ZASOBY I WYDOBYCIE WĘGLOWODORÓW UDZIAŁ W KRAJOWYM BILANSIE PALIW

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ 7 ZASOBY I WYDOBYCIE WĘGLOWODORÓW UDZIAŁ W KRAJOWYM BILANSIE PALIW Hydrocarbon reserves and production participation in national balance of fuels Piotr GLINIAK, Stanisław RADECKI Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S. A. Centrala Spółki, ul. Kasprzaka 25, Warszawa Streszczenie Z końcem lat 80. ubiegłego wieku Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo (PGNiG S.A.) w wyniku sukcesywnie zwiększanych środków, przeznaczonych na rozwój nowych technologii, zakupy nowoczesnego sprzętu badawczego i eksploracyjno-wydobywczego oraz pracy wysoko wyspecjalizowanej kadry, następuje szereg odkryć nowych obszarów złożowych, nowych złóż w obszarach teoretycznie już rozpoznanych oraz rozszerzenie możliwości wydobywczych z istniejących złóż węglowodorów. Nowo odkryte złóża ropy naftowej i gazu ziemnego pozwoliły na odbudowę bazy zasobowej złóż oraz zwiększenie wydobycia ropy naftowej ze 180 tys. ton rocznie (1996 r.) do około 600 tys. ton z perspektywą dalszego wzrostu do około 1 mln ton rocznie, a gazu ziemnego z 3,4 mld m 3 rocznie do 4,3 mld m 3 w 2007 z możliwością dalszego wzrostu o około 1 mld m 3 rocznie po roku Nowe zadania określone w planach PGNiG S.A. obligują do odnowy zasobów w stosunku 1,1 do wielkości wydobycia. Łączne wydobycie gazu ziemnego ze złóż krajowych w 2007 roku stanowiło około 33%, a ropy naftowej około 4% zapotrzebowania. Aktualnie w Polsce PGNiG S.A. posiada 70 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż węglowodorów, 216 koncesji na wydobywanie ze złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, z czego na złoża ropy naftowej przypada 52 koncesje, na złoża ropno gazowe bądź gazowo ropne 24 koncesje i 140 koncesji dla złóż gazowych. Ponadto 8 koncesji dotyczy podziemnego magazynowania gazu, a 4 koncesje składowania odpadów w wyrobiskach poeksploatacyjnych. Aby zapewnić stałe dostawy i zabezpieczyć potrzeby w zakresie zapotrzebowania na gaz ziemny PGNiG S.A. podjął szereg inicjatyw, zmierzających do dywersyfikacji źródła zapotrzebowania dostawców. Podjęto także działania w zakresie rozwijania działalności międzynarodowej w sektorze poszukiwań i wydobycia. Słowa kluczowe: ropa naftowa, gaz ziemny, perspektywy poszukiwawcze, zasoby węglowodorów, dywersyfikacja paliw węglowodorowych Abstract In the late 80ties of XX century, as a result of investments in new technology and equipment, and hard work of the staff, Polish Oil and Gas Company (POGC) discovered an array of new fields. The new discoveries are located in the new as well as in the previously explored areas. These new discoveries resulted in increase of reserves and change of production level from 180 (in 1996) to 600 (in 2007) thousands metric tons of oil per year with prospects for 1 million, and from 3.4 to 4.3 (respectively) billion cub. meters of gas per year with prospects of further increase of next 1 billion Maciej J. Kotarba (red.) Przemiany środowiska naturalnego a rozwój zrównoważony Wydawnictwo TBPŚ GEOSFERA 2008, Kraków, str

