Informacja o sytuacji banków spółdzielczych i zrzeszających w I kwartale 2015 r.

Transkrypt

1 Informacja o sytuacji banków spółdzielczych i zrzeszających w I kwartale 2015 r. URZĄD KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO WARSZAWA, lipiec 2015 r.

2 Spis treści 1 Najważniejsze spostrzeżenia i wnioski Charakterystyka ogólna sektora spółdzielczego Uwagi metodyczne Sektor spółdzielczy na tle sektora bankowego Zróżnicowanie banków spółdzielczych Udziałowcy Wpływ dużych udziałowców, tj. członków posiadających 5% i więcej funduszu udziałowego, na funkcjonowanie banków spółdzielczych Zatrudnienie i placówki Programy postępowania naprawczego Bilanse banków spółdzielczych i zrzeszających w kontekście ich wzajemnych relacji Banki zrzeszające Banki spółdzielcze Należności brutto banków spółdzielczych i zrzeszających Należności od sektora finansowego Należności od sektora niefinansowego Podmiotowy układ należności Banki spółdzielcze Banki zrzeszające Rodzajowy układ należności Banki spółdzielcze Banki zrzeszające Odpisy na należności zagrożone od sektora niefinansowego i zabezpieczenia Należności od sektora instytucji rządowych i samorządowych Źródła finansowania Banki spółdzielcze Banki zrzeszające Wyniki finansowe i efektywność Zmiany wyniku finansowego netto Zmiany wyniku odsetkowego Efektywność Fundusze własne Ustawa o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz niektórych innych ustaw Zmiany w zakresie funduszu udziałowego Model funkcjonowania zrzeszeń: zrzeszenie zintegrowane oraz IPS. Konsekwencje wyboru Spis wykresów Spis tablic Spis załączników

3 1 Najważniejsze spostrzeżenia i wnioski Banki spółdzielcze 1. Wynik finansowy netto banków spółdzielczych w I kw r. obniżył się o 2,7% w stosunku do I kw r. do 216,0 mln zł. Banki spółdzielcze w dalszym ciągu zmniejszały koszty odsetkowe, niemniej w stopniu niewystarczającym do skompensowania zmniejszenia przychodów odsetkowych przede wszystkim od sektora finansowego (banki zrzeszające) oraz instytucji rządowych i samorządowych. Zmiany wyniku z tytułu prowizji oraz pozostałego wyniku pozaodsetkowego nie wyrównały zmniejszenia wyniku odsetkowego. W konsekwencji wynik działalności bankowej zmniejszył się o 0,9%. Jednocześnie koszty operacyjne wzrosły o 3,6%. Część banków rozwiązała rezerwy celowe podwyższając wynik netto. 2. W bankach spółdzielczych zauważalny jest przede wszystkim przyrost zobowiązań wobec sektora niefinansowego. Jest on już drugi kwartał z rzędu wyższy, niż wzrost należności od tego sektora. Silnie wzrosły również zobowiązania wobec sektora rządowego i samorządowego, niemniej w tym przypadku mamy do czynienia z sezonowymi wahaniami depozytów tego sektora należy spodziewać się ich dużego zmniejszenia w drugim półroczu 2015 r. 3. Wzrost zobowiązań wobec sektora niefinansowego przełożył się w pierwszej kolejności na zwiększenie salda instrumentów dłużnych, następnie należności od banków zrzeszających, a dopiero w trzeciej kolejności na zwiększenie akcji kredytowej, co oznacza kolejny kwartał spadku relacji / depozyty we wszystkich grupach banków spółdzielczych wyróżnionych wg wielkości aktywów, z wyjątkiem grupy banków o aktywach powyżej 1 mld zł. 4. Rośnie udział należności od przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych w należnościach od sektora niefinansowego. W I kw r. wyniósł on 50,6%. Zmniejsza się natomiast udział należności od rolników indywidualnych. W przypadku należności od rolników indywidualnych należy zwrócić uwagę na ich niewielką dynamikę (przy zbliżonych wolumenach) w porównaniu z bankami komercyjnymi: w stosunku do grudnia 2013 r. dynamika tych należności w bankach komercyjnych wyniosła 122,6% zaś w spółdzielczych 104,0% z tendencją malejącą. 5. Jakość należności od sektora niefinansowego pogorszyła się w porównaniu z grudniem 2014 r. Udział należności zagrożonych zwiększył się z 7,0% do 7,4% przy jednoczesnym zmniejszeniu poziomu wyrezerwowania z 27,2% w grudniu 2014 r. do 26,6% w marcu 2015 r. 6. Przeciętny współczynnik wypłacalności wyniósł w marcu 2015 r. 15,6% (w grudniu 2014 r. 15,8%). Należy zasygnalizować, że bez stosowania tzw. współczynnika wsparcia w przypadku należności od MŚP (art. 501 CRR) wyniósłby on 14,1%. Banki zrzeszające 1. Wynik finansowy netto banków zrzeszających wyniósł 13,0% wyniku z I kw r., tj. 5,0 mln zł. 2. W bilansach banków zrzeszających podstawową zmianą po stronie pasywów był przyrost zobowiązań wobec sektora finansowego (tj. banków spółdzielczych) o 809,3 mln zł. Przyrostu tego nie należy wiązać z wprowadzonym na początku roku mechanizmem minimalnego depozytu (podstawą oprocentowania minimalnego depozytu jest stopa WIBID 1M). Oprocentowanie pozostałych środków równe jest stopie WIBID dla terminu lokaty. 3

4 3. Po stronie aktywów powyższa zmiana zobowiązań wobec sektora finansowego związana była z przyrostem instrumentów dłużnych NBP i Skarbu Państwa. Zauważyć też należy zmniejszenie należności od sektora niefinansowego oraz instytucji rządowych i samorządowych. 4. Łączny współczynnik kapitałowy banków zrzeszających wyniósł 10,0%, współczynnik Tier I 7,6%. W grudniu 2014 r. odpowiednio 99,% i 7,1% 4

