System ochrony prawnej w UE

Transkrypt

1 Wstęp do prawa europejskiego Prawo wieczorowe, 2. Rok, r.a. 2016/17 Dr Anna Czaplińska System ochrony prawnej w UE Artykuł 19 TUE 1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów. Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii. 2. W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez rzeczników generalnych. W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości oraz sędziowie Sądu są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności, spełniających warunki określone w artykułach 253 i 254 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat. Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być ponownie mianowani. 3. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami: a) w zakresie skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie, instytucje lub osoby fizyczne lub prawne; b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów Państw Członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje; c) w innych sprawach przewidzianych w Traktatach. 1

2 ZAKRES JURYSDYKCJI TS I SĄDU (d. SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI) Sąd UE Art. 256 TFUE (d. art. 225 TWE) 1. Sąd jest właściwy do rozpoznawania w skarg określonych w artykułach 263, 265, 268, 270 i 272, z wyjątkiem skarg powierzonych sądowi wyspecjalizowanemu utworzonemu na mocy artykułu 257 i skarg zastrzeżonych na mocy Statutu dla Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Statut może przyznać Sądowi właściwość w innych kategoriach skarg. Od orzeczeń wydanych przez Sąd na mocy niniejszego ustępu przysługuje, na warunkach i w zakresie określonym przez Statut, prawo odwołania się do Trybunału Sprawiedliwości, ograniczone do kwestii prawnych. 2. Sąd jest właściwy do rozpoznawania skarg wniesionych przeciwko orzeczeniom sądów wyspecjalizowanych. Orzeczenia wydane przez Sąd na mocy niniejszego ustępu mogą zostać w drodze wyjątku, na warunkach i w zakresie określonym przez Statut, poddane kontroli Trybunału Sprawiedliwości, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa Unii. 3. Sąd jest właściwy do rozpoznawania pytań prejudycjalnych przedkładanych na mocy artykułu 267, w poszczególnych dziedzinach określonych w Statucie. TS Artykuł 51 Statutu TSUE Na zasadzie odstępstwa od zasady określonej w artykule 256 ustęp 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w zakresie skarg o których mowa w artykułach 263 i 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, które zostały wniesione przez Państwo Członkowskie, kierowanych: a) przeciwko aktowi lub zaniechaniu Parlamentu Europejskiego lub Rady lub obu tych instytucji stanowiących wspólnie, z wyjątkiem: - decyzji przyjętych przez Radę na podstawie artykułu 108 ustęp 2 akapit trzeci Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, - aktów Rady przyjętych zgodnie z rozporządzeniem Rady dotyczącym handlowych środków ochronnych w rozumieniu artykułu 207 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, - aktów Rady, poprzez które Rada wykonuje uprawnienia wykonawcze zgodnie z artykułem 291 ustęp 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej b) przeciwko aktowi lub zaniechaniu Komisji na podstawie artykułu 331 ustęp 1 Traktatu 2

3 o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Trybunał jest również właściwy do orzekania w zakresie skarg określonych w tych samych artykułach, wniesionych przez jedną z instytucji Unii przeciwko aktowi lub zaniechaniu Parlamentu Europejskiego, Rady, obu tych instytucji stanowiących wspólnie lub Komisji, jak również w przypadkach skarg jednej z instytucji Unii przeciwko aktowi lub zaniechaniu Europejskiego Banku Centralnego. Sąd jest właściwy do rozpatrywania: - w I instancji skarg na nieważność aktu, bezczynność instytucji, odszkodowawczych, w sporach między Unią a funkcjonariuszami oraz na podstawie klauzuli arbitrażowej, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do wyłącznej właściwości TS. - odwołań od orzeczeń sądów wyspecjalizowanych (od grudnia 2015 r. nie ma żadnego sądu wyspecjalizowanego) do właściwości TS zastrzeżono: - w I instancji skargi (art. 51 statutu TSUE) wniesione przez państwa członkowskie, instytucje wspólnotowe oraz EBC; - pytania prejudycjalne (dopóki statut nie określa żadnych dziedzin, w których w tym zakresie byłby właściwy Sąd) - odwołania od orzeczeń SPI (art. 56 statutu TSUE) Kompetencja TSUE ma charakter wyłączny w tym sensie, że państwa członkowskie nie mogą wnosić sporów wynikających ze stosowania i interpretacji prawa UE do innych sądów międzynarodowych (art. 344 TFUE) Postepowania sporne: 1) skargi przeciwko państwu członkowskiemu na uchybienie zobowiązaniom unijnym, 2) skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawnego UE, 3) skarga na bezczynność UE, 4) skarga odszkodowawcza przeciwko UE 5) postępowania ws. odwołań od orzeczeń wydawanych w 1. instancji (od 3

4 orzeczeń Sądu do TS Postępowania niesporne: 1) postępowanie w sprawach pytań prejudycjalnych, 2) postępowanie w sprawie opinii o zgodności umowy międzynarodowej UE z traktatami (kontrola prewencyjna umów) POSTĘPOWANIA SPORNE 1. Skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego ze zobowiązań wspólnotowych (art. 257 i 258 TFUE): Skargę wnosi Komisja lub inne państwo członkowskie przeciwko państwu członkowskiemu, które nie wykonuje swoich zobowiązań wspólnotowych. Wyłączna jurysdykcja TS. Jeśli TS stwierdza, ze zobowiązanie nie zostało wykonane, państwo członkowskie musi niezwłocznie je wypełnić. Jeśli państwo nie zastosuje się do orzeczenia TS, Trybunał w kolejnym orzeczeniu może nałożyć na państwo ryczałt pieniężny lub karę pieniężną (art. 258 TFUE) Artykuł 258 (d. 226 TWE) Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag. Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. - Etap przedsądowy między PCz a Komisją efekt: uzasadniona opinia - Etap sądowy gdy PCz nie zastosuje się do opinii Komisji, ta wnosi skargę do TS Artykuł 259 (d. 227 TWE) Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, 4

5 które na nim ciążą na mocy Traktatów. Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie Traktatów, powinno wnieść sprawę do Komisji. Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom przedstawienia, na zasadzie spornej, uwag pisemnych i ustnych. Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału. - PCz najpierw wnosi sprawę do Komisji etap przedsądowy - dopiero gdy Komisja nie wyda uzasadnionej opinii w ciągu 3 m-cy PCz może wnieść skargę bezpośrednio do TS Artykuł 260 (d. 228 TWE) skutki wyroku stwierdzającego uchybienie 1. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, Państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału. 2. Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag. Wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną. Procedura ta nie narusza artykułu Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258, uznając, że dane Państwo Członkowskie uchybiło obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą ustawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć na dane Państwo Członkowskie ryczałt lub okresową karę pieniężną w wysokości nie przekraczającej kwoty wskazanej przez Komisję. Zobowiązanie do zapłaty staje się skuteczne w terminie 5

6 określonym w wyroku Trybunału. - Okresowa kara pieniężna naliczana za każdy dzień trwania stanu naruszenia następujący po wydaniu wyroku, ma skłonić państwo do usunięcia uchybienia i jego konsekwencji jak najszybciej - Ryczałt pieniężny jednorazowa, określona suma - sankcja za niezaprzestanie uchybienia między pierwszym i drugim wyrokiem, wyraża ocenę skutków niewykonania zobowiązania unijnego dla interesów publicznych i prywatnych - Kryteria: powaga naruszenia, czas trwania naruszenia, efekt odstraszający 2. Skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa pochodnego UE (art. 263 TFUE) Celem skargi jest sprawdzenie legalności aktów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych UE wywołujących skutki prawne wobec osób trzecich. Skarga może być oparta na zarzucie: 1) braku kompetencji, 2) naruszenia istotnego wymogu proceduralnego, 3) naruszenia Traktatu lub jakiegokolwiek postanowienia prawnego odnośnie jego stosowania, 4) nadużycia władzy. Ze skargą mogą wystąpić: - do ETS: państwo członkowskie, Rada, Komisja, od TN Parlament Europejski (podmioty uprzywilejowane), EBC, Trybunał Obrachunkowy /do TN-PE/ w celu ochrony własnych kompetencji (podmioty półuprzywilejowane); - do Sądu UE: osoby fizyczne i prawne, przeciwko aktom, których są adresatami, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie oraz przeciwko aktom regulacyjnym, które dotyczą ich bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych Skargę można wnieść w ciągu 2 miesięcy od opublikowania aktu albo od podania go do wiadomości powodowi, albo od dowiedzenia się powoda o akcie. Akt zostaje uznany za nieważny od chwili wydania. W szczególnych 6