2 cub. meters per year after The new plans obliged POGC to keep the reserves-production ratio at a level of 1.1. In 2007 the total production covered 33% of gas and 4% of oil demand. Now POGC operates within 70 oil and gas exploration concessions, 216 concessions for hydrocarbon production (in which 52 - oil, 24 - oil and gas and gas), 8 concessions for underground gas storage and 4 concessions for underground waste disposal. In order to keep stable supply level and to cover the increasing gas demand POGC started several projects to diversify the suppliers spectrum. One of these activities is entering into exploration and production projects on the international market. Key words: oil, natural gas, exploration perspectives, hydrocarbon reserves, diversification of hydrocarbon fuels 1. Wstęp Zwiększenie zasobów złóż węglowodorów jest wpisane w strategię Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa (PGNiG S.A.). Dlatego Spółka kładzie ogromny nacisk na poszukiwania węglowodorów w kraju oraz sukcesywnie rozwija działalność poza granicami kraju. W latach 80. ubiegłego wieku lansowana była teoria, iż w Polsce odkryto większość złóż węglowodorów i nie ma uzasadnienia intensyfikowanie prac poszukiwawczych. Jak te opinie były nieprawdziwe pokazują wyniki prac PGNiG S.A. z ostatnich lat. W kolejnych latach sukcesywnie zwiększane są środki przeznaczone na rozwój nowych technologii oraz zakupy nowoczesnego sprzętu badawczego. Powoduje to diametralną zmianę w zakresie rozpoznania stanu złóż istniejących i rozwija prospekcję w nowych obszarach poszukiwawczych (Rys. 1). Należy w tym miejscu także podkreślić, że nowoczesne technologie prac i sprzęt eksploracyjno-wydobywczy w połączeniu z wysokimi umiejętnościami specjalistów pozwalają na odkrywanie nowych obszarów złożowych, nowych złóż w obszarach teoretycznie już rozpoznanych oraz rozszerzenie możliwości wydobywczych z istniejących złóż węglowodorów (Niedbalec & Radecki, 2007). 2. Obszary koncesyjne Aktualnie w Polsce PGNiG S.A. posiada 70 koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż węglowodorów o łącznej powierzchni 42,6 tys. km². Czynione są starania o pozyskanie kolejnych nowych obszarów koncesyjnych. Posiada 216 koncesji na wydobywanie ze złóż ropy naftowej i gazu zimnego, z czego na złoża ropy naftowej przypada 52 koncesje, na złoża ropno-gazowe bądź gazowo-ropne 24 koncesje i 140 koncesji dla złóż gazowych. Ponadto 8 koncesji dotyczy podziemnego magazynowania gazu, a 4 koncesje składowania odpadów w wyrobiskach poeksploatacyjnych. Również inne firmy naftowe działające w Polsce posiadają 30 koncesji poszukiwawczych o łącznej powierzchni 50,7 tys. km 2 w obszarze lądowym kraju i 8 koncesji o powierzchni 8,15 tys. km 2 w polskiej strefie ekonomicznej Morza Bałtyckiego oraz 14 koncesji łącznych poszukiwawczoeksploatacyjnych i 7 koncesji eksploatacyjnych (Rys. 2). 90

3 Rys. 1. Rozmieszczenie złóż gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce W ostatnich 12 latach odkryto szereg nowych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w rejonie Dębna Lubuskiego, Międzychodu i Krosna Odrzańskiego oraz złóż gazu ziemnego w rejonie Kościana, Nowego Tomyśla i Środy Wielkopolskiej w wielkopolskiej strefie basenu permskiego, a także Rzeszowa, Tarnowa, Przemyśla, Lubaczowa i Tarnogrodu w obszarze zapadliska przedkarpackiego. Równocześnie, oprócz nowych odkryć, w starych-eksploatowanych złożach zostały odkryte nowe możliwości wydobywcze. Dotyczy to między innymi złóż: Tarnów, Pilzno, Morawsko w obszarze zapadliska przedkarpackiego oraz Paproć, Radlin, Klęka w obszarze monokliny przedsudeckiej. Pozwoliło to na odbudowę bazy zasobowej złóż oraz zwiększenie wydobycia ropy naftowej ze 180 tys. ton rocznie (1996 r.) do około 600 tys. ton z perspektywą dalszego wzrostu do około 1 mln ton rocznie, a gazu ziemnego z 3,4 mld m 3 rocznie do 4,3 mld m 3 w roku 2007, z możliwością wzrostu wydobycia o około 1 mld m 3 gazu ziemnego rocznie po roku W Tabeli 1 przedstawiono wykaz zasobów złóż posiadających koncesję eksploatacyjną. Dalsze prognozy wzrostu zasobów i wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego wiąże się z przygotowaniem pod wiercenia kolejne kilkanaście obiektów o dużych perspektywach poszukiwawczych, które będą rozpoznawane w kolejnych latach (Rys. 3). 91