5 2 Charakterystyka ogólna sektora spółdzielczego Liczba banków, w stosunku do grudnia 2014 r., zmniejszyła się o 2 wskutek dobrowolnych łączeń banków na podstawie prawa spółdzielczego dokonanych za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego. W jednym przypadku uzasadnienie wniosku o zgodę na połączenie było następujące: wysoka nadwyżka depozytów nad kredytami i niemożność jej wykorzystania w akcji kredytowej oraz wzrastające wymagania nadzorcze odnośnie zarządzania ryzykami, którym trudno sprostać małym bankom z powodu ograniczeń kadrowych, wzrastające koszty nowoczesnych technologii informatycznych oraz wzrastające potrzeby klientów banków zarówno pod względem sumy zaangażowania, jak i nowoczesnych sposobów obsługi. Według założeń połączenie umożliwi stabilny rozwój Banku oraz zwiększy konkurencyjność na rynku lokalnym. W drugim przypadku uzasadnienie było podobne: a) połączenie banków stworzy możliwość podejmowania działań prowadzących do zwiększenia skali działalności. Większa siła kapitałowa utworzonej jednostki wpłynie na możliwość pozyskania nowych klientów z dotychczasowego terenu działania, których potrzeby kredytowe przekraczały do tej pory możliwości obu banków. b) połączenie spowoduje większą dywersyfikację portfela kredytowego. Obecnie występuje znaczna różnica w strukturze podmiotowej klientów obsługiwanych przez łączące się banki. c) konsolidacja banków pozwoli również ograniczyć koszty działania, w szczególności koszty wynagrodzeń oraz koszty ponoszone na utrzymanie organów statutowych. Na koniec I kwartału 2015 r. działały 563 banki spółdzielcze, z czego 203 było zrzeszonych w SGB-Banku SA w Poznaniu, a 359 w BPS SA w Warszawie. Jeden bank, tj. Krakowski Bank Spółdzielczy nie jest zrzeszony. 2.1 Uwagi metodyczne Tam, gdzie w analizie zastosowano podział banków spółdzielczych na grupy według aktywów oraz funduszy własnych, (tablica 2.1.) grupy banków dla kolejnych lat, począwszy od grudnia 2013 r. wydzielone zostały na podstawie danych za marzec 2015 r. Oznacza to w szczególności, że publikowane wskaźniki porównywalne są ze wskaźnikami z wcześniejszych analiz tylko na poziomie banków spółdzielczych ogółem Tabl. 2.1 Liczba banków spółdzielczych wg aktywów (mln zł) i funduszy własnych (mln euro) r. fw<1,0 1,0 fw<1,1 1,1 fw<1,2 1,2 fw<1,3 1,3 fw<1,4 1,4 fw<1,5 1,5 fw<2,0 2,0 fw<3,0 3,0 fw<4,0 4,0 fw<5,0 5,0 fw<10,0 10,0 fw<15,0 fw 15,0 razem a a < a < a < a < a < Razem Sektor spółdzielczy na tle sektora bankowego Udział aktywów sektora spółdzielczego w całym sektorze bankowym w stosunku do grudnia 2014 r. zwiększył się o 0,1 pp głównie z powodu większej niż w bankach komercyjnych dynamiki depozytów sektora niefinansowego. Udział kredytów i pożyczek dla sektora niefinansowego w tym samym okresie zmniejszył się o 0,1 pp. Udział zatrudnienia pozostał praktycznie niezmieniony. Udział funduszy sektora spółdzielczego w sektorze bankowym zwiększył się (o 0,5 pp) z powodu wzrostu funduszy własnych banków spółdzielczych, pomimo stopniowej amortyzacji funduszu udziałowego w rachunku funduszy, oraz pomimo nasilonego zjawiska wycofywania udziałów członkowskich przez członków banków spółdzielczych. Jest to również efekt decyzji członków spółdzielni o przeznaczaniu znacznej części nadwyżek 5

6 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 2,0 3,0 4,0 5,0 10,0 15,0 15,0+ udział w aktywach banków spółdzielczych (%) 8,3 8,0 7,2 8,6 8,9 8,2 8,6 7,7 7,9 9,0 9,4 10,0 7,0 7,1 7,8 8,2 7,8 8,2 8,1 7,8 7,8 8,5 9,2 9,0 9,1 8,9 19,3 20,0 20,2 10,1 10,2 19,4 19,8 20,2 20,2 finansowych banków na ich fundusze zasobowe część banków dokonała już podziału wyniku z 2014 r., niemniej pełną informacja w tym zakresie UKNF będzie dysponował najwcześniej w lipcu 2015 r. Sektor w znaczeniu tu używanym nie tworzy spójnej, zorganizowanej grupy dającej podstawy do jego prezentacji w ujęciu skonsolidowanym czy zagregowanym. Przedstawione dane obrazują więc w większym stopniu potencjał, a nie faktyczną pozycję konkurencyjną bankowości spółdzielczej na rynku. Wykres 2.1 Udział sektora spółdzielczego (banki spółdzielcze i zrzeszające) w sektorze bankowym (%) aktywa fundusze własne i pożyczki depozyty sektora zatrudnienie dla sekt. niefinans. niefinansowego Zróżnicowanie banków spółdzielczych Dane o podstawowych wielkościach charakteryzujących banki spółdzielcze wskazują na duże rozwarstwienie tego sektora. Banki o sumie bilansowej mniejszej niż 100 mln zł (234 banki, czyli 41,6% ich liczby) posiadają 13,7% aktywów banków spółdzielczych, w przypadku ośmiu największych banków udział ten wynosi 14,4%. Wykres 2.2 Udział w aktywach banków spółdzielczych grup banków wg funduszy własnych i aktywów r. 22,0 14, , ,1 0,1 0,3 0,3 0,0 0,1 0,1 0,3 0,3 0,4 6,8 5,5 4,1 0,6 1,1 0,2 8,9 5,6 2,0 3,8 0,6 0,1 2,2 0,2 4,1 5, aktywa - mln zł fundusze własne - mln euro 2.4 Udziałowcy W marcu 2015 r. liczba udziałowców banków wyniosła osób, w tym to osoby fizyczne. Od grudnia 2014 r. zmniejszyła się ona o osób (fizycznych i prawnych), zaś od momentu pierwszego badania ankietowego, tj. od marca 2012 r. zmalała o osób. 6

7 Fundusz udziałowy opłacony (bilansowy, nie pomniejszony o amortyzację) zmniejszył się o 24,2 mln zł w stosunku do grudnia 2014 r. Jest to negatywny trend, który powinien zostać zatrzymany. Komisja ma nad tym zjawiskiem częściową kontrolę, ponieważ zmniejszenie funduszy własnych wymaga uzyskania zgody KNF, niemniej zgodnie z CRR w przypadku funduszu udziałowego dotyczy to tylko funduszu pozyskanego do końca 2011 r. Fundusz udziałowy opłacony po 2011 r. nie zalicza się do funduszy własnych w sensie ostrożnościowym. Należy zwrócić uwagę na to, że do przyczyn pomniejszania funduszu udziałowego trzeba zaliczyć zmiany regulacyjne dotyczące tego składnika funduszy jego obecne rugowanie i przyszłą możliwość zakazu wypłaty udziałów. Fundusz udziałowy bilansowy wyniósł w marcu 2015 r. 668,7 mln zł, natomiast zaliczony do funduszy podstawowych Tier 1 wyniósł 428,9 mln zł, tj. 64,1% funduszu bilansowego. Gdyby był zaliczany w całości do funduszy własnych, to łączny współczynnik kapitałowy wyniósłby w marcu 2015 r. 16,0%, a nie 15,6%. Wykres 2.3 Dynamika liczby udziałowców osób fizycznych banków spółdzielczych oraz funduszu udziałowego bilansowego i zaliczonego do FW (%) ,0 99,5 99,3 98, ,4 97,1 96,8 93,7 90, ,8 97,6 97, ,9 96,1 95,9 95, ,6 71,0 67,9 62, ,8 94, , liczba udziałowców - osób fizycznych bilansowy zaliczony do FW W dniu 25 czerwca Parlament przyjął ustawę o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz niektórych innych ustaw umożliwiającą bankom spółdzielczym zaliczenie całości funduszu udziałowego opłaconego do funduszy własnych. Informacja w tej sprawie przedstawiona jest w pkt 8 Ustawa o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz niektórych innych ustaw Wpływ dużych udziałowców, tj. członków posiadających 5% i więcej funduszu udziałowego, na funkcjonowanie banków spółdzielczych Dywidenda, jak wynika z treści wniosków o zgodę na wypłatę udziałów, ma duże znaczenie zwłaszcza dla udziałowców posiadających 5% lub więcej funduszu udziałowego. Wpływająca do UKNF korespondencja wskazuje, że w licznych przypadkach udziały spółdzielcze traktowane są przez członków jako instrument kapitałowy lub dochodowa lokata. Członkowie posiadający znaczący pakiet udziałów występują w 182 bankach. Jest ich 457, w tym 327 to osoby fizyczne. Z posiadanych przez UKNF danych nie wynika jednak, że wśród banków wypłacających dywidendę z zysku za 2012 oraz 2013 r., a jednocześnie, w których są tacy udziałowcy, wypłacona dywidenda jest istotnie wyższa w stosunku do funduszu udziałowego opłaconego niż w bankach, w których udziałowców takich nie ma. Trzeba też zauważyć, że dość często udziałowcy tacy złożyli w swoich bankach duże depozyty. W 76 bankach udziałowcami są również inne banki spółdzielcze lub banki zrzeszające, niemniej, zgodnie z CRR te udziały nie mogą być zaliczone do funduszy własnych. Kwota tych udziałów nie jest znacząca: wynosi zgodnie z ankietami nadesłanymi przez banki spółdzielcze 16,0 mln zł, z czego udziały banków zrzeszających wynoszą 9,0 mln zł. 7