7 przypadkach ETS/Sąd może uznać skutki nieważnego aktu za pozostające w mocy. Art. 263 TFUE(d. 230 TWE) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych, aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków prawnych wobec osób trzecich. W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy. Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i nie wymagają środków wykonawczych. Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób. Art. 264 Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o nieważności danego aktu. Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne. Prawo do skargi podmiotów prywatnych (osób fizycznych i prawnych) 1) Gdy jest adresatem aktu 7

8 2) Gdy akt dotyczy go bezpośrednio i indywidualnie dotyczy bezpośrednio i 107/63 Toepfer, 11/82 Piraiki-Patraiki: akt wywiera wpływ na sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego, chyba że władze państwa członkowskiego nie miały żadnej swobody przy wydawaniu aktu wykonawczego, a nawet gdy w przypadku także podczas przyjmowania decyzji państwu pozostawiona jest swoboda działania, to jest pewne, że państwo decyzję zastosuje i wykona dotyczy indywidualnie - 25/62 Plaumann (test Plaumanna): osoby inne niż te, do których decyzja jest skierowana, mogą twierdzić, że dotyczy ich ona indywidualnie tylko wtedy, gdy dotyczy ich z powodu pewnych cech, które są dla nich charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których te osoby są odróżniane od wszystkich innych osób i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie tak jak osoby, do których decyzja została skierowana Akty generalne (o zasięgu ogólnym) też mogą mieć dla jednostki charakter bezpośredni i indywidualny - Test abstrakcyjnej terminologii rozróżnianie prawdziwych i nieprawdziwych norm rozporządzenia i 790/79 Calpak: prawdziwe normy rozporządzenia (generalne) odnoszą się do obiektywnie określonych sytuacji i pociągają konsekwencje prawne dla generalnie i w sposób abstrakcyjny określonej kategorii osób; nieprawdziwe = ukryta decyzja normy odnoszą się do ograniczonej liczby konkretnych osób okazał się niewystarczający, więc - Test zamkniętej kategorii mimo generalnego sposobu sformułowania norm jego adresaci w rzeczywistości stanowią zamkniętą grupę podmiotów, którą da się ustalić już w chwili jego przyjęcia (bo np. odnosi się do wydarzeń przeszłych) albo przepisy rozporządzenia wyraźnie się do nich odnoszą 264/82 Timex; 239 i 275/82 Allied Corporation ale to też nie wystarcza 8

9 - Sprawa C-309/89 Codorniu rozporządzenie wspólnotowe zastrzega stosowanie terminu crémant dla producentów win z Francji i Luksemburga (chodzi o metodę produkcji wysokogatunkowych win musujących), skarży je Hiszpański producent wytwarzający od 1924 r. (do dziś) taką metodą wino Gran crémant de Codorniu dowodzi, że to rozporządzenie dotyczy go bezpośrednio i indywidualnie, mimo, że jest prawdziwym rozporządzeniem i nie obejmuje zamkniętej kategorii podmiotów natura aktu jest bez znaczenia, gdy podmiot udowodni, że akt dotyczy go bezpośrednio i indywidualnie podstawa dzisiaj obowiązującego sformułowania art. 263 TFUE 3) Gdy akt regulacyjny dotyczy go bezpośrednio i nie wymaga środków wykonawczych Historia - C-50/00 P Unión de Pequeños Agricultores rozporządzenie UE nie dotyczy skarżących indywidualnie (tylko bezpośrednio), nie mogą wnieść skargi na nieważność do TSUE, ale rozporządzenie wyraźnie przewiduje możliwość kwestionowania decyzji władz PCz podejmowanych na jego podstawie przed sądami krajowymi tam można podnieść zarzut nieważności rozporządzenia i sąd może skierować do TS odpowiednie pytanie prejudycjalne brak legitymacji jednostek ws. skargi na nieważność, ale jest alternatywny środek ochrony prawnej - T-177/01 Jégo-Quérré przeciwko Komisji i C-263/02P Komisja przeciwko Jégo- Quérré: sytuacja podobna jak w przypadku sprawy Unión de Pequeños Agricultores, ale rozporządzenie unijne nie zapewnia możliwości kwestionowania go przed sądami krajowymi SPI uznał w takiej sytuacji prawo podmiotów prywatnych do skargi na nieważność takiego aktu TS w postępowaniu odwoławczym od wyroku SPI orzekł, że w takiej sytuacji podmioty prywatne nie mogą jednak wnieść skargi na nieważność, potrzebna byłaby zmiana traktatów; TS uznał, że rzeczywiście jednostka nie ma w tym przypadku środka do 9

