SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UNII

Transkrypt

1 prof. dr hab. Anna Wyrozumska Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego UŁ Jean Monnet Chair of European Constitutional Law SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UNII SĄDY UNII I NAJWAŻNIEJSZE PROCEDURY Artykuł 19 ust. 1 TUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów. Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii. Trybunał Sprawiedliwości Sąd Sąd ds. Służby Publicznej Unii Europejskiej/ sądy wyspecjalizowane oraz sądy państw członkowskich Artykuł 19 ust. 2 TUE W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez rzeczników generalnych. W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości oraz sędziowie Sądu są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności, spełniających warunki określone w artykułach 253 i 254 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat. Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być ponownie mianowani. 1

2 POSTĘPOWANIE SPORNE/ SKARGI BEZPOSREDNIE Skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego ze zobowiązań (art. 226 i 227 TWE/art. 258 i 259 TFUE) Skarga o stwierdzenie nieważności aktu Unii (art. 230 TWE/art. 263 TFUE) Skarga na bezczynność instytucji Unii (art.232/ art. 265 TFUE) Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii (art. 235 i 288/ art. 268 i 340 TFUE) Skargi pracowników UE przeciwko Unii (art. 236/ art. 270 TFUE) POSTĘPOWANIE NIESPORNE Pytania prejudycjalne/ wstępne (art. 234 TWE/ art. 267 TFUE) Opinie o zgodności umów międzynarodowych zawieranych przez Unię z Traktatami (art. 300 TWE/ art. 218 TFUE) 2

3 WYJĄTKI I OGRANICZENIA JURYSDYKCJI TSUE 1. WPZiB Artykuł 275 TFUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie postanowień dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ani w zakresie aktów przyjętych na ich podstawie. Trybunał jest jednak właściwy w zakresie kontroli przestrzegania artykułu 40 Traktatu o Unii Europejskiej oraz orzekania w sprawie skarg wniesionych na warunkach przewidzianych w artykule 263 akapit czwarty niniejszego Traktatu, dotyczących kontroli legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych przyjętych przez Radę na podstawie tytułu V rozdział 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Artykuł 40 TUE/ dawny artykuł 47 TUE) Realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa nie narusza stosowania procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach do wykonywania kompetencji Unii, o których mowa w artykułach 3 6 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Realizacja polityk, o których mowa w tych artykułach, nie narusza także stosowania procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach do wykonywania kompetencji Unii na podstawie niniejszego rozdziału. 3

4 2. Dawny III filar oraz tytuł IV TWE (wizy, azyl, imigracja i inne polityki związane z przepływem osób) Artykuł 276 TFUE W wykonywaniu swoich uprawnień dotyczących postanowień części trzeciej tytuł V rozdziały 4 i 5 odnoszących się do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie kontroli ważności lub proporcjonalności działań policji lub innych organów ścigania w Państwie Członkowskim ani do orzekania w sprawie wykonywania przez Państwa Członkowskie obowiązków dotyczących utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego. Artykuł 10 Protokół nr Jako środek przejściowy i w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie współpracy policyjnej i współpracy sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony, w dniu wejścia w życie tego Traktatu instytucje dysponują następującymi uprawnieniami: uprawnienia przyznane Komisji na mocy artykułu 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nie mają zastosowania, a uprawnienia przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej na mocy tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej w wersji tego Traktatu obowiązującej przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony pozostają niezmienione, także w przypadku gdy zostały one uznane zgodnie z artykułem 35 ustęp 2 wspomnianego Traktatu o Unii Europejskiej. 2. Zmiana aktu prawnego, o którym mowa w ustępie 1, pociąga za sobą stosowanie w odniesieniu do tego zmienionego aktu prawnego i względem Państw Członkowskich, do których taki zmieniony akt ma zastosowanie uprawnień instytucji wspomniane w tym ustępie zgodnie z Traktatami. 3. W każdym przypadku środek przejściowy, o którym mowa w ustępie 1, przestaje obowiązywać pięć lat po dacie wejścia w życie Traktatu z Lizbony. ( ) 4

5 PYTANIA PREJUDYCJALNE Artykuł 267 (dawny artykuł 234/177 TWE) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym: a) o wykładni Traktatów; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału. Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie. art. 267 TFUE ogólna właściwość TS, ale wyjątki lub ograniczenia art. 275 i 276 TFUE oraz art. 10 Protokołu (nr 36) w sprawie postanowień przejściowych wyłączna właściwość TS / potencjalnie/ w poszczególnych dziedzinach Sąd (art. 256 ust. 3 TFUE) / wymagałoby to zmiany statutu 5

