Długookresowa równowaga I filaru FUS - czy potrzebne jest szybsze podnoszenie wieku emerytalnego i zmiana sposobu waloryzacji?

Transkrypt

1 Długookresowa równowaga I filaru FUS - czy potrzebne jest szybsze podnoszenie wieku emerytalnego i zmiana sposobu waloryzacji? Spotkanie na Brukselskiej jest realizowane w ramach projektu Utworzenie Centrum Badań i Analiz, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Poddziałanie Wzmocnienie uczestników dialogu społecznego. 18 czerwca 2015 r. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Długookresowa równowaga I filaru FUS czy potrzebne jest szybsze podnoszenie wieku emerytalnego i zmiana sposobu waloryzacji? Dr Paweł Wojciechowski Główny Ekonomista ZUS Pracodawcy RP, ul. Brukselska 7 18 czerwca 2014 r., Warszawa 2

3 Plan prezentacji I. Prognozy ZUS II. Założenia do prognoz III. Wydolność Funduszu Ubezpieczeń Społecznych IV. Prognoza FUS V. Prognozy długoterminowe VI. Zastosowanie modelu mikro-symulacyjnego do oceny zmian zasad waloryzacji emerytur najniższych (zwanych minimalnymi) 3 3

4 Prognozy ZUS Wieloletnia prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego - co 3 lata, niezbędna opinia niezależnego aktuariusza 5-letnia prognoza wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - coroczna, uwzględnia podział na cztery fundusze 5-letnia prognoza wpływów i wydatków Funduszu Emerytur Pomostowych - coroczna, po raz pierwszy od 2012 r. 2 modele ZUS: kohortowy i mikrosymulacyjny Współpraca w zakresie prognoz z MPiPS, GUS, MF (EU Ageing Working Group) 4 4

5 Model prognostyczny FUS Prognoza demograficzna Założenia makroekonomiczne (Ministerstwo Finansów) Dane historyczne Parametry techniczne MODEL PROGNOSTYCZNY FUS Skutki finansowe zmian przepisów Analizy Prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego Prognoza wpływów i wydatków FUS oraz FEP 5 5

6 Plan prezentacji I. Prognozy ZUS II. Założenia do prognoz III. Wydolność Funduszu Ubezpieczeń Społecznych IV. Prognoza FUS V. Prognozy długoterminowe VI. Zastosowanie modelu mikro-symulacyjnego do oceny zmian zasad waloryzacji emerytur minimalnych 6 6

7 Najważniejsze parametry modelu Średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (MF/GUS) Średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów (MF/GUS) Realny wzrost przeciętnego wynagrodzenia (MF/GUS) Stopa bezrobocia (MF/GUS) Realny wzrost PKB (MF) Ściągalność składek na ubezpieczenia społeczne (ZUS) Koszty działalności, jako % strumienia przepływów pieniężnych ( ZUS) Stopy składek na poszczególne ubezpieczenia oraz na FEP (ZUS) Prognoza demograficzna (GUS/Eurostat) Zmiany w systemie ubezpieczeń społecznych 7 7

8 Czynniki demograficzne 8 8

9 Piramida wieku osób pobierających emerytury XII 2004r. 100 i więcej i mniej Kobiety Mężczyźni 9 9

10 Piramida wieku osób pobierających emerytury XII 2013r. 100 i więcej i mniej Kobiety Mężczyźni 10 10

11 Zmiany w systemie emerytalnym: wiek emerytalny Stopniowe podwyższanie wieku emerytalnego do 67 lat Podwyższanie wieku emerytalnego rozpoczęło się 1 stycznia 2013 roku: - dla mężczyzn urodzonych w 1948 roku i później - dla kobiet urodzonych w 1953 roku i później Wiek emerytalny stopniowo podwyższany jest o jeden miesiąc co trzy miesiące Wiek emerytalny 67 lat zostanie osiągnięty: - przez mężczyzn w 2020 roku (urodzonych w październiku 1953 roku) - przez kobiety w 2040 roku (urodzone w październiku 1973 roku) I 11

12 Zmiany w systemie emerytalnym: II filar 1) Obniżenie składki do OFE I filar II filar FUS subkonto OFE do maja ,22% + 7,3% = 19,52% od 5,0% + 2,3% = 19,52% maja ,22% 3,8%* 3,5%* od 12,22% 4,38% + 2,92% = 19,52% lutego ,3%* 0,0%* * wymiar składek dla osób, które rezygnują z przekazywania części składki do OFE 12

