USŁUGI BANKOWE W REGULACJACH UNII EUROPEJSKIEJ

Transkrypt

1

2 USŁUGI BANKOWE W REGULACJACH UNII EUROPEJSKIEJ ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI W POLSKIM PROCESIE KARNYM Dorota Wojtczak Anna Tęcza-Paciorek Warszawa 2012

3 Spis treści Wykaz skrótów / 7 Wstęp / 9 Rozdział I Usługi bankowe na rynku usług finansowych / Rynek finansowy / Instytucje finansowe / Usługi finansowe / 38 Rozdział II Integracja rynku usług bankowych / Determinanty integracji rynku bankowego Unii Europejskiej / Prawne podstawy integracji rynku bankowego Unii Europejskiej / Prawne metody integracji rynku bankowego Unii Europejskiej / Instrumenty integracji rynku bankowego Unii Europejskiej / Lepsze stanowienie prawa w obszarze rynku bankowego Unii Europejskiej / 95 Rozdział III Detaliczne usługi bankowe / Specyfika detalicznych usług bankowych / Metoda regulacji rynku detalicznych usług finansowych / Mechanizmy ochrony na rynku detalicznych usług finansowych / Mechanizmy ochrony pozytywnej / 122 5

4 Spis treści 3.2. Repulsywne mechanizmy ochrony / 126 Rozdział IV Usługi depozytowo-kredytowe / Rachunki bankowe / Zakres unijnej regulacji / Przenoszenie rachunków bankowych / Otwieranie rachunków bankowych / Kredyty konsumenckie / Zakres podmiotowy i przedmiotowy regulacji / Obowiązki informacyjne / Rzeczywista roczna stopa oprocentowania / Odstąpienie od umowy i przedterminowa spłata kredytu konsumenckiego / Kredyty hipoteczne / 163 Rozdział V Usługi płatnicze / Jednolity Obszar Płatności w Euro / Pojęcie, cele, założenia i etapy realizacji / Jednolity zestaw instrumentów płatniczych / Dodatkowe usługi opcjonalne (Additional Optional Services AOS) / Infrastruktura systemu płatności / Instrumenty płatnicze nieobjęte SEPA / Ramy prawne dla płatności w ramach SEPA / Zakres podmiotowy i przedmiotowy / Wymogi dotyczące przejrzystości usług płatniczych / Prawa i obowiązki użytkowników i dostawców usług płatniczych / 223 Zakończenie / 237 Źródła prawa Unii Europejskiej / 257 Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości / 265 Literatura / 267 Inne materiały / 279

5 Wykaz skrótów APR BIS CEBS CMLR EBA EBC EBIC ECB ECR EPC EPS ESCB ETS FSAP GSP HWWA Annual Percentage Rate of Charge (rzeczywista roczna stopa oprocentowania) Bank for International Settlements Committee of European Banking Supervisors (Komitet Europejskich Organów Nadzoru Bankowego) Common Market Law Review European Banking Authority (Europejski Urząd Nadzoru Bankowego) European Banking Committee (Europejski Komitet Bankowy) European Banking Industry Committee (Komitet Europejskiego Sektora Bankowego) European Central Bank (Europejski Bank Centralny) European Court Reports European Payments Council (Europejska Rada ds. Płatności) Europejski Przegląd Sądowy European System of Central Banks (Europejski System Banków Centralnych) Europejski Trybunał Sprawiedliwości Financial Services Action Plan (Plan działań w zakresie usług finansowych) Gdańskie Studia Prawnicze Hamburgisches Welt-Wirtschafts-Archiv 7

6 Wykaz skrótów IMF KPP PE-ACH PiP PPE PPH Pr. Bank. PS PUG RPEiS SECA SEPA TSUE International Monetary Fund (Międzynarodowy Fundusz Walutowy) Kwartalnik Prawa Prywatnego Pan-European Automated Clearing House (Paneuropejska Automatyczna Izba Rozliczeniowa) Państwo i Prawo Przegląd Prawa Europejskiego Przegląd Prawa Handlowego Prawo Bankowe Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Single Euro Cash Area (Jednolity Obszar Płatności Gotówkowych w Euro) Single Euro Payments Area (Jednolity Obszar Płatności w Euro) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej 8

