FN PEI Pan Marek Kuchciński

Transkrypt

1 Warszawa, dnia maja 2015 r. RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTER FINANSÓW FN PEI Pan Marek Kuchciński Wicemarszałek Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej W odpowiedzi na interpelację Pana Posła Tadeusza Tomaszewskiego w sprawie postanowień umów dotyczących kredytów zaciągniętych we frankach (nr 32342) uprzejmie przedstawiam poniższą odpowiedź. Odnosząc się do zagadnienia dotyczącego stanowiska Rządu RP w sprawie C-312/14, należy przede wszystkim wskazać zagadnienie, które podlega rozstrzygnięciu przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Przedmiotowe stanowisko Rządu RP dotyczy sprawy, w zakresie której w dniu 4 sierpnia 2014 r. Pełnomocnik Rzeczypospolitej Polskiej przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej otrzymał wniosek węgierskiego sądu okręgowego (Ráckevei Járásbíróság) o wydanie orzeczenia prejudycjalnego w sprawie C-312/14 Banif Plus Bank. Wniosek ten dotyczył oceny, czy umowa kredytu denominowanego w walucie obcej jest instrumentem finansowym w świetle przepisów dyrektywy 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych, zmieniającej dyrektywę Rady 85/611/EWG i 93/6/EWG i dyrektywę 2000/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 93/22/EWG. Zgodnie z art. 23 Statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, przypadku gdy sąd państwa członkowskiego kieruje do Trybunału Sprawiedliwości pytanie prejudycjalne, o decyzji sądu krajowego zawierającej to pytanie prejudycjalne powiadamia się również zainteresowane państwa trzecie, które w terminie dwóch miesięcy od takiego powiadomienia mogą przedłożyć Trybunałowi pisma procesowe lub uwagi na piśmie. Rząd polski przedstawił swoje stanowisko w październiku 2014 r. ul. Świętokrzyska 12, Warszawa tel.: fax: Sekretariat.FN@mf.gov.pl

2 Pytania prejudycjalne sądu węgierskiego dotyczyły kwestii: 1. czy należy uznać, że zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 2 (usługi i działalność inwestycyjna) i pkt 17 (instrument finansowy) jak również z załącznikiem I sekcja C pkt 4 (terminowa transakcja walutowa, instrumenty pochodne) dyrektywy 2004/39/WE, zaproponowana klientowi oferta konkretnej transakcji (kursu wymiany), która, w formie prawnej umowy kredytu denominowanego w walucie obcej polega na transakcji kasowej w chwili wypłaty i terminowej w chwili spłaty, dokonywana jest za pomocą zamiany na forinty określonej kwoty zarejestrowanej w walucie obcej i naraża kredyt klienta na skutki i ryzyko (ryzyko kursowe) rynku kapitałowego, stanowi instrument finansowy; 2. czy należy uznać, że zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 6 (transakcje na własny rachunek) i z załącznikiem I sekcja A pkt 3 (zawieranie transakcji na własny rachunek) dyrektywy 2004/39/WE prowadzenie działalności w zakresie transakcji na własny rachunek odnośnie do wskazanego w pytaniu pierwszym instrumentu finansowego stanowi usługę lub działalność inwestycyjną; 3. czy instytucja finansowa powinna dokonać wprowadzonej w art. 19 ust. 4 i 5 tej dyrektywy oceny adekwatności, uwzględniając, że terminowa transakcja walutowa która stanowi usługę inwestycyjną związaną z pochodnymi instrumentami finansowymi została zaoferowana jako część innego produktu finansowego (a mianowicie umowy kredytu) i że ten instrument pochodny stanowi sam w sobie kompleksowy instrument finansowy? Czy należy uznać, że art. 19 ust. 9 tej dyrektywy nie znajduje zastosowania, ze względu na to, iż, ponieważ ryzyko, jakie ponosi klient odnośnie kredytu i instrumentu finansowego jest zasadniczo odmienne, niezbędne jest przeprowadzenie oceny adekwatności w zakresie, w jakim transakcja ta obejmuje instrument pochodny; 4. czy z obejścia art. 19 ust. 4 i 5 dyrektywy wynika stwierdzenie nieważności umowy kredytu zawartej przez bank z klientem. Należy zauważyć, że zgodnie z dyrektywą 2004/39/WE usługa i działalność inwestycyjna oznacza usługę lub działalność wymienioną w sekcji A załącznika I do dyrektywy, odnoszącą się do wszelkiego rodzaju instrumentów wymienionych w sekcji C załącznika. Wśród czynności wymienionych w sekcji A załącznika I do dyrektywy wskazano między innymi zawieranie transakcji na własny rachunek. Zgodnie z art. 4 ust 1 pkt 6 dyrektywy 2004/39/WE za transakcje na własny rachunek należy uznać zawierane przez przedsiębiorstwo inwestycyjne lub instytucję kredytową umów na własną rzecz i we własnym imieniu, z wykorzystaniem własnych środków pieniężnych, a nie w ramach realizacji czy przekazywania zleceń klientów, ze środków przekazanych przez tych klientów. 2

3 Natomiast w sekcji C pkt. 4 załącznika I wymieniono następujące instrumenty finansowe: transakcje opcyjne, transakcje typu futures, swaps, umowy terminowe na stopę procentową oraz inne kontrakty na instrumenty pochodne odnoszące się do papierów wartościowych, instrumentów dewizowych, stóp procentowych lub oprocentowania, albo innych instrumentów pochodnych, indeksów finansowych lub środków finansowych, które można rozliczać materialnie lub w środkach pieniężnych. Rząd RP w swoim stanowisku wskazał, że umowne klauzule walutowe nie odpowiadają konstrukcyjnie żadnej spośród transakcji wymienionych w sekcji C pkt 4 załącznika I do dyrektywy 2004/39/WE ani też nie mieszczą się w żadnej innej kategorii wymienionej w sekcji C załącznika, gdyż nie stanowią: zbywalnych papierów wartościowych, instrumentów rynku pieniężnego, jednostek uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania, instrumentów pochodnych dotyczących stopy procentowej lub instrumentów towarowych, instrumentów pochodnych dotyczących przenoszenia ryzyka kredytowego ani też kontraktów finansowych na transakcje różnicowe. Wspólną cechą instrumentów pochodnych jest to, że kurs wykonania kontraktu (kurs sprzedaży lub nabycia waluty w przyszłości) jest określony i znany w dniu zawierania kontraktu. Cecha ta w sposób istotny odróżnia instrumenty pochodne od postanowień (klauzul) walutowych stosowanych w umowach kredytów denominowanych. Te ostatnie określają bowiem jedynie, że wymiana waluty nastąpi według kursu z tabeli kursowej obowiązującej w dniu realizacji płatności (którego wartość nie jest znana stronom w chwili zawierania umowy kredytowej). Kolejna różnica pomiędzy instrumentami pochodnymi a klauzulami walutowymi zawartymi w umowie kredytu denominowanego polega na tym, że zawarcie umowy dotyczącej instrumentu pochodnego kreuje bezwarunkowe zobowiązanie do sprzedaży lub nabycia waluty w określonym terminie i po określonej cenie, przez podmiot będący stroną kontraktu (a w przypadku opcji przez jej wystawcę). Tymczasem w przypadku klauzul walutowych zawartych w umowie kredytu denominowanego brak jest pewności co do tego, czy ostatecznie dojdzie do wymiany waluty pomiędzy bankiem a kredytobiorcą. Przepisy prawa powszechnie obowiązującego lub sama umowa kredytu mogą przewidywać (i często przewidują) możliwość spłaty kredytu denominowanego bezpośrednio w walucie kredytu (przy czym kredytobiorca często nie ma obowiązku nabycia waluty w banku, w którym zaciągnął kredyt). W ocenie Rządu na gruncie przepisów dyrektywy 2004/39/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych, zmieniającej dyrektywę Rady 85/611/EWG i 93/6/EWG i dyrektywę 2000/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 93/22/EWG, kredytów denominowanych w walucie obcej, których dotyczy przedmiotowy wniosek, nie można uznać za działalność inwestycyjną. Warto również przytoczyć w tym zakresie wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie Wydział I Cywilny z dnia 24 października 2014 r (I C 554/15), który potwierdził zaprezentowane stanowisko Rządu w kwestii czy umowa kredytu denominowanego w walucie obcej stanowi instrument finansowy. 3