13 Zmiany w systemie emerytalnym: II filar 2) Renta dożywotnia ZUS został zakładem emerytalnym instytucją wypłacającą rentę dożywotnią 3) Suwak bezpieczeństwa Środki zgromadzone na koncie członka OFE na 10 lat przed osiągnięciem przez niego ustawowego wieku emerytalnego będą stopniowo przekazywane do ZUS i zapisywane na subkoncie. Tzw. suwak bezpieczeństwa ma chronić przed ryzykiem złej daty, czyli silnym załamaniem kursów aktywów w portfelach OFE na kilka lat przed przejściem na emeryturę, co przełożyłoby się na niższą emeryturę. 13

14 Zmiany w systemie emerytalnym: II filar 4) Waloryzacja środków zewidencjonowanych na subkoncie w FUS wg średniego nominalnego wzrostu PKB z ubiegłych 5 lat (z zastrzeżeniem nieujemności wskaźnika waloryzacji), co powinno zapewnić zwrot na poziomie identycznym lub wyższym od obligacyjnej części OFE 5) Dziedziczenie środków te same zasady jak w przypadku dziedziczenia środków zgromadzonych w OFE 6) Jednorazowe przeniesienie części aktywów OFE 14

15 Najważniejsze zmiany dot. II filara: 7) Dobrowolność uczestnictwa w OFE Od 1 kwietnia do 31 lipca 2014 r. - członkowie OFE mogli złożyć deklarację pozostania w OFE Od 1 sierpnia osoby wchodzące na rynek pracy mogą wybrać, czy chcą przystąpić do OFE, czy też cała składka ma pozostać w ZUS (konto + subkonto). Na koniec I kwartału 2014 r. aktywnych członków OFE było 16,7 mln. Deklarację o chęci pozostania w OFE złożyło 2,6 mln osób, tj. 15,6% członków OFE Możliwość kolejnego transferu tzw. okno transferowe dostępne będzie w 2016 r., później co 4 lata, tj. możliwość podjęcia decyzji o wyborze: ZUS i OFE czy w całości ZUS bez względu na podjętą decyzję w okresie kwiecień-lipiec 2014 r. 15

16 Plan prezentacji I. Prognozy ZUS II. Założenia do prognoz III. Wydolność Funduszu Ubezpieczeń Społecznych IV. Prognoza FUS V. Prognozy długoterminowe VI. Zastosowanie modelu mikro-symulacyjnego do oceny zmian zasad waloryzacji emerytur minimalnych 16 16

17 Deficyt FUS (mld zł) 17 17

18 w % Wydolność FUS = % pokrycia wydatków składkami ,8 73, ,3 69,4 67,0 68, ,1 61, ,2 55, (plan) 18 18

19 w mln zł Źródła pokrycia niedoborów FUS (plan) dotacja z budżetu państwa środki z FRD netto pożyczka z budżetu państwa aktywa OFE 19 19

20 Plan prezentacji I. Prognozy ZUS II. Założenia do prognoz III. Wydolność Funduszu Ubezpieczeń Społecznych IV. Prognoza FUS V. Prognozy długoterminowe VI. Zastosowanie modelu mikro-symulacyjnego do oceny zmian zasad waloryzacji emerytur minimalnych 20 20

21 Poprawa wydolności FUS: 74% w 2016r vs. 76% w 2020r Wydolność Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 85% 80% 82% +5,7 pp 83% 80% 79% 75% 74% 77% 74% 75% 75% +1,9 pp 76% 70% 71% 70% 70% 70% -2,0 pp 69% 65% 60% wariant nr 2 wariant nr 1 wariant nr

22 Saldo roczne FUS: -2,89% PKB w 2016r vs. -2,57% PKB w 2020r Saldo roczne FUS w procencie PKB 0,0% ,5% -1,0% -1,5% -2,0% -2,5% -3,0% -2,89% -2,48% -2,82% -2,27% -2,74% -2,05% -2,66% -1,89% -2,57% -1,74% +0,74 pp +0,31 pp -3,5% -4,0% -3,28% -3,37% -3,43% -3,50% -3,55% -0,27 pp wariant nr 2 wariant nr 1 wariant nr