7 Wstęp Rynek finansowy Unii Europejskiej stanowi część jednolitego rynku wewnętrznego i funkcjonuje w oparciu o traktatowe swobody przepływu kapitału, usług finansowych oraz przedsiębiorczości. Podlega też intensywnym przeobrażeniom wynikającym z zachodzących w skali europejskiej, a nawet światowej, procesów globalizacji, liberalizacji przepływów kapitałowych, postępu technologicznego i integracji. Integracja gospodarcza rynku finansowego Unii Europejskiej nasiliła się znacznie od momentu wprowadzenia w 1999 r. jednolitej polityki monetarnej i wspólnej waluty euro. W jej wyniku instytucje finansowe, korzystając ze swobody świadczenia usług i przedsiębiorczości, rozszerzyły terytorialny zasięg swojej działalności w ramach transgranicznego świadczenia usług lub w formie oddziałów i filii. Działając dotychczas jako samodzielni uczestnicy rynku, podjęły aktywność w ramach różnorodnych krajowych, a przede wszystkim ponadnarodowych form koncentracji gospodarczej o jednorodnym bądź mieszanym profilu aktywności. Dzięki swobodzie przepływu kapitału i płatności cechę mobilności uzyskały też usługi finansowe, które coraz częściej mają charakter transgraniczny. W wymiarze prawnym integracja rynku finansowego Unii Europejskiej rodzi istotne wyzwania dla unijnego prawodawcy oraz pytania o potrzebę, zakres i sposób regulacji, a także o relację między konkurencyjnością krajowych porządków prawnych a ich harmonizacją dokonywaną w ramach budowy jednolitego rynku finansowego. Regulacja rynku finansowego stanowi bowiem odgórną ingerencję w swobodę podejmowanej przez instytucje finansowe działalności gospodarczej i zachowania rynkowe oraz w prywatnoprawne stosunki nawiązywane przez uczestników obrotu na rynku finansowym, a więc przez instytucje finansowe i ich klientów inwestorów i konsumentów. Zakres tej regulacji powinien być kształtowany poprzez, uwzględniający specyfikę 9

8 Wstęp danego obszaru, cel regulacji i ograniczony jedynie do problemów, które z uwagi na ten cel wymagają aktywności prawodawcy. Determinowany jest także przez traktatową zasadę pomocniczości, zgodnie z którą Unia Europejska podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii Europejskiej. Regulacja rynku finansowego ma na celu urzeczywistnienie swobód wolnego rynku, a więc otwarcie krajowych rynków finansowych na europejskie instytucje finansowe i swobodny przepływ kapitału, przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa rynku finansowego i właściwej ochrony jego uczestników, zwłaszcza konsumentów. Obok zasadniczego nurtu regulacji organizacji i funkcjonowania instytucji finansowych, nadzoru nad rynkiem finansowym czy systemu gwarantowania powierzonych instytucjom finansowym środków ich klientów, co stanowi domenę prawa publicznego, widoczna jest więc wzrastająca tendencja do regulowania w prawodawstwie unijnym prywatnoprawnej sfery świadczenia usług finansowych, dotyczącej stosunków między instytucją finansową (kredytową) a jej klientem. Podjęta w jej ramach aktywność legislacyjna służy ochronie tego ostatniego i kształtowaniu jego pozycji w relacjach z profesjonalnym kontrahentem. W stosunku do regulacji prywatnoprawnej sfery świadczenia usług finansowych, a w ich ramach usług bankowych, nastąpiła zmiana zakresu unijnej regulacji. Zmiana ta zastanawia ze względu na specyfikę obszaru poddanego regulacji i jej cel na poziomie unijnym, które determinują zakres integracji, jej metodę i zastosowane instrumenty. Zasadniczym celem pracy jest wykazanie, w jakim stopniu w odniesieniu do prywatnoprawnej sfery świadczenia usług finansowych przez instytucje kredytowe zmianie ulega przyjęta dla całego rynku finansowego Unii Europejskiej koncepcja integracji, a więc zakres i stopień ingerencji prawodawcy unijnego, metoda integracji oraz instrumenty i motywy ich wprowadzenia. Kluczową pozycję na rynku finansowym Unii Europejskiej, gromadząc wolne środki i stanowiąc główne źródło finansowania działalności gospodarczej, zajmują instytucje kredytowe, głównie banki. Według 10

