Informacja o sytuacji banków spółdzielczych i zrzeszających w III kwartale 2015 r.

Transkrypt

1 Informacja o sytuacji banków spółdzielczych i zrzeszających w III kwartale 2015 r. URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, grudzień 2015 r.

2 Spis treści 1 Najważniejsze spostrzeżenia i wnioski Wpływ pominięcia danych o SBRzR w Wołominie oraz BS w Lesznowoli na obraz sektora banków spółdzielczych Charakterystyka ogólna sektora spółdzielczego Uwagi metodyczne Sektor spółdzielczy na tle sektora bankowego Zróżnicowanie banków spółdzielczych Udziałowcy Wpływ dużych udziałowców, tj. członków posiadających 5% i więcej funduszu udziałowego, na funkcjonowanie banków spółdzielczych Zatrudnienie i placówki Programy postępowania naprawczego Bilanse banków spółdzielczych i zrzeszających w kontekście ich wzajemnych relacji Banki zrzeszające Banki spółdzielcze Należności brutto banków spółdzielczych i zrzeszających Należności od sektora finansowego Należności od sektora niefinansowego Podmiotowy układ należności Banki spółdzielcze Banki zrzeszające Rodzajowy układ należności Banki spółdzielcze Banki zrzeszające Odpisy na należności zagrożone od sektora niefinansowego i podstawa tworzenia rezerw celowych Należności od sektora instytucji rządowych i samorządowych Źródła finansowania Banki spółdzielcze Banki zrzeszające Depozyty według terminów Wyniki finansowe i efektywność Zmiany wyniku finansowego netto Zmiany wyniku odsetkowego Efektywność Fundusze własne Organizacja systemów ochrony instytucjonalnej (IPS) Ograniczenia dotychczasowych zrzeszeń Instytucjonalny system ochrony w Zrzeszeniach SGB i BPS Tworzenie IPS Umowy IPS Korzyści wynikające z przynależności do Systemu Ochrony Norma LCR (płynności krótkoterminowej) Spis wykresów Spis tablic Spis załączników

3 1 Najważniejsze spostrzeżenia i wnioski Banki spółdzielcze Uwaga! Analiza niniejsza nie zawiera danych o SBRzR w Wołominie oraz o BS w Lesznowoli w całym okresie, którego dotyczy. Krótkie omówienie sytuacji sektora w zakresie wyników finansowych oraz należności od sektora niefinansowego zawierające dane tych banków znajduje się w pkt. 2 niniejszej analizy. Pełne dane (tzn. łącznie z danymi o SBRzR w Wołominie oraz o BS w Lesznowoli) o sektorze banków spółdzielczych znajdują się na stronie KNF 1. Podstawą informacji zawartych w niniejszym punkcie oraz w punktach od nr 3 są dane sprawozdawcze bez danych o wymienionych bankach. 1. Wynik finansowy netto banków spółdzielczych w III kwartale 2015 r. obniżył się o 13,5% (w krajowych bankach komercyjnych o 13,7%) w stosunku do III kwartału 2014 r. do 558,8 mln zł. Z każdym kolejnym kwartałem rozmiary spadku wyniku zwiększały się. Wynik odsetkowy zmniejszył się o 5,1%. Wprawdzie nastąpiło zmniejszenie kosztów odsetkowych (o 27,3%), ale okazało się niewystarczające do skompensowania spadku przychodów odsetkowych (o 12,1%) przede wszystkim od sektora finansowego (banki zrzeszające) oraz instytucji rządowych i samorządowych. Również zwiększenie wyniku pozaodsetkowego nie wyrównało zmniejszenia wyniku odsetkowego. W konsekwencji wynik działalności bankowej zmniejszył się o 3,0%. Jednocześnie koszty operacyjne wzrosły o 2,9%. Część banków rozwiązała rezerwy celowe podwyższając wynik netto. Dotyczy to 279 banków łączna kwota zmniejszenia salda rezerw w tych bankach wyniosła 101,6 mln zł. 2. W III kwartale 2015 r. tempo przyrostu depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych w niewielkim stopniu przyspieszyło po spadku w II kwartale. W podobnym stopniu wzrosło tempo przyrostu kredytów dla sektora niefinansowego, co spowodowało, że relacja kredytów do depozytów nie uległa zmianie i wynosi 71,4%, niemniej nadwyżka depozytów nad kredytami pozostaje w dalszym ciągu wysoka. 3. Wzrost zobowiązań wobec sektora niefinansowego oraz zmniejszenie należności od sektora finansowego przełożyły się w pierwszej kolejności na zwiększenie należności od sektora niefinansowego, a następnie zwiększenie instrumentów dłużnych. 4. Udział należności od przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych w należnościach od sektora niefinansowego wzrósł, w porównaniu do grudnia 2014 r. z 47,6% do 47,8% (gdyby w danych uwzględnić SBRzR w Wołominie, to udział ten przekraczałby 50%). Zmniejszył się udział należności od rolników indywidualnych, natomiast obserwuje się systematyczny choć niewielki przyrost udziału osób prywatnych. W przypadku należności od rolników indywidualnych należy zwrócić uwagę na ich niewielką dynamikę (przy zbliżonych wolumenach) w porównaniu z bankami komercyjnymi: w stosunku do grudnia 2013 r. dynamika tych należności w bankach komercyjnych wyniosła 136,0% zaś w spółdzielczych 110,0%, ich wolumeny w bankach spółdzielczych i komercyjnych wynosiły w czerwcu 2015 r. odpowiednio 17,2 mld zł oraz 14,2 mld zł, natomiast przyrosty wolumenów w stosunku do grudnia 2013 r. odpowiednio 1,6 mld zł i 3,7 mld zł. 5. Jakość należności od sektora niefinansowego poprawiła się w porównaniu z grudniem 2014 r. Udział należności zagrożonych zmniejszył się z 6,4% do 6,3% przy jednoczesnym zmniejszeniu poziomu wyrezerwowania z 30,1% w grudniu 2014 r. do 29,3% we wrześniu 2015 r

4 Zmniejszanie się poziomu wyrezerwowania należności w bankach spółdzielczych jest skorelowane z systematycznym obniżaniem się relacji podstawy tworzenia rezerw do należności zagrożonych. Oznacza to, że banki w coraz większym stopniu stosują różnego rodzaju zabezpieczenia dopuszczone w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2008 r.) umożliwiające zmniejszanie podstawy tworzenia rezerw celowych. Praktyka dowodzi jednak, że realizacja tych zabezpieczeń często jest problematyczna, zwłaszcza jeśli chodzi o zabezpieczenia oparte na operatach szacunkowych, a prawie zawsze czasochłonna. 6. Przeciętny współczynnik wypłacalności wyniósł we wrześniu 2015 r. 16,0% (w grudniu 2014 r. 15,8%). Należy zasygnalizować, że bez stosowania tzw. współczynnika wsparcia w przypadku należności od MŚP (art. 501 CRR) wyniósłby on 14,3%. 7. Zwracają uwagę gorsze niż przeciętne wyniki banków o aktywach przekraczających 1 mld zł (jest ich 7 2, bez uwzględniania SBRzR w Wołominie): wynik działalności bankowej zmniejszył się o 9,1% w stosunku do III kwartału 2014 r., koszty operacyjne wzrosły o 2,9%, natomiast rezerwy zmalały o 48,5% czyli o 24,5 mln zł, co stanowiło 53,7% wyniku netto tych banków w III kwartale. W ocenie UKNF przyczyny tego stanu rzeczy są następujące: zbyt szybki rozwój nadmiernie zwiększył ryzyko kredytowe i płynności; bufor kapitałowy jest zbyt niski zaś powolna eliminacja funduszu udziałowego potęguje ryzyko; otwarcie się na nieznane rynki, co jest istotnym czynnikiem ryzyka; zarządy są nieprzygotowane do zarządzania dużą organizacją w przypadku problemów. 2 Spostrzeżenie to dotyczy 6 banków tej grupy. 4

