Skąd mamy pieniądze i na co je wydajemy?

Transkrypt

1 Przejrzysta Polska Skąd mamy pieniądze i na co je wydajemy? Przewodnik budżetowy dla mieszkańców I. Zamiast wstępu Szanowni Państwo, Gmina Pawłowice 2005 w publikacji, która po raz pierwszy trafia do Waszych rąk, chcemy przybliżyć zagadnienia związane z budżetem gminy. Pozornie budżet gminy może wydawać się dokumentem niezwykle skomplikowanym i niejasnym. Mnóstwo zapisów, słupków, kwot i paragrafów z pewnością przeraża tych, którzy zawodowo nie zajmują się finansami. Nie znaczy to jednak, że zagadnienia budżetowe przeznaczone są tylko dla profesjonalistów. W rzeczywistości każdy z nas, bardziej lub mniej świadomie, zarządza pieniędzmi. Decydujemy o tym, jak wydawać, kiedy kupujemy na śniadanie jogurt, zastanawiamy się, czy całoroczne oszczędności wydać na zagraniczne wczasy albo nowy samochód, zaciągamy kredyt na kupno mieszkania. W każdej sytuacji musimy odpowiedzieć sobie na dwa pytania: skąd wziąć pieniądze i na co je wydać. Na takie same pytania trzeba odpowiedzieć przy sporządzeniu najważniejszego dokumentu finansowego w lokalnym samorządzie: budżetu gminy. Różnica między budżetem domowym a gminnym polega jednak na tym, że własne pieniądze możemy wydawać w dowolny sposób, natomiast gmina wydaje pieniądze na realizację zadań, które ściśle określa ustawa o samorządzie gminnym. Również źródła, z jakich gmina czerpie dochód, są określone ustawowo. Mamy nadzieję, że w tej oto broszurze znajdą Państwo informacje na temat sposobu, w jaki zarządzamy gminnymi pieniędzmi. Informator zawiera dane z trzech kolejnych lat: 2003, 2004 i W związku z tym, że bieżący rok budżetowy jeszcze nie zakończył się, posługujemy się kwotami zaplanowanymi na 2005 rok (wg stanu na dzień ).

2 II. Budżet Gminy - co to takiego? Budżet gminy to lokalny plan finansowy, który określa dochody i wydatki, przychody i rozchody oraz deficyt lub nadwyżkę budżetową gminy na przyszły rok. Budżet gminny jest najważniejszym dokumentem pozwalającym kontrolować działalność samorządu pod względem finansowym. Obrazuje możliwości wydawania pieniędzy w zależności od dochodów. Jest przygotowywany na cały rok z góry. Możemy go także rozumieć, jako konkretne pieniądze gromadzone na gminnym koncie. Rocznego budżetu nie można zaplanować bez znajomości wielkości dochodów i wydatków. Dochody to suma pieniędzy wpływających do budżetu w ciągu roku. Wydatki to suma pieniędzy wydana w ciągu roku na konkretne cele. Oprócz dochodów i wydatków w budżecie gminy uwzględnia się jeszcze przychody i rozchody. W naszej gminie przychodem są pieniądze z ewentualnej nadwyżki budżetowej oraz zaciągnięte kredyty i pożyczki. Natomiast rozchód to pieniądze, które spłacamy w postaci rat od zaciągniętych kredytów i pożyczek. Warto zaznaczyć, że pożyczki i kredyty to również realne pieniądze, które można przeznaczyć na konkretne cele. Zawsze jednak trzeba pamiętać o tym, że będziemy musieli je spłacić. W takiej sytuacji dzisiejszy przychód staje się jutrzejszym rozchodem. Budżet jest planem rocznym. Ze względu na długi okres jego obowiązywania, nie zawsze można zrealizować go w stu procentach. Wszelkie odchylenia od planu wykazywane są w postaci nadwyżki budżetowej lub dziury budżetowej. O nadwyżce mówimy wtedy, kiedy różnica pomiędzy rzeczywistymi dochodami i wydatkami jest dodatnia, a o dziurze budżetowej kiedy wydaliśmy więcej pieniędzy, niż faktycznie wpłynęło do budżetu. Prawidłowy budżet to taki, w którym suma dochodów i przychodów jest równa sumie wydatków i rozchodów. Znamy już ogólną budowę budżetu. Teraz możemy zapoznać się z nim bardziej szczegółowo. Najbardziej istotne w budżecie Gminy Pawłowice są dwie wielkości: dochody i wydatki. III. Dochody, czyli skąd mamy pieniądze? Pieniądze w budżecie gminy pochodzą z czterech źródeł: 1. Dochody własne stanowią największą część dochodu gminy. W ich skład wchodzą: a) podatki - należą do nich pobierane na podstawie ustaw podatki samorządowe (np. podatek rolny, od nieruchomości, leśny, od środków transportu, od posiadania psów) oraz udziały w państwowych podatkach dochodowych od osób fizycznych (tzw. PIT) i od osób prawnych (tzw. CIT); w 2005 r. do budżetu gminy wpłynęło 39,34 % wartości podatków PIT płaconych przez wszystkich pracujących mieszkańców naszej gminy i 6,7% wartości podatków CIT płaconych przez firmy i przedsiębiorstwa działające na terenie gminy; 2

3 b) opłaty - to formy zapłaty za określone świadczenia, usługi lub czynności urzędowe dla mieszkańców, przedsiębiorców, różnych instytucji. Najczęściej są one związane z wydawaniem odpowiednich wniosków, pozwoleń, decyzji; zaliczamy do nich opłaty lokalne (targowa, administracyjna, miejscowa), skarbowe i inne; c) dochody z mienia komunalnego to pieniądze, jakie uzyskuje gmina dzierżawiąc lub wynajmując własne grunty, budynki i lokale d) opłata eksploatacyjna to pieniądze wpłacane przez przedsiębiorstwa wydobywające surowce naturalne; w naszym wypadku jest to znajdująca się na terenie gminy KWK Pniówek; wysokość opłaty eksploatacyjnej zależy od wielkości wydobycia. 2. Subwencje to pieniądze, które dostajemy z Ministerstwa Finansów, czyli z budżetu państwa. W 2005 r. w naszej gminie otrzymujemy tylko subwencję oświatową ( zł). Nie pokrywa ona jednak w całości wydatków, jakie ponosimy w związku z utrzymaniem szkół i przedszkoli oraz innych kosztów związanych ze szkolnictwem. Dlatego do utrzymania oświaty Gmina dokłada również pieniądze z dochodów własnych. 3. Dotacje celowe z budżetu państwa - wpływają do budżetu gminy za pośrednictwem innych instytucji niż Ministerstwo Finansów. Może to być np. Urząd Wojewódzki albo instytucja związana z ochroną środowiska. Różnica między dotacją, a subwencją polega na tym, że ta pierwsza zawsze jest przeznaczona na konkretne zadanie, np. ubiegłoroczna dotacja na termomodernizację Zespołu Szkolno - Przedszkolnego w Golasowicach z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska. Gmina musi rozliczać się z otrzymanej kwoty, a jeżeli nie wykorzysta jej na zadanie w całości, zwraca resztę. 4. Środki pomocowe i inne to również dotacje, ale pochodzą one głównie z Unii Europejskiej. Z unijnych pieniędzy trzeba się starannie rozliczyć. Jeżeli nie dopełnimy któregoś z obowiązujących nas warunków, musimy zwrócić otrzymane pieniądze. Nasza gmina od 2002 roku sięga po fundusze unijne, które wykorzystywane są przede wszystkim do budowy kanalizacji i dróg, ale również na stypendia dla uczniów, albo realizację wymiany młodzieżowej. Dochody ogółem: 2003 r zł / mieszkańców czyli zł na jednego mieszkańca 2004 r zł / mieszkańców czyli zł na jednego mieszkańca 2005 r zł / * mieszkańców czyli zł na jednego mieszkańca * - liczba mieszkańców gminy Pawłowice w dniu 30 czerwca 2005 r. 3

4 Struktura dochodów 2003 r. dochody własne - 63 % dotacje i środki pomocowe - 4 % subwencje - 33 % 2004 r. dochody własne - 73 % dotacje i środki pomocowe - 4 % subwencje - 23 % 2005 r. dochody własne - 68 % dotacje i środki pomocowe - 4 % subwencje - 28 % Największą część dochodów stanowią dochody własne, w których największy udział ma podatek od nieruchomości (9,6 mln zł w 2003 r., 10,2 mln zł w 2004 r.), opłata eksploatacyjna (3,6 mln w 2003 r., 3,9 mln zł w 2004 r.) oraz wpływy z udziałów w państwowych podatkach dochodowych (4,6 mln zł w 2003 r., 12,4 mln zł w 2004 r.). Znaczące zwiększenie się dochodów w ostatniej kategorii jest głównie związane z podatkiem dochodowym CIT zapłaconym w ubiegłym roku przez przedsiębiorstwa w związku z wypracowanymi zyskami. 4