8 Dane ankietowe pokazują, że duzi udziałowcy mogą mieć znaczny wpływ na strategię działania banków, zwłaszcza najmniejszych, których fundusze udziałowe są niewielkie, z tym związana jest wysoka wrażliwość na ryzyko koncentracji w funduszu udziałowym Tabl. 2.2 Liczba banków z dużymi udziałowcami według wielkości aktywów r. liczba banków z dużymi udziałowcami liczba dużych udziałowców a < a < a < a < a < a razem Wykres 2.4 Odsetek funduszu udziałowego przypadającego na członków posiadających 5% lub więcej kwoty funduszu (%) r ,0 1,7 1,5 5,4 15,5 5,2 11,4 9,6 10,9 8,9 7,7 4,0 0,0 a < a < a < a < a < 1000 a 1000 razem osoby fizyczne 3,1 osoby prawne Wykres 2.5 Przeciętne zaangażowanie w funduszu udziałowym członków posiadających 5% lub więcej kwoty funduszu (tys. zł) r a < a < a < a < a < 1000 a 1000 razem osoby fizyczne osoby prawne 2.5 Zatrudnienie i placówki Zatrudnienie w bankach spółdzielczych zmniejszyło się o 0,5% (do etatów) w marcu 2015 r. w stosunku do grudnia 2014 r., przy czym w centralach zmalało o 21 etatów. Niewielki spadek zatrudnienia obserwowany jest już od kilku kwartałów, niemniej trudno stwierdzić, czy zjawisko ma charakter stałej tendencji, ponieważ w 2014 r. wystąpił on po raz pierwszy od 1993 r. Przeciętne zatrudnienie wyniosło 58,2 etatu (w bankach o aktywach większych lub równych 1,0 mld zł 406,0 etatów, w bankach o aktywach mniejszych niż 50 mln zł 16,9 etatu). W 2014 r. liczba placówek (łącznie z centralami) zmniejszyła się o 1 (do 4809). Przeciętne zatrudnienie w centralach wyniosło 27,1 etatu (w bankach o aktywach większych lub równych 1 mld zł 129,0 etatów, w bankach o aktywach mniejszych niż 50 mln zł 13,8 etatu. Przeciętne zatrudnienie w placówkach wyniosło odpowiednio 4,1, 5,8 oraz 1,9 etatów. Banki o aktywach większych lub równych 100 mln zł (329 banków, 58,4% ich liczby) posiadają 80,6% wszystkich placówek banków spółdzielczych (bez central). Placówki banków spółdzielczych (łącznie z centralami) stanowią 37,6% liczby placówek bankowych w Polsce 1. Tak wysoki udział tłumaczy częściowo wysoki wskaźnik C/I w bankach spółdzielczych 1 Bez placówek innych niż oddziały w PKO BP SA. 8

9 2.6 Programy postępowania naprawczego Liczba banków spółdzielczych zobowiązanych do realizacji programów postępowania naprawczego nie zmieniła się w stosunku do końca 2014 r., niemniej programy rozpoczęły 3 nowe banki, z których dwa (BSRzR w Wołominie, PBS w Ciechanowie) należą do największych banków spółdzielczych. Spowodowało to silny przyrost udziału aktywów tej grupy banków w aktywach sektora. Lista banków zobowiązanych do realizacji programu zamieszczona jest w załączniku nr 10. Wykres 2.6 Liczba oraz aktywa banków spółdzielczych wykonujących programy postępowania naprawczego liczba banków na programie liczba pozostałych banków ,6 75,8 81,6 3,9 2,5 4,2 92,0 98,2 4,6 6,6 97,7 11, aktywa banków na programie (mld zł) aktywa pozostałych banków (mld zł) ,5 96,7 95,1 95,3 93,7 89,9 10,1 5,5 4,9 3,3 4,7 6, aktywa banków na programie (%) aktywa pozostałych banków (%) 9

10 3 Bilanse banków spółdzielczych i zrzeszających w kontekście ich wzajemnych relacji Bilanse banków spółdzielczych i zrzeszających są bardzo silnie ze sobą powiązane. W marcu 2015 r. ponad 85% pasywów banków zrzeszających stanowiły zobowiązania wobec banków zrzeszonych natomiast w aktywach banków zrzeszonych ponad 25% stanowiły należności od banków zrzeszających. Suma bilansowa banków zrzeszających wzrosła w stosunku do grudnia 2014 r. o 2,8% (do 31,6 mld zł) zaś banków spółdzielczych o 3,7% (do 108,7 mld zł). 3.1 Banki zrzeszające Wykres 3.1 Zmiany bilansu banków zrzeszających Banki zrzeszające - aktywa, grudzień 2014 r.: ,0 mln zł Banki zrzeszające - pasywa, grudzień 2014 r.: ,0 mln zł 251,1 należności od sektora finansowego 809,3 zobowiązania wobec sektora finansowego -82,4 należności od sektora niefinansowego 5,1 zobowiązania wobec sektora niefinansowego -39,6 należności od iris 870,5 mln zł -20,6 zobowiązania wobec iris 468,7 instrumenty dłużne i kapitałowe - NBP 374,4 instrumenty dłużne i kapitałowe - SP 24,1 kapitał akcyjny / udziałowy -204,7 instrumenty dłużne i kapitałowe - pozostałe 34,5 pozostałe kapitały 103,1 pozostałe aktywa 18,1 pozostałe pasywa Banki zrzeszające - aktywa, marzec 2015 r.: ,5 mln zł Banki zrzeszające - pasywa, marzec 2015 r.: ,5 mln zł Podstawową zmianą po stronie pasywów był przyrost zobowiązań wobec sektora finansowego (tj. banków spółdzielczych) o 809,3 mln zł. Banki spółdzielcze nie były w stanie zaangażować w akcję kredytową części przyrostu zobowiązań wobec sektora niefinansowego. Po stronie aktywów powyższa zmiana zobowiązań wobec sektora finansowego związana była z przyrostem instrumentów dłużnych NBP i Skarbu Państwa. Zauważyć też należy zmniejszenie należności od sektora niefinansowego oraz instytucji rządowych i samorządowych. Trzeba też zwrócić uwagę na spadek pozostałych instrumentów dłużnych (banków, przedsiębiorstw niefinansowych i samorządów), co może być wynikiem przeglądu portfela tej grupy aktywów. Sprzedaż tych instrumentów odzwierciedliła się w przyroście należności z tytułu lokat jednodniowych w bankach komercyjnych (z 0,0 mln zł w grudniu 2014 r. do 202,9 mln zł w marcu 2015 r.). 3.2 Banki spółdzielcze W bankach spółdzielczych zauważalny jest przede wszystkim przyrost zobowiązań wobec sektora niefinansowego. Jest on już drugi kwartał z rzędu wyższy, niż wzrost należności od tego sektora. Silnie wzrosły również zobowiązania wobec sektora rządowego i samorządowego, niemniej w tym przypadku mamy do czynienia z sezonowymi wahaniami depozytów tego sektora należy spodziewać się ich dużego zmniejszenia w drugim półroczu 2015 r. 10

11 Wykres 3.2 Zmiany bilansu banków spółdzielczych Banki spółdzielcze - aktywa, grudzień 2014 r.: ,1 mln zł Banki spółdzielcze - pasywa, grudzień 2014 r.: ,1 mln zł 891,8 należności od sektora finansowego -76,6 zobowiązania wobec sektora finansowego 872,5 należności od sektora niefinansowego 2 438,4 zobowiązania wobec sektora niefinansowego 16, ,9 należności od iris 3 922,0 mln zł instrumenty dłużne i kapitałowe - NBP 817,9 zobowiązania wobec iris 85,2 instrumenty dłużne i kapitałowe - SP -24,2 kapitał akcyjny / udziałowy 114,6 instrumenty dłużne i kapitałowe - pozostałe 170,2 pozostałe kapitały 311,3 pozostałe aktywa 596,4 pozostałe pasywa Banki spółdzielcze - aktywa, grudzień 2015 r.: ,1 mln zł Banki spółdzielcze - pasywa, grudzień 2015 r.: ,1 mln zł Wzrost zobowiązań wobec sektora niefinansowego przełożył się w pierwszej kolejności na zwiększenie salda instrumentów dłużnych, następnie należności od banków zrzeszających, a dopiero w trzeciej kolejności na zwiększenie akcji kredytowej, co oznacza kolejny kwartał spadku relacji / depozyty we wszystkich grupach banków spółdzielczych wyróżnionych wg wielkości aktywów, z wyjątkiem grupy największych banków o aktywach powyżej 1 mld zł. Wykres 3.3 Relacja kredytów dla sektora niefinansowego do depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych (%), wg grup aktywów ,7 77, ,4 69,0 68,1 65,2 66,9 64,7 63,7 63,2 61,9 61, a < 50 a 50 a 100 a 200 a 500 a 1000 Razem Szybszy spadek oprocentowania depozytów banków w bankach zrzeszających niż depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych zwłaszcza pod koniec ubiegłego roku i w pierwszym kwartale 2015 r. oraz na co wskazuje zmniejszenie dynamiki kredytów w IV kw r. i w I kw r. spadek popytu na kredyt, stanowi zagrożenie dla wyników tych ostatnich. Zagrożenie to zaczęło się materializować w ciągu pierwszego kwartału 2015 r., co będzie przedstawione w pkt 6. Tabl. 3.1 Przeciętne koszty odsetkowe depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych oraz depozytów banków spółdzielczych w bankach zrzeszających (%) według grup aktywów. Na podstawie danych RWEF. Koszt Koszt depozytów sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych depozytów banków w bankach Banki spółdzielcze razem a < a < a < a < a < 1000 a 1000 zrzeszających bież. term. bież. term. bież. term. bież. term. bież. term. bież. term. bież. term. bież. term ,51 3,22 0,67 3,73 0,29 3,51 0,45 3,45 0,60 3,52 0,74 3,62 0,97 3,83 0,55 4,21 I-III ,45 2,49 0,54 2,87 0,24 2,76 0,34 2,64 0,46 2,70 0,60 2,76 0,80 3,00 0,46 3,26 I-VI ,45 2,48 0,54 2,83 0,24 2,72 0,34 2,60 0,47 2,66 0,59 2,73 0,80 2,96 0,46 3,24 I-IX ,45 2,46 0,54 2,81 0,24 2,69 0,33 2,59 0,48 2,64 0,58 2,71 0,83 2,92 0,47 3, ,44 2,35 0,52 2,74 0,23 2,58 0,33 2,49 0,46 2,55 0,56 2,63 0,79 2,85 0,46 3,20 I-III ,38 1,76 0,38 2,27 0,17 2,02 0,24 1,99 0,32 2,02 0,40 2,12 0,61 2,40 0,37 2,81 11

12 4 Należności brutto banków spółdzielczych i zrzeszających Należności banków spółdzielczych od trzech sektorów (finansowego, niefinansowego oraz rządowego i samorządowego) wzrosły o 2,0% w stosunku do grudnia 2014 r., w tym należności zagrożone o 6,4% ich udział w należnościach ogółem zwiększył się w niewielkim stopniu z 4,5% w grudniu 2014 r. do 4,7% w marcu 2015 r. Analogiczne należności banków zrzeszających zwiększyły się o 1,1%, natomiast należności zagrożone wzrosły o 0,1%. Udział należności zagrożonych zmniejszył się z 19,6% w grudniu 2014 r. do 19,4% w marcu 2015 r. Należności zagrożone w bankach spółdzielczych i zrzeszających występują niemal wyłącznie w sektorze niefinansowym, w pozostałych dwóch sektorach są to wielkości nieistotne. 4.1 Należności od sektora finansowego Należności banków spółdzielczych od sektora finansowego zwiększyły się o 3,4%, do 27,3 mld zł, z tego 99,0% stanowią należności od banków, głównie zrzeszających. Należności zagrożone (wyłącznie od instytucji niebankowych) wzrosły o 2,6%, ich udział zmniejszył się, niemniej zarówno w grudniu 2014 r., jak i w marcu 2015 r. nie były one istotne (w granicach 0,01%). Należności banków zrzeszających zwiększyły się w tym samym okresie o 16,4% (z 1,5 mld zł do 1,8 mld zł, ponad 200 mln zł przyrostu ulokowane zostało w bankach komercyjnych na lokatach jednodniowych). Udział należności zagrożonych zmniejszył się z 1,1% do 1,0% (98,5% tych należności, to należności od instytucji niebankowych). 4.2 Należności od sektora niefinansowego Podmiotowy układ należności Banki spółdzielcze Należności od sektora niefinansowego wzrosły w ciągu kwartału o 1,6%. Wykres 4.1 Banki spółdzielcze, wg podmiotów - dynamika należności od sektora niefinansowego, = 100 Wykres 4.2 Banki spółdzielcze, struktura należności od sektora niefinansowego wg podmiotów (%) 10 Najszybciej rosły należności od przedsiębiorstw i przedsię biorców indywidualnych (odpowiednio o 3,6% i 3,3%). Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. Należności od obu tych grup klientów stanowiły w marcu 2015 r. 50,6% należności ogółem od sektora niefinansowego. W tych grupach występuje największy udział należności zagrożonych i pomimo wzrostu wolumenów wskaźnik jakości nie poprawia się. Należności od osób prywatnych rosną wolniej niż należności ogółem od sektora niefinansowego, niemniej pozostają pod tym względem na drugim miejscu a ich jakość poprawia się. Dobra jakość należności od rolników oraz ich wolumen przesądzają o niższym udziale należności zagrożonych od sektora niefinansowego w bankach spółdzielczych (7,4% w I kw r.), niż w bankach komercyjnych (8,3%). Kredyty preferencyjne stanowią 53,9% należności banków spółdzielczych od rolników, zaś udział kredytów zagrożonych w kredytach preferencyjnych wynosi 0,9% ,7 103,1 102,4 100,8 99, ,0 112,0 111,2 110,7 104,0 Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Ogółem 0,9 0,9 0,8 0,8 0,9 0,9 29,6 28,9 28,7 28,4 28,4 27,5 21,1 20,8 20,7 20,8 21,0 21,0 16,7 16,8 16,7 16,6 16,2 16,4 31,7 32,7 33,0 33,3 33,6 34,2 12

13 Wykres 4.3 Banki spółdzielcze jakość należności od sektora niefinansowego wg podmiotów (%) 12 11, ,2 10,4 9,9 9,3 9, ,2 11,5 10,4 Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. 5,4 5,2 9,8 10,0 4,7 9,3 5,4 5,0 4,8 1,9 1,8 1,8 1,4 1,4 1,5 1,8 1,8 1,8 1,3 1,3 1,6 Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. 7,0 6,5 6,6 6,6 7,0 7,4 Ogółem Warto jeszcze zwrócić uwagę na to, że należności od rolników w bankach komercyjnych odznaczają się najwyższą dynamiką, zaś ich wolumeny w bankach spółdzielczych i komercyjnych są porównywalne (odpowiednio 16,3 mld zł oraz 12,8 mld zł). Banki komercyjne wykazują coraz większe zainteresowanie tym rynkiem (por. Puls Biznesu z 10 czerwca 2015 r.), szczególnie gospodarstwami tzw. towarowymi, których liczbę szacuje się na 350 tys. Wykres 4.4 Banki komercyjne, wg podmiotów - dynamika należności od sektora niefinansowego, = ,6 115, ,3 110,0 108,5 104,9 103,5 102,0 101,8 100, Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy indywidualni Osoby prywatne Rolnicy Ogółem Banki zrzeszające Zauważalny jest spadek wolumenu należności od sektora niefinansowego, zwłaszcza w przypadku przedsiębiorstw i rolników. Jest to spowodowane głównie niskimi współczynnikami wypłacalności banków zrzeszających. Wykres 4.5 Banki zrzeszające, wg podmiotów - dynamika należności od sektora niefinansowego = ,4 Wykres 4.6 Banki zrzeszające, struktura należności wg podmiotów (%) 100 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0, ,2 15,1 15,3 15,0 15,3 15,0 80 9,6 9,8 10,1 10,3 10,8 10,9 70 7,3 7,2 7,2 7,3 7,5 7, ,8 98,1 98,1 97,4 96,5 101,4 97,0 95,5 95, ,6 67,7 67,1 67,1 66,1 66, Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Ogółem Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. 13

14 Podobnie, jak w przypadku banków spółdzielczych, należności od przedsiębiorstw i przedsiębiorców indywidualnych łącznie dominują w strukturze podmiotowej należności od sektora niefinansowego banków zrzeszających. Niemniej, należności od tych klientów są również najbardziej ryzykowne i w jednych i w drugich bankach, przy czym w bankach zrzeszających odznaczają się dużo gorszą jakością niż w spółdzielczych. Wykres 4.7 Banki zrzeszające jakość należności od sektora niefinansowego wg podmiotów (%) 30 29,5 28,5 27,1 26, ,3 21,9 23, ,0 18, ,6 27,9 29,0 24,9 26,3 22,9 Przedsiębiorstwa Przedsiębiorcy ind. 7,3 6,7 7,0 8,7 6,4 5,7 6,5 6,9 6,6 5,5 6,1 6,8 2,7 1,2 1,6 1,2 1,7 1,6 Osoby prywatne Rolnicy Instytucje niekom. 23,5 20,4 18,8 Ogółem Dużo gorszą jakością w bankach zrzeszających odznaczają się również należności od osób prywatnych i rolników indywidualnych. Jak wielokrotnie sygnalizowano, działalność kredytowa jest w bankach zrzeszających wypadkową doraźnych konieczności oraz kontrowersji wśród właścicieli, co do jej roli w bankach zrzeszających oraz, co do roli samych banków zrzeszających. Funkcjonowanie zrzeszeń wymaga jasnej wizji ich organizacji i roli każdej ich części, w tym banków zrzeszających Rodzajowy układ należności Banki spółdzielcze W rodzajowym układzie należności banków spółdzielczych ogółem zauważyć można szybki wzrost kredytów na nieruchomości mieszkaniowe oraz na pozostałe nieruchomości (łącznie z komercyjnymi, które stanowią niewielki ich odsetek). Kredyty na nieruchomości ogółem stanowią 26,7% należności od sektora niefinansowego. Jakość tych należności jest porównywalna z ich jakością w komercyjnych bankach krajowych. Wykres 4.8 Banki spółdzielcze ogółem dynamika należności wg rodzajów = ,9 115,8 113,4 112,0 110,4 Wykres 4.9 Banki spółdzielcze ogółem struktura należności wg rodzajów (%) ,6 2,6 2,6 2,6 2,6 2,7 33,3 33,1 32,7 32,7 33,1 10,2 9,9 9,8 9,7 9,6 9,4 32, ,1 103,1 101,7 102,4 102,3 99,2 103, ,0 28,5 29,1 29,1 28,2 28,4 14,0 14,1 13,9 14,0 14,2 14, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne ogółem ,8 11,8 11,8 12,0 12,3 12, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne pozostałe należności Największe znaczenie pod względem udziału w portfelu kredytowym od sektora niefinansowego mają inwestycyjne (32,9% portfela w marcu 2015 r.). Odznaczają się one dobrą jakością, prawdopodobnie dlatego, że duża ich część to tzw. pomostowe na inwestycje finansowane częściowo przez ARiMR ze środków unijnych po zakończeniu inwestycji. 14

15 Również operacyjne mają duże znaczenie dla banków spółdzielczych (28,4% portfela). Ich jakość jest gorsza, niż jakość kredytów inwestycyjnych. Są to bardzo często linie kredytowe, które podobnie jak karty kredytowe odznaczają się w dużej części nieregularną spłacalnością. Wykres 4.10 Banki spółdzielcze ogółem jakość należności wg rodzajów (%) 18 18,2 17, , ,8 4,1 3,3 4,2 3,5 3,6 7,3 7,2 6,8 7,2 7,4 7,3 10,2 9,0 8,8 10,0 10,3 8,8 6,8 6,7 6,3 5,2 4,4 4,2 6,9 6,6 6,3 5,7 4,3 4,7 17,7 17,3 16,9 0 mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne pozostałe należności Banki zrzeszające W rodzajowym układzie należności banków zrzeszających dominują inwestycyjne i operacyjne podobnie, jak w bankach spółdzielczych. Dużym udziałem w należnościach od sektora niefinansowego odznaczają się również mieszkaniowe i na pozostałe nieruchomości. Wykres 4.11 Banki zrzeszające dynamika należności wg rodzajów = ,2 102,5 98,1 97,6 96,1 157,1 118,9 98,3 97,0 90,8 88, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne ogółem Wykres 4.12 Banki zrzeszające, struktura należności wg rodzajów (%) 100 2,6 2,5 2,3 2,0 1,8 1, ,7 43,9 48,5 48,3 48,5 44, ,2 2,2 2,2 2,2 2,1 2, ,7 28,9 28, ,7 30,1 29, ,0 14,5 14,2 10 8,7 9,4 9,1 7,3 7,6 8,1 8,3 8,7 8, mieszkaniowe na pozostałe nieruchomości operacyjne konsumpcyjne inwestycyjne pozostałe należności Wykres 4.13 Banki zrzeszające jakość należności od sektora niefinansowego wg rodzajów (%) ,5 6,3 5,6 6,2 6,4 5,6 mieszkaniowe 25,9 18,3 19,6 22,9 23,1 24,1 22,2 15,9 na pozostałe nieruchomości 28,3 28,4 28,7 29,0 operacyjne 20,7 18,3 18,7 19,1 17,1 22,0 21,9 21,9 18,4 18,1 16,5 17,9 konsumpcyjne inwestycyjne 15,6 19,4 23,1 25,7 27,7 31,9 pozostałe należności

16 Wszystkie rodzaje kredytów z wyjątkiem mieszkaniowych odznaczają się dużymi udziałami należności zagrożonych. 4.3 Odpisy na należności zagrożone od sektora niefinansowego i zabezpieczenia Relacja odpisów na należności do należności zagrożonych banków spółdzielczych zmniejszyła się z 27,2% w grudniu 2014 r. do 26,6% w marcu 2015 r. (przy przeciętnym poziomie w sektorze banków komercyjnych równym 54,6%). Liczba banków nie pomniejszających podstawy tworzenia rezerw celowych o przyjęte zabezpieczenia pozostała taka sama, jak w grudniu 2014 r., tj Zmniejszanie się poziomu odpisów jest zjawiskiem o tyle niepokojącym, że w tym samym czasie należności zagrożone rosną szybciej niż należności ogółem. Wykres 4.14 Udział należności zagrożonych i poziom wyrezerwowania (%) 7,5 7,0 6,5 6,0 32,3 31,3 30,7 29,1 27,2 26, ,5 20 5,0 15 4,5 4,0 3,5 3,0 5,3 5,8 6,3 6,5 7,0 7, udział zagrożonych wyrezerwowanie Poziom wyrezerwowania, począwszy od banków o aktywach między 50, a 100 mln zł, zmniejsza się wraz ze wzrostem sumy bilansowej. Najniższy występuje w bankach o aktywach większych lub równych 1,0 mld zł (15,5%). przy poziomie jakości należności w tych bankach zdecydowanie niższym niż w pozostałych (por. wykres 4.15 oraz załączniki 6 i 7). Wykres 4.15 Udział należności zagrożonych i poziom wyrezerwowania według grup banków (%) 16 39,8 38, , , , ,3 3,4 3,8 3,4 4,6 5,1 6,1 5,7 8,4 8,4 10,2 14,9 a > a < a < a < a < 1000 a 1000 udział zagrożonych 2013 udział zagrożonych wyrezerwowanie 2013 wyrezerwowanie , W bankach zrzeszających poziom wyrezerwowania jest równy 28,4% (w BPS SA 28,2%, SGB-Bank SA 29,0%) i w przeciwieństwie do banków spółdzielczych rośnie od 2013 r. Przyrost spowodowany był dotworzeniem dużej kwoty rezerw celowych w obydwu bankach. 4.4 Należności od sektora instytucji rządowych i samorządowych Należności banków spółdzielczych od instytucji rządowych i samorządowych wzrosły od grudnia 2014 r. o 0,3%, do 6,0 mld zł, z tego 99,3% stanowią należności od instytucji samorządowych. Należności zagrożone zwiększyły się w niewielkim stopniu, zaś udział należności zagrożonych wyniósł 0,2%. 2 Por. załącznik nr 8 16

17 Należności od sektora instytucji rządowych i samorządowych w bankach zrzeszających wyniosły 1,0 mld zł i zmniejszyły się w stosunku do grudnia 2014 r. o 0,1 mld zł. Udział należności zagrożonych wyniósł 1,9%. 5 Źródła finansowania Zobowiązania banków spółdzielczych wobec trzech sektorów wyniosły w marcu 2015 r. 95,6 mld zł i wzrosły w stosunku do grudnia 2014 r. o 3,4%. Depozyty stanowiły 98,2% zobowiązań. Analogiczne zobowiązania banków zrzeszających wyniosły 29,8 mld zł, zwiększyły się o 2,7%. Depozyty stanowiły 97,0% zobowiązań. 5.1 Banki spółdzielcze Depozyty w bankach spółdzielczych wykazują stałą tendencję wzrostową. Dynamika depozytów bieżących wyprzedzała dynamikę depozytów terminowych. Oznacza to, że w sytuacji malejących stóp procentowych klienci banków coraz częściej decydują się na lokowanie środków na bieżących rachunkach oszczędnościowych. Wykres 5.1 Dynamika depozytów banków spółdzielczych = ,6 105,0 104,4 101,5 114,2 112,4 110,7 108,8 5.2 Banki zrzeszające Ścisłe związki między bankami spółdzielczymi, a zrzeszającymi (przypomnieć trzeba, że ponad 85% pasywów banków 20 24,8 24,0 23,2 23,0 24, ,0 0,6 0,5 0,5 0,6 0,6 0, zrzeszających to zobowiązania wobec banków zrzeszonych, sektor finansowy sektor niefinansowy bez osób prywatnych osoby prywatne instytucje rządowe i samorządowe zaś ponad 25% aktywów banków spółdzielczych to należności od banków zrzeszających) znajdują swoje odbicie w strukturze depozytów przyjętych przez banki zrzeszające. Depozyty złożone przez banki spółdzielcze stanowią 91,1% depozytów przyjętych przez banki zrzeszające. W zasadzie nie potrzebują one depozytów innych klientów. Wykres 5.3 Dynamika depozytów banków zrzeszających = 100 Wykres 5.4 Struktura depozytów banków zrzeszających (%) ,1 103,2 102,7 100,5 90,6 102,5 100,4 100,0 96,4 95, sektor finansowy sektor niefinansowy bez osób prywatnych osoby prywatne instytucje rządowe i samorządowe ogółem depozyty ,7 Wykres 5.2 Struktura depozytów banków spółdzielczych (%) ,9 4,1 1,0 4,0 1,3 4,4 1,4 4,4 1,1 4,3 1,0 4,3 3,5 3,1 3,5 3,6 3,8 3,6 91,5 91,9 90,8 90,6 90, sektor finansowy osoby prywatne sektor finansowy sektor niefinansowy bez osób prywatnych osoby prywatne instytucje rządowe i samorządowe ogółem depozyty 8,3 9,6 9,6 9,6 7,6 8,2 66,3 65,9 66,7 66,8 67,2 67,3 91,1 sektor niefinansowy bez osób prywatnych instytucje rządowe i samorządowe 90,8 17

18 6 Wyniki finansowe i efektywność 6.1 Zmiany wyniku finansowego netto Wynik finansowy netto banków spółdzielczych zmniejszył się w stosunku do I kw r. o 2,7% (do 216,0 mln zł). Dwa banki poniosły stratę bieżącą netto w łącznej kwocie 75,7 tys. zł. Wykres 6.1 Zmiany składników rachunku wyników wpływające na zmianę wyniku netto banków zrzeszających i spółdzielczych -18,1 Wynik finansowy netto w I kw r. - BZ: 38,3 mln zł Wynik odsetkowy -15,7 Wynik finansowy netto w I kw r. - BS: 221,9 mln zł Wynik odsetkowy -2,2 Wynik z opłat i prowizji -0,7 Wynik z opłat i prowizji 11,6 Pozostały wynik pozaodsetkowy 7,1 Pozostały wynik pozaodsetkowy 0,3 2,9 Pozostałe przychody i koszty Koszty operacyjne - 33,3 mln zł -26,3 9,2 Pozostałe przychody i koszty Koszty operacyjne - 5,9 mln zł -35,1 Saldo rezerw i odpisów 13,7 Saldo rezerw i odpisów 0,0 Wynik działalności nieop. i zaniechanej 0,0 Wynik działalności nieop. i zaniechanej 7,3 Podatek dochodowy Wynik finansowy netto w I kw r. - BZ: 5,0 mln zł 6,6 Podatek dochodowy Wynik finansowy netto w I kw r. - BS: 216,0 mln zł Wynik finansowy netto banków zrzeszających wyniósł 13,0% wyniku z I kw r., tj. 5,0 mln zł. W bankach spółdzielczych należy zwrócić uwagę na przyrost kosztów operacyjnych o 3,6%, podczas gdy wynik działalności bankowej zmniejszył się o 0,9% oraz na zmniejszenie salda rezerw (w tym celowych, w sytuacji pogorszenia jakości należności por. załączniki nr 3, 6, 7, 8), zwłaszcza banków o sumie bilansowej przekraczającej 1 mld zł, gdzie miało ono silny wpływ na dynamikę wyniku finansowego netto. Wskaźnik C/I banków spółdzielczych wyniósł w I kw r. 69,8% wobec 68,9% w całym roku 2014, co nie jest dobrym prognostykiem wobec faktu, że wskaźnik ten zwykle w I kwartale jest niższy niż w całym roku. Dodatkowo, w 146 bankach wskaźnik ten był w I kw r. wyższy niż 80% na koniec 2014 r. takich banków było Zmiany wyniku odsetkowego Zarówno banki spółdzielcze, jak i zrzeszające zanotowały zmniejszenie wyniku odsetkowego. W bankach zrzeszających jedynym dodatnim składnikiem wyniku odsetkowego pomijając nieznaczący przyrost wyniku od osób prywatnych jest wynik odsetkowy od banków, uzyskany niemal wyłącznie dzięki zmniejszeniu kosztów odsetkowych, tj. odsetek płaconych bankom zrzeszonym za złożone przez nich depozyty pochodzące głównie od sektora niefinansowego. Na zmniejszenie się wyniku odsetkowego banków spółdzielczych wpływ miało przede wszystkim zmniejszenie oprocentowania za depozyty płacone przez banki zrzeszające. Drugim czynnikiem było zmniejszenie dopłat do oprocentowania kredytów preferencyjnych dla rolnictwa (oraz zmiana zasad ich przyznawania). Niemniej, nawet gdyby ten czynnik pominąć, to zwiększenie wyniku netto ponad poziom z I kw r. byłoby możliwe tylko dzięki zmniejszonemu saldu rezerw. 18

19 Wykres 6.2 Zmiany składników wyniku odsetkowego banków zrzeszających i spółdzielczych Wynik odsetkowy w I kw r. - BZ: 135,5 mln zł Wynik odsetkowy w I kw r. - BS: 816,1 mln zł -29,5 banki centralne - instrumenty dłużne 8,1 banki centralne - instrumenty dłużne 63,7 banki -58,4 banki 0,9 pozostały wynik od instytucji finansowych -1,2 pozostały wynik od instytucji finansowych -31,4 przedsiębiorstwa 9,1 przedsiębiorstwa -2,4 przedsiebiorcy indywidualni -5,4 przedsiębiorcy indywidualni 1,2 osoby prywatne - 18,1 mln zł 39,2 osoby prywatne - 15,7 mln zł -0,5 rolnicy indywidualni 3,7 rolnicy indywidualni -0,1 instytucje niekomercyjne 1,1 instytucje niekomercyjne -9,7 instytucje rządowe - instrumenty dłużne 6,1 instytucje rządowe - instrumenty dłużne -9,3 instytucje rządowe - pozostałe -23,7 instytucje rządowe - pozostałe -1,0 samorządy 5,8 samorządy Wynik odsetkowy w I kw r. - BZ: 117,4 mln zł Wynik odsetkowy w I kw r. - BS: 800,5 mln zł Należy też zwrócić uwagę na to, że zwiększenie wyniku odsetkowego od osób prywatnych banki spółdzielcze zawdzięczają większemu zmniejszeniu kosztów odsetkowych depozytów niż przychodów odsetkowych od tej grupy klientów (por. załącznik nr 4). 6.3 Efektywność Zmniejszenie wyniku netto spowodowało spadek efektywności w stosunku do I kw r. Wykres 6.3 Wskaźnik C/I oraz ROA i ROE netto 12 Krajowe banki komercyjne 12 Banki spółdzielcze 11,8 Banki zrzeszające ,2 11,0 10,2 10,3 9,5 1,1 1,2 1,2 1,1 1,1 50,4 48,4 48,3 48,8 51, ,9 8,7 8,6 8,0 7,5 67,4 67,9 67,3 68,9 69,8 0,9 0,9 0,9 0,8 0, ,4 7,1 61,9 1,5 0,1 0,5 0,3 0,4-0,2-5,6 59,7 59,5 59,4 61, C/I (%) ROA (%) ROE (%) C/I (%) ROA (%) ROE (%) C/I (%) ROA (%) ROE (%) Wykres 6.4 Wskaźnik C/I oraz ROA i ROE netto banków spółdzielczych o aktywach mniejszych niż 200 mln zł Banki spółdzielcze - a < 50 mln zł Banki spółdzielcze - 50 mln zł a < 100 mln zł 16 Banki spółdzielcze mln zł a < 200 mln zł 74 75, ,5 74, ,3 71,3 72,0 72,2 72,1 72,6 74, ,5 6,1 6,0 5,4 5, ,7 7,2 7,4 6,2 6, ,7 8,0 8,2 70,3 71,2 69,8 6,8 71,8 7,7 72, ,2 1,1 1,1 1,0 0,9 2 1,0 0,9 0,9 0,8 0,8 2 0,9 0,9 0,9 0,7 0, C/I (%) ROA (%) ROE (%) C/I (%) ROA (%) ROE (%) C/I (%) ROA (%) ROE (%) 19

20 fw<1,0 fw 1,0 fw 1,1 fw 1,2 fw 1,3 fw 1,4 fw 1,5 fw 2,0 fw 3,0 fw 4,0 fw 5,0 fw 10,0 fw 15,0 fw<1,0 fw 1,0 fw 1,1 fw 1,2 fw 1,3 fw 1,4 fw 1,5 fw 2,0 fw 3,0 fw 4,0 fw 5,0 fw 10,0 fw 15,0-29,6-29,6 liczba banków 22,9 22,4 22,3 21,5 20,7 20,7 19,3 19,1 17,8 17,5 16,1 15,7 15,6 15,3 16,3 15,5 14,7 13,2 13,0 10,3 27,3 25,5 29,9 29,9 Wykres 6.5 Wskaźnik C/I oraz ROA i ROE netto banków spółdzielczych o aktywach większych lub równych 200 mln zł 16 Banki spółdzielcze mln zł a < 500 mln zł 16 Banki spółdzielcze mln zł a< 1000 mln zł Banki spółdzielcze - a 1000 mln zł ,6 11,1 12 9,9 10 9,1 9,5 9,7 9,4 67,2 8, ,1 8,4 64,4 9,7 63, ,4 8,8 8,0 6 65,8 67,5 66,7 68,5 68, ,7 7, ,4 63,0 64,2 65, , , ,0 0,9 0,9 0,8 0,8 2 0,8 0,9 0,9 0,8 0,8 2 0,6 0,7 0,6 0,5 0, C/I (%) ROA (%) ROE (%) C/I (%) ROA (%) ROE (%) C/I (%) ROA (%) ROE (%) Zmniejszenie efektywności nastąpiło w bankach spółdzielczych ogółem, natomiast nie dotyczy to banków o aktywach większych od 1 mld zł. Niemniej, w tych bankach zwiększeniu efektywności towarzyszyło zmniejszenie salda rezerw, natomiast drugi, ważny wskaźnik efektywnościowy, tj. C/I zdecydowanie się pogorszył. W przypadku grupy banków o aktywach większych niż 1 mld zł trzeba zauważyć, że wynik działalności bankowej nie zmienił się w stosunku do I kw r., koszty operacyjne wzrosły o 7,1%, natomiast rezerwy zmalały o 50,9%, w tym rezerwy celowe o 46,5%. Oznacza to, że cały przyrost zysku, w stosunku do I kw r., w tej grupie banków, spowodowany jest obniżeniem salda rezerw (w pięciu bankach, grupa liczy 8 banków). 7 Fundusze własne W marcu 2015 r. 2 banki spółdzielcze nie spełniały minimum kapitałowego założycielskiego w kwocie równowartości 1 mln euro. Jeden z tych banków posiadał współczynnik wypłacalności na poziomie minus 34,6%, nie posiadał też minimum kapitału założycielskiego. W przypadku tego banku KNF ustanowiła zarząd komisaryczny, a następnie podjęła decyzje o zawieszeniu jego działalności i przejęciu przez SGB-Bank SA. Drugi z banków posiadał współczynnik wypłacalności równy 88,8% bank ten również nie spełniał minimum kapitału założycielskiego. KNF podjęła decyzję o przejęciu tego banku przez inny bank spółdzielczy. Fundusze własne banków spółdzielczych wzrosły o 1,1% (do 10,4 mld zł) w stosunku do grudnia 2014 r. Wyrażone w euro wzrosły o 5,4% (do 2,6 mld euro). Wykres 7.1 Rozkład liczby banków wg funduszy własnych kurs PLN/EUR : 4, : 4, Wykres 7.2 Współczynnik wypłacalności (%) banków spółdzielczych według funduszy własnych r Łączny Tier I przedziały funduszy własnych (mln euro) przedziały funduszy własnych (mln euro) 20

21 Wykres 7.3 Współczynniki wypłacalności (%) r. 27,2 25 Łączny Tier I 20 19, ,5 16,1 14, ,2 11,4 9,6 5 5,8 0 8,4 12,3 15,6 27,4 19,6 16,4 15,6 13,4 12,3 BPS SA SGB-Bank SA BS a < 50 a 50 a 100 a 200 a 500 a 1000 Wykresy 7.2 i 7.3 obrazują kształtowanie się współczynnika wypłacalności według poszczególnych grup banków. Widać wyraźnie, że współczynnik wypłacalności zmniejsza się w miarę wzrostu aktywów. Niewielkie banki, w większym stopniu niż duże, lokują wolne środki w bankach zrzeszających, nie starając się o zwiększenie akcji kredytowej (lub nie mogąc jej zwiększyć), która jest obarczona wyższym ryzykiem i generuje większy wymóg kapitałowy, niż lokaty w banku zrzeszającym. Fundusze własne banków zrzeszających w marcu 2015 r. wzrosły o 2,2%, tj. do 1,5 mld zł. Wyrażone w euro o 6,6%, do 363,4 mln euro. 8 Ustawa o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz niektórych innych ustaw 8.1 Zmiany w zakresie funduszu udziałowego W dniu 25 czerwca Parlament przyjął ustawę o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz niektórych innych ustaw umożliwiającą bankom spółdzielczym zaliczenie całości funduszu udziałowego opłaconego do funduszy własnych. Warunkiem zaliczenia jest umieszczenie w statucie banku zapisów uprawniających zarząd banku do wstrzymania albo ograniczenia zwrotu wpłat na udziały: Art. 10c. 1. Statut może przewidywać, że zarząd banku spółdzielczego, w celu ochrony interesów członków, będzie uprawniony do wstrzymania albo ograniczenia zwrotu wpłat na udziały, w przypadku gdy bank ten: 1) będzie realizował program postępowania naprawczego albo wystąpią przesłanki określone w art. 142 ust. 1 ustawy Prawo bankowe; 2) nie spełni wymogów w zakresie funduszy własnych, o których mowa w art. 92 ust. 1 rozporządzenia nr 575/2013, oraz wymogów nałożonych na podstawie art. 138a ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe, albo zwrot wpłat będzie skutkował niespełnieniem tych wymogów; 3) nie spełni norm płynności, o których mowa w części szóstej rozporządzenia nr 575/2013, albo zwrot wpłat będzie skutkował niespełnieniem tych norm; 4) przekroczy normy w zakresie limitów dużych ekspozycji, o których mowa w art. 395 rozporządzenia nr 575/2013, albo zwrot wpłat będzie skutkował przekroczeniem tych norm. 2. Wstrzymanie albo ograniczenie zwrotu wpłat na udziały następuje w drodze uchwały zarządu. Zarząd informuje członków żądających zwrotu wpłat na udziały o podjętej uchwale, w sposób i w terminie określonych w statucie. Przepisu art. 32 ustawy Prawo spółdzielcze nie stosuje się. 3. W przypadku ustania przesłanek będących podstawą wstrzymania albo ograniczenia zwrotu wpłat na udziały zarząd banku niezwłocznie dokonuje wypłat członkom żądającym zwrotu wpłat na udziały. Zwrot tych wpłat nie 21

22 może nastąpić przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego za rok, w którym ustały te przesłanki, oraz w przypadku gdy jego udziały zostały przeznaczone na pokrycie strat spółdzielni. Sposób i termin zwrotu określa statut.. Po wejściu w życie nowelizacji można spodziewać się wniosków o zmianę statutów banków spółdzielczych w zakresie funduszu udziałowego. 8.2 Model funkcjonowania zrzeszeń: zrzeszenie zintegrowane oraz IPS. Konsekwencje wyboru Zgodnie ze znowelizowaną ustawą zrzeszenia banków spółdzielczych mają możliwość wyboru modelu funkcjonowania zrzeszenia pomiędzy modelem spełniającym warunki określone dla systemu ochrony instytucjonalnej (IPS), a modelem nazwanym jako zrzeszenie zintegrowane. Uznanie zrzeszenia za system ochrony instytucjonalnej wymaga spełnienia przez zrzeszenie warunków określonych w art. 113 ust. 7 rozporządzenia UE nr 575/2013 (CRR). Banki działające w ramach tych grup będą upoważnione do stosowania zgodnie z zasadą proporcjonalności określonych ulg regulacyjnych w zamian za funkcjonowanie w bezpieczniejszym systemie niż dotychczasowy. Przypomnieć należy, iż banki w ramach systemu ochrony instytucjonalnej stosują 0% wagę ryzyka, zamiast 20% oraz 50%, na wzajemne zaangażowania, poza zaangażowaniami kapitałowymi. Dodatkowo banki w systemie ochrony, zgodnie z art. 49 CRR, mogą zostać zwolnione z pomniejszeń kapitałów wynikających z przekroczenia limitu zaangażowania kapitałowego w ramach zrzeszeń co oprócz zwiększenia funduszy własnych banków spółdzielczych oznacza większe możliwości dokapitalizowania banków zrzeszających. Powyższe ma istotne znaczenie dla realizacji programu postępowania naprawczego przez BPS S.A. W przypadku polskich banków spółdzielczych działających w ramach zrzeszeń wdrożenie systemu ochrony instytucjonalnej oznacza pomniejszenie wymogu kapitałowego i uwolnienie 598 mln zł kapitału (568 mln zł wynika z 0% wagi ryzyka kredytowego, a 30 mln zł z wyłączenia limitu zaangażowania kapitałowego). Zrzeszenie zintegrowane nie posiada żadnych z ww. możliwości regulacyjnych, w związku z powyższym realizacja programu naprawczego BPS SA będzie niemożliwa. Dodatkowo zgodnie z art. 422 CRR, zmienionym przez m.in. art. 27 oraz 29 rozporządzenia delegowanego UE nr 2015/61 system ochrony instytucjonalnej będzie miał możliwość stosowania ulgowych wag odpływów dla depozytów utrzymywanych przez banki spółdzielcze w banku zrzeszającym. Zrzeszenie zintegrowane zgodnie z ustawą sektorową będzie mogło korzystać z ulg przewidzianych w art. 29 ww. rozporządzenia delegowanego, co w praktyce oznacza ulgowe wagi odpływów dla instrumentów pozabilansowych, które mają marginalne znaczenie dla wykazywanego poziomu pokrycia płynności krótkoterminowej (miara LCR). Wg stanu na r. obydwa banki zrzeszające wykazują LCR poniżej normy (ta norma jeszcze nie jest obowiązująca). Oznacza to w praktyce, że w przypadku wdrożenia zrzeszenia zintegrowanego również nie również nie spełniałyby tej normy i zmuszone zostałyby do sprzedaży części swojego portfela kredytowego. W przypadku wyboru modelu systemu ochrony instytucjonalnej obydwa banki zrzeszające wykazywałyby poziom LCR ok 200%. Powyższe oznacza, iż w zależności od wyboru modelu działania zrzeszeń sektor odnotuje wzrost konkurencyjności i bezpieczeństwa (w przypadku systemu ochrony instytucjonalnej) albo istotne zwiększenie jego ryzyka (w przypadku zrzeszenia zintegrowanego). Dodatkowo wskazać należy, iż zgodnie z art. 22o ust. 6 znowelizowanej ustawy sektorowej mając na uwadze zapewnienie bezpieczeństwa środków gromadzonych przez uczestników zrzeszenia zintegrowanego oraz brak pewności co do niższego odpływu środków w ciągu 30 dni, w przypadku wystąpienia warunków skrajnych UKNF będzie zobligowany odmówić zatwierdzenia projektu umowy zrzeszenia zintegrowanego, w którym bank 22