5 Banki zrzeszające 1. Wynik finansowy netto banków zrzeszających wyniósł 34,2% wyniku z III kwartału 2014 r., tj. 29,1 mln zł. 2. Depozyty banków spółdzielczych od wielu lat stanowią ok. 85% sumy bilansowej. Są one głównym powodem wahań sumy bilansowej banków zrzeszających, która zmniejszyła się w stosunku do grudnia 2014 r. o 3,0% (do 29,7 mld zł). 3. Podstawową zmianą po stronie pasywów był spadek zobowiązań wobec sektora finansowego (tj. banków spółdzielczych) o 1 017,0 mln zł. Środki wycofane przez banki spółdzielcze zostały przez nie zaangażowane w akcję kredytową, która przynajmniej w założeniu jest bardziej dochodowa niż depozyty złożone w bankach zrzeszających. Po stronie aktywów najpoważniejszą zmianą było zmniejszenie zaangażowania banków zrzeszających w instrumenty dłużne i kapitałowe (łącznie o 1,3 mld zł, w tym w instrumenty NBP o 1,7 mld zł), co tłumaczyć można zmniejszeniem zobowiązań wobec banków zrzeszonych. Zauważyć też należy zmniejszenie ich należności od sektora niefinansowego oraz instytucji rządowych i samorządowych. 4. Współczynnik wypłacalności banków zrzeszających zwiększył się w stosunku do grudnia 2014 r. z 9,7% do 10,2% (współczynnik Tier I z 7,2% do 7,6%). Konsekwencje upadłości SBRzR w Wołominie. Konsekwencje finansowe przedstawia poniższa tablica: Bank Kwota wypłaty z FOŚG Pomniejszenie podatku CIT Kwota obciążenia wyniku netto za IV kwartał 2015 r. tys. zł BPS SA SGB-Bank SA Razem banki zrzeszające KRAKOWSKI BANK SPÓŁDZIELCZY BANKI SPÓŁDZIELCZE ZRZESZONE Z BANKIEM POLSKIEJ SPÓŁDZIELCZOŚCI S.A BANKI SPÓŁDZIELCZE ZRZESZONE Z SGB-BANKIEM S.A Razem banki spółdzielcze Razem sektor spółdzielczy Szacuje się, na podstawie wyników za III kwartał, że ok. 12 banków spółdzielczych poniesie straty, pięć spośród tych banków jest zobowiązanych do wykonywania programów postępowania naprawczego a jeden z nich miał już stratę we wrześniu. 5

6 2 Wpływ pominięcia danych o SBRzR w Wołominie oraz BS w Lesznowoli na obraz sektora banków spółdzielczych Dane o SBRzR w Wołominie zostały pominięte w następnych punktach niniejszej informacji mimo, że zawieszenie jego działalności zostało ogłoszone w listopadzie 2015 r. niemniej, ze względu na wielkość jego aktywów oraz rozmiary strat jeszcze niepełnych zgłaszanych już w sprawozdaniach za wrzesień, usunięcie danych o tym banku pozwoliło zachować porównywalność danych w analizowanym okresie. Bank Spółdzielczy w Lesznowoli (działający do końca czerwca 2015 r. i przejęty przez SGB-Bank SA) nie miał już tak silnego wpływu na sytuację sektora jako całości, niemniej dane o nim zostały również usunięte z analogicznego powodu, tj. zachowania porównywalności w czasie. Wykres 2.1 Aktywa wszystkich banków spółdzielczych oraz bez usuniętych banków (mld zł) ,5 101,6 101,9 102,6 104,8 108,7 108,5 109, ,3 98,0 98,2 98,8 100,8 104,6 104,4 106, cały sektor sektor bez SBRzR w Wołominie i BS w Lesznowoli We wrześniu 2015 r. nie było już BS w Lesznowoli, zatem jedynym powodem różnicy pomiędzy danymi wszystkich banków, a danymi bez dwóch banków, o których mowa, był w tym kwartale SBRzR w Wołominie. Wykres 2.2 Należności brutto od sektora niefinansowego (mld zł) 65 Należności ogółem brutto 61,5 62, ,3 58,4 59,3 58,7 59,6 56,6 55,9 55,8 56,6 54,2 54, ,9 52,3 51, Należności zagrożone brutto 5,1 4,4 4,4 4,1 4,1 3,4 3,6 3,7 3,3 3,5 3,6 3,7 3,6 3,7 3,7 3, cały sektor sektor bez SBRzR w Wołominie i BS w Lesznowoli cały sektor sektor bez SBRzR w Wołominie i BS w Lesznowoli Warto zwrócić uwagę na dużo wolniejsze tempo zmian należności zagrożonych od sektora niefinansowego w sektorze banków spółdzielczych po wyłączeniu obydwu banków. Wykres 2.3 Udział należności zagrożonych w należnościach od sektora niefinansowego (%) ,5 6,6 6,6 7,0 7,1 7,4 7,2 6,5 6,6 6,6 6,5 6,4 6,5 6,4 6, cały sektor 8,2 sektor bez SBRzR w Wołominie i BS w Lesznowoli 6

7 Wykres 2.4 Wynik netto (mln zł) cały sektor sektor bez SBRzR w Wołominie i BS w Lesznowoli Badanie sprawozdań Banku przez biegłego rewidenta ujawniło rozmiary faktycznych strat. Wyniki badania zostały przekazane KNF w pierwszych dniach listopada 2015 r. zaś Bank ujawnił je w sprawozdaniu za miesiąc październik 2015 r. Są one uwzględnione w danych, za ten miesiąc, publikowanych na stronie KNF. Według tych danych cały sektor banków spółdzielczych na koniec tego miesiąca poniósł stratę w kwocie 991,5 mln zł niemal wyłącznie na skutek strat jednego banku. Wyłączenie danych SBRzR w Wołominie powoduje, że wynik netto sektora na koniec października 2015 r. wynosi 635,6 mln zł. Pokazuje to, jak bardzo jednostkowa sytuacja może zaciemnić obraz całego sektora, czyli 561 pozostałych banków łącznie. 7

8 3 Charakterystyka ogólna sektora spółdzielczego Na koniec III kwartału 2015 r. działały 562 banki spółdzielcze, z czego 202 było zrzeszonych w SGB-Banku SA w Poznaniu, a 359 w BPS SA w Warszawie. Jeden bank, tj. Krakowski Bank Spółdzielczy nie jest zrzeszony. Liczba banków, w stosunku do grudnia 2014 r., zmniejszyła się o 2 wskutek dobrowolnych łączeń banków na podstawie prawa spółdzielczego dokonanych za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego 3. Dodatkowo BS w Lesznowoli został przyłączony z dniem 30 czerwca 2015 r. przez SGB-Bank SA. 3.1 Uwagi metodyczne Tam, gdzie w analizie zastosowano podział banków spółdzielczych na grupy według aktywów oraz funduszy własnych (tablica 2.1.), grupy banków dla kolejnych lat, począwszy od grudnia 2013 r. wydzielone zostały na podstawie danych za wrzesień 2015 r. Pominięte zostały dane o SBRzR w Wołominie mimo, że zawieszenie jego działalności zostało ogłoszona w listopadzie 2015 r. niemniej, ze względu na wielkość jego aktywów oraz rozmiary strat jeszcze niepełnych zgłaszanych już w sprawozdaniach za wrzesień, usunięcie danych o tym banku pozwoliło zachować porównywalność danych w analizowanym okresie. Zatem liczebność banków w tablicy 2.1 wynosi 561, a nie 562. Tabl. 3.1 Liczba banków spółdzielczych wg aktywów (mln zł) i funduszy własnych (mln euro) r. fw<1,0 1,0 fw<1,1 1,1 fw<1,2 1,2 fw<1,3 1,3 fw<1,4 1,4 fw<1,5 1,5 fw<2,0 2,0 fw<3,0 3,0 fw<4,0 4,0 fw<5,0 5,0 fw<10,0 10,0 fw<15,0 fw 15,0 razem a < a < a < a < a < a Razem Sektor spółdzielczy na tle sektora bankowego W przypadku wielkości takich jak: aktywa, fundusze własne, dla sektora niefinansowego, depozyty sektora niefinansowego oraz zatrudnienie udział banków spółdzielczych i zrzeszających jest względnie stabilny. Wykres 3.1 Udział sektora spółdzielczego (banki spółdzielcze i zrzeszające) w sektorze bankowym (%) ,6 38, , ,6 20,0 20,0 37,1 37, , ,0 8,1 8,5 8,1 7,9 8,1 7,6 6,7 8,3 8,5 8,6 8,0 7,9 8,3 6,8 7,4 7,6 aktywa fundusze własne dla sekt. niefinans. 7,5 8,8 8,7 9,2 9,7 9,6 9,5 depozyty sektora niefinansowego 7,4 6,2 6,4 3,9 4,2 5,1 19,3 19,9 20,1 wynik netto zatrudnienie liczba placówek Zwraca uwagę malejący mocno udział wyniku netto sektora, głównie z powodu strat BPS SA. 3 PBS w Policach połączył się z Bankiem Spółdzielczym w Gryfinie (bank przejmujący) oraz Bank Spółdzielczy w Starym Dzikowie połączył się z PBS w Lubaczowie (bank przejmujący). 8

9 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 2,0 3,0 4,0 5,0 10,0 15,0 15,0 + udział w aktywach banków spółdzielczych (%) Wzrost udziału liczby placówek sektora spółdzielczego ogółem wynika z faktu, że od 2012 r. PKO BP SA nie sprawozdaje liczby placówek innych niż oddziały, głównie tzw. agencji. 3.3 Zróżnicowanie banków spółdzielczych Dane o podstawowych wielkościach charakteryzujących banki spółdzielcze wskazują na duże rozwarstwienie tego sektora. Banki o sumie bilansowej mniejszej niż 100 mln zł (236 banków, czyli 41,9% ich liczby) posiadają 13,7% aktywów banków spółdzielczych, w przypadku siedmiu największych banków udział ten wynosi 10,9%. Wykres 3.2 Udział w aktywach banków spółdzielczych grup banków wg funduszy własnych i aktywów r. (%) 22,2 10, ,1 0,2 0,2 0,2 0,0 0,1 0,2 0,3 0,3 0,3 6,5 6,4 3,5 1,1 1,3 0,1 0,6 7,9 2,4 5,1 6,0 1,9 0,6 5,6 9,4 6, aktywa - mln zł fundusze własne - mln euro 3.4 Udziałowcy We wrześniu 2015 r. liczba udziałowców banków wyniosła osób, w tym to osoby fizyczne. Od grudnia 2014 r. zmniejszyła się ona o osób (w tym 166 osób prawnych), zaś od momentu pierwszego badania ankietowego, tj. od marca 2012 r. zmalała o osób, w tym 621 osób prawnych. Fundusz udziałowy opłacony (bilansowy, nie pomniejszony o amortyzację) zmniejszył się o 66,3 mln zł w stosunku do grudnia 2014 r. Jest to negatywny trend, który powinien zostać zatrzymany. Komisja ma nad tym zjawiskiem częściową kontrolę, ponieważ zmniejszenie funduszy własnych wymaga uzyskania zgody KNF, niemniej zgodnie z CRR w przypadku funduszu udziałowego dotyczy to tylko funduszu pozyskanego do końca 2011 r. Fundusz udziałowy opłacony po 2011 r. nie zalicza się do funduszy własnych w sensie ostrożnościowym i może być wypłacany bez zgody KNF podobnie jak kwota zamortyzowanych udziałów. Należy zwrócić uwagę na to, że jako przyczynę pomniejszania się funduszu udziałowego banki występujące o zgodę na pomniejszenie lub te które część wyniku przeznaczają na dywidendę wskazują zmiany regulacyjne dotyczące tego składnika funduszy, tj. aktualny brak możliwości zaliczenia funduszu udziałowego do kapitałów, spodziewaną możliwość zakazu wypłaty udziałów zaliczonych do funduszy własnych czy ograniczenia wynikające z polityki dywidendowej. Fundusz udziałowy bilansowy banków spółdzielczych wyniósł we wrześniu 2015 r. 626,8 mln zł, natomiast zaliczony do funduszy podstawowych Tier 1 wyniósł 381,8 mln zł, tj. 60,9% funduszu bilansowego. Gdyby był zaliczany w całości do funduszy własnych, to łączny współczynnik kapitałowy wyniósłby we wrześniu 2015 r. 16,3%, a nie 16,0%. Trzeba tutaj wspomnieć, że Europejski Urząd Nadzoru Bankowego nie przychylił się do wniosku KNF o uznanie funduszu udziałowego opłaconego za część funduszy własnych kategorii CET I argumentując to tym, że katalog 9

10 przesłanek uzasadniający odmowę wypłaty udziałów wyszczególnionych w art. 10c ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających nie jest otwarty. Na okoliczność tą przedstawiciele KNF zwracali uwagę podczas prac nad przygotowaniem nowelizacji ustawy. Brak notyfikacji pozbawia KNF możliwości żądania dokapitalizowania banku w zakresie najtrwalszych funduszy, ponieważ ewentualne nowe udziały wpłacone przez członków nie będą zaliczone do funduszy CET 1. Wykres 3.3 Dynamika liczby udziałowców osób fizycznych banków spółdzielczych oraz funduszu udziałowego bilansowego i zaliczonego do FW (%) ,0 99,5 99,3 98,5 97,8 97,6 97, ,4 97,1 96,8 93,7 90,5 87,2 84, , ,1 95,9 95, ,6 71,0 67, liczba udziałowców - osób fizycznych 94, , , , ,3 58,1 54,1 51, bilansowy zaliczony do FW Wpływ dużych udziałowców, tj. członków posiadających 5% i więcej funduszu udziałowego, na funkcjonowanie banków spółdzielczych Wskazując na znaczenie funduszu udziałowego wskazać należy na problem znaczącej koncentracji w funduszu udziałowym występujący w niektórych bankach. Członkowie posiadający znaczący pakiet udziałów występują w 181 bankach. Jest ich 461, w tym 332 to osoby fizyczne. Z posiadanych przez UKNF danych nie wynika jednak, że wśród banków wypłacających dywidendę z zysku za 2012 oraz 2013 r., a jednocześnie, w których są tacy udziałowcy, wypłacona dywidenda była istotnie wyższa w stosunku do funduszu udziałowego opłaconego niż w bankach, w których udziałowców takich nie ma. Trzeba też zauważyć, że dość często udziałowcy tacy złożyli w swoich bankach duże depozyty. Wykres 3.4 Odsetek funduszu udziałowego przypadającego na członków posiadających 5% lub więcej kwoty funduszu, według grupa aktywów (%) r , ,5 2,1 1,0 5,5 14,3 4,3 12,6 8,6 9,8 10,2 7,7 5,2 a<50 50 a< a< a< a<1000 a 1000 razem osoby fizyczne osoby prawne Szczególnie duże zaangażowanie tzw. dużych udziałowców występuje w dwóch bankach. 10

11 Wykres 3.5 Przeciętne zaangażowanie w funduszu udziałowym członków posiadających 5% lub więcej kwoty funduszu (tys. zł) r a<50 50 a< a< a< a<1000 a 1000 razem osoby fizyczne osoby prawne Tabl. 3.2 Liczba banków z dużymi udziałowcami według wielkości aktywów r. liczba banków z dużymi udziałowcami liczba dużych udziałowców a < a < a < a < a < a razem W 75 bankach udziałowcami są również inne banki spółdzielcze lub banki zrzeszające, niemniej, zgodnie z CRR te udziały nie mogą być zaliczone do funduszy własnych. Kwota tych udziałów nie jest znacząca: wynosi zgodnie z ankietami nadesłanymi przez banki spółdzielcze 14,7 mln zł (zmniejszyła się o 2,mln zł w porównaniu z grudniem 2014 r.), z tego udziały banków zrzeszających wynoszą 7,9 mln zł. Jest to pozostałość z czasów przed wejściem w życie CRR i nie wiadomo dlaczego udziały te nie zostały jeszcze wypłacone zainteresowanym bankom. 3.5 Zatrudnienie i placówki Zatrudnienie w bankach spółdzielczych i zrzeszających bardzo powoli zmniejsza się i zjawisko to nosi znamiona stałego trendu. We wrześniu 2015 r. w stosunku do grudnia 2014 r. było mniejsze o 1,6% (o 506 etatów; spadło do etatów). Przeciętne zatrudnienie wyniosło 57,2 etatu (w bankach o aktywach większych lub równych 1,0 mld zł 407,6 etatów, w bankach o aktywach mniejszych niż 50 mln zł 17,2 etatu). Przeciętne zatrudnienie w placówkach poza centralami wyniosło 4,1 etatu. Wykres 3.6 Zatrudnienie w bankach spółdzielczych i zrzeszających w okresie od , ,7 32,7 32,7 32,6 32,6 32,4 32,2 32,1 97, , BS; tys. etatów BS; = ,5 2,0 2,0 2,0 2,0 1,9 2,0 1,9 1, BZ; tys. etatów BZ; = We wrześniu 2015 r. liczba placówek (łącznie z centralami) była mniejsza o 17 w porównaniu do grudnia 2014r. (wyniosła 4 746). Przeciętne zatrudnienie w centralach wyniosło 26,8 etatu (w bankach o aktywach większych lub 11

12 równych 1 mld zł 128,6 etatu, w bankach o aktywach mniejszych niż 50 mln zł 13,7 etatu. Przeciętne zatrudnienie w placówkach wyniosło 4,1, 5,8 oraz 2,0 etatu. Placówki banków spółdzielczych (łącznie z centralami) stanowią 38,4% liczby placówek bankowych w Polsce 4. Tak wysoki udział tłumaczy częściowo wysoki wskaźnik C/I w bankach spółdzielczych 3.6 Programy postępowania naprawczego Liczba banków spółdzielczych zobowiązanych do realizacji programów postępowania naprawczego zwiększyła się o 5 w stosunku do końca 2014 r. Postępowania naprawcze rozpoczęło 5 nowych banków, w tym SBRzR w Wołominie (w styczniu 2015 r.) oraz PBS w Ciechanowie, który należy do największych banków spółdzielczych. Wykresy poniższe ukazują znaczenie banków wykonujących programy postępowania naprawczego w sektorze banków spółdzielczych, w szczególności wpływ SBRzR w Wołominie na ich udział w aktywach sektora. Wykres 3.7 Liczba oraz aktywa banków spółdzielczych wykonujących programy postępowania naprawczego bez SBRzR liczba banków na programie liczba pozostałych banków ,8 81,6 2,5 4,2 92,0 98,2 4,6 6,6 98,8 10,6 98,8 7, bez SBRzR aktywa pozostałych banków (mld zł) aktywa banków na programie (mld zł) ,7 95,1 95,3 93,7 90,3 93,1 3,3 4,9 4,7 6,3 9,7 6, aktywa pozostałych banków (%) bez SBRzR aktywa banków na programie (%) 4 Bez placówek innych niż oddziały w PKO BP SA. 12

13 4 Bilanse banków spółdzielczych i zrzeszających w kontekście ich wzajemnych relacji Bilanse banków spółdzielczych i zrzeszających są bardzo silnie ze sobą powiązane. We wrześniu 2015 r. 85,0% pasywów banków zrzeszających stanowiły zobowiązania wobec banków zrzeszonych natomiast w aktywach banków zrzeszonych 22,7% stanowiły należności od banków zrzeszających. W szczególności oznacza to, że wahania sumy bilansowej banków zrzeszających spowodowane są głównie przez wahania stanu depozytów banków spółdzielczych złożonych w bankach zrzeszających. Wykres 4.1 Struktura bilansów banków spółdzielczych i zrzeszających wrzesień 2015 r. (%) ,3 8,1 11,3 5,7 55,0 22,7 Aktywa 44,3 3,3 37,8 6,5 banki spółdzielcze banki zrzeszające pozostałe aktywa instrumenty dłużne i kapitałowe należności od iris należności od sektora niefinansowego ,5 10 należności od sektora finansowego 0 1,6 banki spółdzielcze 2,1 1,3 4,1 10,2 1,1 8,5 7,7 Pasywa 85,0 banki zrzeszające pozostałe pasywa kapitały zobowiązania wobec iris zobowiązania wobec sektora niefinansowego zobowiązania wobec sektora finansowego Suma bilansowa banków zrzeszających zmniejszyła się w stosunku do grudnia 2014 r. o 3,0% (do 29,7 mld zł) zaś banków spółdzielczych zwiększyła się o 5,5% (do 106,3 mld zł). 4.1 Banki zrzeszające Wykres 4.2 Zmiany bilansu banków zrzeszających Banki zrzeszające - aktywa, grudzień 2014 r.: ,5 mln zł Banki zrzeszające - pasywa, grudzień 2014 r.: ,5 mln zł należności od sektora finansowego 426,0 zobowiązania wobec sektora finansowego ,0 należności od sektora niefinansowego - 215,0 zobowiązania wobec sektora niefinansowego 90,4 należności od iris instrumenty dłużne i kapitałowe - NBP instrumenty dłużne i kapitałowe - SP ,3-93,6-908,2 mln zł 519,3 zobowiązania wobec iris kapitał akcyjny / udziałowy 23,5 24,1 instrumenty dłużne i kapitałowe - pozostałe - 120,5 pozostałe kapitały - 11,2 pozostałe aktywa 245,8 pozostałe pasywa - 17,9 Banki zrzeszające - aktywa, wrzesień 2015 r.: ,3 mln zł Banki zrzeszające - pasywa, czerwiec 2015 r.: ,3 mln zł Podstawową zmianą po stronie pasywów był spadek zobowiązań wobec sektora finansowego (tj. banków spółdzielczych) o 1 017,0 mln zł. Środki wycofane przez banki spółdzielcze zostały przez nie zaangażowane w akcję kredytową (zob. wykres 3.3), która przynajmniej w założeniu jest bardziej dochodowa niż depozyty złożone w bankach zrzeszających. Po stronie aktywów najpoważniejszą zmianą było zmniejszenie zaangażowania banków zrzeszających w instrumenty dłużne i kapitałowe (łącznie o 1,3 mld zł, w tym w instrumenty NBP o 1,7 mld zł), co tłumaczyć można zmniejszeniem zobowiązań wobec banków zrzeszonych. Zauważyć też należy zmniejszenie ich należności od sektora niefinansowego oraz instytucji rządowych i samorządowych. 13

14 4.2 Banki spółdzielcze W bankach spółdzielczych zauważalny jest przede wszystkim przyrost zobowiązań wobec sektora niefinansowego, co nastąpiło kosztem zmniejszenia się należności od sektora finansowego, czyli głównie od banków zrzeszających. Silnie wzrosły również zobowiązania wobec sektora rządowego i samorządowego, niemniej w tym przypadku mamy do czynienia z sezonowymi wahaniami depozytów tego sektora należy spodziewać się ich dużego zmniejszenia w ostatnim kwartale 2015 r. Wykres 4.3 Zmiany bilansu banków spółdzielczych Banki spółdzielcze - aktywa, grudzień 2014 r.: ,9 mln zł należności od sektora finansowego ,3 Banki spółdzielcze - pasywa, grudzień 2014 r.: ,9 mln zł pozostałe pasywa 532,3 należności od sekt niefin 3 748,7 pozostałe kapitały 512,3 należności od iris 39,9 instr. dłużne i kapitałowe - NBP 1 183, ,5 mln zł kapitał akcyjny / udziałowy - 50,5 instr. dłużne i kapitałowe - SP 423,2 zobowiązania wobec iris 1 349,9 instr. dłużne i kapitałowe - pozostałe 1 215,2 zobowiązania wobec sektora niefinansowego 3 172,3 pozostałe aktywa 380,6 zobowiązania wobec sektora finansowego - 21,8 Banki spółdzielcze - aktywa, wrzesień 2015 r.: ,5 mln zł Banki spółdzielcze - pasywa, wrzesień r.: , mln zł 200 Zasygnalizować trzeba również zmniejszenie należności od banków (głównie zrzeszających) oraz wzrost zobowiązań wobec sektora niefinansowego. Większość uzyskanych w ten sposób środków banki spółdzielcze zaangażowały w akcję kredytową oraz w instrumenty dłużne i kapitałowe. Wykres 4.4 Instrumenty dłużne w bankach spółdzielczych mln zł instrumenty NBP i SP pozostałe instrumenty Szacuje się, że we wrześniu 2015 r. ponad 80% portfela pozostałych instrumentów to instrumenty emitowane przez instytucje finansowe, ok 10% przez instytucje niefinansowe oraz ok. 10% przez instytucje samorządowe. Oznacza to, że banki spółdzielcze wybierają przede wszystkim bezpieczne instrumenty. Przyrost akcji kredytowej dla sektora niefinansowego spowodował niewielkie zwiększenie relacji / depozyty w bankach spółdzielczych we wrześniu 2015 r. (71,4%) w stosunku do grudnia 2014 r. (69,6%). Niemniej nadwyżka depozytów nad kredytami pozostaje w dalszym ciągu duża. 14

15 Tabl. 4.1 Przeciętne koszty odsetkowe depozytów sektora niefinansowego według grup aktywów w bankach spółdzielczych oraz depozytów banków spółdzielczych w bankach zrzeszających (%). Na podstawie danych RWEF. Koszt depozytów banków w bankach zrzeszających Koszt depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych bieżące terminowe bieżące terminowe ,51 3,22 0,67 3,66 I-III ,45 2,49 0,54 2,79 I-VI ,45 2,48 0,53 2,75 I-IX ,45 2,46 0,54 2, ,44 2,35 0,52 2,65 I-III ,38 1,76 0,38 2,17 I-VI ,49 1,63 0,35 2,00 I-IX ,58 1,58 0,33 1,92 Szybszy spadek oprocentowania depozytów banków w bankach zrzeszających niż depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych zwłaszcza depozytów terminowych w połączeniu ze zmniejszaniem się stopy zwrotu od kredytów dla sektora niefinansowego, stanowi zagrożenie dla wyników banków. Zagrożenie to zaczęło się materializować w 2015 r. co jest konsekwencją wadliwego modelu biznesowego stosowanego w latach Należności brutto banków spółdzielczych i zrzeszających Należności banków spółdzielczych od trzech sektorów (finansowego, niefinansowego oraz rządowego i samorządowego) wzrosły o 2,7% w stosunku do grudnia 2014 r., w tym należności zagrożone o 5,8% ich udział w należnościach ogółem zwiększył się w niewielkim stopniu z 4,1% w grudniu 2014 r. do 4,2% we wrześniu 2015 r. Analogiczne należności banków zrzeszających zwiększyły się o 1,4%, natomiast należności zagrożone zmalały o 1,7%. Udział należności zagrożonych zmniejszył się z 19,6% w grudniu 2014 r. do 19,0% we wrześniu 2015 r. Należności zagrożone w bankach spółdzielczych i zrzeszających występują niemal wyłącznie w sektorze niefinansowym, w pozostałych dwóch sektorach są to wielkości nieistotne. 5.1 Należności od sektora finansowego Należności banków spółdzielczych od sektora finansowego zmniejszyły się o 5,8%, do 24,2 mld zł, z tego 98,7% stanowią należności od banków, głównie zrzeszających. Trwa przebudowa struktury, co powinno wpływać z jednej strony na wyniki banków zrzeszających, z drugiej także na wyniki banków spółdzielczych jeżeli będzie to pozostawało w związku z poprawa jakości zarządzania ryzykiem kredytowym. Należności zagrożone (wyłącznie od instytucji niebankowych) wzrosły o 201,0%, ich udział zwiększył się, niemniej zarówno w grudniu 2014 r., jak i we wrześniu 2015 r. nie były one istotne (poniżej 0,03%). Należności banków zrzeszających od sektora finansowego zwiększyły się w tym samym okresie o 27,4% (z 1,5 mld zł do 2,0 mld zł). Udział należności zagrożonych (występują tylko w BPS SA) zwiększył się z 1,1% do 1,5%. Należności te są niemal w całości wyrezerwowane. 15

