ISBN
|
|
- Leszek Karczewski
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2 Recenzent prof. zw. dr hab. HENRYK JANUSZEK Projekt okładki Marek Derbich Opracowanie komputerowe Emilia Kozłowska Utwór w całości ani we fragmentach nie może być powielany ani rozpowszechniany za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Materiał wydrukowano bez redakcji technicznej i językowej na odpowiedzialność autorów ISBN Copyright by Politechnika Poznańska, Poznań 2013 WYDAWNICTWO POLITECHNIKI POZNAŃSKIEJ Poznań, pl. M. Skłodowskiej-Curie 2 tel. (61) , faks (61) office_ed@put.poznan.pl, Wydanie I Druk: Esus Tomasz Przybylak ul. Południowa Plewiska
3 SPIS TREŚCI CONTENTS Wstęp... 7 Introduction Część I. Reformy emerytalne w krajach postsocjalistycznych oraz w innych państwach porównanie i wstępna ocena Part I. Pension reforms in post-socialist countries and in other countries a comparison and an initial assessment 1. Jarosław POTERAJ Zmiany w systemach emerytalnych w Europie w latach The changes in pension systems in Europe in years John A. TURNER Pension investors: complexity in advisory fee disclosures... Teoria złożoności i emerytalne fundusze inwestycyjne: strategiczna złożoność w ujawnianiu prowizji dla doradztwa finansowego 3. Bernard H. CASEY From pension funds to piggy banks: (perverse) consequences of the stability and growth pact since the crisis... Od funduszy emerytalnych do skarbonek: (perwersyjne) konsekwencje paktu stabilności i wzrostu podczas kryzysu 4. Jaroslav VOSTATEK Pension reform in Czechia: soft compulsion myths and lies... Reforma emerytalna w Czechach: mity i kłamstwa wokół polityki miękkiego przymusu Ján ŠEBO, Tomáš VIRDZEK Dismantling the myths about the pension funds performance from the saver s perspective Obalanie mitów na temat osiągnięć funduszy emerytalnych z punktu widzenia płatnika składek
4 4 Spis treści Contents 6. Jeko MILEV Bulgarian funded pension system risks and opportunities for the future generation retirees... Bułgarski model kapitałowego finansowania systemu emerytalnego zagrożenia i szanse dla przyszłych pokoleń emerytów 7. Kamila BIELAWSKA The impact of the fiscal situation on retreat from the mandatory pension funds in the countries of Central and Eastern Europe: the case study of Hungary and Poland... Wpływ sytuacji fiskalnej na odwrót od kapitałowych funduszy emerytalnych w krajach Europy środkowo-wschodniej (przypadek Polski i Węgier) 8. Marek SZCZEPAŃSKI Bezpieczeństwo dzięki zrównoważeniu wstępna ocena proponowanych zmian... Safety through balancing preliminary assessment of the proposed changes 9. Piotr MAZURUK Legal aspects of pension reform in the republic of Belarus... Prawne aspekty reformy systemu emerytalnego w republice Białoruś Część II. Ekonomiczno-finansowe aspekty reform emerytalnych Part II. Economic and financial aspects of pension reforms 10. Andrzej SOŁDEK Rola funduszy emerytalnych w finansowaniu gospodarki... The role of pension funds in financing the economy 11. Dorota OKSENIUK, Dobiesław TYMOCZKO Passive management the way of improving efficiency of pension funds... Zarządzanie pasywne sposób na zwiększenie efektywności funduszy emerytalnych
5 Spis treści Contents Adam SAMBORSKI Governance w funduszach emerytalnych, strategie inwestycyjne i ich rola w nadzorze korporacyjnym. Przykład otwartych funduszy emerytalnych... Pension fund governance, investment strategies, and their role in corporate governance. The case of Poland 13. Radosław KURACH Mandatory capital pension pillar why should we keep it alive?... Obowiązkowy kapitałowy filar emerytalny dlaczego nie powinniśmy go likwidować 14. Magdalena MOSIONEK-SCHWEDA Znaczenie otwartych funduszy emerytalnych dla Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych S.A.... The importance of open pension funds for the Warsaw stock exchange Tomasz BRZĘCZEK Demograficzne, ekonomiczne i instytucjonalne determinanty funkcjonowania kapitałowych programów emerytalnych w Europie a porównywalność wyników badań... Demographical, economic and institutional determinants of funded pension plans operations in Europe and examinations comparability 16. Mira MACHOWIAK Czynniki determinujące porażkę III filaru w polskim systemie emerytalnym... Determinants of failure of the third pillar of Polish pension system Maciej SZCZEPANKIEWICZ Zastosowanie nowej analizy instytucjonalnej w ocenie reform emerytalnych... Use the new institutional analysis in the evaluation of pension reforms 273
6 6 Spis treści Contents Część III. Społeczne aspekty reform emerytalnych Part III. Social aspects of pension reforms 18. Agata BUDZYŃSKA, Małgorzata GAJOWIAK, Andżelika LIBERTOWSKA Social policy in the service of social capital... Polityka społeczna w służbie kapitału społecznego Agata BUDZYŃSKA, Małgorzata GAJOWIAK, Andżelika LIBERTOWSKA Polityka społeczna wobec osób starszych wybrane aspekty... Social policy toward old people chosen aspects Małgorzata GAJOWIAK Aktywność ludzi starszych w życiu społecznym i publicznym... Activity of old people in social and public life Małgorzata REMBIASZ Aktywność zawodowa osób w wieku emerytalnym wybrane problemy... The professional activity of persons in retirement age selected problems Sylwia WNUK, Monika BRENK Konsekwencje zdrowotne wydłużenia ustawowego wieku emerytanego... Health consequences of extending the statuatory retirement age Grażyna Teresa MILEWSKA Tadeusz ZABOROWSKI, Polityka społeczna a transformacja rynku pracy... The social policy but the transformation of the labour market 353
7 WSTĘP Reformowanie systemów emerytalnych stanowi swoiste signum temporis współczesnych społeczeństw. Jest to długi, zakrojony na kilkadziesiąt lat proces, który zwykle w trakcie realizacji ulega wielu modyfikacjom, a może być także zahamowany. Reformowanie systemów emerytalnych obarczone jest wysokim ryzykiem politycznym, a skutki trafnych decyzji, ale także błędów lub zaniechań w tej dziedzinie mogą być odczuwane przez całe pokolenia. Reformy emerytalne mają doniosłe znaczenie: w grę wchodzą nie tylko interesy milionów uczestników systemu emerytalnego (obecnych i przyszłych emerytów), ale także wpływ określonej konstrukcji systemu emerytalnego na stan gospodarki i finansów publicznych oraz redystrybucję dochodu między pokoleniem pracującym i pokoleniem, które zakończyło już swoją aktywność zawodową i ma prawo oczekiwać odpowiedniego zabezpieczenia finansowego na starość. Bez wątpienia istnieje potrzeba zobiektywizowanej i wielopłaszczynowej oceny dotychczasowego stanu realizacji reform emerytalnych realizowanych od lat 90 XX w. w państwach postosocjalistycznych. Wiele problemów związanych z reformowaniem systemów emerytalnych ma wymiar uniwersalny, choć w różnych krajach występują z różnym natężeniem i w różnych uwarunkowaniach. Dlatego do refleksji na ten temat warto zaprosić także ekspertów z innych państw, analizujących owe reformy niejako z boku, z innej perspektywy. Badania porównawcze reform emerytalnych z natury rzeczy powinny mieć charakter kompleksowy i być prowadzone z różnych punktów widzenia: nauki o polityce społecznej, finansów, makroekonomii, demografii, a także nauk prawnych. Taki też był zamysł niniejszej monografii, w której zamieszczono wyniki badań na temat reform emerytalnych naukowców oraz praktyków związanych z rynkiem emerytalnym z Czech, Słowacji, Bułgarii, Polski, skonfrontowane z poglądami autorów z USA i Wielkiej Brytanii. Oprócz porównania i wstępnej oceny reform emerytalnych realizowanych w państwach postsocjalistycznych oraz w innych krajach, czemu poświecono pierwszą część książki, w monografii znalazły się wyniki badań i refleksji na temat ekonomiczno-finansowych (część druga) oraz społecznych (część trzecia) aspektów reform emerytalnych. Warto w tym miejscu przypomnieć, jakie były przyczyny wprowadzenia reform emerytalnych w krajach postsocjalistycznych (w tym również w Polsce). Postępujący w krajach rozwiniętych gospodarczo proces demograficznego starzenia się społeczeństwa oraz rosnący udział wydatków na zabezpieczenie emerytalne w relacji do produktu społecznego wymusiły zmiany w tradycyjnych systemach emerytalnych, finansowanych na zasadzie umowy pokoleniowej (repartycji).