4 Rys. 2. Koncesje poszukiwawcze PGNiG S.A. kolor zielony (wg Ministerstwa Środowiska - stan na czerwiec 2008; Nowe zadania określone w planach PGNiG S.A. obligują do odnowy zasobów w stosunku 1,1 do wielkości wydobycia. Wskaźnik ten zarówno dla gazu ziemnego jak i ropy naftowej za rok 2007 kształtuje się w granicach ok. 0,9. Ze względu jednak na oczywisty fakt, że odkrywanie i dokumentowanie nowych zasobów nie przebiega równomiernie w każdym roku, to przyjęta jego ocena na poziomie 0,9 jest na razie tylko orientacyjna, a rzeczywista wielkość wskaźnika odbudowy zasobów może być dokonana w okresie kilku lat. Wynika to również z faktu, że w trakcie prowadzenia bieżących prac poszukiwawczorozpoznawczych zostało odkrytych szereg kolejnych złóż węglowodorów, których zasoby są w trakcie dokumentowania. Aktualnie w dyspozycji PGNiG S.A. znajduje się następująca ilość zasobów wydobywalnych węglowodorów: Ropa naftowa 21,19 [mln ton] w tym kondensat 2,39 [mln ton] Gaz ziemny naturalny 131,71 [mld Nm3] Gaz przeliczony na gaz wysokometanowy 99,82 [mld Nm3] 92

5 Rys. 3. Wielkość oraz prognoza wydobycia (A) gazu ziemnego i (B) ropy naftowej Wykaz zasobów złóż posiadających koncesję eksploatacyjną Tabela 1 Pierwotne zasoby Złoża Ilość Kopalina wydobywalne 1) Wydobycie 2) Pozostałe do wydobycia gazu ziemnego 142 gaz ziemny [mld m 3 ] 207,28 112,57 94,71 ropy naftowej 52 ropa naftowa [mln ton] 19,24 12,72 6,52 ropno-gazowe 22 RAZEM ropa naftowa [mln 23,07 10,79 12,28 ton] gaz ziemny [mld m 3 ] 16,59 11,48 5,11 ropa naftowa [mln ton] 42,31 23,51 18,8 +2,39 kondensat gaz ziemny [mld m 3 ] 220,94 124,05 99,82 Zasoby gazu w przeliczeniu na gaz wysokometanowy 1) w tym oczekuje na uzyskanie koncesji: gaz ziemny 2,96 mld m 3, ropa naftowa 2,41 mln ton 2) w latach

6 Tabela 2 Złoża węglowodorów, których zasoby są w trakcie dokumentowania Rejon geologiczny Monoklina przedsudecka Zapadlisko przedkarpackie Przedgórze Karpat Formacja geologiczna Ilość złóż Zasoby geologiczne Zasoby wydobywalne ropa gaz ropa [mln t] gaz [mln m 3 ] ropa [mln t] gaz [mln m 3 ] czerwony spągowiec dolomit główny 3 1,675 0,36 80 miocen jura górna dewon Ponadto zasoby wydobywalne udokumentowane przez inne firmy naftowe wynoszą 3,13 mln ton ropy naftowej i 4,89 mld m 3 gazu ziemnego. 3. Udział zasobów węglowodorów w bilansie krajowym W roku 2007 zużycie gazu ziemnego w Polsce osiągnęło wielkość 13,7 mld m 3 oraz 20 mln ton ropy naftowej. PGNiG S.A. w chwili obecnej pokrywa zasobami, pochodzącymi ze złóż krajowych, 32,1% zapotrzebowania kraju na gaz ziemny i 2,6% na ropę naftową. Poza PGNiG S.A. eksploatację złóż ropy naftowej i gazu ziemnego prowadzi na Morzu Bałtyckim Petrobaltic S.A. oraz gazu ziemnego na lądzie FX Energy. Łączne wydobycie gazu ziemnego ze złóż krajowych w 2007 roku stanowiło około 33%, a ropy naftowej około 4% zapotrzebowania. Należy jednak nadmienić, że bez odkrywania i dokumentowania nowych pól zasobowych, w wyniku procesu eksploatacji, rok rocznie spada wydobycie w przedziale 7-10%. W związku z tym przed służbami PGNiG S.A. staje konieczność, nie tylko podnoszenia aktualnego wydobycia, ale także zrównoważenie jego naturalnego spadku. Jak ten proces w chwili obecnej się kształtuje wraz z perspektywami do roku 2015 przedstawia Rys. 4. Aby zapewnić stałe dostawy i zabezpieczyć potrzeby w zakresie zapotrzebowania krajowego na gaz ziemny i ropę naftową PGNiG S.A. prowadzi politykę długoterminowych kontraktów na dostawy tego surowca oraz podjął szereg inicjatyw zmierzających do dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia. Podjęto także działania w zakresie rozwijania działalności międzynarodowej w sektorze poszukiwań i wydobycia, co w efekcie końcowym powinno doprowadzić do pozyskania przez PGNiG S.A. własnych zagranicznych źródeł węglowodorów. Rozkład kierunków dostaw gazu ziemnego dla Polski przedstawiono na Rys Zasoby prognostyczne Do 1990 r. zasoby prognostyczne w Polsce były szacowane metodą objętościową. Według tych obliczeń, wykonywanych przez Państwowy Instytut Geologiczny zasoby te wynosiły: 107 mln ton ropy naftowej i ok. 665 mld m 3 gazu (Depowski, 1993). 94