9 Wstęp danych na koniec 2009 r. 1 działalność na rynku europejskim prowadziło 8358 instytucji kredytowych, które łącznie przyjęły depozyty na kwotę mln euro i udzieliły kredytów na kwotę mln euro. Z uwagi na status banków jako instytucji zaufania publicznego sektor bankowy stanowił dotychczas obszar największej aktywności legislacyjnej i najgłębszej ingerencji prawodawcy unijnego w krajowe porządki prawne. Jak pokazują doświadczenia kryzysów gospodarczych, sektor ten jest jednocześnie najbardziej czułym na czynniki destabilizujące sektorem rynku finansowego Unii Europejskiej. Jego stabilność ma więc kluczowe znaczenie dla utrzymania stabilności całego europejskiego systemu finansowego. Regulacje unijne, a w ślad za nimi krajowe, dotyczące publicznoprawnej sfery podejmowania i prowadzenia działalności w znakomitej większości obejmowały w pierwszej kolejności instytucje kredytowe, stanowiąc wzór dla pozostałych sektorów rynku finansowego. Nadzór bankowy, realizowany w powiązaniu z nadzorem nad działalnością ubezpieczeniową i rynkiem kapitałowym, pełni natomiast pierwszoplanową rolę w sieci bezpieczeństwa finansowego, którą poza nadzorem tworzy system gwarantowania depozytów oraz bank centralny jako pożyczkodawca ostatniej instancji. Zamierzonym celem pracy jest więc ustalenie, czy widoczna w prawie rynku finansowego tendencja do regulacji sektorowych i pierwszoplanowej roli sektora bankowego jako obszaru tych regulacji, ujawnia się także w sferze prywatnoprawnych stosunków między instytucją kredytową a jej klientem. Problematyka usług bankowych w regulacjach Unii Europejskiej nie doczekała się dotychczas monograficznego opracowania. Dostępna literatura ogranicza rozważania w zakresie prawa bankowego Unii Europejskiej głównie do regulacji o charakterze publicznoprawnym, dotyczących podejmowania i prowadzenia działalności na rynku finansowym Unii Europejskiej przez instytucje kredytowe, nadzoru bankowego czy systemu gwarantowania depozytów. Usługi bankowe są natomiast zupełnie wyłączane z zakresu tych rozważań bądź są traktowane jedynie uzupełniająco, najczęściej w ramach usług finansowych, na tle problematyki dotyczącej rynku finansowego Unii Europejskiej i jego publicznoprawnej regulacji. Usługi finansowe świadczone są przez instytucje kredytowe w ramach rdzennej działalności depozytowo-kredytowej, a więc działalności 1 EU banking structure, ECB 2010, s. 34 i n. 11

10 Wstęp polegającej łącznie na udzielaniu kredytów ze środków pochodzących z przyjmowanych depozytów i innych funduszy podlegających zwrotowi, która przesądza o bankowym charakterze usług finansowych. W systemie opartym na modelu bankowości uniwersalnej obok tej działalności prowadzona jest działalność typu inwestycyjnego. Jako wyraz integracji międzysektorowej łączona jest także z działalnością w sektorze ubezpieczeniowym. Zgodnie z przyjętą w doktrynie, a od niedawna także i w prawodawstwie unijnym, klasyfikacją usług finansowych na bankowe, kredytowe, ubezpieczeniowe, inwestycyjne, płatnicze i emerytalne, pole badawcze pracy zawężone zostało do rdzennych usług bankowych (depozytowo-kredytowych). Zakres zainteresowań badawczych obejmuje także usługi płatnicze, które utraciły wprawdzie status bankowych z chwilą wejścia w życie dyrektywy 2002/65/WE i objęte zostały odrębnym reżimem dyrektywy 2007/64/WE, jednak z uwagi na ich w istocie bankowy charakter tradycyjnie ujmowane były w ramach działalności bankowej. Poza obszarem podjętych badań znajdują się natomiast przejawy aktywności na rynku usług ubezpieczeniowych i działalności inwestycyjnej oraz usługi o charakterze emerytalnym, będące w dużej mierze konsekwencją poszukiwania nowych źródeł dochodów, ze względu na zmianę akcentów w zakresie finansowania z wykorzystywania instrumentów kredytowych na inne formy finansowania. Analiza usług bankowych w regulacjach Unii Europejskiej dokonana została w oparciu o następującą systematykę rozprawy: pięć rozdziałów poprzedzonych wstępem i zwieńczonych zakończeniem, zawierającym wnioski i oceny z całości badań. Będąca przedmiotem rozprawy problematyka rysuje się na tle szerszego zjawiska, jakim jest integracja rynku usług finansowych, jej metod i instrumentów. Dlatego też analiza przeprowadzona została w dwóch etapach, z których pierwszy (rozdziały 1 3) obejmuje cały dorobek Unii Europejskiej w dziedzinie usług finansowych. W drugiej części (rozdziały 4 i 5) podjęta została natomiast analiza konkretnych instrumentów prawnych zastosowanych przez unijnego prawodawcę w celu regulacji usług depozytowych, kredytowych i płatniczych. Punktem wyjścia pracy jest umiejscowienie usług bankowych i prawnych regulacji dotyczących świadczenia usług bankowych przez instytucje kredytowe w ramach europejskiego systemu finansowego (rozumianego jako rynek finansowy, instrumenty i instytucje finansowe oraz zasady, także prawne, ich funkcjonowania), ustalenie zasadności 12