8 8 Wstęp W latach 90. ubiegłego stulecia i na przełomie XX i XXI w. w większości państw europejskich, ale także w innych krajach wprowadzono reformy emerytalne. Jedne z nich miały charakter parametryczny (np. wydłużenie ustawowego wieku emerytalnego), inne całościowy, systemowy. Pod wpływem doświadczeń państw Ameryki Łacińskiej oraz instytucji transnarodowych (takich jak np. Bank Światowy), ale także w uwzględnieniem krajowej specyfiki, w wielu państwach postsocjalistycznych do publicznego (bazowego) systemu emerytalnego wprowadzono segment kapitałowy (fundusze emerytalne), stanowiący uzupełnienie części systemu finansowanej na zasadzie repartycji (finansowanie wypłacanych świadczeń emerytalnych z wpłacanych na bieżąco składek lub podatków pokolenia pracującego). Częściowa prywatyzacja publicznych systemów emerytalnych wydawała się wówczas remedium na wzrastające ryzyko demograficzne, na które wrażliwe są systemy finansowane repartycyjnie. Bank Światowy w słynnym raporcie Averting the Old-Age Crisis z 1994 r. wręcz zalecał państwom postsocjalistycznym takie rozwiązanie. Systemy emerytalne składające się z kilku warstw (filarów) o różnych źródłach finansowania zapewnić miały większe bezpieczeństwo poprzez dywersyfikację ryzyka między państwo i rynek, zwiększyć stabilność finansową systemów emerytalnych, a także zapewnić adekwatność przyszłych świadczeń emerytalnych oraz zmniejszą obciążenie finansów publicznych dopłatami do systemów emerytalnych. Wydawało się wówczas (lata 90 XX w.), że zastosowanie odpowiedniej strategii inwestycyjnej przez prywatne instytucje finansowe zarządzające funduszami emerytalnymi oraz nadzór ze strony regulatorów finansowych w poszczególnych krajach pozwolą kontrolować ryzyko inwestycyjne występujące w finansowanych kapitałowo warstwach (filarach) systemów emerytalnych. Dodatkową korzyść miało stanowić zwiększenie oszczędności w gospodarce oraz pobudzenie rozwoju rynków finansowych dzięki inwestycjom realizowanym przez fundusze emerytalne. Jak się później okazało, twórcy reform emerytalnych w wielu krajach najwyraźniej nie doszacowali kosztu przejścia od jednofilarowego systemu repartycyjnego do mieszanego systemu repartycyjno-kapitałowego (tam, gdzie takie mieszane systemy powstały). Trwające przez kilkadziesiąt lat współistnienie starego jednofialarowego publicznego systemu emerytalnego z nowym systemem wielofilarowym powoduje, że refinansowanie ubytku składek emerytalnych odprowadzanych do segmentu kapitałowego wymaga dopłat z budżetu państwa i wpływa na zwiększenie długu publicznego. Taka sytuacja wystąpiła m.in. w Polsce, co ujawniło się już po kilkunastu latach wdrażania systemowej reformy emerytalnej z 1999 r. Doświadczenia globalnego kryzysu finansowego z lat w tym znaczący spadek wartości aktywów emerytalnych w większości państw OECD doprowadziły do reorientacji, a wielu krajach do całkowitej (na Węgrzech) lub częściowej (w Polsce) redukcji kapitałowej warstwy systemów emerytalnych. Nota bene w Polsce proces ten nie jest zakończony, gdyż poddane przez rząd latem 2013 r. publicznej dyskusji trzy warianty zmian w publicznym systemie emerytalnym zakładają de facto szybszą lub późniejszą likwidację otwartych funduszy eme-
9 Wstęp 9 rytalnych. W innym kierunku poszła reforma emerytalna w Czechach, podstawą finansowania systemu emerytalnego pozostaje umowa pokoleniowa (repartycja), a dopiero niedawno stworzono możliwość dobrowolnego przeniesienia części składek do funduszy emerytalnych, z czego jak dotąd skorzystało niewielu uczestników systemu emerytalnego. Czy zatem powrót do finansowania repartycyjnego i monopolu państwa w systemie zabezpieczenia emerytalnego jest rozwiązaniem właściwym? Czy idea podziału ryzyka w systemach emerytalnych między państwo a rynek jest nadal aktualna, czy też straciła rację bytu? Czy finansowane kapitałowo warstwy systemów emerytalnych są niepotrzebne, a ich wpływ na stan publicznych szkodliwy? Są to pytania o fundamentalnym znaczeniu zarówno w wymiarze praktycznym, jak i teoretycznym. Niniejsza publikacja pomyślana jest jako przyczynek do dyskusji nad reformowaniem systemów emerytalnych. Jesteśmy ciekawi opinii Czytelników, które prosimy przesyłać na adres redaktora naukowego tej publikacji: marek.szczepanski@put.poznan.pl.
10 10 Wstęp
11 INTRODUCTION Reforming pension systems is a kind of signum temporis of modern societies. It is a long comprehensive process taking several years, usually undergoing modifications in progress and it can also be inhibited. Reforming the pension system is burdened with high political risk and the effects of good decisions, but also errors or omissions in this area may be felt for generations. Pension reforms are of major importance: at stake is not only the interest of millions of participants of the pension system (current and future retirees), but also the impact of a particular structure of the pension system on the state of the economy and public finances and the redistribution of income between the working generation and the generation that has already finished its professional activity and holds the right to expect adequate financial security in old age. Without doubt, there is a need for objectified and multifaceted assessment of the current state of pension reforms which have been implemented since the 1990s in post-socialist countries. Many of the problems of reforming pension systems have universal dimension, though to varying degrees and in different conditions in different countries. Therefore, experts from other countries should also be invited to discussion as they tend to analyze such reforms from a different perspective. A comparative study of pension reforms should be comprehensive in nature and it should be conducted taking into consideration different points of view: the science of social policy, finance, macroeconomics, demographics, as well as legal sciences. This has also been the idea behind this monograph which presents the results of studies on pension reforms conducted by researchers and practitioners of pension market from the Czech Republic, Slovakia, Bulgaria, Poland, and confronted with the views of the authors from the U.S. and the UK. In addition to the comparison and the initial assessment of pension reforms implemented in the post-socialist countries and other countries (to which the first part of the book was devoted) the monograph includes the results of research and reflections on the economic and financial (part two) and social (part three) aspects of pension reforms. It is worth mentioning the reasons for pension reforms in post-socialist countries (including Poland). The process of demographic aging in economically developed states and the increasing share of expenditure on retirement security in relation to social product forced changes in traditional pension systems financed on the basis of the intergenerational contract (PAY-AS-YOU-GO). In the 1990s and at the turn of the twentieth and the twenty-first century most European countries (but also other countries) introduced pension reforms. Some of them were of parametric character (e.g. extension of retirement age), others of holistic or systemic character.
12 12 Introduction Under the influence of the experience of Latin American countries and transnational institutions (such as World Bank), but also taking into account national specificities, many post-socialist countries, along with a public (basic) pension scheme, also introduced a capital segment (pension funds) to complement the system financed on the basis of apportionment (funding of pension payments with premiums or taxes provided by working generations PAY-AS-YOU-GO). The partial privatization of public pension schemes seemed to be the remedy for the increasing demographic risk to which PAY-AS-YOU-GO systems remain quite prone. The World Bank in its famous report, "Averting the Old-Age Crisis" of 1994 actually recommended such a solution to post-socialist countries. Pension schemes consisting of several layers (pillars) of various funding sources were supposed to provide greater security through the diversification of risk between the state and the market, increasing their financial stability and ensure the adequacy of future pension benefits and reduce the burden on public finances. It seemed at that time (the 1990s) that using an appropriate investment strategy by private financial institutions managing pension funds and oversight by financial regulators in each country, would control the investment risk present in the fully funded layers (pillars) of pension schemes. An additional benefit was supposed to be an increase in savings in the economy and the stimulation of the development of financial markets through investments made by pension funds. As it turned out, the creators of pension reforms in many countries clearly underestimated the cost of moving from a single pillar PAYG scheme to a mixed scheme (in places where such mixed systems got introduced). Several decades of ongoing coexistence of single pillar public pension schemes and the new multipillar scheme cause a situation when the refinancing of pension contributions discharged to a fully-funded segment requires subsidies from the state budget and increases public debt. Such a situation took place in Poland and it was exposed a few years after the implementation of the reform of the pension system of The experience of the global financial crisis of including a significant decline in the value of pension assets in most OECD countries led to a reorientation, and in many countries to full (Hungary) or partial (in Poland) reduction in the capital layer of pension schemes. Incidentally, in Poland the process is not complete, as the three variants of changes in the public pension scheme proposed for public discussion by the government in the summer of 2013 assume de facto quicker or slower liquidation of pension funds. Pension reform in the Czech Republic went in the other direction and there the generational contract remains the basis for the financing of the pension scheme and only recently have they allowed for the voluntary transfer of contributions to pension funds, of which so far - just a few participants of the pension scheme have benefited. So, is the return to the PAYG financing and the monopoly of the state in pension scheme the right solution? Is the idea of risk-sharing between the state and the market still valid or has it lost the reason for existence? Are the funded layers un-
13 Introduction 13 necessary and their impact on the public harmful? These are the questions of fundamental importance both in practice and theory. This publication is meant to be a contribution to the debate on reforming pension schemes. We are interested in readers opinions and we encourage readers to submit comments to the scientific editor of this publication: marek.szczepanski@put.poznan.pl.