7 Rys. 4. Podnoszenie aktualnego wydobycia gazu ziemnego, zrównoważenie naturalnego spadku wraz z perspektywami Rys. 5. Obecny rozkład kierunków dostaw gazu ziemnego dla Polski Począwszy od 1992 r. rozpoczęto w Instytucie Nafty i Gazu i Akademii Górniczo- Hutniczej w Krakowie obliczanie zasobów prognostycznych metodą genetyczną (Allen P. & Allen R., 1990) z zastosowaniem geodynamicznej analizy basenów sedymentacyjno naftowych (Strzetelski, 1993; Burzewski et al., 2001). Jest ona podstawową metodą oceny zasobów węglowodorów w kategorii nieodkrytego potencjału węglowodorowego (Burzewski et al., 2001). Analiza ta wiązała w jednolitym układzie fizycznym, geodynamiczne warunki powstawania formacji naftowej, tj. układu skał macierzystych, zbiornikowych i uszczelniających z termodynamicznymi warunkami tworzenia faz węglowodorowych i ich migracji prowadzącej do akumulacji złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Wielkości pierwotnych zasobów prognostycznych obszaru Polski, według ocen niezależnych placówek naukowo badawczych, szacuje się na: 95

8 510 mln ton ropy naftowej (co przy współczynniku ufności ±50% daje wartości od 254,8 do 764,4 mln ton); 1560 mld m 3 gazu ziemnego (co przy współczynniku ufności ±50% daje wartości rzędu od 880 do 2600,0 mld m 3 ). Po pomniejszeniu tych wielkości o sumaryczne wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego oraz o aktualny stan udokumentowanych zasobów ustalono wielkości nieodkrytego potencjału wydobywczego (Undiscovered Potential Reserves) tj. aktualnych zasobów prognostycznych do odkrycia, które według aktualnych ocen wynoszą (stan na r.): 470,0 mln ton ropy (co przy współczynniku ufności ±50% daje wartość od 235,0 do 705,0 mln ton); 1320,0 mld m 3 gazu ziemnego (co przy współczynniku ufności ±50% daje wartości od 700,0 do 2300,0 mld m 3 ). 5. Perspektywy poszukiwawcze Z przedstawionych danych wynika, że prognozy perspektywicznych zasobów są stosunkowo wysokie. Znaczna część tych zasobów związana jest jednak z głęboko (poniżej 5000 m) zalegającymi utworami permu na Niżu Polskim, utworami fliszowymi w Karpatach oraz utworami mezopaleozoicznymi pod nasunięciem Karpat (Kuśmierek et al., 2001) w podobnym zakresie głębokościowym, oraz paleozoiku w obszarze tarnowskorzeszowskim, lubelskim i warszawskim. Poziomy te są na razie słabo rozpoznane badaniami sejsmicznymi i wierceniami. Zbadanie ich potencjału naftowego wymaga stosowania nowoczesnych technologii prac oraz bardzo dużych nakładów finansowych. Kadra specjalistów wraz z wysoko zaawansowanymi technologiami poszukiwawczymi, jakimi dysponuje PGNiG S.A. pozwala na podjęcie takiego działania i mamy nadzieję, że doprowadzi w przyszłości do odkrycia kolejnych znaczących akumulacji węglowodorów w Polsce. Literatura ALLEN P., ALLEN R., 1990 Basin analysis - principles at applications, Blackwell. Oxford. BURZEWSKI W., SEMYRKA R., SŁUPCZYŃSKI K., 2001 Kwalifikacja naftowa przestrzeni porowej skał zbiornikowych. Polish Journal of Mineral Resources, 3: DEPOWSKI S., 1993 Ocena wykorzystania zasobów polskich złóż gazu ziemnego. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KUŚMIEREK J., MIGAS M., MRUK J., 2001 Geodynamiczna charakterystyka karpackiej formacji ropogazonośnej. Polish Journal of Mineral Resources, 3: NIEDBALEC S., RADECKI S., 2007 Hydrocarbon accumulation in Poland. Przegląd Geologiczny, 55 (12): STRZETELSKI J., 1993 Ocena zasobów prognostycznych ropy naftowej i gazu zimnego w Polsce (basen czerwonego spągowca i cechsztynu) Arch. PGNiG S.A., Geonafta, Warszawa (opracowanie niepublikowane). 96