6 Zakres kontroli TS/ wykładnia, ważność NOTA INFORMACYJNA dotycząca składania przez sądy krajowe wniosków o wydanie orzeczeń w trybie prejudycjalnym (2011/C 160/01) 1/ pytanie musi dotyczyć kwestii interpretacji lub ważności prawa Unii 2/ zawierać się w decyzji sądu o zwróceniu się z pytaniem - forma proceduralna zależy od prawa krajowego np. postanowienie 3/ decyzja powinna być podjęta dopiero na takim etapie postępowania, w którym ustalony jest faktyczny i prawny kontekst pytania gdy zostały wysłuchane obie strony 4/ postępowanie krajowe powinno być zawieszone ale decyzja o zawieszeniu musi być podjęta zgodnie z prawem krajowym ( ) Akty podlegające kontroli/ nowe elementy TS orzeka o: a) o wykładni Traktatów; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii Pojęcie sądu Cechy określone przez TS: organy wykonujący funkcje orzecznicze działające na podstawie ustawy, a nie tylko umowy stron rozstrzygające spory między stronami funkcjonujące w sposób stały, których orzecznictwo jest obowiązkowe orzekające na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności niezależne w orzekaniu 6

7 Zakres obowiązku sądu zwrócenia się z pytaniem do TS sąd, którego orzeczenia podlegają dalszemu zaskarżeniu MOŻE sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu MA OBOWIĄZEK C-60/98 Butterfly Music Srl. TS może odmówić odpowiedzi tylko, gdy jest całkowicie oczywiste, że żądana interpretacja prawa wspólnotowego nie ma żadnego związku z faktami, na których opiera się główne postępowanie lub jego celem, lub gdy [TS] nie ma przed sobą faktograficznego lub prawnego materiału koniecznego dla udzielenia użytecznej odpowiedzi na zadane pytania. 7

8 DOKTRYNA acte eclairé i acte clair 28-30/62 Da Costa autorytet interpretacji (...) już danej przez Trybunał może pozbawić obowiązek (z art. 177) jego celu i w ten sposób uczynić go bezprzedmiotowym. Tak jest szczególnie w przypadku, gdy podniesiona kwestia jest materialnie identyczna z kwestią, która była już przedmiotem orzeczenia prejudycjalnego w podobnej sprawie. 283/81 CILFIT sądy krajowe nie muszą kierować pytań, jeżeli: 1. kwestia nie jest niezbędna do wydania wyroku 2. poprzednie decyzje Trybunału dotyczyły już kwestii prawnych, których dotyczy pytanie, bez względu na naturę postępowania, które prowadziło do tych decyzji, nawet jeśli kwestie, o które chodzi nie są zupełnie identyczne 3. zastosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie ma miejsca na żadne wątpliwości sytuację taką ocenia się zgodnie z właściwościami prawa wspólnotowego [obecnie Unii], szczególnymi trudnościami jego wykładni oraz niebezpieczeństwem wydania odmiennych orzeczeń w obrębie Wspólnoty [Unii] 8

9 Pytania dotyczące nieważności Art. 267 (ex 234) uzupełnia inne procedury kontroli ważności/legalności aktów (art. 263/ ex 230) przed sądem krajowym kwestionowany jest środek prawa krajowego oparty na prawie UE na tej podstawie, że akt UE jest niezgodny z prawem Pytanie niedopuszczalne, jeżeli strona nie wykorzystała skargi z art. 263!! /C-188/92 TWD Czy doktryna acte eclairé ma zastosowanie?/ 66/80 International Chemical Corporation (sprawa mleka w proszku) Czy doktryna acte clair ma zastosowanie? Sądy krajowe, od których orzeczenia przysługuje odwołanie, mogą badać ważność aktu wspólnotowego i jeżeli uznają argumenty stron dotyczące nieważności za bezzasadne, odrzucają je, ogłaszając akt za całkowicie ważny. Natomiast sądy, których orzeczenia są ostateczne zgodnie z prawem wewnętrznym, nie są właściwe do orzekania o ważności aktów instytucji wspólnotowych. 314/85 Foto-Frost Czy sąd krajowy może zawiesić stosowanie aktu prawa Unii do czasu zakończenia postępowania w sprawie jego ważności przez TS? / C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik 9

10 Skutki orzeczenia prejudycjalnego Orzeczenie wiąże sąd krajowy w sprawie, w której odesłanie/ czy inny sąd krajowy jest związany? Orzeczenie interpretujące stosowane jest do stosunku prawnego powstałego przed wydaniem orzeczenia/ retroaktywny skutek Nieważność skutkuje inter partes czy konsekwencje dla instytucji - uchyla akt organ, który go wydał Artykuł 266 TFUE (dawny artykuł 233 TWE) W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi. Możliwe ograniczenie skutku orzeczeń, np. tylko do tych, którzy wszczęli postępowanie przed wydaniem wyroku przez TS (Defrenne v. Sabena) 10