4 Zgodnie z wyrokiem umowa kredytu indeksowanego kursem waluty obcej spełniała wymogi essentialia negotii umowy kredytowej. ( ) wprowadzona przez strony umowy klauzula waloryzacyjna nie ma charakteru instrumentu inwestycyjnego ( ) Celem indeksacji kredytu ( ) było bowiem nie przysporzenie majątkowe na rzecz jednej ze stron, tylko zachowanie na przestrzeni ustalonego czasu jednolitej wartości wzajemnych świadczeń stron. Strony nie zawarły wszak kontraktu, w ramach którego zobowiązywałyby się do zakupu określonej ilości waluty po określonej z góry cenie, choćby odbiegającej od ceny rynkowej, lecz uzależniły wielkość kredytu należnego do spłaty od, przynajmniej w założeniu, zbliżonego do rynkowego kursu waluty, do której kredyt był indeksowany (tj. franka szwajcarskiego). Wykorzystały więc w praktyce przewidzianą w art k.c. waloryzację umowną zobowiązania pieniężnego. Dla przyznania przedmiotowemu postanowieniu umowy znaczenia klauzuli waloryzacyjnej, a nie instrumentu pochodnego, decydujące znaczenie ma fakt, że zawarty kredyt miał charakter długookresowy (umowa przewidywała 30 - letni okres spłaty kredytu), a spłata rat kredytowych dokonywana była systematycznie w odstępach comiesięcznych. W tak długim okresie czasu nie sposób zakładać stałości siły nabywczej pieniądza. Stąd też strony wykorzystując indeksację kredytu do franka szwajcarskiego uzyskały w miarę stabilną podstawę do długookresowego utrzymania stałej siły nabywczej wartości pieniężnych udzielonych w kwocie kredytu. Jednocześnie systematyczny obowiązek spłaty poszczególnych rat kredytowych pozwalał (przynajmniej w założeniu) na utrzymanie tej siły nabywczej bez szkody dla żadnej ze stron, bowiem teoretyczne zawyżenie raty kredytowej wynikającej ze wzrostu kursu franka szwajcarskiego, winno być rekompensowane obniżeniem tej raty w innym okresie czasu (w którym kurs franka uległby obniżeniu). Zastosowanie tego mechanizmu pozwoliło także na obniżenie ceny udzielonego kredytu, którego oprocentowanie zostało określone w umowie na niskim poziomie (przy zastosowaniu stawki LIBOR 3M i stałej marży banku w wysokości 1,60 %). Postanowienia umowy zawartej przez strony nie były więc obarczone charakterystycznym dla instrumentów pochodnych wysokim stopniem ryzyka, lecz przeciwnie, zmierzały do minimalizacji tego ryzyka dla obu jej stron. Ponadto należy zauważyć, iż prezentowane stanowisko Rządu, w którym stwierdzono, że przewalutowanie kredytów według kursu z dnia ich udzielenia mogłoby wygenerować po stronie banków straty w wysokości nawet kilkudziesięciu miliardów złotych jest stanowiskiem wielokrotnie dotychczas prezentowanym opinii publicznej. Dokładne założenia jak również wyliczenia w tym zakresie zawarte zostały w analizie dokonanej przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego Ocena wpływu na sytuację sektora bankowego i polskiej gospodarki propozycji przewalutowania kredytów mieszkaniowych udzielonych w CHF na PLN według kursu z dnia udzielenia kredytu, Warszawa Należy podkreślić, iż rolą Rządu jest ocena proponowanych rozwiązań pod kątem bardzo jasnych kryteriów uwzgledniających między innymi uczciwy podział ryzyka, sprawiedliwe potraktowania tych, którzy mają kredyty frankowe, ale też tych, którzy nie mają takich kredytów. Należy w szczególności mieć na uwadze specyfikę działalności bankowej, która opiera się na środkach pieniężnych powierzonych 4

5 pod tytułem zwrotnym (depozyty). Jakiekolwiek działania podejmowane w celu wsparcia kredytobiorców posiadających kredyty denominowane lub indeksowane kursami walut obcych muszą w pierwszej kolejności mieć na uwadze potrzebę zachowania bezpieczeństwa depozytów gromadzonych w sektorze bankowym. Odnosząc się do kwestii zwiększenia efektywności mechanizmów nadzoru pragnę wskazać, iż nadzór bankowy realizował i realizuje wiele zadań zmierzających do ograniczenia zidentyfikowanego ryzyka w tym zakresie. Przede wszystkim należy wskazać, że działania na rzecz zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rynku finansowego, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości w odniesieniu do sektora bankowego, w tym mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa środków pieniężnych gromadzonych na rachunkach bankowych, realizowane są przy pomocy m.in. norm ilościowych wynikających z uchwał Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) a od 1 stycznia 2014 r. z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 648/2012 oraz rekomendacji, stanowiących zbiór dobrych praktyk ostrożnego i stabilnego zarządzania bankami w określonych aspektach działalności bankowej (normy jakościowe). Nadzór bankowy, identyfikując zagrożenia związane z kredytami denominowanymi lub indeksowanymi do waluty obcej (w tym rodzaje ryzyka związane z kredytami hipotecznymi, a także z rosnącym udziałem tego typu kredytów w rynku), wydał dwie rekomendacje, w których w szczególny sposób odniesiono się do takich kredytów: a) Rekomendację S dotyczącą dobrych praktyk w zakresie zarządzania ekspozycjami kredytowymi finansującymi nieruchomości oraz zabezpieczonymi hipotecznie, wydaną przez Komisję Nadzoru Bankowego (KNB) w roku 2006, a następnie nowelizowaną przez KNF w latach 2008, 2011 i 2013; b) Rekomendację T dotyczącą dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych wydaną przez KNF w roku 2010 oraz znowelizowaną w 2013 r. Powyższe dokumenty określają dobrą praktykę rynkową dotyczącą minimalnych standardów zarządzania, kontroli, monitorowania, identyfikacji, pomiaru, akceptacji, zabezpieczania i raportowania ryzyka, relacji z klientami, kontroli wewnętrznej oraz co ważne zarządzania ryzykiem związanym z kredytowaniem walutowym. W kontekście przesłanej interpelacji, należy podkreślić, że działania nadzoru w zakresie ograniczania skali udzielanych przez banki kredytów denominowanych lub indeksowanych do waluty obcej podejmowane już w 2006 r. były krytykowane m.in. przez ówczesny rząd, środowiska eksperckie i opiniotwórcze, jak np. Centrum im. Adama Smitha, Instytut Globalizacji 1, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową 2, międzynarodowe gremia ekspertów (tzw. think-tanks, m.in. Institute 1 Por. Raport Instytutu Globalizacji Raport końcowy podsumowujący akcję Wolność dla marzeń, wolność dla kredytów, sierpień 2006 r. 2 Por. Skutki wprowadzenia ograniczeń w zakresie udzielania walutowych kredytów mieszkaniowych dla ludności, 5

6 of Economic Affairs, Heritage Foundation, Stockholm Network, Atlas Foundation), jak również potencjalnych kredytobiorców. W szczególności zarzucano KNB, że tego rodzaju działania pozbawiają wielu młodych Polaków dostępu do taniego kredytu na sfinansowanie zakupu własnego mieszkania, jak też że pozbawione są one jakichkolwiek podstaw ekonomicznych, przypominają działania socjalistyczne, doprowadzą do zmniejszenia konkurencyjności polskiej waluty, ograniczą napływ kapitału do Polski, oraz spowodują pogorszenie jakości życia Polaków. W tym kontekście warto zauważyć, że działania Komisji Nadzoru Bankowego tak szeroko krytykowane w 2006 r., zostały podtrzymane przez utworzoną w jej miejsce Komisję Nadzoru Finansowego, która nowelizując w późniejszych latach Rekomendację S zarekomendowała dalsze ograniczenia w zakresie kredytowania walutowego. Wydana w 2006 r. Rekomendacja S zawierała szereg postanowień w zakresie kredytów hipotecznych denominowanych lub indeksowanych do waluty obcej, wskazujących na wysokie ryzyko takich produktów oraz mających na celu ograniczenie ich udzielania kredytobiorcom osiągającym dochody w złotych. W zakresie relacji z klientami zarekomendowano bankom w szczególności, aby oferowały klientom w pierwszej kolejności kredyty, pożyczki lub inne produkty w złotych. Bank mógł złożyć klientowi ofertę kredytu w walucie obcej lub indeksowanego do waluty obcej dopiero po uzyskaniu od klienta banku pisemnego oświadczenia, potwierdzającego, że dokonał on wyboru oferty w walucie obcej lub indeksowanej do waluty obcej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem (rekomendacja szczegółowa ). Co więcej, rekomendacja wskazywała, aby przedstawiając klientowi ofertę kredytu, pożyczki lub innego produktu, w walucie obcej lub indeksowanego do waluty obcej banki informowały klienta (np. w postaci symulacji wysokości rat kredytu) o kosztach obsługi ekspozycji kredytowej w wypadku niekorzystnej dla klienta zmiany kursu walutowego. W myśl postanowień Rekomendacji S, informacje przekazywane klientowi powinny w szczególności zawierać: a) koszty obsługi ekspozycji kredytowej przy aktualnym poziomie kursu złotego do waluty ekspozycji kredytowej, bez zmian poziomu stóp procentowych, b) koszty obsługi ekspozycji kredytowej, przy założeniu, że stopa procentowa dla waluty ekspozycji kredytowej jest równa stopie procentowej dla złotego, a kapitał ekspozycji kredytowej jest większy o 20%, c) koszty obsługi ekspozycji kredytowej przy deprecjacji kursu złotego do waluty ekspozycji kredytowej w skali odpowiadającej różnicy między maksymalnym i minimalnym kursem złotego do waluty ekspozycji kredytowej w ciągu ostatnich 12 miesięcy, bez zmian poziomu stóp procentowych. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, maj 2006 r. 6

7 Postanowienia Rekomendacji S wskazują także, że w każdej umowie, która dotyczy walutowych ekspozycji kredytowych powinny znaleźć się co najmniej zapisy dotyczące: a) wartości ekspozycji kredytowej w walucie obcej (w przypadku ekspozycji kredytowych indeksowanych kursem waluty obcej dopuszcza się poinformowanie klienta o wysokości ekspozycji kredytowej i wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w walucie obcej odrębnie po wypłacie kredytu), b) wysokości rat kapitałowych i rat odsetkowych w walucie obcej, c) sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego, w szczególności, wyliczana jest wartość rat kapitałowo-odsetkowych, d) informacji, że zmiana kursu walutowego będzie miała wpływ na wartość ekspozycji kredytowej oraz wysokość rat kapitałowo-odsetkowych, e) warunków i konsekwencji zmiany waluty ekspozycji kredytowej. W Rekomendacji S z 2006 r. (rekomendacja szczegółowa ) wskazano również, że polityka banków w zakresie walutowych ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powinna być szczególnie ostrożna ze względu na ryzyko wynikające z gwałtownych wahań kursu złotego wobec walut obcych, które może doprowadzić do wzrostu ryzyka kredytowego. W zakresie oceny zdolności kredytowej kredytobiorcy, wnioskującego o kredyt, pożyczkę lub inny produkt, którego wartość uzależniona jest od kursów walut obcych, w rekomendacji szczegółowej wskazano, że bank powinien uwzględnić ryzyko wynikające z wahań kursu złotego wobec walut obcych i jego wpływ na zdolność kredytową kredytobiorcy. Rekomendowano także, aby bank w przypadku udzielania kredytów w walutach obcych analizował zdolność kredytową klienta przy założeniu, że stopa procentowa dla kredytu walutowego jest równa co najmniej stopie procentowej dla kredytu złotowego, a kapitał kredytu jest większy o 20% (rekomendacja szczegółowa ). Równolegle do wprowadzenia w roku 2006 Rekomendacji S, nadzór bankowy podniósł na początku 2007 roku preferencyjną wagę ryzyka dla ekspozycji z tytułu kredytów hipotecznych denominowanych lub indeksowanych do waluty obcej, z wymaganej w przepisach standardowej wartości 35 %, do 75%, a więc ponad dwukrotnie. W 2008 r. Komisja Nadzoru Finansowego znowelizowała Rekomendację S. W szczególności doprecyzowano sposób i zakres informowania kredytobiorcy o ryzyku walutowym. W rekomendacji szczegółowej wskazano, że przed zawarciem umowy klient powinien otrzymać (w formie pisemnej) wszystkie informacje istotne dla oceny ryzyka i kosztów związanych z zawarciem umowy, w tym w szczególności informacje o ryzyku walutowym, ryzyku zmiennej stopy procentowej oraz wpływu spreadu walutowego na obciążenia z tytułu spłaty kredytu. Jednoznacznie wskazano, że klient powinien mieć możliwość zapoznania się z przekazanymi mu informacjami i ocenić ryzyko przed zawarciem umowy kredytowej. 7

8 Kolejna zmiana Rekomendacji S nastąpiła w 2011 r. Zawarto w niej szereg odwołań do Rekomendacji T dotyczącej dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych, przez co odpowiednie postanowienia Rekomendacji T odnosiły się również do działalności banków w obszarze kredytów hipotecznych. W Rekomendacji T należy zwrócić uwagę na rekomendację szczegółową 23.6., która wskazywała jednoznacznie, że banki nie powinny rekomendować lub promować oferty kredytu, pożyczki lub innego produktu w walucie obcej lub indeksowanego do waluty obcej, z wyjątkiem sytuacji, w której klient uzyskuje dochód w walucie w jakiej oferowany jest kredyt. Istotnym zaleceniem wprowadzonym w wyniku nowelizacji Rekomendacji S w 2011 r. była rekomendacja szczegółowa , wskazująca, że bank powinien dążyć do ograniczenia ekspozycji kredytobiorcy na ryzyko walutowe w szczególności poprzez zapewnienie zgodności waluty ekspozycji i przychodów, z których będzie spłacana, ograniczenie oferowania produktów eksponujących kredytobiorców na ryzyko walutowe do grupy klientów, których sytuacja finansowa pozwala na wysoki poziom absorpcji tego ryzyka, oraz wprowadzenie wewnętrznych limitów istotnie ograniczających skalę ekspozycji kredytobiorców na ryzyko walutowe. Ponadto, rekomendacja szczegółowa stanowiła, że w przypadku walutowych detalicznych ekspozycji kredytowych finansujących nieruchomości oraz walutowych detalicznych ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie maksymalny poziom relacji wydatków związanych z obsługą zobowiązań kredytowych do średnich dochodów netto osiąganych przez osoby zobowiązane do spłaty zadłużenia nie powinien być wyższy niż 42% (w przypadku kredytów w złotych maksymalny poziom tej relacji nie powinien być wyższy niż 50% lub 65% dla klientów o dochodach netto przekraczających poziom przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce). Należy wreszcie wskazać na zmiany wprowadzone w drodze ostatniej nowelizacji Rekomendacji S, która nastąpiła w czerwcu 2013 r. Zmiany te stanowiły kolejny krok w zakresie ograniczania ryzyka związanego z hipotecznymi kredytami denominowanymi lub indeksowanymi do waluty obcej, obok stanowiska KNF skutkującego koniecznością utrzymywania wyższych kapitałów z tytułu kredytów hipotecznych denominowanych lub indeksowanych do waluty obcej (poprzez podniesienie do 100% wagi ryzyka kredytowego przypisywanego przez banki tym ekspozycjom) oraz oczekiwań nadzoru prezentowanych w pismach kierowanych do banków, dotyczących konieczności podjęcia działań prowadzących do poprawy zarządzania bankiem i redukcji ryzyka, związanego z ekspozycjami banków w zakresie kredytów walutowych oferowanych osobom fizycznym. W wydanej w 2013 r. Rekomendacji S w zakresie kredytów denominowanych lub indeksowanych do waluty obcej wprowadzono jednoznaczne postanowienie (rekomendacja 6), zgodnie z którym bank powinien udzielać klientom detalicznym kredytów zabezpieczonych hipotecznie wyłącznie w walucie, w jakiej uzyskują oni dochód, także w przypadku klientów o wysokich dochodach. Rozwinięcie tego postanowienia zawarto w rekomendacji szczegółowej 6.1., stanowiącej że bank powinien wyeliminować 8

9 ryzyko walutowe klienta detalicznego poprzez zapewnienie w odniesieniu do nowo udzielanych kredytów pełnej zgodności waluty ekspozycji i przychodów, z których będzie ona spłacana. W przypadku klientów (lub gospodarstw domowych) uzyskujących dochód w kilku walutach bank powinien zapewnić zgodność waluty kredytu z walutą, w której kredytobiorca (lub gospodarstwo domowe) uzyskuje najwyższe dochody z przyjmowanych do kalkulacji zdolności kredytowej a w przypadku pozostałych walut bank powinien założyć ich deprecjację o 20 %. W rekomendacji 6.2. wskazano ponadto, że kredyty walutowe, indeksowane lub denominowane w walutach obcych powinny być produktem oferowanym wyłącznie klientom uzyskującym trwałe dochody w walucie kredytu, zapewniające regularną obsługę i spłatę kredytu. Podejście to miało być przyjęte przez banki nie później niż do 1 lipca 2014 r. Jednocześnie należy podkreślić, iż Ministerstwo Finansów prowadzi prace nad transpozycją do polskiego porządku prawnego przepisów Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi (Dz.U.UE L060 z dnia 28 lutego 2014r.). Celem opracowywanego aktu prawnego jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, którzy zawierają umowy o kredyt związane z nieruchomościami. Ma ona również spowodować rozwój bardziej przejrzystego, skutecznego i konkurencyjnego rynku wewnętrznego poprzez zawieranie spójnych i uczciwych umów oraz dostarczanie klientom odpowiednich informacji i wyjaśnień na każdym etapie, przyczyni się do wyrównywania asymetrii informacyjnej pomiędzy profesjonalnymi uczestnikami rynku (kredytodawcy) a ich klientami oraz będzie promować odpowiedzialne udzielanie i zaciąganie kredytów. Projektowana ustawa będzie również regulować kwestie związane z udzielaniem kredytów w walutach obcych. Na poziom ustawy przeniesione zostaną regulacje przyjęte w Rekomendacji S w zakresie zapewnienia zgodności waluty kredytu z walutą dochodów uzyskiwanych przez kredytobiorcę. Ponadto należy wskazać, że obecnie trwają prace nad nowelizacją ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zmierzające między innymi do: a) wzmocnienia pozycji konsumenta na rynku usług finansowych poprzez wprowadzenie nowego typu praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów polegającej na oferowaniu konsumentom usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem cech tych konsumentów, w szczególności wieku, stanu zdrowia, wiedzy i doświadczenia dotyczących usług finansowych lub sytuacji materialnej, bądź oferowania tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru; b) wprowadzenia wydawanych w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów decyzji zobowiązujących przedsiębiorcę, któremu jest zarzucane 9

10 stosowanie praktyki, do zaniechania określonych działań w celu zapobieżenia uprawdopodobnionym zagrożeniom; c) wydłużenia okresu przedawnienia praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów; d) umożliwienia nieodpłatnego publikowania ostrzeżeń i komunikatów skierowanych do konsumentów w publicznych środkach masowego przekazu; e) umożliwienia przedstawiania sądowi przez Prezesa UOKiK poglądów istotnych dla sprawy w sprawach cywilnych; f) wprowadzenia instytucji tzw. tajemniczego klienta" w sprawach z zakresu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów; g) zapewnienia większej skuteczności i uproszczenia trybu eliminowania niedozwolonych postanowień umownych z obrotu poprzez wprowadzenie kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umów w trybie administracyjnym, zastępującym obecnie istniejący tryb sądowy. 10