14 14 Introduction
15 Część I Reformy emerytalne w krajach postsocjalistycznych oraz w innych państwach porównanie i wstępna ocena Part I Pension reforms in post-socialist countries and in other countries a comparison and an initial assessment
16 16
17 Jarosław POTERAJ * ZMIANY W SYSTEMACH EMERYTALNYCH W EUROPIE W LATACH Celem badawczym opracowania jest odnalezienie różnic i podobieństw w zakresie modyfikowania systemów emerytalnych w ostatnich latach pomiędzy krajami Europy Zachodniej i Europy Środkowo-Wschodniej. Prezentując przegląd dokonywanych w badanym okresie zmian autor dokonuje ich systematyzacji, wyróżniając, jako dwie zasadnicze kategorie: 1) zmiany bieżące, odnoszące się do redukcji długu i deficytu, oraz 2) zmiany trwałe, dotyczące poprawy stabilności programów publicznych. We wnioskowaniu autor wskazuje, że cechą wspólną i najczęściej stosowanym lekarstwem na problemy systemów emerytalnych w badanych grupach krajów stało się powszechnie podwyższanie wieku emerytalnego. Zróżnicowanie polegało z kolei na tym, że w krajach Europy Środkowo-Wschodniej często występowało przenoszenie części składki emerytalnej z filarów kapitałowych do filarów repartycyjnych, natomiast w krajach Europy Zachodniej występowały działania władzy publicznej ochraniające uczestników tych schematów zawodowych przed możliwą w warunkach kryzysu niewypłacalnością organizatorów. Słowa kluczowe: emerytura, systemy emerytalne, reformy emerytalne 1. WPROWADZENIE Objawiony 15 września 2008 roku, spektakularnym upadkiem banku inwestycyjnego Lehman Brothers [Berenson 2008], początek światowego kryzysu finansowego doprowadził w kolejnych latach do znaczących zmian w dynamice wzrostu gospodarczego we wszystkich krajach europejskich. Zmiany te w oczywisty sposób zaczęły wpływać na funkcjonowanie publicznych systemów emerytalnych w tych krajach. W opublikowanej właśnie we wrześniu 2008 roku książce o systemach emerytalnych w krajach Unii Europejskiej [Poteraj 2008] autor poddał szczegółowej analizie funkcjonowanie systemów emerytalnych we wszystkich 27 krajach Unii Europejskiej według stanu na początek roku Dynamika zmian w systemach emerytalnych we wszystkich, nie tylko należących do Unii * Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży.
18 18 Jarosław Poteraj Europejskiej, krajach europejskich z ostatnich lat wymaga kolejnego opracowania. Powstałe w ostatnich latach cząstkowe opracowania dotyczące tych zmian [Chłoń- Domińczak 2010], [Owczarek 2011] i [SSA 2012a] także wymagają aktualizujących uzupełnień. Autor podjął już wcześniejszą próbę takiego opracowania [Poteraj 2012], a niniejszy tekst stanowi aktualizację tamtego, niepublikowanego dotąd materiału. W niniejszym artykule autor podejmuje próbę analizy porównawczej zmian w systemach emerytalnych krajów Europy Zachodniej i Europy Środkowo-Wschodniej, poszukując w najnowszych próbach reformowania systemów emerytalnych różnic i podobieństw pomiędzy tymi grupami krajów. Celem badawczym opracowania jest zatem odnalezienie różnic i podobieństw w zakresie modyfikowania systemów emerytalnych w ostatnich latach pomiędzy krajami Europy Zachodniej i Europy Środkowo-Wschodniej. Jednocześnie autor stawia hipotezę, że najbardziej istotnym elementem podobieństw było powszechnie występujące podnoszenie ustawowego wieku emerytalnego. Przygotowując niniejsze opracowanie autor wykorzystywał dane statystyczne Eurostatu i materiały amerykańskiej Social Security Administration. W zakresie przeglądu zmian w europejskich systemach emerytalnych wykorzystane zostały informacje przedstawiane w comiesięcznym informatorze International Update [International Update ], wydawanym przez amerykańskie Social Security Administration z lat Artykuł rozpoczyna się od analizy uwarunkowań ekonomicznych, demograficznych i systemowych reform emerytalnych w Europie w ostatnich latach, a następnie zaprezentowano w nim podejmowane w latach działania reformatorskie. W kolejnych rozdziałach podjęto próbę wskazania różnic i podobieństw w reformowaniu systemów emerytalnych w badanych grupach krajów. W Podsumowaniu zawarto wnioski z przeprowadzonego badania i odniesienie do postawionej we wprowadzeniu hipotezy. 2. UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE I SYSTEMOWE REFORM EMERYTALNYCH W EUROPIE OD ROKU Podstawowe parametry makroekonomiczne Funkcjonowanie publicznych systemów emerytalnych wiąże się w sposób oczywisty ze stanem gospodarki i finansów publicznych. Systemy emerytalne są jedynie sposobem wykorzystywania zasobów wytworzonych przez realną gospodarkę i poddawanych redystrybucji poprzez finanse publiczne. Te ostatnie w ostatnich latach borykają się z wieloma problemami, wśród których największe znacze-
19 Zmiany w systemach emerytalnych w Europie w latach nie ma powiększające się publiczne zadłużenie. W tabelach 1 i 2 przedstawiono zestawienie krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Europy Zachodniej wg wartości relacji długu publicznego do PKB oraz dynamiki zmiany relacji długu publicznego do PKB w krańcowych latach badanego okresu, czyli w 2008 i w Tabela 1. Zestawienie krajów Europy Środkowo-Wschodniej wg wartości relacji długu publicznego do PKB oraz dynamiki zmiany relacji długu publicznego do PKB w latach 2008 i 2012 Kraj 2008 [%] 2012 [%] Kraj 2008 [%] 2012 [%] Dynamika zmiany Węgry 73,0 79,2 Rumunia 13,4 37,8 2,82 Polska 47,1 55,6 Litwa 15,5 40,7 2,63 Słowenia 22,0 54,1 Słowenia 22,0 54,1 2,46 Słowacja 27,9 52,1 Estonia 4,5 10,1 2,24 Czechy 28,7 45,8 Łotwa 19,8 40,7 2,06 Litwa 15,5 40,7 Słowacja 27,9 52,1 1,87 Łotwa 19,8 40,7 Czechy 28,7 45,8 1,60 Rumunia 13,4 37,8 Bułgaria 13,7 18,5 1,35 Bułgaria 13,7 18,5 Polska 47,1 55,6 1,18 Estonia 4,5 10,1 Węgry 73,0 79,2 1,08 Źródło: [Eurostat 2013a] W grupie krajów Europy Środkowo-Wschodniej najwyższy poziom relacji długu publicznego do PKB, zarówno w roku 2008, jaki 2012, miały Węgry, przy czym kraj ten wykazał także najniższy poziom dynamiki zmiany tej relacji w badanym okresie. Węgry istotnie różniły się poziomem badanej relacji od pozostałych krajów w tej grupie, szczególnie wyraźnie w roku Najniższy poziom badanej relacji wystąpił w roku 2008 w przypadku Estonii, Rumunii oraz Bułgarii, a kraje te utrzymały się w dolnej części zestawienia także w roku W roku 2012 wartość tej relacji wyraźnie wzrastała w porównaniu z rokiem 2008, w wielu krajach przekraczając ponad dwukrotnie poziom z roku Najwyższą dynamikę zmiany wykazała Rumunia, ale bardzo wysoką także Litwa i Słowenia. W grupie krajów Europy Zachodniej niekwestionowanym negatywnym liderem w zakresie poziomu badanej relacji była w obydwu latach Grecja, ale niewiele jej ustępowały takie kraje jak Włochy, Belgia i Portugalia, a w roku 2012 także Irlandia, która wykazała największą dynamikę zmiany badanej relacji. Najmniej zadłużonymi