11 Wstęp wyodrębniania rynku usług bankowych, a także ukazanie szczególnego, bo związanego z przepływem kapitału i płatności, charakteru usług bankowych w kontekście swobód wolnego rynku i w realiach jednolitego rynku wewnętrznego, którego elementem jest rynek finansowy Unii Europejskiej. Istotne jest także przedstawienie usług bankowych w regulacjach Unii Europejskiej na tle zjawiska integracji rynku finansowego Unii Europejskiej, czy też szerzej budowy jednolitego rynku wewnętrznego, co pozwoliło na określenie wpływu stopnia zaawansowania tego procesu na potrzebę i zakres ingerencji w krajowe porządki prawne państw członkowskich, przyjętą metodę integracji, a także celu tej integracji, który determinuje wybór właściwych instrumentów. Wzmocnieniu procesów integracyjnych w wymiarze prawnym służy realizowana obecnie inicjatywa poprawy jakości prawa unijnego. Analizie został poddany także wpływ tej inicjatywy, w tym jej znaczący nurt dotyczący dorobku unijnego w dziedzinie praw konsumenta, na kształt prawa rynku usług finansowych w zakresie usług bankowych oraz przyjęte w tej inicjatywie metody poprawy otoczenia regulacyjnego usług bankowych. Wymierne korzyści z integracji rynku finansowego Unii Europejskiej osiągną konsumenci. W jej wyniku uzyskają szeroki dostęp do usług finansowych przy jednoczesnym obniżeniu ich kosztów. Ich aktywność na rynku, poprzez dokonywane transakcje o transgranicznym charakterze, ma natomiast zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania jednolitego rynku wewnętrznego generując dochód Unii Europejskiej, przyczyniają się do osiągnięcia wzrostu gospodarczego. Rynek detalicznych usług finansowych wykazuje jednak niższy w stosunku do rynku usług hurtowych stopień integracji. Stąd też działania integracyjne w wymiarze prawnym skupione są zwłaszcza na tym obszarze i w zakresie usług bankowych obejmują przede wszystkim kwestie kredytów hipotecznych, kredytów konsumenckich, rachunków bankowych i płatności detalicznych. Działania te wzmacnia potrzeba stworzenia bezpiecznego otoczenia regulacyjnego dla aktywności konsumentów, co stanowi jeden z czynników odbudowy nadszarpniętego w wyniku ostatnich kryzysów gospodarczych zaufania konsumentów do rynku finansowego. Analizę obowiązujących i projektowanych rozwiązań prawnych w zakresie rachunków bankowych, kredytu konsumenckiego i hipotecznego oraz płatności detalicznych poprzedza próba wyodrębnienia pojęcia detalicznych usług bankowych i określenia jego zakresu. 13