16 5.2 Należności od sektora niefinansowego Podmiotowy układ należności Banki spółdzielcze Należności od sektora niefinansowego wzrosły w ciągu trzech kwartałów o 6,8%, do 59,6 mld zł. Wykres 5.1 Banki spółdzielcze, wg podmiotów - dynamika należności od sektora niefinansowego, = ,0 120, ,4 113,7 110,0 105,4 103,2 102,2 100,8 99, Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Ogółem Najszybciej rosły należności od osób prywatnych i przedsiębiorstw (w ciągu trzech kwartałów odpowiednio o 9,3% i 8,2%). Jakość należności od osób prywatnych powoli rośnie i prawdopodobnie jest to jedną z przyczyn zwiększającego się zainteresowania banków spółdzielczych ta grupą klientów. Tempo wzrostu należności od rolników indywidualnych zwiększyło się wyraźnie w II kwartale 2015 r. Jest to zjawisko o charakterze sezonowym. Praktycznie zatrzymało się w III kwartale. Wykres 5.2 Banki spółdzielcze, struktura należności od sektora niefinansowego wg podmiotów (%) 100 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0, ,6 29,9 29,8 29,6 29,7 28,8 29,3 28, ,7 21,4 21,4 21,6 21,9 21,9 22,0 22,4 16,9 17,0 17,0 16,9 16,7 16,9 16,6 16, ,8 30,7 30,9 31,0 30,9 31,5 31,2 31, Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. Dobra jakość należności od rolników oraz ich wolumen przesądzają o niższym udziale należności zagrożonych od sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych (6,3% we wrześniu 2015 r.), niż w bankach komercyjnych (8,0%). Kredyty preferencyjne stanowią 50,0% należności banków spółdzielczych od rolników, zaś udział kredytów zagrożonych w kredytach preferencyjnych wynosi 0,8%. 16

17 Udział rolników w należnościach od sektora niefinansowego systematycznie zmniejsza się. Wykres 5.3 Banki spółdzielcze jakość należności od sektora niefinansowego wg podmiotów (%) ,7 10,8 9,0 9, ,5 6,3 5,4 4,1 2 1,9 1,3 1,7 1, Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. Ogółem Zwraca uwagę fakt, że należności od rolników w bankach komercyjnych rosną dużo szybciej niż w bankach spółdzielczych. Wolumen tych należności wzrósł w bankach spółdzielczych o 1,6 mld zł w stosunku do końca 2013 r. zaś w bankach komercyjnych o 3,7 mld zł. Ich wolumeny na koniec września 2015 r. w bankach spółdzielczych i komercyjnych są porównywalne (odpowiednio 17,2 mld zł oraz 14,2 mld zł). Jak widać banki komercyjne wykazują coraz większe zainteresowanie tym rynkiem, szczególnie gospodarstwami tzw. towarowymi, których liczbę szacuje się na 350 tys. Wykres 5.4 Banki komercyjne, wg podmiotów - dynamika należności od sektora niefinansowego, = , ,1 117,7 114,0 110,9 104,9 103,5 102,0 101, , Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Ogółem Banki zrzeszające W przypadku banków zrzeszających odnotować należy zmianę polityki kredytowej, której jedną z przyczyn są niskie współczynniki wypłacalności banków zrzeszających. Skutkiem tego jest zmniejszenie się apetytu na ryzyko a w konsekwencji zauważalny spadek wolumenu należności od sektora niefinansowego, zwłaszcza przedsiębiorstw i rolników. 17

18 Zauważalne przyspieszenie tempa wzrostu należności od osób prywatnych i przedsiębiorców w ciągu III kwartału spowodowane jest głównie przejęciem Banku Spółdzielczego w Lesznowoli przez SGB-Bank SA, co spowodowało również wyraźne pogorszenie jakości należności od tych grup klientów. Wykres 5.5 Banki zrzeszające, wg podmiotów - dynamika należności od sektora niefinansowego = , ,8 99, ,1 98,1 97,4 96,5 96,4 95, Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Ogółem 91,9 Wykres 5.6 Banki zrzeszające, struktura należności wg podmiotów (%) 100 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0, ,2 15,1 15,3 15,0 15,3 15,0 15,1 15, ,6 9,8 10,1 10,3 10,8 10,9 11,5 12,1 7,3 7,2 7,2 7,3 7,5 7,6 7,8 8, ,6 67,7 67,1 67,1 66,2 66,2 65,4 64, Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. Podobnie, jak w przypadku banków spółdzielczych, należności od przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych łącznie dominują w strukturze podmiotowej należności od sektora niefinansowego banków zrzeszających. Niemniej, należności od tych klientów są najbardziej ryzykowne i w jednych i w drugich bankach, przy czym w bankach zrzeszających odznaczają się one dużo gorszą jakością niż w spółdzielczych. 18

19 Wykres 5.7 Banki zrzeszające jakość należności od sektora niefinansowego wg podmiotów (%) 30 26, ,3 28,9 28,2 23,2 20 Przejęcie BS w Lesznowoli przez SGB-Bank SA ,7 7,3 9,7 6,9 0 2, Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. Ogółem 1,0 Dużo gorszą jakością w bankach zrzeszających odznaczają się również należności od osób prywatnych i rolników indywidualnych. Zła jakość należności od sektora niefinansowego jest przede wszystkim problemem BPS SA, który realizuje program postępowania naprawczego. Udział należności zagrożonych od sektora niefinansowego wynosi w tym banku 28,4% zmniejszył się o 0,4 pp w ciągu trzech kwartałów, natomiast w SGB-Banku SA wyniósł on 14,8% wzrost o 0,5 pp. w stosunku do końca 2014 r. i o 1,9 pp. w stosunku od 30 czerwca 2015 r., czyli daty przejęcia BS w Lesznowoli Rodzajowy układ należności Banki spółdzielcze W rodzajowym układzie należności banków spółdzielczych ogółem zauważyć można szybki wzrost kredytów na nieruchomości mieszkaniowe oraz na pozostałe nieruchomości (łącznie z komercyjnymi, które stanowią niewielki ich odsetek). Kredyty na nieruchomości ogółem stanowią 28,2% należności od sektora niefinansowego. Jakość tych należności jest porównywalna z ich jakością w komercyjnych bankach krajowych. Wykres 5.8 Banki spółdzielcze ogółem dynamika należności wg rodzajów = ,6 121, ,0 116,4 112,0 109, ,5 103,1 101,7 102,3 102,2 99, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne ogółem 19

20 Największe znaczenie pod względem udziału w portfelu kredytowym od sektora niefinansowego mają inwestycyjne (31,8% portfela w czerwcu 2015 r.). Duża ich część to tzw. pomostowe na inwestycje finansowane częściowo przez ARiMR ze środków unijnych po zakończeniu inwestycji. Odznaczają się one dobrą jakością. Wykres 5.9 Banki spółdzielcze ogółem struktura należności wg rodzajów (%) ,6 2,6 2,7 2,6 2,7 2,7 2,7 2, ,0 32,8 32,3 32,1 32,3 31,9 32,0 31, ,6 10,2 10,1 10,1 10,0 9,8 9,8 9, ,4 27,7 28,3 28,3 27,4 27,7 27,7 27, ,3 14,4 14,3 14,4 14,8 15,0 15,0 15,0 12,2 12,2 12,2 12,5 12,8 12,8 12,8 13, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne pozostałe należności Również operacyjne mają duże znaczenie dla banków spółdzielczych (27,5% portfela). Ich jakość jest gorsza niż jakość kredytów inwestycyjnych. Są to bardzo często linie kredytowe, które podobnie jak karty kredytowe odznaczają się w dużej części nieregularną spłacalnością. Wykres 5.10 Banki spółdzielcze ogółem jakość należności wg rodzajów (%) 10 9,1 9 8, ,8 7,3 6,6 6,5 6,3 5, ,4 3,8 4,5 3 3, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne ogółem Banki zrzeszające W rodzajowym układzie należności banków zrzeszających dominują inwestycyjne i operacyjne podobnie jak w bankach spółdzielczych. 20

21 Wykres 5.11 Banki zrzeszające dynamika należności wg rodzajów = , , ,2 102,5 98,1 102,4 97,6 96,4 96,1 88,8 80, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne ogółem Dużym udziałem w należnościach od sektora niefinansowego banków zrzeszających odznaczają się mieszkaniowe i na pozostałe nieruchomości. Wykres 5.12 Banki zrzeszające, struktura należności wg rodzajów (%) ,6 2,5 2,3 2,0 1,8 1,6 1,4 1, ,5 48,3 48,5 42,7 43,9 44,3 44,3 40, ,2 2,1 2,2 30,7 30,1 29,9 2,2 2,2 2,2 2,2 29,7 28,8 28,8 28,4 2,3 28, ,1 15,0 14,6 14,2 14,1 8,7 9,4 9,1 7,3 7,6 8,1 8,3 8,7 8,9 9,5 10, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne pozostałe należności Wykres 5.13 Banki zrzeszające jakość należności od sektora niefinansowego wg rodzajów (%) ,9 20,7 19,6 19,1 19,0 29,2 27,0 23,2 21,4 20, ,5 7, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne ogółem Wszystkie rodzaje kredytów z wyjątkiem mieszkaniowych odznaczają się dużymi udziałami należności zagrożonych. 21

22 5.3 Odpisy na należności zagrożone od sektora niefinansowego i podstawa tworzenia rezerw celowych Relacja odpisów na należności do należności zagrożonych banków spółdzielczych zmniejszyła się z 30,1% w grudniu 2014 r. do 29,3% we wrześniu 2015 r. (przy przeciętnym poziomie w sektorze banków komercyjnych równym 54,4%). Zmniejszanie się poziomu odpisów jest zjawiskiem o tyle niepokojącym, że w tym samym czasie należności zagrożone rosną szybciej niż należności ogółem. Wykres 5.14 Udział należności zagrożonych i poziom wyrezerwowania (%) 6,5 32,3 32,5 6,0 5,5 31,2 32,0 31,5 31,0 5,0 30,3 30,1 30,5 30,0 4,5 29,4 29,3 29,5 4,0 29,0 3,5 3,0 5,3 5,7 6,3 6,5 6,4 6, ,5 28,0 27,5 udział zagrożonych wyrezerwowanie Poziom wyrezerwowania, począwszy od grupy banków o aktywach między 50, a 100 mln zł, zmniejsza się wraz ze wzrostem sumy bilansowej. Najniższy występuje w grupie banków o aktywach większych lub równych 1,0 mld zł (21,7%) przy poziomie jakości należności w tych bankach zdecydowanie niższym niż w pozostałych (por. wykres 5.15 oraz załączniki 6 i 7). Wykres 5.15 Udział należności zagrożonych i poziom wyrezerwowania według grup banków (%) ,6 36,5 37,4 34, ,5 21,7 3,5 3,1 3,8 3,2 4,6 4,3 5,9 5,4 8,3 8,5 10,9 12,2 a>50 50 a< a< a< a<1000 a 1000 udział zagrożonych udział zagrożonych wyrezerwowanie wyrezerwowanie W bankach zrzeszających poziom wyrezerwowania jest równy 31,5% i w przeciwieństwie do banków spółdzielczych rośnie od 2013 r. Przyrost spowodowany był dotworzeniem dużej kwoty rezerw celowych w obydwu bankach. Zmniejszanie się poziomu wyrezerwowania należności w bankach spółdzielczych jest skorelowane z systematycznym obniżaniem się relacji podstawy tworzenia rezerw do należności zagrożonych. Oznacza to, że 22

23 banki w coraz większym stopniu stosują różnego rodzaju zabezpieczenia dopuszczone w odpowiednim rozporządzeniu Ministra Finansów 5. Praktyka dowodzi jednak, że realizacja tych zabezpieczeń często jest problematyczna, zwłaszcza jeśli chodzi zabezpieczenia oparte na operatach szacunkowych, a prawie zawsze czasochłonna. Wykres 5.16 Relacja podstawy tworzenia rezerw celowych do należności zagrożonych od sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych (%) ,2 43,2 35,9 40,4 33,9 38,1 32,7 36,4 31,7 37,7 33,7 35, ,9 39,7 27,5 37,3 27,9 35, poniżej standardu wątpliwe stracone zagrożone 25,0 34,0 24,8 34,7 25,9 33,9 W stosunku do banków o najniższym poziomie wyrezerwowania należności skierowane zostało żądanie przekazania informacji umożliwiającej weryfikację formalnej poprawności działań podjętych przez banki w tym zakresie. Tego typu działania podejmowane są również w trakcie ocen kwartalnych banków. UKNF skierował również do banków zrzeszających oraz zrzeszonych pisma wzywające do ujednolicenia i racjonalizacji procedur wyceny zabezpieczeń przyjmowanych przez banki jako pomniejszenia podstawy tworzenia rezerw celowych. W wyniku tych działań w obydwu zrzeszeniach podjęte zostały prace zmierzające do ujednolicenia stosowanych procedur wyceny zabezpieczeń, szczególnie hipotecznych, zgodnie z rekomendacją S. Wdrożenie ujednoliconych procedur oraz weryfikacja wartości zabezpieczeń zgodnie z przyjętymi procedurami mają rozpocząć się w I kwartale 2016 r. Dodatkowo, BPS SA został wezwany do weryfikacji wyceny obligacji spółek Development S.A. oraz Trust S.A. i ujednolicenia zasad tworzenia przez banki zrzeszone rezerw na wyemitowane na bazie tych obligacji certyfikaty. 5 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2008 r.) 23