20 20 Jarosław Poteraj relatywnie krajami były Luksemburg, Szwecja i Dania, spośród których największą dynamikę wzrostu miały Luksemburg i Dania, a Szwecja, jako jedyny kraj wykazała ujemną dynamikę wzrostu badanej relacji. Bardzo wyraźne zmiany miały miejsce w oprócz wspomnianej już Irlandii, w Hiszpanii, na Cyprze i w Portugalii. Tabela 2. Zestawienie krajów Europy Zachodniej wg wartości relacji długu publicznego do PKB oraz dynamiki zmiany relacji długu publicznego do PKB w latach 2008 i 2012 Kraj 2008 [%] 2012 [%] Kraj 2008 [%] 2012 [%] Dynamika zmiany Grecja 112,9 156,9 Irlandia 44,5 117,6 2,64 Włochy 106,1 127,0 Hiszpania 40,2 84,2 2,09 Portugalia 71,7 123,6 Cypr 48,9 85,8 1,75 Irlandia 44,5 117,6 Portugalia 71,7 123,6 1,72 Belgia 89,2 99,6 W. Brytania 52,7 90,0 1,71 Francja 68,2 90,2 Finlandia 33,9 53,0 1,56 W. Brytania 52,7 90,0 Luksemburg 14,4 20,8 1,44 Cypr 48,9 85,8 Grecja 112,9 156,9 1,39 Hiszpania 40,2 84,2 Dania 33,4 45,8 1,37 Niemcy 66,8 81,9 Francja 68,2 90,2 1,32 Austria 63,8 73,4 Niemcy 66,8 81,9 1,23 Malta 60,9 72,1 Holandia 58,5 71,2 1,22 Holandia 58,5 71,2 Włochy 106,1 127,0 1,20 Finlandia 33,9 53,0 Malta 60,9 72,1 1,18 Dania 33,4 45,8 Austria 63,8 73,4 1,15 Szwecja 38,8 38,2 Belgia 89,2 99,6 1,12 Luksemburg 14,4 20,8 Szwecja 38,8 38,2 0,98 Źródło: [Eurostat 2013a] Warto także zauważyć, dokonując porównań między dwoma grupami krajów, że najbardziej zadłużony kraj spośród krajów Europy Środkowo-Wschodniej, czyli Węgry, znalazłby się w środku zestawienia dla krajów Europy Zachodniej, nawet za Francją, Wielką Brytanią czy Niemcami. Natomiast w zakresie dynamiki zmiany badanej relacji istotnych różnic nie było. Reasumując te wstępne rozważania, dotyczące skali zadłużenia krajów europejskich można oczekiwać, że w takich krajach, jak Węgry, Polska, Słowenia, Rumunia i Litwa, w pierwszej grupie, oraz Grecja, Włochy, Portugalia, Irlandia, Hiszpania i Cypr, w drugiej grupie, problemy w zakresie bezpieczeństwa finansów pu-
21 Zmiany w systemach emerytalnych w Europie w latach blicznych mogły się przenieść na obszar emerytur i spowodować znaczące zmiany w systemach emerytalnych tych krajów Podstawowe parametry demograficzne Kolejnym elementem, który niewątpliwie znacząco wpływa na funkcjonowanie publicznych systemów emerytalnych jest sytuacja demograficzna. W tabelach 3 i 4 zaprezentowano zestawienia krajów Europy Środkowo-Wschodniej i Europy Zachodniej wg wartości wskaźnika zależności pokoleniowej (65+/15-64) oraz prognozowanej dynamiki zmiany tego wskaźnika w latach 2010 i W grupie krajów Europy Środkowo-Wschodniej najwyższą wartość wskaźnika zależności pokoleniowej stwierdzić można było w roku 2010 w Bułgarii, na Łotwie i w Estonii. Natomiast w roku 2060 najwyższe wartości tego wskaźnika przewidywane są dla Łotwy, Rumunii i Polski. Relatywnie najkorzystniejsza sytuacja występowała w roku 2010 na Słowacji, a w prognozach na rok 2060 powinna mieć miejsce w Czechach, Estonii i na Litwie. Najwyższa dynamika zmiany w ciągu 50 lat nastąpić powinna na Słowacji, w Polsce i Rumuni, a na przeciwnym krańcu zestawienia znalazły się Estonia, Bułgaria i Węgry. Tabela 3. Zestawienie krajów Europy Środkowo-Wschodniej wg wartości wskaźnika zależności pokoleniowej (65+/15-64) oraz prognozowanej dynamiki zmiany tego wskaźnika w latach 2010 i 2060 Kraj 2010 [%] 2060 [%] Kraj 2010 [%] 2060 [%] Wskaźnik zmiany Łotwa 25,19 67,99 Słowacja 16,93 61,80 3,65 Rumunia 21,37 64,77 Polska 18,96 64,59 3,41 Polska 18,96 64,59 Rumunia 21,37 64,77 3,03 Słowacja 16,93 61,80 Łotwa 25,19 67,99 2,70 Bułgaria 25,44 60,32 Czechy 21,57 55,00 2,55 Węgry 24,20 57,81 Litwa 23,28 56,65 2,43 Słowenia 23,80 57,61 Słowenia 23,80 57,61 2,42 Litwa 23,28 56,65 Węgry 24,20 57,81 2,39 Estonia 25,18 55,54 Bułgaria 25,44 60,32 2,37 Czechy 21,57 55,00 Estonia 25,18 55,54 2,21 Źródło: [Eurostat 2013b]
22 22 Jarosław Poteraj Tabela 4. Zestawienie krajów Europy Zachodniej wg wartości wskaźnika zależności pokoleniowej (65+/15-64) oraz prognozowanej dynamiki zmiany tego wskaźnika w latach 2010 i 2060 Kraj 2010 [%] 2060 [%] Kraj 2010 [%] 2060 [%] Wskaźnik zmiany Niemcy 31,26 59,89 Malta 21,26 55,56 2,61 Portugalia 26,70 57,20 Cypr 18,64 47,57 2,55 Grecja 28,41 56,65 Hiszpania 24,69 56,37 2,28 Włochy 30,78 56,65 Luksemburg 20,43 45,05 2,21 Hiszpania 24,69 56,37 Irlandia 16,82 36,65 2,18 Malta 21,26 55,56 Portugalia 26,70 57,20 2,14 Austria 26,10 50,73 Holandia 22,82 47,47 2,08 Cypr 18,64 47,57 Grecja 28,41 56,65 1,99 Holandia 22,82 47,47 Austria 26,10 50,73 1,94 Finlandia 25,63 47,43 Niemcy 31,26 59,89 1,92 Francja 25,66 46,58 Finlandia 25,63 47,43 1,85 Szwecja 27,72 46,21 Włochy 30,78 56,65 1,84 Luksemburg 20,43 45,05 Francja 25,66 46,58 1,82 Belgia 26,03 43,83 Dania 24,87 43,52 1,75 Dania 24,87 43,52 W. Brytania 24,86 42,07 1,69 W. Brytania 24,86 42,07 Belgia 26,03 43,83 1,68 Irlandia 16,82 36,65 Szwecja 27,72 46,21 1,67 Źródło: [Eurostat 2013b] W przypadku krajów Europy Zachodniej w roku 2010 najwyższa wartość wskaźnika charakteryzowała Niemcy, Włochy i Grecję, a najniższa była w Irlandii i na Cyprze. Natomiast w prognozie na rok 2060 największe problemy demograficzne powinny się ujawnić w Niemczech, Portugalii, Grecji, we Włoszech, w Hiszpanii i na Malcie. W najlepszej relatywnie sytuacji są Irlandia, Wielka Brytania, Dania i Belgia. Przy analizie wskaźnika zmiany największa jego dynamika wystąpić powinna w przypadku Malty, Cypru i Hiszpanii, a stosunkowo bezpieczne są w tym zakresie Szwecja, Belgia i Wielka Brytania. Porównując sytuację demograficzną między grupami badanych krajów należy zauważyć, kraj o przewidywanej najwyższej wartości wskaźnika zależności w roku 2060, czyli Niemcy, w zestawieniu krajów Europy Środkowo-Wschodniej znalazłby się w środku badanej grupy, mając niższą wartość wskaźnika od takich krajów, jak Polska, Słowacja, czy Bułgaria.
PROGNOZY WYNAGRODZEŃ W EUROPIE NA 2018 ROK
29.2.207 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: tel. 509 509 536 media@sedlak.pl PROGNOZY WYNAGRODZEŃ W EUROPIE NA 208 ROK Końcowe miesiące roku to dla większości menedżerów i specjalistów
Bardziej szczegółowoISBN
Recenzent prof. zw. dr hab. HENRYK JANUSZEK Projekt okładki Marek Derbich Opracowanie komputerowe Emilia Kozłowska Utwór w całości ani we fragmentach nie może być powielany ani rozpowszechniany za pomocą
Bardziej szczegółowoAktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Unii Europejskiej
Aktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Unii Europejskiej dr Ewa Wasilewska II Interdyscyplinarna Konferencja Naukowa Społeczne wyzwania i problemy XXI wieku. STARZEJĄCE SIĘ SPOŁECZEŃSTWO
Bardziej szczegółowoObowiązujący wiek emerytalny w 26 państwach członkowskich UE i Chorwacji oraz ew. zapowiedzi zmian w tym zakresie
Obowiązujący wiek emerytalny w 26 państwach członkowskich UE i Chorwacji oraz ew. zapowiedzi zmian w tym zakresie (Stan na 10 lutego 2011 r. ) Synteza informacji o wieku emerytalnym i planowanych reformach
Bardziej szczegółowoZabezpieczenie emerytalne wyzwania i perspektywy
Zabezpieczenie emerytalne wyzwania i perspektywy Maciej Żukowski Konferencja O ubezpieczeniu w polityce społecznej z okazji Jubileuszu Profesora Tadeusza Szumlicza SGH, Warszawa, 22.01.2015 r. Plan Zabezpieczenie
Bardziej szczegółowoPROGNOZY WYNAGRODZEŃ NA 2017 ROK
07.06.206 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: tel. 509 509 56 media@sedlak.pl PROGNOZY WYNAGRODZEŃ NA 207 ROK Jak wynika z prognoz Komisji Europejskiej na 207 rok, dynamika realnego
Bardziej szczegółowoCudu nie będzie, czyli ile kosztują nas wczesne emerytury. Warszawa, 29 lutego 2008 roku
Cudu nie będzie, czyli ile kosztują nas wczesne emerytury Andrzej Rzońca Wiktor Wojciechowski Warszawa, 29 lutego 2008 roku W Polsce jest prawie 3,5 mln osób w wieku produkcyjnym, które pobierają świadczenia
Bardziej szczegółowoWynagrodzenie minimalne w Polsce i w krajach Unii Europejskiej
Wynagrodzenie minimalne w Polsce i w krajach Unii Europejskiej Płaca minimalna w krajach unii europejskiej Spośród 28 państw członkowskich Unii Europejskiej 21 krajów posiada regulacje dotyczące wynagrodzenia
Bardziej szczegółowoROZDZIAŁ 21 AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA KOBIET I MĘŻCZYZN W POLSCE NA TLE KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ
Patrycja Zwiech ROZDZIAŁ 21 AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA KOBIET I MĘŻCZYZN W POLSCE NA TLE KRAJÓW UNII EUROPEJSKIEJ 1. Wstęp Polska, będąc członkiem Unii Europejskiej, stoi przed rozwiązaniem wielu problemów.
Bardziej szczegółowoDylematy polityki fiskalnej
Dylematy polityki fiskalnej Sytuacja finansów publicznych 2000-2011 2011 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 70% 3,0% 5,3% 5,0% 6,2% Saldo sektora general government (ESA 95, % PKB) 5,4% 4,1% 3,6% 1,9% Dług
Bardziej szczegółowoPaweł Borys Polski Fundusz Rozwoju
Oszczędności długoterminowe z perspektywy rynku kapitałowego a wzrost gospodarczy kraju Paweł Borys Polski Fundusz Rozwoju Forum Funduszy Inwestycyjnych, Warszawa, 16.06.2016 Model wzrostu Polski oparty
Bardziej szczegółowoPŁACA MINIMALNA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
10.05.2018 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: tel. 12 423 00 45 media@sedlak.pl PŁACA MINIMALNA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ Wysokość płacy minimalnej jest tematem wielu dyskusji.
Bardziej szczegółowoWarszawa, 8 maja 2019 r. BAS- WAPL 859/19. Pan Poseł Jarosław Sachajko Przewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi
BAS- WAPL 859/19 Warszawa, 8 maja 2019 r. Pan Poseł Jarosław Sachajko Przewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Wysokość płatności bezpośrednich w poszczególnych państwach członkowskich w latach 2016-2018
Bardziej szczegółowoTENDENCJE W SEKTORZE DOBROWOLNYCH PLANÓW EMERYTALNYCH W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWO- WSCHODNIEJ - ANALIZA KOMPARATYWNA
TENDENCJE W SEKTORZE DOBROWOLNYCH PLANÓW EMERYTALNYCH W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWO- WSCHODNIEJ - ANALIZA KOMPARATYWNA EDYTA MARCINKIEWICZ Politechnika Łódzka Projekt badawczy finansowany ze środków Narodowego
Bardziej szczegółowoOFERTA RAPORTU. Szkolnictwo wyższe analiza porównawcza Polski i wybranych krajów świata. Kraków 2012
Oferta raportu: Szkolnictwo wyższe w Polsce i wybranych krajach analiza porównawcza OFERTA RAPORTU Szkolnictwo wyższe analiza porównawcza Polski i wybranych krajów świata Kraków 2012 1 Oferta raportu:
Bardziej szczegółowoWydatki na ochronę zdrowia w
Wydatki na ochronę zdrowia w wybranych krajach OECD Seminarium BRE CASE Stan finansów ochrony zdrowia 12 czerwca 2008 r. Agnieszka Sowa CASE, IZP CM UJ Zakres analizy Dane OECD Health Data 2007 (edycja
Bardziej szczegółowoSzara strefa w Polsce
Szara strefa w Polsce dr hab. prof. nadzw. Konrad Raczkowski Podsekretarz Stanu Ministerstwo Finansów www.mf.gov.pl Rodzaje nierejestrowanej gospodarki Szara strefa obejmuje działania produkcyjne w sensie
Bardziej szczegółowoKto pomoże dziadkom, czyli historia systemów emerytalnych. Autor: Artur Brzeziński
Kto pomoże dziadkom, czyli historia systemów emerytalnych Autor: Artur Brzeziński Skrócony opis lekcji Uczniowie poznają wybrane fakty z historii emerytur, przeanalizują dwa podstawowe systemy emerytalne
Bardziej szczegółowoPozapłacowe koszty pracy w Polsce na tle innych krajów europejskich. Jakub Bińkowski
Pozapłacowe koszty pracy w Polsce na tle innych krajów europejskich Jakub Bińkowski Warszawa 2014 1 POSTULATY ZPP Bogactwo bierze się z pracy. Kapitał czy ziemia, póki nie zostają ożywione pracą, są martwe.
Bardziej szczegółowoFinansowanie mediów publicznych
www.pwc.com Finansowanie mediów publicznych Mateusz Walewski, Konferencja PIKE, Poznań, 10 października 2017 Finansowanie mediów publicznych w Europie w dużej części oparte jest o świadczenia o charakterze
Bardziej szczegółowoPłaca minimalna w krajach Unii Europejskiej [RAPORT]
Płaca minimalna w krajach Unii Europejskiej [RAPORT] data aktualizacji: 2018.05.14 Wysokość płacy minimalnej jest tematem wielu dyskusji. Niektóre grupy społeczne domagają się jej podniesienia, z kolei
Bardziej szczegółowoRehabilitacja zawodowa osób z niepełnosprawnościami w Europie. dr Marcin Garbat Uniwersytet Zielonogórski
Rehabilitacja zawodowa osób z niepełnosprawnościami w Europie dr Marcin Garbat Uniwersytet Zielonogórski NIEPEŁNOSPRAWNI W EUROPIE Około 83,2 mln ogółu ludności Europy to osoby z niepełnosprawnością (11,7%
Bardziej szczegółowoObniżenie wieku emerytalnego: Straty dla przyszłych emerytów, pracujących i gospodarki
Rząd przyjął najgorszy z rozważanych wariantów decydując się na bezwarunkowe obniżenie wieku emerytalnego do 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Na tej decyzji stracą wszyscy przyszli emeryci, pracujący
Bardziej szczegółowoZrównanie i podniesienie wieku emerytalnego
Zrównanie i podniesienie wieku emerytalnego Materiał Informacyjny 14 lutego 2012, Warszawa 1 Globalny kontekst proponowanych zmian Od lat 90- tych prawie wszystkie kraje UE, ale także USA, Japonia i Kanada
Bardziej szczegółowoWyzwania polityki ludnościowej wobec prognoz demograficznych dla Polski i Europy
Wyzwania polityki ludnościowej wobec prognoz demograficznych dla Polski i Europy Grażyna Marciniak Główny Urząd Statystyczny IV. Posiedzenie Regionalnego Forum Terytorialnego, Wrocław 8 grudnia 215 r.
Bardziej szczegółowoSCOREBOARD WSKAŹNIKI PROCEDURY NIERÓWNOWAG MAKROEKONOMICZNYCH
SCOREBOARD WSKAŹNIKI PROCEDURY NIERÓWNOWAG MAKROEKONOMICZNYCH Scoreboard to zestaw praktycznych, prostych i wymiernych wskaźników, istotnych z punktu widzenia sytuacji makroekonomicznej krajów Unii Europejskiej.
Bardziej szczegółowoWykorzystanie Internetu przez młodych Europejczyków
Wykorzystanie Internetu przez młodych Europejczyków Marlena Piekut Oleksandra Kurashkevych Płock, 2014 Pracowanie Zarabianie pieniędzy Bawienie się INTERNET Dokonywanie zakupów Nawiązywanie kontaktów Tadao
Bardziej szczegółowo48,6% Turystyka w Unii Europejskiej INFORMACJE SYGNALNE r.
INFORMACJE SYGNALNE Turystyka w Unii Europejskiej 16.02.2018 r. 48,6% Udział noclegów udzielonych turystom Według Eurostatu - Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej, liczba noclegów udzielonych w turystycznych
Bardziej szczegółowoSytuacja zawodowa osób z wyższym wykształceniem w Polsce i w krajach Unii Europejskiej w 2012 r.
1 Urz d Statystyczny w Gda sku W Polsce w 2012 r. udział osób w wieku 30-34 lata posiadających wykształcenie wyższe w ogólnej liczbie ludności w tym wieku (aktywni zawodowo + bierni zawodowo) wyniósł 39,1%
Bardziej szczegółowoKOSZTY PRACY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ LABOUR COST IN EUROPEAN UNION
19.10.2018 Informacja prasowa portalu KOSZTY PRACY W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ LABOUR COST IN EUROPEAN UNION Pytania i dodatkowe informacje: media@sedlak.pl Oczywistym jest, że niskie koszty w danym kraju
Bardziej szczegółowo- jako alternatywne inwestycje rynku kapitałowego.
Fundusze hedgingowe i private equity - jako alternatywne inwestycje rynku kapitałowego. Dr Małgorzata Mikita Wyższa Szkoła a Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego w Warszawie Do grupy inwestycji alternatywnych
Bardziej szczegółowoPłatności bezgotówkowe w Polsce wczoraj, dziś i jutro
Adam Tochmański / Przewodniczący Koalicji na rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności, Dyrektor Departamentu Systemu Płatniczego w Narodowym Banku Polskim Płatności bezgotówkowe w Polsce wczoraj, dziś
Bardziej szczegółowomogą nabyć prawo do emerytury po ukończeniu wieku letniego (w przypadku kobiety) lub 25 letniego (w przypadku mężczyzny) okresu składkowego i
Świadczenia emerytalno-rentowe rentowe podlegające koordynacji unijnej w stosunkach polsko-greckich ki Zakład Ubezpieczeń ń Społecznych ł maj 2013 Polskie świadczenia emerytalno-rentowe rentowe objęte
Bardziej szczegółowoZasady ustalania kapitału początkowego osobom posiadającym okresy ubezpieczenia w Polsce oraz w krajach UE/EOG
Zasady ustalania kapitału początkowego osobom posiadającym okresy ubezpieczenia w Polsce oraz w krajach UE/EOG Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wiąże się z koniecznością stosowania wspólnotowych
Bardziej szczegółowoKonwergencja nominalna versus konwergencja realna a przystąpienie. Ewa Stawasz Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych UŁ
Konwergencja nominalna versus konwergencja realna a przystąpienie Polski do strefy euro Ewa Stawasz Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych UŁ Plan prezentacji 1. Nominalne kryteria konwergencji
Bardziej szczegółowoWykład: Przestępstwa podatkowe
Wykład: Przestępstwa podatkowe Przychody zorganizowanych grup przestępczych z nielegalnych rynków (w mld EUR rocznie) MTIC - (missing trader intra-community) Źródło: From illegal markets to legitimate
Bardziej szczegółowoZatrudnienie w Polsce Iga Magda Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
Iga Magda Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Trendy na polskim rynku pracy 80 75 Wskaźnik zatrudnienia Wskaźnik aktywności Stopa bezrobocia 20 18 70 16 65 60 14 55 12 50 10 45 8 40 35 6 30 4 Turcja
Bardziej szczegółowoCzy widać chmury na horyzoncie? dr Mariusz Cholewa Prezes Zarządu Biura Informacji Kredytowej S.A.
Czy widać chmury na horyzoncie? dr Mariusz Cholewa Prezes Zarządu Biura Informacji Kredytowej S.A. W której fazie cyklu gospodarczego jesteśmy? Roczna dynamika PKB Polski (kwartał do kwartału poprzedniego
Bardziej szczegółowoKonwergencja nominalna versus konwergencja realna a przystąpienie. Ewa Stawasz Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych UŁ
Konwergencja nominalna versus konwergencja realna a przystąpienie Polski do strefy euro Ewa Stawasz Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych UŁ Plan prezentacji 1. Nominalne kryteria konwergencji
Bardziej szczegółowoREFORMA SYSTEMU EMERYTALNEGO Z ROKU 2013
REFORMA SYSTEMU EMERYTALNEGO Z ROKU 2013 Dnia 14 lutego 2014 weszła w życie ustawa z dnia 6 grudnia 2013 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych
Bardziej szczegółowoWprowadzenie. Pojęcie i ewolucja ryzyka starości. Metody zabezpieczenia ryzyka starości w prawie polskim
Wprowadzenie Pojęcie i ewolucja ryzyka starości Metody zabezpieczenia ryzyka starości w prawie polskim Przemiany gospodarczo polityczne, a reformy systemów emerytalnych. Reformy systemów emerytalnych :
Bardziej szczegółowoTrendy i perspektywy rozwoju głównych gospodarek światowych
Trendy i perspektywy rozwoju głównych gospodarek światowych Grzegorz Sielewicz Główny Ekonomista Coface w Europie Centralnej Konferencja Pomorski Broker Eksportowy Gdynia, 12 października 2016 Gospodarka
Bardziej szczegółowoKonferencja Fundacji FOR (Forum Obywatelskiego Rozwoju)
Konferencja Fundacji FOR (Forum Obywatelskiego Rozwoju) Warszawa, 15 marca 2011 1 Skumulowane wydatki na OFE oraz wynagrodzenia w sektorze publicznym w latach 2000-2010 1400 1200 1151,9 1000 800 600 400
Bardziej szczegółowoŹródło: kwartalne raporty NBP Informacja o kartach płatniczych
Na koniec I kwartału 2018 r. na polskim rynku znajdowały się 39 590 844 karty płatnicze, z czego 35 528 356 (89,7%) to karty klientów indywidualnych, a 4 062 488 (10,3%) to karty klientów biznesowych.
Bardziej szczegółowoWolniej na drodze do równości
zarządzanie różnorodność Wolniej na drodze do równości Kobiety w zarządach spółek giełdowych Fundacja Liderek Biznesu przygotowała raport Kobiety we władzach spółek giełdowych w Polsce. Czas na zmiany,
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia w liczbach Rynek ubezpieczeń w Polsce
Ubezpieczenia w liczbach 216 Rynek ubezpieczeń w Polsce Ubezpieczenia w liczbach 216 Rynek ubezpieczeń w Polsce Autorem niniejszej broszury jest Polska Izba Ubezpieczeń. Publikacja chroniona jest prawami
Bardziej szczegółowoDługookresowa równowaga I filaru FUS - czy potrzebne jest szybsze podnoszenie wieku emerytalnego i zmiana sposobu waloryzacji?
Długookresowa równowaga I filaru FUS - czy potrzebne jest szybsze podnoszenie wieku emerytalnego i zmiana sposobu waloryzacji? Spotkanie na Brukselskiej jest realizowane w ramach projektu Utworzenie Centrum
Bardziej szczegółowoPodział środków budżetowych w Unii Europejskiej. Politologia, PUW 2008 Wojciech St. Mościbrodzki,
Podział środków budżetowych w Unii Europejskiej Politologia, PUW 2008 Wojciech St. Mościbrodzki, www.wojmos.com wojmos@wojmos.com Budżet UE Budżet UE tworzony jest z kilku źródeł. Należą do nich m.in..
Bardziej szczegółowoISTOTA I PRZYCZYNY ZMIAN STAWEK PODATKU VAT W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ W KONTEKŚCIE KRYZYSU FINANSÓW PUBLICZNYCH
ZESZYTY NAUKOWE WYDZIAŁU NAUK EKONOMICZNYCH Rafał ROSIŃSKI * ISTOTA I PRZYCZYNY ZMIAN STAWEK PODATKU VAT W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ W KONTEKŚCIE KRYZYSU FINANSÓW PUBLICZNYCH Zarys treści: W obliczu kryzysu
Bardziej szczegółowoAnaliza wpływu dodatkowego strumienia wydatków zdrowotnych na gospodarkę
Analiza wpływu dodatkowego strumienia wydatków zdrowotnych na gospodarkę 8 maja 2014 Łukasz Zalicki 85+ 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4
Bardziej szczegółowoZałącznik 5d. Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym. Wstępne studium determinant dezaktywizacji zawodowej kobiet i mężczyzn cz.