12 Wstęp Regulacja detalicznych usług finansowych, a w ich ramach bankowych, znajduje się na styku prawa rynku usług finansowych i prawa konsumenckiego. Dlatego podstawowym zadaniem w tym zakresie jest określenie pozycji prawnej konsumenta jako odbiorcy usług bankowych oraz przyjętej koncepcji jego ochrony. Pozycja ta kształtowana jest przez, mające zastosowanie na styku tych praw, instrumenty i przewidziane w nich mechanizmy. Te zaś są przyjmowane zgodnie z przyjętą w prawodawstwie unijnym koncepcją ochrony konsumenta usług finansowych (bankowych). Celem pracy jest więc także określenie zakresu gwarantowanej konsumentowi ochrony i ocena jej kompleksowego bądź fragmentarycznego charakteru. Z uwagi na wielopłaszczyznowy z jednej strony, z drugiej zaś kompleksowy charakter regulacji rynku usług płatniczych, analiza obowiązujących i projektowanych na obu płaszczyznach rozwiązań legislacyjnych i pozalegislacyjnych podjęta została w odrębnym rozdziale. Jego zadaniem jest określenie wzajemnej relacji między prawnymi a pozaprawnymi regulacjami tworzonymi w dwóch ośrodkach decyzyjnych w ramach procedury legislacyjnej i instytucjonalnej struktury Europejskiej Rady ds. Płatności oraz wpływu, jaki regulacje te wywierają na systemy płatnicze państw członkowskich, a tym samym na stopień integracji rynku usług płatniczych oraz poziom ochrony użytkowników tych usług. Prezentowana rozprawa jest wynikiem badań naukowych prowadzonych pod kierunkiem prof. zw. dr hab. Eugenii Fojcik-Mastalskiej. Pani Profesor oraz Recenzentom dr hab. Wiesławie Miemiec, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego oraz dr. hab. Remigiuszowi Kaszubskiemu, prof. Uniwersytetu Warszawskiego składam serdeczne podziękowania za niezwykle cenne uwagi i wskazówki. Praca uwzględnia stan prawny na dzień 15 kwietnia 2012 r. 14

13 Rozdział I Usługi bankowe na rynku usług finansowych 1. Rynek finansowy Procesy zachodzące we współczesnej gospodarce są oparte na, umożliwiającym ich koordynację, mechanizmie wzajemnego oddziaływania popytu i podaży na dobra i usługi oraz kształtowania ich ceny. Miejscem, w którym dostawcy i nabywcy dóbr i usług dokonują wymiany, jest rynek 2. W ujęciu podmiotowym tworzą go z jednej strony kształtujący podaż dostawcy towarów i usług, z drugiej zaś reprezentujący popyt ich nabywcy. W ujęciu przedmiotowym definiowany jest natomiast jako ogół zamierzonych i zrealizowanych transakcji kupna-sprzedaży oraz warunków, na jakich są one proponowane i dokonywane 3. Z uwagi na szeroki zakres podmiotowy i niejednolity charakter stosunków zachodzących między uczestnikami procesu wymiany funkcjonujące i wzajemnie się uzupełniające w gospodarce rynki podlegają doktrynalnym klasyfikacjom w oparciu o wyróżniające je kryteria. Klasyfikacja z wykorzystaniem kryterium przedmiotu transakcji pozwala na wyróżnienie m.in. rynku produktów, usług, nieruchomości, pracy, metali szlachetnych i rynku finansowego, w ramach którego przedmiotem wymiany jest pieniądz 4. Poza zasadniczymi funkcjami, które pieniądz jako prawny środek płatniczy realizuje w gospodarce, tj. miernika wartości towarów i usług, 2 W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Warszawa 1998, s J. Czekaj, Rynki, instrumenty i instytucje finansowe, Warszawa 2008, s S. Miedziak, Bankowość i podstawy rynku finansowego, Warszawa 2003, s. 159; D. Dziawgo, Rynek finansowy. Istota, instrumenty, funkcjonowanie, Warszawa 2007, s

14 Rozdział I. Usługi bankowe na rynku... środka krajowej i zagranicznej wymiany oraz przenoszenia wartości i jej przechowywania (tezauryzacji) 5, jest on także samodzielnym dobrem, które może być przedmiotem obrotu, jako towar szczególnego rodzaju. Dlatego też w doktrynie prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym rynek finansowy może być rozpatrywany jako odmiana rynku towarowego, na którym w roli towaru występuje pieniądz 6. W ujęciu ekonomicznym mechanizmem umożliwiającym współtworzenie i przepływ strumieni pieniężnych w gospodarce jest system finansowy, w ramach którego świadczone są usługi zapewniające sprawne krążenie siły nabywczej 7. Usługi te dostarczane są podmiotom ze sfery realnej, głównie przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym, za pośrednictwem mechanizmów rynkowych (rynkowy system finansowy) bądź w trybie publicznym (publiczny system finansowy) 8. Rynek finansowy stanowi, obok instrumentów, instytucji finansowych i zasad ich funkcjonowania, element rynkowego systemu finansowego 9. W ujęciu prawnym system finansowy definiowany jest jako zespół instytucji prawnych o charakterze publicznym, połączonych w sposób celowy i logiczny w całość, służący gromadzeniu środków pieniężnych i ich rozdysponowywaniu 10. W ujęciu ekonomiczno-prawnym stanowi natomiast zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych, zarówno w sektorze realnym, jak i w sektorze finansowym 11. Istotą rynku finansowego są transakcje pieniężne, w wyniku których następuje przepływ środków pieniężnych pomiędzy podmiotami posia- 5 F.S. Mishkin, Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, Warszawa 2002, s. 86; R. Diedrigkeit, Rynek pieniądza i papierów wartościowych, Warszawa 1993, s C. Kosikowski (w:) Wielka encyklopedia prawa, pod red. B. Hołysta, E. Smoktunowicza, wyd. 2, Warszawa 2005, s Z. Polański (w:) System finansowy w Polsce, pod red. B. Pietrzaka, Z. Polańskiego, B. Woźniak, Warszawa 2003, s Ibidem, s Ibidem. Odmiennie J. Carmichael, M. Pomerleano, The Development and Regulation of Non-Bank Financial Institutions, The World Bank, Washington 2002, s. 1, którzy do systemu finansowego zaliczają wyłącznie rynki i instytucje finansowe. 10 T. Dębowska-Romanowska, Pojęcie systemu finansowego państwa oraz jego części składowe (w:) Prawo finansowe, pod red. W. Wójtowicz, Warszawa 1996, s M. Al-Kaber, Rynki finansowe i instytucje, wyd. 2, Białystok 2006, s

15 1. Rynek finansowy dającymi nadwyżki środków i poszukującymi możliwości ich korzystnego zagospodarowania a podmiotami chcącymi pozyskać te środki w celu sfinansowania swojej bieżącej i rozwojowej działalności 12. Transakcje te realizowane są z wykorzystaniem instrumentów rynku finansowego, instrumentów finansowych (financial instruments), takich jak depozyty bankowe, papiery wartościowe czy polisy ubezpieczeniowe 13, przy użyciu których strony regulują zależności finansowe, w których pozostają 14. Instrumenty finansowe określa się w literaturze przedmiotu jako zobowiązania finansowe, a więc roszczenia dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do innych 15. Ogół transakcji kupna i sprzedaży instrumentów finansowych, w wyniku których następuje zamiana pieniądza na instrument finansowy lub instrumentu finansowego na pieniądz bądź też jednego instrumentu finansowego na inny, w celu osiągnięcia zysków lub zabezpieczenia się przed ryzykiem, tworzy pojęcie rynku finansowego w ujęciu przedmiotowym 16. Rynek finansowy tworzą kształtujące podaż instytucje finansowe i reprezentujący popyt usługobiorcy, a także zawierane między tymi podmiotami i skutkujące przepływem środków pieniężnych (kapitału) między nimi transakcje realizowane z wykorzystaniem instrumentów finansowych. Rynek finansowy powinien być więc rozumiany szeroko, z uwzględnieniem jego strony podmiotowej i przedmiotowej, i definiowany jako miejsce spotkania się popytu i podaży na pieniądz (kapitał), gdzie podmioty gospodarcze określonych kategorii przy wykorzystaniu 12 W. Dębski, Rynek finansowy i jego mechanizmy. Podstawy teorii i praktyki, Warszawa 2007, s ; por.: I. Pyka, Rynek pieniężny i kapitałowy, Katowice 2003, s. 11; S. Miedziak, Bankowość i podstawy rynku..., s. 159; M. Wypych, Finanse i instrumenty finansowe, wyd. 2, Łódź 1998, s Za podstawowy instrument rynku finansowego uważa się papiery wartościowe. Dlatego też w literaturze spotkać się można z definiowaniem rynku finansowego jako ogółu transakcji papierami wartościowymi, jako instrumentami udzielania krótko-, średnio- i długoterminowych kredytów. Por. A. Kaźmierczak, Pieniądz i bank w kapitalizmie, Warszawa 1993, s K. Jajuga, Inwestycje, instrumenty finansowe, ryzyko finansowe, inżynieria finansowa, Warszawa 2001, s Z. Polański (w:) System finansowy w Polsce. Lata dziewięćdziesiąte, pod red. B. Pietrzaka, Z. Polańskiego, wyd. 2, Warszawa 2001, s.12; J. Czekaj, Rynki, instrumenty..., s D. Dziawgo, Rynek finansowy (w:) Leksykon finansów, pod red. J. Głuchowskiego, Warszawa 2001, s

16