24 Wykres 5.17 Wskaźnik C/I oraz poziom wyrezerwowania należności zagrożonych w bankach spółdzielczych oraz komercyjnych (%) ,9 76,3 73,8 72, ,3 69,5 65, ,0 pp 54, , ,6 36,5 37,4 34,2 24,5 21,7 29,3-2,1 pp 10 a>50 50 a< a< a< a<1000 a 1000 BS BK C/I (%) wyrezerwowanie (%) Wykres powyższy wskazywałby na to, że wysoki wskaźnik C/I w bankach spółdzielczych, czyli wysokie koszty działania w porównaniu z bankami komercyjnymi jest przeszkodą w tworzeniu wyższych rezerw na należności. 5.4 Należności od sektora instytucji rządowych i samorządowych Należności banków spółdzielczych od instytucji rządowych i samorządowych wzrosły od grudnia 2014 r. o 0,7%, (o 40 mln zł) i wyniosły 6,0 mld zł, z tego 99,5% stanowią należności od instytucji samorządowych. Należności zagrożone zwiększyły się o 10,6% niemniej ich udział pozostał na poziomie 0,1%. Należności od sektora instytucji rządowych i samorządowych w bankach zrzeszających wyniosły 1,0 mld zł i zmniejszyły się w stosunku do grudnia 2014 r. o 0,1 mld zł. Udział należności zagrożonych wyniósł 2,0%. 24

25 6 Źródła finansowania Zobowiązania banków spółdzielczych wobec trzech sektorów (finansowego, niefinansowego oraz rządowego i samorządowego) wyniosły we wrześniu 2015 r. 93,3 mld zł i wzrosły w stosunku do grudnia 2014 r. o 5,8%. Depozyty stanowiły 98,2% zobowiązań. Analogiczne zobowiązania banków zrzeszających wyniosły 28,1 mld zł, zmniejszyły się o 3,1%. Depozyty stanowiły 93,1% zobowiązań. 6.1 Banki spółdzielcze Depozyty w bankach spółdzielczych do I kw r. wykazywały stałą tendencję wzrostową. W drugim kwartale nastąpiło zahamowanie tej tendencji, zaś w trzecim ponowny wzrost. Wykres 6.1 Dynamika depozytów banków spółdzielczych = ,4 118,4 115,2 113, ,8 104,3 101, ,6 103, , sektor finansowy sektor niefinansowy bez os. pryw. osoby prywatne instytucje rządowe i samorządowe ogółem depozyty Dynamika depozytów w bankach spółdzielczych jest zdeterminowana głównie depozytami osób prywatnych, które stanowią ok. 2/3 depozytów w tych bankach. Wykres 6.2 Struktura depozytów banków spółdzielczych (%) 100 8,5 9,7 9,8 9,8 7,8 8,4 8,3 8, ,7 65,3 66,1 66,2 66,5 66,6 67,0 66, ,3 24,5 23,7 23,5 25,2 24,5 24,1 24,2 0 0,5 0,4 0,5 0,5 0,5 0,4 0,6 0, instytucje rządowe i samorządowe osoby prywatne sektor niefinansowy bez os. pryw. sektor finansowy 6.2 Banki zrzeszające Ścisłe związki między bankami spółdzielczymi, a zrzeszającymi (przypomnieć trzeba, że 85,0% pasywów banków zrzeszających to zobowiązania wobec banków zrzeszonych, zaś 22,7% aktywów banków spółdzielczych to należności od banków zrzeszających) znajdują swoje odbicie w strukturze depozytów przyjętych przez banki 25

26 zrzeszające. Depozyty złożone przez banki spółdzielcze stanowią 89,6% depozytów przyjętych przez banki zrzeszające. Wykres 6.3 Struktura depozytów banków zrzeszających (%) 100 0,9 4,1 1,0 4,0 1,3 1,4 4,4 1,1 4,4 4,3 1,0 4,3 1,0 4,6 1,3 5,1 3,5 3,1 3,5 3,6 3,8 3,6 3,8 90 4, ,5 91,9 90,8 90,6 90,8 91,1 90,6 89, sektor finansowy sektor niefinansowy bez os. pryw. osoby prywatne instytucje rządowe i samorządowe Z uwagi na swoją specyfikę i ustawowo określoną rolę banki zrzeszające w praktyce mogą ograniczyć źródła finansowania do depozytów pozyskanych z banków spółdzielczych. Dynamika depozytów ogółem jest niemal w całości zdeterminowana przez depozyty banków zrzeszonych (podobnie jak dynamika depozytów w bankach zrzeszających jest zdeterminowana przez depozyty banków spółdzielczych). Wykres 6.4 Dynamika depozytów banków zrzeszających = ,5 107,1 109,2 103, ,7 100,5 99, ,6 87,2 85, sektor finansowy osoby prywatne ogółem depozyty sektor niefinansowy bez os. pryw. instytucje rządowe i samorządowe 26

27 6.3 Depozyty według terminów Dynamika depozytów bieżących sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych wyprzedzała dynamikę depozytów terminowych. Oznacza to, że w sytuacji malejących stóp procentowych klienci banków coraz częściej decydują się na lokowanie środków na bieżących rachunkach oszczędnościowych. Wykres 6.3 Dynamika depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych = 100, według terminów ,1 113, ,9 107,6 103,5 102, bieżące terminowe razem Wykres 6.4 Struktura depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych (%), według terminów ,3 56,7 57,0 57,6 55,7 55,1 54,9 54, ,7 43,3 43,0 42,4 44,3 44,9 45,1 45, bieżące terminowe Dynamika depozytów bieżących złożonych przez banki spółdzielcze w bankach zrzeszających również zdecydowanie wyprzedza dynamikę depozytów terminowych. W tym przypadku najprawdopodobniej decydują o tym względy płynnościowe, tzn. konieczność utrzymania płynności krótkoterminowej. Wykres 6.5 Dynamika depozytów sektora finansowego w bankach zrzeszających = 100, według terminów , ,0 103, ,6 85, bieżące terminowe razem 76,2 27