5 IV. Wydatki, czyli jak wydajemy pieniądze? Pieniądze zgromadzone w gminnym budżecie są wydawane przez jednostki organizacyjne gminy, które dzielą się na trzy grupy: 1. gminne jednostki budżetowe: Urząd Gminy Gminny Zespół Oświaty wraz ze szkołami i przedszkolami Ośrodek Pomocy Społecznej 2. zakłady budżetowe: Gminny Ośrodek Sportu Gminny Zakład Komunalny 3. instytucje kultury: Gminny Ośrodek Kultury Gminna Biblioteka Publiczna Gminne jednostki budżetowe - ich budżet opiera się na środkach pochodzących z budżetu gminy; nie mogą wypracowywać własnych dochodów, czyli nie mogą same na siebie zarobić prowadząc działalność komercyjną. Zakłady budżetowe - wypracowują własne dochody, które przeznaczają na sfinansowanie prowadzonej przez siebie działalności. Często jednak koszty, jakie ponoszą, są większe niż dochody, np. utrzymanie mieszkań socjalnych jest o wiele droższe niż wpływy z ich wynajmu. Aby wyrównać te różnice, zakłady budżetowe otrzymują pieniądze z budżetu gminy. Jeżeli dochody zakładów budżetowych są większe niż wydatki, nadwyżka zostaje przekazana do budżetu gminy. Instytucje kultury - korzystają z pieniędzy budżetowych przyznawanych im w formie dotacji na realizację działalności kulturalnej; wypracowują również własne dochody, które bezpośrednio zasilają ich budżet, np. Gminny Ośrodek Kultury może pobierać opłaty za wypożyczenie sprzętu nagłaśniającego, sprzedawać bilety wstępu na organizowane przez siebie imprezy. Wydatki można sklasyfikować na dwa sposoby: dzieląc je na tzw. wydatki bieżące i majątkowe, albo rozpatrując według poszczególnych działów budżetowych, np. oświata i wychowanie, transport i łączność, kultura i ochrona dziedzictwa narodowego itp. Wydatki ogółem: 2003 r zł czyli zł/mieszkańca 2004 r zł czyli zł/mieszkańca 2005 r zł czyli zł/mieszkańca 5

6 Wydatki bieżące to pieniądze potrzebne do codziennej działalności Gminy; zaliczamy tu wszystkie te wydatki, które nie są związane z inwestycjami (wydatkami majątkowymi), np. dotacje dla zakładów budżetowych i instytucji kultury, dotacje dla klubów sportowych, wynagrodzenia, odsetki od zaciągniętych kredytów, wydatki na remonty i bieżące utrzymanie obiektów, itp zł zł zł Wydatki majątkowe to pieniądze, które przeznaczamy na inwestycje, czyli budowę nowych dróg, kanalizacji, obiektów sportowych, parkingów, rozbudowę szkół itp. Inwestycje powiększają majątek gminy i wpływają na podniesienie poziomu życia mieszkańców. Wydatki majątkowe zł czyli 947 zł /mieszkańca zł czyli 1154 zł/mieszkańca zł czyli 978 zł/mieszkańca Najkosztowniejsze inwestycje ostatnich trzech lat: 2003 r. budowa hali sportowej: 8,4 mln zł 2004 r. Zespół Szkolno Przedszkolny w Golasowicach: 2,7 mlnzł kompleks boisk sportowych: 2,8mlnzł budowa kanalizacji w Krzyżowcach i Warszowicach: 6,8mlnzł 2005 r. budowa kanalizacji: 5 mln zł ośrodek zdrowia wraz z hospicjum w Krzyżowicach: 2,7mlnzł inwestycje na drogach gminnych: 7,4 mlnzł Zestawienie najważniejszych wydatków budżetowych: 2003 r. oświata i wychowanie: transport i łączność: administracja publiczna: rolnictwo i łowiectwo: opieka społeczna: kultura i sport: ochrona zdrowia: zł zł zł zł zł zł zł 6

7 2004 r. oświata i wychowanie: transport i łączność: rolnictwo i łowiectwo: administracja publiczna: ochrona zdrowia: opieka społeczna: kultura i sport: zł zł zł zł zł zł zł 2005 r. oświata i wychowanie: zł transport i łączność: zł rolnictwo oraz łowiectwo: zł administracja publiczna: zł pomoc społeczna: zł kultura i sport: zł ochrona zdrowia: zł Najwięcej pieniędzy pochłania oświata i wychowanie. Wydatki związane z tym działem to utrzymanie 14 budynków szkolnych i przedszkolnych (opłaty za media, bieżące remonty, wyposażenie) oraz wynagrodzenia dla 425 pracowników (w tym 309 nauczycieli). Tutaj zaliczamy też wszystkie wydatki związane z opłatami za lekcje na basenie, dopłaty do biletów miesięcznych dla uczniów, stypendia dla uczniów, opłacenie gimbusa i wydatki na inwestycje. Jeżeli w danym roku planuje się przeprowadzenie dużych inwestycji, trzeba zapewnić na nie pieniądze. Tym samym znacznie wzrasta ilość pieniędzy wydawanych w poszczególnych działach. Na przykład w dziale oświata i wychowanie w 2003 r. na inwestycje wydano ponad 8,5 mln zł( kompleks sportowy przy SP -1), a rok później - 2,5 mln zł (Zespół Szkolno Przedszkolny w Golasowicach). Kolejnym działem jest transport i łączność. Gmina pokrywa część kosztów transportu lokalnego realizowanego w naszej gminie przez Międzygminny Związek Komunikacyjny w Jastrzębiu Zdroju, utrzymuje drogi gminne oraz dopłaca do remontów dróg powiatowych i wojewódzkich leżących na naszym terenie. Na inwestycje na drogach gminnych wydaliśmy w kolejnych latach: zł 2003 r zł 2004 r zł 2005 r. 7

