny z Konstytucją i powinien stać się obowiązującym prawem. Lech Kaczyński