11 SKARGA NA NIEWYWIĄZYWANIE SIĘ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO ZE ZOBOWIĄZAŃ SKARGA PRZECIWKO PAŃSTWU CZŁONKOWSKIEMU /uchybienie Wnosi: o Komisja o państwo członkowskie Procedura kilku fazowa: o pismo ostrzegawcze Komisji o uzasadniona opinia Komisji o skarga Komisji do TS lub o państwo członkowskie musi wnieść sprawę do Komisji o jeśli K nie poprze państwa, po 3 miesiącach państwo czł. może wnieść skargę do TS TS może nałożyć karę na państwo członkowskie Artykuł 258 TFUE (dawny artykuł 226 TWE) Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag. Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. 11

12 Artykuł 259 (dawny artykuł 227 TWE) Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów. Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie Traktatów, powinno wnieść sprawę do Komisji. Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom przedstawienia, na zasadzie spornej, uwag pisemnych i ustnych. Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału. 12

13 Artykuł 260 (dawny artykuł 228 TWE) 1. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, Państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału. 2. Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag. Wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną. Procedura ta nie narusza artykułu Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258 [226 TWE], uznając, że dane Państwo Członkowskie uchybiło obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą ustawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć na dane Państwo Członkowskie ryczałt lub okresową karę pieniężną w wysokości nie przekraczającej kwoty wskazanej przez Komisję. Zobowiązanie do zapłaty staje się skuteczne w terminie określonym w wyroku Trybunału. Po upływie pięcioletniego okresu przejściowego/ od 1 grudnia 2014 r./, Komisja będzie mogła wnosić skargi o stwierdzenie uchybienia dotyczącego środków z zakresu WPiSK/ dawny III filar, które zostały przyjęte przed wejściem w życie Traktaty z Lizbony. 13

14 SKARGA O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI AKTU UNII Artykuł 263 (dawny artykuł 230 TWE) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich. W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy. Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych. Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób. Skargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie. 14

15 Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych. Do wejścia w życie TL osoba fizyczna lub prawna mogła wnosić skargi na: 1) decyzje, których była adresatem 2) decyzje skierowane do innej osoby, które dotyczyły jej bezpośrednio i indywidualnie 3) decyzje, które mimo przyjęcia w formie rozporządzenia dotyczyły jej bezpośrednio i indywidualnie Doktryna / test 25/62 Plaumanna dotyczy indywidualnie Osoby inne niż te, do których decyzja jest skierowana, mogą twierdzić, że dotyczy ich indywidualnie tylko wtedy, gdy dotyka ich z powodu pewnych cech, które są dla nich charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których te osoby są odróżniane od wszystkich innych osób, i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie, tak jak osoby, do których decyzja została skierowana. decyzja dotyczy Plaumanna importera mandarynek z powodu działalności gospodarczej, która w każdym czasie może być wykonywana przez każdego i stąd nie odróżnia powoda w stosunku do kontestowanej decyzji w taki sposób jak osoby, do których decyzja została skierowana 106 i 107/63 Töpfer 231/82 Spijker 11/82 Piraiki-Patraiki przeciwko Komisji C-152/88 Sofrimport przeciwko Komisji 15

16 Dotyczy bezpośrednio oznacza, że wywiera wpływ na sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego, chyba że władze państwa członkowskiego nie miały żadnej swobody przy wydawaniu aktu wykonawczego, także podczas uchwalania decyzji; nawet jeśli państwu pozostawiona jest swoboda działania, jest pewne, że państwo decyzję zastosuje i wykona. 11/82 Piraiki-Patraiki przeciwko Komisji 16

17 Kontrola legalności rozporządzeń Początkowo gdy: 1. normy w nich zawarte były faktycznie decyzjami/ oraz 2. dotyczyły skarżącego bezpośrednio i indywidualnie Test abstrakcyjnej terminologii rozróżnianie prawdziwych i nieprawdziwych norm rozporządzenia 25/62 Plaumann rozporządzenie = akt [poszczególne normy], który ma zastosowanie ogólne, tj. stosuje się do obiektywnie określonych sytuacji i tworzy skutki prawne dla ogólnie i w sposób abstrakcyjny określonej kategorii osób decyzja = akt adresowany do ograniczonej liczby osób, dotyczy konkretnych osób 789 i 790/79 Calpak TS uznał, że normy określające wysokość środków pomocowych dla producentów gruszek Williams w syropie (liczba ich była znana) w zależności od tej samej procentowej wielkości produkcji i w odniesieniu do tego samego okresu czasu stanowią prawdziwe normy rozporządzenia Test zamkniętej kategorii rozporządzenie dotyczy skarżącego indywidualnie, gdy dotyczy zamkniętej kategorii producentów, importerów itp., ponieważ odnosi się do wydarzeń przeszłych (C-152/88 Sofrimport przeciwko Komisji) Inne 264/82 Timex brał udział w procesie legislacyjnym C-309/89 Codorniu przeciwko Radzie natura aktu jest bez znaczenia dla określenia locus standi rozporządzenie jeśli dotyczy skarżącego bezpośrednio i indywidualnie 17