23 Plan prezentacji I. Prognozy ZUS II. Założenia do prognoz III. Wydolność Funduszu Ubezpieczeń Społecznych IV. Prognoza FUS V. Prognozy długoterminowe VI. Zastosowanie modelu mikro-symulacyjnego do oceny zmian zasad waloryzacji emerytur minimalnych 23 23

24 [mld zł] Wpływ reform OFE i 67 na saldo roczne FUS Saldo roczne FUS w kwotach zdyskontowanych na 2013 r wariant nr 1 wariant nr 1-BEZ ZMIAN W OFE wariant nr 1-BEZ ZMIAN W OFE, WIEK E 60/65 LAT 24 24

25 Wydatki związane ze starzeniem się ludności (% PKB) wg AWG Model UE w ramach prac AWG (Ageing Working Group) Zmiana p.p. PKB Dziękuje za uwagę 2013 (% PKB) Emerytury i renty - 0,7 11,3 Opieka zdrowotna + 2,2 4,2 IMIĘ I NAZWISKO AUTORA/AUTORÓW PREZENTACJI Opieka długoterminowa + 1,9 0,8 Edukacja - 0,1 4,4 Zasiłki dla bezrobotnych - 0,1 0,2 Łącznie + 3,2 20,9 Źródło: Ministerstwo Finansów, za Ageing Working Group 25

26 Plan prezentacji I. Prognozy ZUS II. Założenia do prognoz III. Wydolność Funduszu Ubezpieczeń Społecznych IV. Prognoza FUS V. Prognozy długoterminowe VI. Zastosowanie modelu mikro-symulacyjnego do oceny zmian zasad waloryzacji emerytur minimalnych 26 26

27 Waloryzacja w powszechnych systemach emerytalnych w UE Waloryzacja świadczeń płacowa płacowo-cenowa cenowa Inna Waloryzacja składek płacowa płacowo-cenowa cenowa Słowenia Niemcy Niderlandy Cypr Luksemburg Polska Słowacja Rep. Czeska Chorwacja Estonia Finlandia Malta Łotwa W. Brytania Francja Belgia Hiszpania Litwa Szwecja inna Dania Szwecja Bułgaria Rumunia Węgry Austria Włochy Portugalia Grecja Irlandia Źródło: własne na podst. raportów UE i OECD

28 Waloryzacja najbardziej elastyczną częścią systemu Składki: najpopularniejsza jest waloryzacja płacowa (12/28 PCz) Świadczenia: większość PCz ma waloryzację płacowo-cenową (12/28), choć dla utrzymania siły nabywczej emerytur wystarczyłaby waloryzacja cenowa (8/28) Wyzwania: - demografia i kryzys finansów publicznych - emerytury poniżej progu ubóstwa Rozwiązania: 1. czynnik stabilizujący (DE, PT, SE) 2. waloryzacja tylko w okresie wysokiego wzrostu gospodarczego (HU, PT) 3. czasowe zamrożenie waloryzacji (ES, LT, PT) 4. waloryzacja dyskrecjonalna składek (HU) 5. waloryzacja dyskrecjonalna świadczeń (EL, IE) 6. waloryzacja mieszana świadczeń kwotowo-procentowa (PL) 7. waloryzacja progresywna świadczeń (IE, IT, PT) 8. uzależnienie waloryzacji cenowej składek od wydajności pracy (PT) 9. uzależnienie waloryzacji cenowej składek od tempa wzrostu PKB (PT, DE)

29 Zastosowanie modelu mikro-symulacyjnego ZUS Emerytura minimalna po waloryzacji w 2015r. wynosi 880,45 zł Emerytura minimalna jest waloryzowana tak jak pozostałe emerytury wg. waloryzacji płacowo-cenowej, która gwarantuje wartość nabywcza, ale nie chroni przed ubóstwem relatywnym, ponieważ wzrost wartości emerytur jest niższy niż wzrost płac Zastosowanie modelu mikro-symulacyjnego: projekcja hipotetycznych dopłat do emerytur minimalnych przy zmianie waloryzacji emerytur minimalnych na waloryzację wzrostem wynagrodzeń (slajdy 30-34) 29