10 podważenia takiego aktu TL wprowadzenie możliwości skarżenia przez podmioty prywatne aktów regulacyjnych - Akt regulacyjny każdy akt o charakterze generalnym, z wyjątkiem aktów ustawodawczych (T-18/10 i C-583/11 P Inuit Tapiriit Kanatami i in.) 3. Skarga na bezczynność instytucji wspólnotowej (art.265): Celem skargi jest sprawdzenie legalności bezczynności instytucji wspólnotowej. Orzeczenie stwierdza czy zaniechanie działania było czy nie było zgodne z prawem, tj. czy instytucja miała obowiązek podjęcia działania; skarga może być wnoszona przez i przeciwko tym samym podmiotom co skarga z art. 263 na podobnych warunkach zasada jedności (komplementarności) postępowania. Artykuł 265 TFUE (d. 232 TWE) Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania. Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy. Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, na warunkach określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia. Zaskarżalna bezczynność musi: 1) być bezprawna (zawiniona)/ trzeba udowodnić, że organ miał obowiązek działania, 10

11 2) polegać na niewydaniu aktu prawnego. Akt będący przedmiotem zaskarżenia, co do reguły, musi być aktem wiążącym prawnie i podlegać kontroli legalności w trybie art. 263 TFUE. Akt pośredni może być przedmiotem skargi wyłącznie wyjątkowo, w razie gdy dany akt jest aktem przygotowawczym stanowiącym przesłankę niezbędną do przeprowadzenia postępowania, które ma zakończyć się aktem definitywnym i wiążącym prawnie Skarga jednostki na bezczynność jest dopuszczalna gdy: 1) przedmiotem skargi jest bezprawne zaniechanie wydania aktu mającego wywoływać wiążące skutki prawne, które mogą naruszać jej interesy, zmienić znacząco jej sytuację prawną; 2) akt, jeżeli zostałby wydany, dotyczyłby powoda w sposób bezpośredni i indywidualny, co należy oceniać przy uwzględnieniu wykładni przyjętej dla skargi o stwierdzenie nieważności aktu; 3) nie służy obejściu przepisów traktatu, w szczególności kontroli legalności środków prawnych, których skarżący nie mógłby z jakiegoś powodu wzruszyć w trybie skargi o stwierdzenie nieważności Konsekwencje stwierdzenia nieważności aktu lub zaniechania działania Artykuł 266 W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi. 4. Skarga odszkodowawcza (art. 268 i 340): Odpowiedzialność umowna UE: podlega prawu właściwemu dla danej umowy, 11

12 dochodzi się jej przed sądami krajowymi. Odpowiedzialność deliktowa UE: skarga o odszkodowanie za szkody spowodowane przez instytucje lub funkcjonariuszy wspólnotowych podczas wykonywania ich obowiązków jest wnoszona do TSUE prawo UE nie określa wyraźnie kto ma legitymację do wniesienia skargi: - jeśli skarżącym jest podmiot prywatny (osoby fizyczne i prawne) skarga wnoszona jest do Sądu UE - czy skarżącym może być PCz? nie jest to wykluczone (choć dotąd się nie zdarzyło), nie jest też wykluczona taka skarga ze strony P trzeciego czy innej organizacji międzynarodowej skoro odpowiedzialność UE ponosi zgodnie z zasadami wspólnymi dla PCz, a one takiej możliwości nie wykluczają Odpowiedzialność pracowników wobec UE: zgodnie z regulaminami pracowniczymi i warunkami zatrudnienia Artykuł 268 (d. 235 TWE) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w sporach dotyczących odszkodowań określonych w artykule 340 akapity drugi i trzeci. Artykuł 340 Odpowiedzialność umowna Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy. W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Na zasadzie odstępstwa od akapitu drugiego, Europejski Bank Centralny jest zobowiązany do naprawienia, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkód wyrządzonych przez Bank lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji. Odpowiedzialność osobistą pracowników wobec Unii określają przepisy ich regulaminu pracowniczego lub mających zastosowanie warunków zatrudnienia. Art. 46 Statutu TSUE przedawnienie roszczeń odszkodowawczych Roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Unii ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności. 12

13 Okres przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości lub uprzednie wniesienie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Unii. W ostatnim przypadku wniosek musi być wniesiony w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z artykułem 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; postanowienia drugiego akapitu artykułu 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stosuje się odpowiednio. Niniejszy artykuł stosuje się również do roszczeń wynikających z odpowiedzialności pozaumownej Europejskiego Banku Centralnego Skarga odszkodowawcza jest odrębna od innych postępowań, tj. nie wymaga wcześniejszego stwierdzenia bezprawności działania czy zaniechania UE lub jej funkcjonariuszy (np. w ramach skarg z art. 263, 265) Szczegółowe zasady dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej UE zostały wypracowane w orzecznictwie TSUE Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej UE wobec jednostek: 1) bezprawność działania instytucji lub funkcjonariusza; - zwykle nie odróżnia się odpowiedzialności za działania instytucji i za działania funkcjonariuszy (145/83 Adams przeciwko Komisji); działania pracowników są działaniami instytucji - wymagane jest by naruszenie prawa było wystarczająco poważne i dotyczyło przepisu przyznającego prawa jednostkom oczywiste i rażące wykroczenie przez zainteresowaną instytucję Unii poza przysługujący jej zakres swobodnej oceny (5/71 Aktien-Zuckerfabrik Schöppenstedt przeciwko Radzie) - im mniejszy zakres swobody oceny, tym większe prawdopodobieństwo, że jego przekroczenie będzie spełniało przesłankę wystarczająco poważnego naruszenia 2) rzeczywisty charakter szkody - szkoda nieuchronna i przewidywalna z dostateczną pewnością (ale nie musi być dokładnie oszacowana) 13

14 - kompensacji podlega tylko szkoda, która przekracza granice zwykłego ryzyka gospodarczego nieodłącznie związanego z działalnością w danym sektorze 3) istnienie związku przyczynowego między zarzucanym działaniem/zaniechaniem a szkodą jednostki - niewątpliwy i bezpośredni związek między uchybieniem popełnionym przez daną instytucję a szkodą, ciężar dowodu spoczywa na skarżącym Odpowiedzialność ponosi UE zarówno za akty prawodawcze (trudniej udowodnić przesłanki, zwykle duży zakres swobodnego uznania) jak i administracyjne (mniejsza swoboda uznania, łatwiej wykazać bezprawność) Za pracowników UE odpowiada wyłącznie w związku z ich zachowaniami przy wykonywaniu funkcji (9/69 Sayag v. Leduc szkoda w wyniku wypadku samochodowego w czasie podróży służbowej odbywanej przez poszkodowanego i funkcjonariusza UE prywatnym samochodem funkcjonariusza nie była związana z wykonywaniem funkcji nie było to niezbędnym następstwem zadań powierzonych instytucjom, w grę wchodzi wyłącznie odpowiedzialność osobista sprawcy wypadku, a nie odpowiedzialność UE) Zgodnie z wyrokiem C-46/93 i C-48/93 Brasserie du pecheur odpowiedzialność odszkodowawcza UE i PCz za naruszenie prawa UE podlega tym samym przesłankom (zob. konspekt dotyczący skutku prawa UE) Zbieg odpowiedzialności UE i PCz szkoda wynika z działań organu PCz podjętych w celu wykonania prawa Unii - TSUE będzie właściwy do rozpatrzenia skargi odszkodowawczej przeciwko UE, gdy bezprawnego działania nie da się przypisać organom krajowym, ale daje się przypisać instytucji lub funkcjonariuszowi Unii, np. organy krajowe działały zgodnie z wyraźnymi wskazówkami instytucji UE 14

15 - gdy najbardziej bezpośrednią przyczyną szkody jest działanie organów krajowych, skarga odszkodowawcza jest dopuszczalna tylko po wyczerpaniu krajowych środków ochrony, chyba że środki krajowe nie stanowią skutecznej ochrony jednostki i nie zapewnią jej zadośćuczynienia za doznaną szkodę - nie jest wykluczone dochodzenie odpowiedzialności zarówno PCz, jak i UE w związku z tym samym zdarzeniem, od każdego w zakresie, w jakim przyczyniło się do powstania szkody 4. Skargi pracownicze: Sąd orzeka w sprawach pomiędzy UE a jej funkcjonariuszami i pracownikami. Artykuł 270 TFUE (d. art. 236) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w każdym sporze między Unią i jej pracownikami, w granicach i na warunkach określonych w regulaminie pracowniczym urzędników Unii oraz warunkach zatrudnienia innych pracowników Unii. 5. Odwołania od orzeczeń Sądu Od orzeczeń Sądu przysługuje odwołanie do ETS, wyłącznie w kwestiach prawnych, na warunkach i w zakresie przewidzianym w statucie; zgodnie z nim możliwe zarzuty to brak kompetencji Sąd, naruszenie procedury poważnie naruszające interes odwołującego się oraz naruszenie prawa wspólnotowego przez Sąd. Artykuł 56 statutu TSUE Odwołanie może zostać wniesione do Trybunału Sprawiedliwości w terminie dwóch miesięcy od zawiadomienia o orzeczeniu, od którego wnoszone jest odwołanie, od orzeczeń Sądu kończących postępowanie w sprawie i orzeczeń tego Sądu rozstrzygających kwestie merytoryczne jedynie w części, lub rozstrzygających kwestię proceduralną dotyczącą zarzutu braku kompetencji lub niedopuszczalności. Odwołanie takie może zostać wniesione przez każdą stronę, której żądania nie zostały uwzględnione, w całości lub w części. Jednakże interwenienci, niebędący ani Państwami 15

16 Członkowskimi ani instytucjami Unii, mogą wnieść takie odwołanie jedynie wtedy, gdy orzeczenie Sądu dotyczy ich bezpośrednio. Z wyjątkiem spraw dotyczących sporów między Unią a jej pracownikami, odwołanie może być również wniesione przez Państwa Członkowskie i instytucje Unii, które nie interweniowały w postępowaniach przed Sądem. Sytuacja takich Państw Członkowskich i instytucji jest taka sama jak Państw Członkowskich i instytucji, które interweniowały w pierwszej instancji. Postępowania niesporne: 1. Pytania prejudycjalne (art. 267 TFUE): Celem jest zapewnienie jednolitej wykładni prawa UE. Jeśli w sprawie przed sądem krajowym zajdzie wątpliwość co do interpretacji lub ważności/legalności normy prawa pochodnego UE, a jej rozstrzygnięcie jest potrzebne do wydania orzeczenia, sąd krajowy może, a jeśli jest sądem, od którego orzeczeń nie przysługuje środek odwoławczy musi, wystąpić z pytaniem prejudycjalnym do ETS. Sąd krajowy jest związany orzeczeniem prejudycjalnym ETS wydanym na jego wniosek. Do TN wyłączna właściwość ETS. Od TN SPI (dziś Sąd) jest właściwy do rozpatrywania pytań prejudycjalnych w dziedzinach określonych w statucie (jak dotąd nie określono żadnych TS pozostaje wyłącznie właściwy). Artykuł 267 TFUE (d. 234 TWE, j.d. 177 TEWG) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym: a) o wykładni Traktatów; b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii; W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania. W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem 16

17 krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału. Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie. Pojęcie sądu na podstawie orzecznictwa TS: 1) organ wykonujący funkcje orzecznicze, 2) działający na podstawie ustawy (a nie umowy stron) 3) rozstrzygający spory między stronami, 4) funkcjonujący w sposób stały, o obligatoryjnej jurysdykcji, 5) orzekające na podstawie prawa (a nie np. zasad słuszności i sprawiedliwości) 6) niezależne i niezawisłe w orzekaniu Sądy konstytucyjne PCz TS odpowiada na ich pytania (najwięcej pytań belgijski, pojedyncze z Litwy, Luksemburga, Hiszpanii, Francji, Niemiec, Polski pierwsze odesłanie prejudycjalne z lipca 2015 r. w sprawie K 61/13, dotyczy zróżnicowania VAT na książki elektroniczne i tradycyjne Kiedy TS nie odpowie na pytanie sądu krajowego C 314/08 Filipiak 42 Odmowa udzielenia odpowiedzi na pytanie prejudycjalne zadane przez sąd krajowy jest możliwa jedynie wtedy, gdy żądana wykładnia prawa wspólnotowego w sposób oczywisty nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu toczącego się przed sądem krajowym lub też gdy problem ma charakter hipotetyczny albo gdy Trybunałowi nie przedstawiono okoliczności faktycznych i prawnych koniecznych do tego, aby mógł odpowiedzieć na zadane mu pytania w użyteczny sposób ( ) Kiedy sąd krajowy nie ma obowiązku zadania pytania? doktryna acte clair i acte éclairé sprawy połączone 28, 29, 30/62 Da Costa 17

18 [n]awet jeśli art. 177 ( ) zobowiązuje bez żadnych ograniczeń sądy krajowe, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, do przedkładania Trybunałowi wszelkich podniesionych przed nim pytań o wykładnię, to moc wykładni dokonanej przez Trybunał na mocy art. 177 może jednak pozbawić ten obowiązek jego celowości i tym samym treści; ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy podniesione pytanie jest rzeczywiście identyczne z pytaniem, które stanowiło już przedmiot orzeczenia wydanego w trybie prejudycjalnym w podobnym przypadku 283/81 CILFIT 8 ( ) należy sprecyzować wspólnotowy sens wyrażenia w przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w celu ustalenia, w jakich warunkach sąd krajowy, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości. 9 ( ) art. 177 nie stanowi środka zaskarżenia przysługującego stronom sporu zawisłego przed sądem krajowym. Nie wystarczy zatem, że jedna strona utrzymuje, iż spór rodzi pytanie dotyczące wykładni prawa wspólnotowego, aby sąd był zobowiązany uznać, że pytanie zostało podniesione w rozumieniu art Jego obowiązkiem jest natomiast wniesienie, w razie konieczności, sprawy do Trybunału z urzędu. ( ) 21 W świetle całości powyższych rozważań należy odpowiedzieć Corte suprema di cassazione, iż art. 177 akapit trzeci należy interpretować w ten sposób, że sąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, jest zobowiązany w przypadku gdy powstaje przed nim pytanie dotyczące prawa wspólnotowego do spełnienia swojego obowiązku przedłożenia pytania, chyba że stwierdził on, że podniesione pytanie nie jest istotne dla sprawy lub że dany przepis prawa wspólnotowego stanowił już przedmiot wykładni przez Trybunał, lub że prawidłowe stosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie pozostawia ono miejsca na jakiekolwiek racjonalne wątpliwości; istnienie takiej ewentualności należy oceniać z uwzględnieniem cech charakterystycznych prawa wspólnotowego i szczególnych trudności, jakie sprawia jego wykładnia, oraz niebezpieczeństwa rozbieżności w orzecznictwie wewnątrz Wspólnoty. 18

19 Pytania o ważność aktu (walidacyjne) - Uzupełniający charakter w stosunku do kontroli legalności akt UE na podstawie art. 263 pytanie prejudycjalne nie może być wykorzystywane zamiast skargi na nieważność pytanie będzie niedopuszczalne, jeśli strona mogła złożyć skargę na podstawie art. 263 TFUE, a tego nie zrobiła (C-188/92 TWD) - Czy ma zastosowanie doktryna acte éclairé? 66/80 International Chemical Corporation (sprawa mleka w proszku): każdy sąd krajowy musi traktować akt, co do którego w procedurze prejudycjalnej została orzeczona nieważność, jako nieważny; nie może uznać takiego aktu za ważny, a w razie wątpliwości powinien zwrócić się z pytaniem do Trybunału. - Czy ma zastosowanie doktryna acte clair? 314/85 Foto-Frost 13 Przyznając sądom krajowym, których orzeczenia podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, możliwość zwracania się do Trybunału z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi zarówno wykładni, jak i oceny ważności, art. 177 nie rozstrzygnął kwestii uprawnienia tych sądów do samodzielnego orzekania o nieważności aktów wydawanych przez instytucje wspólnotowe. 14 Sądy krajowe mogą badać ważność aktów wspólnotowych, a jeśli nie uznają za uzasadnione zgłaszanych przez strony zarzutów dotyczących ich nieważności, mogą odrzucić te zarzuty, stwierdzając, że akt prawny jest w pełni ważny. Działając w ten sposób, nie podważają bowiem istnienia aktu wspólnotowego. 15 Natomiast sądy krajowe nie mają prawa orzekać o nieważności aktów wydawanych przez instytucje wspólnotowe. ( ) Rozbieżności w zakresie ważności tych aktów między sądami krajowymi groziłyby naruszeniem jedności samego wspólnotowego porządku prawnego i podstawowego wymogu pewności prawa. ( ) 17 Ponieważ art. 173 przyznaje Trybunałowi wyłączną właściwość w zakresie stwierdzania nieważności aktu instytucji wspólnotowej, spójność systemu wymaga, aby uprawnienie do orzekania o nieważności tego aktu, jeśli jest ona podnoszona przed 19

20 sądem krajowym, było zarezerwowane również wyłącznie dla Trybunału. Sąd krajowy, od którego orzeczenia przysługuje środek zaskarżenia może uznać akt za całkowicie ważny i odstąpić od zadania pytania; w przypadku sądów orzekających w ostatniej instancji konieczne jest zadanie pytania; żaden sąd krajowy nie może orzec o nieważności aktu prawa pochodnego UE to wyłączna kompetencja TSUE Skutki orzeczeń prejudycjalnych - Wiążą sąd krajowy występujący z pytaniem skutek inter partes - Ale: doktryna acte éclairé orzeczenie o ważności aktu także art. 266 TFUE (skutek dla instytucji które wydała akt) w ten sposób orzeczenia prejudycjalne skutkują wobec wszystkich sądów PCz - Możliwość ograniczenia skutków orzeczenia prejudycjalnego (np. tylko do postepowań wszczętych przed wydaniem wyroku sprawa Defrenne) 2.Badanie zgodności umowy międzynarodowej z traktatami (art. 218 ust. 11 TFUE): 11. Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Rada lub Komisja mogą uzyskać opinię Trybunału Sprawiedliwości w sprawie zgodności przewidywanej umowy z Traktatami. W przypadku negatywnej opinii Trybunału, przewidywana umowa nie może wejść w życie, chyba że nastąpi jej zmiana lub rewizja Traktatów. Celem postępowania jest kontrola prewencyjna zgodności umowy międzynarodowej, jaką zamierza zawrzeć UE z traktatami. Z wnioskiem o opinię występuje: państwo członkowskie, Rada, Komisja, od TN Parlament Europejski. Jeśli opinia Trybunału jest negatywna umowa musi zostać zmieniona (ponowne negocjacje z pozostałymi partnerami) albo może wejść w życie tylko przy 20

21 zmianie Traktatów (zgodnie z art. 48 TUE) Jurysdykcja ETS w zakresie WPZiB i dawnego III filaru / Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości WPZiB Artykuł 275 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie postanowień dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ani w zakresie aktów przyjętych na ich podstawie. Trybunał jest jednak właściwy w zakresie kontroli przestrzegania artykułu 40 Traktatu o Unii Europejskiej oraz orzekania w sprawie skarg wniesionych na warunkach przewidzianych w artykule 263 akapit czwarty niniejszego Traktatu, dotyczących kontroli legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych przyjętych przez Radę na podstawie tytułu V rozdział 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Artykuł 40 TUE Realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa nie narusza stosowania procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach do wykonywania kompetencji Unii, o których mowa w artykułach 3 6 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Realizacja polityk, o których mowa w tych artykułach, nie narusza także stosowania procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach do wykonywania kompetencji Unii na podstawie niniejszego rozdziału. PWBiS Artykuł 276 W wykonywaniu swoich uprawnień dotyczących postanowień części trzeciej tytuł V rozdziały 4 i 5 odnoszących się do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie kontroli ważności lub proporcjonalności działań policji lub innych organów ścigania w Państwie Członkowskim ani do orzekania w sprawie wykonywania przez Państwa Członkowskie obowiązków dotyczących 21

22 utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego. Od 1 grudnia 2014 r. TSUE ma pełną jurysdykcję w zakresie d. III filara UE przestały obowiązywać środki przejściowe określone w Protokole nr 36 do TL 22