18 C-50/00 P Unión de Pequeños Agricultores przeciwko Radzie Rozporządzenie nie dotyczy rolników indywidualnie Zarzut naruszenia art. 6 i 13 EKPC, art. 47 KPP Zamknięty system środków prawnych Jest alternatywna ścieżka T-177/01 Jégo-Quérré przeciwko Komisji Brak aktów implementacyjnych mogących być podstawą skargi do sądów krajowych Nie wolno wymagać od jednostek łamania prawa w celu uzyskania dostępu do sprawiedliwości C-263/02P Komisja przeciwko Jégo-Quérré Artykuł 263 TFUE Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie obejmują środków wykonawczych. TL Jednostki mają prawo zaskarżenia aktu regulacyjnego, który dotyczy ich bezpośrednio i nie obejmuje środków wykonawczych jednostki nie muszą już więc wykazywać, że akt ten dotyczy ich indywidualnie. 18

19 Skutek orzeczenia Artykuł 264 (dawny artykuł 231 TWE) Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o nieważności danego aktu. Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne. Obowiązki instytucji Artykuł 266 TFUE (dawny artykuł 233 TWE) W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi. 19

20 SKARGA NA BEZCZYNNOŚĆ INSTYTUCJI UNII Artykuł 265 (dawny artykuł 232 TWE) Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania. Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, na warunkach określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia. 1. Przeciwko komu? 2. Kto może wnieść skargę? 3. Wezwanie instytucji/ organu do działania (2 miesiące +2 miesiące) rodzaj wymogu wyczerpania środków!! pierwszy termin nie określony ale rozsądny czas 4. Zaniechanie z naruszeniem Traktatów 20

21 5. Akty zaskarżalne Akty prawne, które podlegałyby kontroli w trybie skargi na nieważność 15/70 Amadeo Chevalley p. Komisji zasada jedności postępowań Akty przygotowawcze/pośrednie wyjątkowo np.: projekt budżetu niewiążący prawnie i niepodlegający kontroli legalności (303/87 Comitology) czy ocena naukowa skutków korzystania z niektórych rodzajów sieci rybackich dla ryb, wymagana rozporządzeniem? T-228/08 Szomborg 18 Należy jednak podkreślić w tym miejscu, że niniejsza skarga nie ma na celu ani stwierdzenia nieważności tego zakazu, ani stwierdzenia, iż właściwe instytucje bezprawnie zaniechały jego uchylenia lub zmiany. Skarga dotyczy zaniechania przeprowadzenia przez Komisję oceny mającej uzasadniać utrzymanie lub zniesienie zakazu. Ocena ta może zatem zostać zakwalifikowana jedynie jako akt pośredni. 19 Należy w związku z tym zaznaczyć, że zgodnie z orzecznictwem zaniechanie przyjęcia aktu pośredniego może być przedmiotem skargi wyłącznie wyjątkowo, w razie gdy dany akt jest aktem przygotowawczym stanowiącym przesłankę niezbędną do przeprowadzenia postępowania, które ma zakończyć się aktem definitywnym i wiążącym prawnie ( ). Skarżący tymczasem ani nie wykazał, ani nawet nie zapoczątkował argumentacji wskazującej, że warunki te są spełnione w niniejszym przypadku. 21

22 6. Locus standi podmiotów prywatnych 15/70 Amadeo Chevalley p. Komisji zasada komplementarności/ jedności postępowań/ wymaga by środek dotyczył skarżącego indywidualnie i bezpośrednio skarga indywidualna może być wniesiona, jeśli instytucja/organ nie wydała określonej decyzji adresowanej do osoby trzeciej, jeżeli jej postanowienia dotyczyłyby powoda w sposób bezpośredni i indywidualny Czy w sprawie T-228/08 Szomborg akt dotyczył powoda w sposób bezpośredni i indywidualny? 22

23 T-228/08 Szomborg 21 Z orzecznictwa wynika, że podobnie jak art. 230 akapit czwarty WE zezwala osobom fizycznym i prawnym na wniesienie skargi o stwierdzenie nieważności aktu instytucji, którego nie są adresatami, jeżeli akt ten dotyczy ich bezpośrednio i indywidualnie, art. 232 akapit trzeci WE należy interpretować jako dający im również możliwość wniesienia skargi na bezczynność przeciw instytucji, która zaniechała przyjęcia aktu, który dotyczyłby ich w ten sam sposób ( ). 22 W niniejszej sprawie ocena naukowa, której przeprowadzenia domaga się skarżący, dotyczy wpływu na walenie sieci trzech kategorii, określonych w art. 2 rozporządzenia nr 2187/2005 w sposób generalny i abstrakcyjny. W konsekwencji musi ona mieć charakter generalny. 23 Z orzecznictwa wynika, że w celu uznania, iż akt o charakterze generalnym dotyczy osoby fizycznej lub prawnej indywidualnie, musi on dotyczyć jej ze względu na określone cechy szczególne lub sytuację faktyczną, które wyróżniają ją spośród ogółu innych osób i z tego względu indywidualizują ją w sposób analogiczny do adresata decyzji (wyrok Trybunału z dnia 15 lipca 1963 r. w sprawie 25/62 Plaumann przeciwko Komisji, Rec. s. 197, s. 223). 24 W niniejszym przypadku skarżący utrzymuje, że wspomniana ocena naukowa dotyczy zasadniczo wyodrębnionej podgrupy rybaków, do której on należy, posiadających zezwolenie na połów z zastosowaniem określonych technik połowowych, co powoduje, iż jest on wystarczająco zindywidualizowany. 25 Niemniej zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sama możliwość określenia z większą lub mniejszą dokładnością liczby czy wręcz tożsamości podmiotów prawa, do których akt ma zastosowanie w danym momencie, nie jest wystarczająca do wykazania, że akt ten dotyczy takiego podmiotu w sposób indywidualny ( ). 26 W tych warunkach należy stwierdzić, że ocena naukowa przewidziana w art. 27 rozporządzenia nr 2187/2005 nie może dotyczyć skarżącego indywidualnie; w konsekwencji nie ma on legitymacji do wniesienia skargi na rzekomo bezprawne zaniechanie przeprowadzenia tej oceny przez Komisję i przedstawienie jej wyników Parlamentowi i Radzie. 23

24 7. Skutki orzeczenia Artykuł 266 (dawny artykuł 233 TWE) W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi. 24

25 SKARGA ODSZKODOWAWCZA PRZECIWKO UNII Artykuł 268 (dawny artykuł 235 TWE) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w sporach dotyczących odszkodowań określonych w artykule 340 akapity drugi i trzeci. Artykuł 340 (dawny artykuł 288 TWE) Odpowiedzialność umowna Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy. W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Na zasadzie odstępstwa od akapitu drugiego, Europejski Bank Centralny jest zobowiązany do naprawienia, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkód wyrządzonych przez Bank lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Odpowiedzialność osobistą pracowników wobec Unii określają przepisy ich regulaminu pracowniczego lub mających zastosowanie warunków zatrudnienia. Artykuł 46 obecnego Statutu ETS/ Protokół nr 3 do TL Roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Unii ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności. Okres przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości lub uprzednie wniesienie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Unii. W ostatnim przypadku wniosek musi być wniesiony w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z artykułem 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; postanowienia drugiego akapitu artykułu 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stosuje się odpowiednio. Niniejszy artykuł stosuje się również do roszczeń wynikających z odpowiedzialności pozaumownej Europejskiego Banku Centralnego. 25

26 Samodzielny charakter skargi cel art. 263 TFUE i art. 265 TFUE jest inny Locus standi - kto może wnieść skargę, czy tylko jednostki? Szkody spowodowane przez funkcjonariuszy podczas wykonywania obowiązków służbowych 9/69 Sayag v. Leduc Odwołując się jednocześnie do szkody wyrządzonej przez instytucje i szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza, art. 188 [EUROATOM] wskazuje, że Wspólnota jest odpowiedzialna tylko za te akty swoich funkcjonariuszy, które na mocy wewnętrznego i bezpośredniego stosunku, stanowią niezbędne wykonanie zadań powierzonych tym instytucjom. Szkody spowodowane przez instytucje przesłanki odpowiedzialności 1. działanie lub zaniechanie musi być przypisane Unii 2. bezprawność 3. szkoda 4. związek przyczynowy Odpowiedzialność za działania i zaniechania administracyjne : bezprawność, szkoda, związek przyczynowy 19, 20, 25, 30 / 69 D.Richez-Praise przyjęcie nieprawidłowej interpretacji nie stanowi bezprawnego działania/ ale zwłoka tak 145/83 Adams v. Komisja 1. ujawnienie spółce dokumentów, które pozwoliły zidentyfikować Adamsa 2. zaniechanie/ nieostrzeżenie Adamsa, że będzie ścigany w Szwajcarii 26

27 Odpowiedzialność za akty normatywne Formuła Schoppenstedt 5/71...WE nie ponoszą odpowiedzialności za środki prawodawcze, które łączą się z dokonywaniem wyborów w ramach polityki gospodarczej, chyba że nastąpiło wystarczająco oczywiste pogwałcenie nadrzędnej normy prawnej służącej ochronie jednostki... w sposób oczywisty i poważny przekroczyły granice wykonywania swoich uprawnień zachowanie instytucji graniczyło z arbitralnością Odwrót w C-104/89 i 37/90 Mulder No. 2 [1992] Te same kryteria w C-46/93 Brasserie du Pecheur, C-48/93 Factortame (1996) 1. norma, na którą się powołuje musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia (WE ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek) 2. naruszenie jest wystarczająco istotne/poważne (władze prawodawcze w sposób oczywisty i poważny/rażący przekroczyły granice uznania) 3. bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą Skutki orzeczenia Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich Gdy najbardziej bezpośrednią przyczyną szkody jest działanie władz krajowych skarga odszkodowawcza dopuszczalna po wyczerpaniu drogi wewnętrznej (jeśli istnieje środek krajowy gwarantujący efektywną ochronę jednostce) charakter subsydiarny. 27

28 Załącznik: Kontakty Mediami Informacja z i Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich KOMUNIKAT PRASOWY nr 104/09 Luksemburg, 30 listopada 2009 r. Traktat z Lizbony a Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej Traktat z Lizbony, podpisany dnia 13 grudnia 2007 r. przez 27 szefów państw lub rządów państw członkowskich Unii, wchodzi w życie dnia 1 grudnia 2009 r. Zmienia on dwa traktaty podstawowe, tj. Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, przy czym ten ostatni zwany jest od tej pory Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) 1. Traktat z Lizbony przynosi zmiany w zakresie organizacji i właściwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. A. Zmiany dotyczące organizacji instytucji i mianowania jej członków Wspólnotę Europejską zastępuje Unia Europejska, wyposażona odtąd w osobowość prawną. I tak, wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony, znika struktura filarowa, a Unia otrzymuje nowe ramy instytucjonalne. W konsekwencji, podobnie jak w przypadku innych instytucji, ktorych nazwy ulegaja zmianie, całość systemu sądowniczego Unii otrzymuje nazwę Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej 2, składającego się z trzech organów sądowych: Trybunału Sprawiedliwości, Sądu oraz Sądu do spraw Służby Publicznej. Jeśli chodzi o tworzenie sądów wyspecjalizowanych, Traktat z Lizbony przejmuje dotychczasowe postanowienia, przewiduje jednak określone zmiany dotyczące trybu ich tworzenia: od tej chwili sądy takie są tworzone zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą (tj. w trybie współdecydowania większością kwalifikowaną), a nie jak poprzednio jednomyślnie. 1 Pozostaje jedynie Europejska Wspólnota Energii Atomowej lub Euratom (protokół nr 1 zmieniający protokoły dołączone do Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską lub Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej). 2 Artykuł 19 TUE. 28

29 Z traktatu z Lizbony wynika, że wniosek o zmianę statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej 3 traktowany jest jako projekt aktu prawodawczego 4 i w związku z tym podlega zwykłej procedurze prawodawczej. Natomiast statusem sędziów i rzeczników generalnych, a także regułami dotyczącymi systemu językowego nadal rządzi zasada jednomyślności. W kwestii zasad mianowania członków instytucji Traktat z Lizbony przejmuje dotychczasowe postanowienia, stosownie do których sędziowie są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat, lecz od tej pory następuje to po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania funkcji sędziego i rzecznika generalnego w Trybunale Sprawiedliwości i Sądzie. Komitet ten składa się z siedmiu osób wybranych spośród byłych członków obu organów sądowych, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kompetencji, przy czym jedną z kandydatur proponuje Parlament Europejski. Decyzje dotyczące reguł funkcjonowania komitetu oraz mianowania jego członków przyjmuje Rada, stanowiąc na wniosek prezesa Trybunału Sprawiedliwości. Odnośnie do rzeczników generalnych, jedna z deklaracji przewiduje możliwość zwiększenia liczby rzeczników generalnych, na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, z ośmiu do jedenastu 5. B Zmiany dotyczące właściwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Dziedziny Struktura filarowa wprowadzona Traktatem z Maastricht przestaje istnieć. Od tej chwili właściwość Trybunału obejmuje prawo Unii Europejskiej, chyba że Traktaty stanowią inaczej 6. W ten sposób wobec zniesienia filarów oraz uchylenia przez Traktat z Lizbony art. 35 UE i art. 68 WE, które przewidywały ograniczenia właściwości Trybunału Sprawiedliwości Trybunał Sprawiedliwości uzyskuje ogólną właściwość prejudycjalną w dziedzinie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Po pierwsze, w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych 7, właściwość Trybunału Sprawiedliwości do orzekania w trybie prejudycjalnym staje się obligatoryjna i nie jest już uzależniona od złożenia przez każde państwo członkowskie oświadczenia o uznaniu tej właściwości oraz wskazującego sądy krajowe upoważnione do występowania z pytaniami. Dzięki 3 Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej znajduje się w protokole nr 3. 4 Protokół nr 2 w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. 5 Deklaracja nr 38 odnosząca się do artykułu 252 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w sprawie liczby rzeczników generalnych w Trybunale Sprawiedliwości. 6 Artykuł 19 TUE. 7 Dawny tytuł VI Traktatu UE. 29

30 Traktatowi z Lizbony dziedzina współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych wchodzi w zakres prawa powszechnego i wszystkie sądy mogą występować do Trybunału Sprawiedliwości. Postanowienia przejściowe przewidują jednak, że ta nieograniczona właściwość będzie obowiązywać dopiero pięć lat po wejściu w życie Traktatu z Lizbony 8. Po drugie, w zakresie wiz, azylu, imigracji i innych polityk związanych z przepływem osób 9 (w szczególności współpracy sądowej w sprawach cywilnych, uznawania i wykonywania orzeczeń), do Trybunału mogą występować wszystkie sądy krajowe a nie wyłącznie sądy orzekające w ostatniej instancji i jest on od tej pory właściwy do orzekania w przedmiocie środków podjętych ze względów porządku publicznego w ramach kontroli transgranicznych. W konsekwencji Trybunał Sprawiedliwości posiada w tej materii właściwość powszechną i to od dnia wejścia w życie Traktatu z Lizbony. Ponadto Karta praw podstawowych 10 Unii Europejskiej uzyskuje taką samą moc prawną jak Traktaty 11. Stanowi ona część bloku konstytucyjnego, w przedmiocie którego może orzekać Trybunał Sprawiedliwości. Jednak na Kartę nie można powołać się wobec Zjednoczonego Królestwa i Polski 12, korzystających z odstępstwa, z którego wynika, że Karta nie rozszerza zdolności Trybunału Sprawiedliwości ani żadnego sądu tych dwóch państw do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne są niezgodne z prawami lub zasadami, które są w niej potwierdzone. Dodatkowo szefowie państw i rządów uzgodnili, że w przyszłości odstępstwo to obejmie również Republikę Czeską 13. O ile wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony znika pojęcie filaru, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (WPZiB) nadal, na podstawie tytułu V Traktatu UE 14, podlega odrębnym normom i szczególnym procedurom. W związku z tym Trybunał Sprawiedliwości nie jest właściwy 15 do kontrolowania tych postanowień, jak również aktów wydanych na ich podstawie, z dwoma 8 Protokół nr 36 w sprawie postanowień przejściowych, art. 10. Przewidziano w nim, że jako środek przejściowy uprawnienia przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości pozostają niezmienione w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony. Ten środek przejściowy przestaje obowiązywać pięć lat po dacie wejścia w życie Traktatu z Lizbony. 9 Dawny tytuł IV Traktatu WE. 10 Ponadto w art. 6 ust. 2 TUE wskazano, że Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach. Protokół nr 8 przewiduje, że umowa dotycząca przystąpienia powinna przewidywać między innymi szczególne warunki ewentualnego udziału Unii w organach kontrolnych Konwencji Europejskiej [i] mechanizmy niezbędne do zapewnienia, aby skargi państw nieczłonkowskich i skargi indywidualne były kierowane prawidłowo przeciwko państwom członkowskim lub Unii, w zależności od danego przypadku. To przystąpienie nie ma wpływu na kompetencje Unii ani uprawnienia jej instytucji. 11 Artykuł 6 ust. 1 TUE 12 Protokół nr 30, załączony do TFUE, w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa. 13 W konkluzjach Rady Europejskiej z dnia 29 i 30 października 2009 r. wskazano, że protokół nr 30 ma zastosowanie do Republiki Czeskiej (Doc 15265/09 CONCL 3). 14 Artykuł 24 TUE. 15 Artykuł 275 TFUE. 30

31 wyjątkami: 1) jest on właściwy do kontrolowania rozgraniczenia między kompetencjami Unii i WZiPB, której wdrożenie nie może naruszać wykonywania kompetencji Unii i uprawnień instytucji przy wykonywaniu kompetencji wyłącznych i dzielonych Unii 16 ; 2) jest on właściwy do rozpoznawania skarg o stwierdzenie nieważności skierowanych przeciwko decyzjom przewidującym środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych, przyjętym przez Radę np. w ramach walki z terroryzmem (zamrożenie aktywów) 17. Procedury Postępowanie prejudycjalne zostaje rozszerzone na akty przyjęte przez organy i jednostki organizacyjne Unii 18 ; akty te zostają w ten sposób włączone w zakres prawa Unii, którego wykładni może dokonywać i którego ważność może kontrolować Trybunał Sprawiedliwości na wniosek sądów krajowych w celu umożliwienia im między innymi ustalenia, czy ich przepisy krajowe są zgodne z tym prawem. Traktatem z Lizbony wprowadzono postanowienie, zgodnie z którym, jeżeli pytanie prejudycjalne zostało podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie 19. W samym tekście Traktatu zawarto zatem odniesienie do pilnego trybu prejudycjalnego (PPU), obowiązującego od dnia 1 marca 2008 r., który ma zastosowanie w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (komunikat prasowy nr 12/08). Traktat z Lizbony rozszerza zakres kontroli sprawowanej przez Trybunał Sprawiedliwości na akty Rady Europejskiej, która w Traktacie z Lizbony uzyskała status instytucji. Na podstawie nowych postanowień 20 Trybunał Sprawiedliwości może, na wniosek zainteresowanego państwa członkowskiego, orzekać w sprawie zgodności z prawem aktu Rady Europejskiej lub Rady stwierdzającego istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez państwo członkowskie określonych wartości 21 (poszanowanie godności osoby ludzkiej, poszanowanie praw człowieka itd.) 22 Instytucja jest też właściwa do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny, a odtąd także Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw. 16 Artykuł 40 TUE. 17 Artykuł 275 TFUE. 18 Artykuł 267 TFUE. 19 Ibidem. 20 Artykuł 269 TFUE. 21 Artykuł 2 TUE. 22 Skarga taka powinna zostać wniesiona w terminie miesiąca od daty tego stwierdzenia, a Trybunał powinien orzec w terminie miesiąca od daty wniosku. 31

32 Traktat z Lizbony łagodzi przesłanki dopuszczalności skarg wnoszonych przez jednostki (osoby fizyczne lub prawne) na decyzje instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii. Jednostki mają prawo zaskarżenia aktu regulacyjnego, który dotyczy ich bezpośrednio i nie obejmuje środków wykonawczych. Jednostki nie muszą już więc wykazywać, że akt ten dotyczy ich indywidualnie 23. W ramach kontroli przestrzegania zasady pomocniczości Trybunał Sprawiedliwości może rozpoznać skargę państwa członkowskiego o stwierdzenie nieważności aktu prawodawczego [ustawodawczego AW] z powodu naruszenia zasady pomocniczości, wniesioną przez parlament krajowy lub jedną z jego izb. Skarga powinna zostać formalnie złożona przez rząd państwa członkowskiego, ale może też być jedynie przekazana przez ten rząd, jako że rzeczywistym autorem skargi jest parlament krajowy lub jedna z jego izb 24. Na naruszenie zasady pomocniczości może też powołać się Komitet Regionów; dotyczy to aktów, przy których konsultacja z nim jest obowiązkowa. Traktat z Lizbony usprawnia ponadto mechanizm kar pieniężnych (ryczałt lub okresowa kara pieniężna) w wypadku niewykonania wyroku stwierdzającego uchybienie 25. W sytuacji niepoinformowania Komisji o krajowych środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy Traktat z Lizbony pozwala również Trybunałowi Sprawiedliwości na nałożenie kar pieniężnych już na etapie pierwszego wyroku stwierdzającego uchybienie 26. Po upływie pięcioletniego okresu przejściowego, Komisja będzie mogła wnosić skargi o stwierdzenie uchybienia dotyczące środków z zakresu współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony Artykuł 263 TFUE 24 Zasadę pomocniczości ujęto w Traktacie z Maastricht. Została ona zdefiniowana w art. 5 Traktatu WE w następujący sposób: w dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty. Jest z nią ściśle związana inna zasada, zasada proporcjonalności, zgodnie z którą działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu 25 Artykuł 260 TFUE 26 Ibidem. 27 Z art. 10 ust. 1 protokołu nr 36 wynika, że takie skargi będą możliwe po upływie pięciu lat od dnia wejścia w życie Traktatu z Lizbony. 32