8 Rolnictwo i łowiectwo to dział, w którym znajdują się pieniądze na budowę i utrzymanie urządzeń melioracyjnych i budowę kanalizacji. Ponad 7 mln zł wydaliśmy na budowę kanalizacji w 2004 r. W roku bieżącym inwestycje kanalizacyjne pochłoną ok. 5 mln zł. W tym dziale znajdują się również środki na utrzymanie i remonty ścieżek rowerowych, organizację dożynek, szkoleń dla rolników oraz konkursów na najpiękniejszy ogród i zagrodę wiejską oraz Zielonym do góry. Wydatki związane z administracją publiczną związane są z funkcjonowaniem Urzędu Gminy, Rady Gminy, Rad Sołeckich (opłaty za media, bieżące remonty, wyposażenie biur) oraz realizacją zadań nałożonych na samorządy przez administrację rządową, np. w 2005 r. była to organizacja wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyborów prezydenckich. Ochrona zdrowia to przede wszystkim koszty związane z remontami i inwestycjami w ośrodkach zdrowia oraz profilaktyka zdrowotna (bezpłatne badania dla mieszkańców), na którą wydajemy 60 tys. zł. Najwięcej pieniędzy z działu pomocy społecznej wydajemy na zasiłki i pomoc materialną dla osób potrzebujących, dodatki mieszkaniowe oraz funkcjonowanie Ośrodka Pomocy Społecznej, który świadczy usługi dla mieszkańców. W 2005 r. na świadczenia rodzinne wydamy zł, a na zasiłki ok. 500 tys. zł. Większość pieniędzy na pomoc społeczną pochodzi z dotacji z budżetu państwa. Wydatki na kulturę i sport to dotacje przeznaczane na działalność domów kultury i świetlic ( zł), bibliotek (432 tys. zł) i Gminnego Ośrodka Sportu (511 tys. zł). Podane kwoty to plan na rok bieżący. W stosunku do 2004 i 2003 roku nie zmieniły się one w znaczącym stopniu. W tym dziale znajdują się również wydatki na dotacje dla klubów sportowych. Duży dział wydatków stanowi również gospodarka mieszkaniowa. W 2004 i w 2005 r. na utrzymanie mieszkań komunalnych oraz innych budynków, którymi administruje gmina, np. strażnic i domów ludowych, wydaliśmy ok. 1,8 mln zł. V. Twój głos w dyskusji nad budżetem W przygotowywaniu budżetu uczestniczą wszystkie referaty urzędu i jednostki organizacyjne gminy. Referaty i jednostki organizacyjne opracowują plany finansowe z uwzględnieniem zadań do realizacji. Nie znaczy to jednak, że wpływ na tworzenie projektu budżetu mają tylko pracownicy tych instytucji. Rady Sołeckie także mają udział w tworzeniu projektu budżetu. Do nich swoje wnioski mogą składać poszczególni mieszkańcy. Często to właśnie oni wiedzą, jakie potrzeby domagają się realizacji. Do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy Rady Sołeckie składają wnioski do projektu budżetu na kolejny rok. Oznacza to, że do 30 września 2005 r. można było składać wnioski do budżetu na rok Wójt, po akceptacji przedstawionych materiałów, przekazuje je Skarbnikowi Gminy, który opracowuje zestawienie wszystkich dochodów i wydatków. Ostateczną wersję projektu budżetu przygotowuje Wójt Gminy. Projekt ten trafia do Rady Gminy i Regionalnej Izby Obrachunkowej. Następnie, po uwzględnieniu zmian i poprawek, jest zatwierdzany w postaci uchwały budżetowej podczas sesji Rady Gminy. Chcesz wiedzieć więcej? Szczegółowych informacji na temat budżetu udziela Agnieszka Kempny - Skarbnik Gminy Pawłowice. Urząd Gminy Pawłowice, pokój nr 21 (piętro), ul. Zjednoczenia 60, Pawłowice, tel Uchwała budżetowa na rok 2005 wraz z załącznikami znajduje się na stronie internetowej w zakładce Biuletyn Informacji Publicznej (skrót: BIP) pod hasłem: budżet.