Załącznik 5d do raportu z badań: Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym Wstępne studium determinant dezaktywizacji zawodowej kobiet i mężczyzn cz. III Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
Bardziej szczegółowoKonwergencja nominalna versus konwergencja realna a przystąpienie. Ewa Stawasz Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych UŁ
Konwergencja nominalna versus konwergencja realna a przystąpienie Polski do strefy euro część I Ewa Stawasz Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych UŁ Plan prezentacji 1. Nominalne kryteria konwergencji
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia w liczbach 2012. Rynek ubezpieczeń w Polsce
Ubezpieczenia w liczbach 2012 Rynek ubezpieczeń w Polsce Ubezpieczenia w liczbach 2012 Rynek ubezpieczeń w Polsce Autorem niniejszej broszury jest Polska Izba Ubezpieczeń. Jest ona chroniona prawami autorskimi.
Bardziej szczegółowoPropozycja reformy systemu emerytalnego: wprowadzenie PPK i przekształcenie OFE Europejski Kongres Finansowy 7 czerwca 2017 r.
Propozycja reformy systemu emerytalnego: wprowadzenie PPK i przekształcenie OFE Europejski Kongres Finansowy 7 czerwca 2017 r. Mateusz Walewski Reforma systemu emerytalnego jest ważnym elementem Programu
Bardziej szczegółowoOcena funkcjonowania programu Indywidualnych Kont Emerytalnych implikacje dla doskonalenia systemu zabezpieczenia emerytalnego
Zarządzanie Publiczne, 4(16)/2011, s. 95 118 Kraków 2012 Published online June 29, 2012 Ocena funkcjonowania programu Indywidualnych Kont Emerytalnych implikacje dla doskonalenia systemu zabezpieczenia
Bardziej szczegółowoSystem emerytalny w Polsce
System emerytalny w Polsce 1 Reformy systemów emerytalnych w wybranych krajach Europy Środkowo- Wschodniej i Ameryki Łacińskiej 20 18 16 Bułgaria Chorwacja Estonia Litwa Dominikana 14 12 10 Kazachstan
Bardziej szczegółowoPolityka gospodarcza i społeczna (zabezpieczenie emerytalne)
prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz Polityka gospodarcza i społeczna (zabezpieczenie emerytalne) Zakres przedmiotowy systemu zabezpieczenia społecznego wyznacza katalog ryzyk społecznych: choroby macierzyństwa
Bardziej szczegółowoEmerytury. po zmianach BIBLIOTEKA
BIBLIOTEKA Emerytury po zmianach 2014 Zasady przechodzenia na emeryturę dokumentacja, rodzaje świadczeń Ustalanie wysokości emerytury Nowe zasady wypłat świadczeń ze środków zgromadzonych w OFE Wypłata
Bardziej szczegółowoZakończenie Summary Bibliografia
Spis treści: Wstęp Rozdział I Zakresy i ich wpływ na pojmowanie bezpieczeństwa wewnętrznego 1.1. Zakresy pojmowania bezpieczeństwa wewnętrznego 1.1.1. Zakres wąski bezpieczeństwa wewnętrznego 1.1.2. Zakres
Bardziej szczegółowoW przypadku wykorzystywania danych prosimy o podanie źródła i pełnej nazwy firmy: TNS OBOP. Obawy Europejczyków
Informacja prasowa Kontakt: Urszula Krassowska t +48 22 598 98 98 f +48 22 598 99 99 e urszula.krassowska@tns-global.pl www.tns-global.pl 11 marca 2008 W przypadku wykorzystywania danych prosimy o podanie
Bardziej szczegółowo31-052 Kraków ul. Miodowa 41 tel./fax: (12) 426 20 61 e-mail: redakcja@rynekpracy.pl www.sedlak.pl www.rynekpracy.pl www.wynagrodzenia.
Oferta sprzedaży raportu: Wydajność pracy w Polsce OFERTA SPRZEDAŻY RAPORTU Wydajność pracy w Polsce Kraków 2012 31-052 Kraków ul. Miodowa 41 tel./fax: (12) 426 20 61 e-mail: redakcja@rynekpracy.pl www.sedlak.pl
Bardziej szczegółowoEmerytura (zwana dawniej rentą starczą) świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek
Emerytura (zwana dawniej rentą starczą) świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej (jako
Bardziej szczegółowoProblematyka demograficzna krajów Unii Europejskiej na tle kontynentu.
Zbigniew Długosz 92 Problematyka demograficzna krajów Unii Europejskiej na tle kontynentu. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oraz samo rozszerzenie tej organizacji o nowych 10 członków budziło
Bardziej szczegółowoFORUM NOWOCZESNEGO SAMORZĄDU
FORUM NOWOCZESNEGO SAMORZĄDU Krzysztof Pietraszkiewicz Prezes Związku Banków Polskich Warszawa 02.12.2015 Transformacja polskiej gospodarki w liczbach PKB w Polsce w latach 1993,2003 i 2013 w mld PLN Źródło:
Bardziej szczegółowo1. Nie przewiduje się przedłużenia okresu funkcjonowania przepisów art. 88 Karty Nauczyciela
Warszawa, 10 czerwca 2008 r. Stanowisko strony rządowej w odpowiedzi na pytania zadane w czasie spotkania przedstawicieli oświatowych związków zawodowych z przedstawicielami rządu w Ministerstwie Edukacji
Bardziej szczegółowoOcena gospodarcza i polityczna krajów - Rating krajów KUKE S.A.
i krajów - Rating krajów KUKE S.A. Aktualizacja październik 2011 r. Przygotował Zespół Głównego Ekonomisty KUKE S.A. Warszawa 21 październik 2011 r. i krajów Rating krajów KUKE S.A. Korporacja Ubezpieczeń
Bardziej szczegółowoCENNIK TELEFON. 15 zł 25 zł 50 zł 110,58 zł. bez ograniczeń. bez ograniczeń. bez ograniczeń. 0,06 zł. 0 zł. 0 zł. 0 zł. bez ograniczeń.
NAZWA ABONAMENTU OSZCZĘDNY KORZYSTNY KOMFORTOWY BEZ LIMITU 15 zł 25 zł 5 110,58 zł Darmowe minuty na rozmowy lokalne i międzystrefowe 1 usługa (TEL) 0 50 100 Darmowe minuty na rozmowy lokalne i międzystrefowe
Bardziej szczegółowoEdukacja a rynek pracy. dr Dariusz Danilewicz Katedra Rozwoju Kapitału Ludzkiego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Edukacja a rynek pracy dr Dariusz Danilewicz Katedra Rozwoju Kapitału Ludzkiego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Rynek pracy co to? Zatrudnianie nie jest koniecznością Rynek pracy jako całość to byt
Bardziej szczegółowoW jakim stopniu emerytura zastąpi pensję?
13.06.2014 Informacja prasowa portalu Pytania i dodatkowe informacje: Artur Szeremeta Specjalista ds. współpracy z mediami tel. 509 509 536 szeremeta@sedlak.pl W jakim stopniu emerytura zastąpi pensję?
Bardziej szczegółowoSilna gospodarka Stabilne finanse publiczne
Silna gospodarka Stabilne finanse publiczne Beata Szydło Prawo i Sprawiedliwość Wiceprezes www.pis.org.pl 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Wiemy jak budować silną, konkurencyjną gospodarkę Polski Dynamika
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wspólna waluta euro Po co komu Unia Europejska i euro? dr Urszula Kurczewska EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wspólna waluta euro Po co komu Unia Europejska i euro? dr Urszula Kurczewska Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 23 października 2012 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY
Bardziej szczegółowoOpodatkowanie dochodów z pracy najemnej wykonywanej za granicą
Opodatkowanie dochodów z pracy najemnej wykonywanej za granicą Uzyskując dochody z tytułu pracy najemnej wykonywanej za granicą, w większości przypadków należy pamiętać o rozliczeniu się z nich także w
Bardziej szczegółowoSYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W UNII EUROPEJSKIEJ W 2010 R.
1 SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA W UNII EUROPEJSKIEJ W 2010 R. T. 01. LUDNOŚĆ (stan w dniu 1 stycznia) GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA w tys. UE (27) 495 292 497 683 499 703 501 103 Strefa euro (17) 326 561 328 484
Bardziej szczegółowoZmiany na ekonomicznej mapie świata
Zmiany na ekonomicznej mapie świata Ryszard Petru Główny Ekonomista BRE Banku, Dyrektor Banku ds. Strategii i Nadzoru Właścicielskiego Starogard Gdański, 22.10.2010 1 Agenda Wschodząca Azja motorem światowego
Bardziej szczegółowoDroga do zysku, czyli w co inwestować? Typy inwestycyjne Union Investment TFI
Droga do zysku, czyli w co inwestować? Typy inwestycyjne Union Investment TFI Warszawa styczeń 2013 r. Co ma największy potencjał zysku? Typy inwestycyjne na 12 miesięcy Subfundusz UniKorona Akcje UniKorona
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia w liczbach 2014. Rynek ubezpieczeń w Polsce
Ubezpieczenia w liczbach 2014 Rynek ubezpieczeń w Polsce Autorem niniejszej broszury jest Polska Izba Ubezpieczeń. Jest ona chroniona prawami autorskimi. W przypadku cytowania jej fragmentów należy wskazać
Bardziej szczegółowoRegulatorzy w trosce o kondycję kredytu hipotecznego podsumowanie ostatnich kuracji i nisze dla biznesu bankowo-ubezpieczeniowego.
Regulatorzy w trosce o kondycję kredytu hipotecznego podsumowanie ostatnich kuracji i nisze dla biznesu bankowo-ubezpieczeniowego. dr Agnieszka Tułodziecka Fundacja na Rzecz Kredytu Hipotecznego Historyczne
Bardziej szczegółowoSytuacja makroekonomiczna w Polsce
Departament Polityki Makroekonomicznej Sytuacja makroekonomiczna w Polsce 27 lutego 215 ul. Świętokrzyska 12-916 Warszawa tel.: +48 22 694 52 32 fax :+48 22 694 36 3 Prawa autorskie Ministerstwo Finansów
Bardziej szczegółowo1. Mechanizm alokacji kwot
1. Mechanizm alokacji kwot Zgodnie z aneksem do propozycji Komisji Europejskiej w sprawie przejęcia przez kraje UE 120 tys. migrantów znajdujących się obecnie na terenie Włoch, Grecji oraz Węgier, algorytm
Bardziej szczegółowoPolska gospodarka na tle Europy i świata gonimy czy uciekamy rynkom globalnym? Grzegorz Sielewicz Główny Ekonomista Coface w Europie Centralnej
Polska gospodarka na tle Europy i świata gonimy czy uciekamy rynkom globalnym? Grzegorz Sielewicz Główny Ekonomista Coface w Europie Centralnej VI Spotkanie Branży Paliwowej Wrocław, 6 października 2016
Bardziej szczegółowoMIKROEKONOMICZNE KORZYŚCI Z KSZTAŁCENIA WYŻSZEGO
Wojciech Jarecki Katedra Mikroekonomii Uniwersytet Szczeciński MIKROEKONOMICZNE KORZYŚCI Z KSZTAŁCENIA WYŻSZEGO Wstęp W ostatnich latach, szczególnie w krajach europejskich słabiej rozwiniętych, nastąpił
Bardziej szczegółowoMonitor Konwergencji Nominalnej
Ministerstwo Finansów Departament Polityki Makroekonomicznej Numer 5 / 015 Monitor Konwergencji Nominalnej Kontakt: tel. (+8 ) 9 3 00 9 3 0 fax (+8 ) 9 1 77 e-mail: dziennikarze @mf.gov.pl Ministerstwo
Bardziej szczegółowoPrognozy gospodarcze dla
Prognozy gospodarcze dla Polski po I kw. 21 Łukasz Tarnawa Główny Ekonomista Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, 13.5.21 Gospodarka globalna po kryzysie finansowym Odbicie globalnej aktywności gospodarczej
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 27.6.2016 r. COM(2016) 414 final SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY zawierające ocenę wymaganą na mocy art. 24 ust. 3 i art. 120 ust. 3 akapit trzeci
Bardziej szczegółowoWarunki poprawy pozycji innowacyjnej kraju Globalizacja działalności badawczej i rozwojowej: próba oceny miejsca Polski
Warunki poprawy pozycji innowacyjnej kraju Globalizacja działalności badawczej i rozwojowej: próba oceny miejsca Polski Wojciech Burzyński Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur Warszawa, 8 kwietnia
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia w liczbach Rynek ubezpieczeń w Polsce
Ubezpieczenia w liczbach 2018 Rynek ubezpieczeń w Polsce Autorem niniejszej broszury jest Polska Izba Ubezpieczeń. Publikacja chroniona jest prawami autorskimi. W przypadku cytowania jej fragmentów należy
Bardziej szczegółowoKomunikacja wspierająca decyzje emerytalne w projektowanych pracowniczych planach kapitałowych
Komunikacja wspierająca decyzje emerytalne w projektowanych pracowniczych planach kapitałowych Andrzej Sołdek, CFA Konferencja Naukowa EDUKACJA FINANSOWA Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 28 września
Bardziej szczegółowoEmerytury w nowym systemie emerytalnym dotyczą osób urodzonych po 1 stycznia 1949 roku.
Emerytury w nowym systemie emerytalnym dotyczą osób urodzonych po 1 stycznia 1949 roku. System emerytalny składa się z trzech filarów. Na podstawie podanych niżej kryteriów klasyfikacji nowy system emerytalny
Bardziej szczegółowoMonitor Konwergencji Nominalnej
Ministerstwo Finansów Departament Polityki Makroekonomicznej Numer 11 / 01 Monitor Konwergencji Nominalnej Kontakt: tel. (+ ) 9 00 9 0 fax (+ ) 9 1 e-mail: dziennikarze @mf.gov.pl Ministerstwo Finansów
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKI PROGRAMU MŁODZIEŻ W DZIAŁANIU: ZA 2012 ROK
,,,,,,,, Budżet przyznany przez KE, po dozwolonych przesunięciach Budżet programu "Młodzież w działaniu" w roku wg Akcji (stan na dzień,..)...., razem z PW. razem z PW. TCP.,,,,,,,, Kwota dofinasowania
Bardziej szczegółowoPodatek od niektórych instytucji finansowych - zagrożenie dla klientów ubezpieczycieli. Warszawa, 21 lutego 2011 r.
Podatek od niektórych instytucji finansowych - zagrożenie dla klientów ubezpieczycieli Warszawa, 21 lutego 2011 r. Udział ubezpieczeń w gospodarce Składka przypisana brutto z ubezpieczeń majątkowych oraz
Bardziej szczegółowoWybrane zagadnienia związane ze świadczeniami emerytalno-rentowymi w świetle przepisów unijnych
Wybrane zagadnienia związane ze świadczeniami emerytalno-rentowymi w świetle przepisów unijnych Kolonia, 18.09.2014 r. Podstawy prawne dotyczące zabezpieczenia społecznego w stosunkach polsko-niemieckich
Bardziej szczegółowoCzas na większą aktywność, czyli gdzie szukać zysków? Typy inwestycyjne Union Investment
Czas na większą aktywność, czyli gdzie szukać zysków? Typy inwestycyjne Union Investment Warszawa kwiecień 2012 r. Co ma potencjał zysku? Typy inwestycyjne na 12 miesięcy kwiecień 2012 2 Kategorie aktywów
Bardziej szczegółowoZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 382 PRACE KATEDRY MIKROEKONOMII NR BEZROBOCIE W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 382 PRACE KATEDRY MIKROEKONOMII NR 9 2004 DANUTA KOPYCIŃSKA BEZROBOCIE W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ WPROWADZENIE Występujące w Polsce od lat dziewięćdziesiątych
Bardziej szczegółowoUbezpieczenia w liczbach 2013. Rynek ubezpieczeń w Polsce
Ubezpieczenia w liczbach 2013 Rynek ubezpieczeń w Polsce Ubezpieczenia w liczbach 2013 Rynek ubezpieczeń w Polsce Autorem niniejszej broszury jest Polska Izba Ubezpieczeń. Jest ona chroniona prawami autorskimi.
Bardziej szczegółowoGdzie drzemią rezerwy wzrostu gospodarczego w Polsce?
Gdzie drzemią rezerwy wzrostu gospodarczego w Polsce? Wiktor Wojciechowski Invest Bank Jesienna Szkoła Leszka Balcerowicza listopad 2012 Plan wykładu: Czy w ostatnich latach tempo wzrostu gospodarki w
Bardziej szczegółowoopis raportu Europejski rynek okien i drzwi 2018
opis raportu Europejski rynek okien i drzwi 2018 O raporcie Europejski rynek okien i drzwi 2018 to raport skierowany do managerów zarządzających przedsiębiorstwami z branży okien i drzwi w Europie. Opracowanie
Bardziej szczegółowoRola salda pierwotnego w stabilizowaniu długu publicznego krajów członkowskich strefy euro w latach
Rola salda pierwotnego w stabilizowaniu długu publicznego krajów członkowskich strefy euro w latach 1999 2013 dr hab. Kamilla Marchewka-Bartkowiak, prof. nadzw. UEP dr Marcin Wiśniewski Katedra Polityki
Bardziej szczegółowoDziennik Urzędowy Unii Europejskiej
L 30/6 2.2.2018 ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) 2018/162 z dnia 23 listopada 2017 r. zmieniające załącznik I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 oraz załączniki II
Bardziej szczegółowoLepsza perspektywa zysków! Zarządzanie płynnością Typy inwestycyjne Union Investment
Lepsza perspektywa zysków! Zarządzanie płynnością Typy inwestycyjne Union Investment Warszawa maj 2012 r. W co lokować nadwyżki? Aktualne typy inwestycyjne. maj 2012 2 Zarządzanie płynnością PLN Stały
Bardziej szczegółowo