30 Liczba dopłat do wysokości emerytury minimalnej Liczba emerytur podniesionych do wysokości minimalnej W 2060 r. ponad 2.5 mln osób zakwalifikuje się do dopłaty, przy waloryzacji emerytur minimalnych wzrostem wynagrodzeń W 2060 r. ok. 0,12 mln osób wg obecnych przepisów 0 Średnioroczna liczba emerytur podniesionych do wysokości najniższej - obecne przepisy Średnioroczna liczba emerytur podniesionych do wysokości najniższej - waloryzacja wzrostem wynagrodzeń 30

31 Wysokość dopłat dyskontowana inflacją Roczna wysokość dopłat do emerytur minimalnych, dyskontowana inflacją na rok 2015 (w złotych) W 2060 r. dopłata ponad 25 mld zł, przy waloryzacji emerytur minimalnych wzrostem wynagrodzeń W 2060 r. ok. 0,32 mld zł, wg obecnych przepisów 0 Kwota wydatków na podniesienie emerytur do wysokości najniższej - obecne przepisy Kwota wydatków na podniesienie emerytur do wysokości najniższej - waloryzacja wzrostem wynagrodzeń 31

32 Udział emerytur minimalnych w liczbie emerytur ogółem 35,0% 30,0% 25,0% Udział procentowy liczby emerytur podniesionych do wysokości minimalnej w liczbie emerytur ogółem Przy waloryzacji emerytur minimalnych wzrostem wynagrodzeń, w 2060 r. ponad 30% emerytów będzie się kwalifikowało do dopłaty 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% W 2060 r. ok. 1,3% wg. obecnych przepisów 0,0% Udział procentowy - obecne przepisy Udział procentowy - waloryzacja wzrostem wynagrodzeń 32

33 w podziale na kobiety i mężczyzn 40,0% Udział procentowy liczby emerytur podniesionych do wysokości minimalnej w liczbie emerytur ogółem w podziale na kobiety i mężczyzn 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Kobiety - obecne przepisy Mężczyźni - obecne przepisy Kobiety - waloryzacja wzrostem wynagrodzeń Mężczyźni - waloryzacja wzrostem wynagrodzeń 33

34 Kumulatywne efekty zmiany waloryzacji emerytur minimalnych Wysokość dopłat (zł) Emerytura minimalna, waloryzowana wzrostem wynagrodzeń, rośnie szybciej niż inne emerytury waloryzowane wg obecnych przepisów np. obecne emerytury w wys zł i 1600 zł dopłaty 0 Emerytura minimalna waloryzowana wzrostem wynagrodzeń Emerytura wynosząca 1300 zł w 2015 r. Emerytura wynosząca 1600 zł w 2015 r. 34

35 Podsumowanie Wprowadzenie zasady zdefiniowanej składki sprzyja lepszemu zbilansowaniu systemu, państwo nadal jednak pełnić będzie rolę gwaranta wypłacalności systemu. Chociaż wydolność systemu emerytalnego w relacji do PKB wg prognoz ZUS - poprawia się, to reformy (OFE i 67) mogę okazać się niewystarczające po 2040r. Wskutek presji demograficznej - konieczne będzie dalsze podnoszenie wieku emerytalnego. Wprowadzenie mechanizmów równoważących saldo FUS (fundusz buforowy, automatyczne waloryzacje/zmiany wysokości składek-świadczeń), mogłoby ograniczyć ryzyko fiskalne, ale należałoby najpierw zbilansować system np. poprzez zmianę struktury podatkowo-składkowej. Ocena zmian zasad waloryzacji powinna być dokonywana w możliwie długim okresie, wraz z analizą wrażliwości i analizą praw nabytych, bowiem zmiany zasad waloryzacji generują znaczne efekty kumulatywne. Państwo powinno ostrożnie kalibrować równowagę między zobowiązaniami wobec rosnącej liczby świadczeniobiorców i obciążeniami fiskalnymi wobec malejącej liczby ubezpieczonych (pozapłacowymi kosztami pracy)

36 Dziękuje za uwagę Dziękuję za uwagę IMIĘ I NAZWISKO AUTORA/AUTORÓW PREZENTACJI 36

37 Długookresowa równowaga I filaru FUS - czy potrzebne jest szybsze podnoszenie wieku emerytalnego i zmiana sposobu waloryzacji? Spotkanie na Brukselskiej jest realizowane w ramach projektu Utworzenie Centrum Badań i Analiz, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Poddziałanie Wzmocnienie uczestników dialogu społecznego. 18 czerwca 2015 r. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego