Drzewostan, Siedlisko, Cechy gatunków, Skład gatunkowy, Forma zmieszania, Fazy rozwojowe, Cięcia odnowieniowe

Transkrypt

1

2 Zakres prezentacji - Wprowadzenie: pojęcia i zadania Drzewostan, Siedlisko, Cechy gatunków, Skład gatunkowy, Forma zmieszania, Fazy rozwojowe, Cięcia odnowieniowe - Wybrane problemy praktyczne Przygotowanie terenu pod sadzenie, Wybór składu gatunkowego, Wykorzystanie samosiewów, Pielęgnowanie młodników

3 Drzewostan - Zespół większej liczby drzew rosnących na jednej powierzchni w odpowiednim zwarciu koron, wzajemnie na siebie oddziałujących - Charakterystyczne cechy: zwarcie, wiek, miąższość, skład gatunkowy, budowa piętrowa, pochodzenie - W większych fragmentach lasu osobne drzewostany wyróżnia się, jeśli mają różne potrzeby pielęgnacyjne - Oddzielenie od otoczenia wewnętrznej przestrzeni drzewostanu ułatwia utrzymanie gleby w sprawności, powstawanie samosiewów oraz samooczyszczanie się pni z gałęzi i sęków

4 Siedlisko - To ogół warunków przyrodniczych wpływających na życie drzew, głównie żyzność, wilgotność i klimat (związany z wzniesieniem) - Od siedliska zależy tempo wzrostu drzew, budowa pionowa (piętra) oraz znaczenie różnych gatunków - Ze zróżnicowania klimatu Polski wynika ograniczony zasięg krajowego występowania ważnych gatunków drzew: buka, jodły i świerka krainy przyrodniczo-leśne

5 Typ siedliskowy - Ocena warunków siedliskowych jest dokonywana w ramach prac urządzania lasu na podstawie oceny cech gleby, roślin zielnych i drzew; jej rezultatem jest diagnoza typu siedliskowego lasu Siedliskowy typ lasu (przykład): BMw = bór mieszany wilgotny - Siedliska wykazują charakterystyczne zestawy kilku gatunków drzew; w warunkach naturalnych lasy z dominacją jednego gatunku występują tylko na siedliskach skrajnych (sosna, olsza, świerk, brzoza)

6 Cechy gatunków drzew - Szybki przyrost (So) lub duża wartość drewna (Db) - Cienioznośność (zdolność do trwania w silnym ocienieniu; Jd, Bk, Gb) i światłożądność (reakcja przyrostowa po poprawie oświetlenia; Św) - Wrażliwość na przymrozki (Jd, Db, Bk, Js) - Tempo wzrostu wysokości w młodości (Md, Brz) - Skłonność do wytwarzania grubych gałęzi (So, Db, Bk) i zdolność do oczyszczania się pni - Wrażliwość na suszę (Ol, Md, Św) i podtopienie - Wymagania co do żyzności gleby (Ol, Js, Wz, Jw) - Łatwość odnowienia samosiewnego (Bk, Jd, Brz)

7 Skład gatunkowy - To wykaz wszystkich gatunków obecnych w drzewostanie (wprowadzonych w sposób zamierzony albo samosiewnie), uporządkowanych wg malejącego znaczenia - Znaczenie gatunku określa się na podstawie jego udziału procentowego w pokrywaniu powierzchni lub w ogólnej miąższości drewna - W uprawie zawsze sadzi się kilka gatunków, odpowiednich dla stwierdzonych mikrosiedlisk oraz przewidywanych funkcji: produkcyjnej, pielęgnacyjnej lub biocenotycznej

8 Składy gatunkowe dla siedlisk PROW Załącznik

9 Forma zmieszania - To wielkość osobnych płatów gatunku domieszkowego, rozmieszczonych wewnątrz tła gatunku głównego, wynosząca od 0.5 do arów (docelowo od 1-2 do 30 starych drzew) - Większe płaty należy stosować dla gatunków typowo produkcyjnych, o większym udziale w drzewostanie oraz/lub słabszych konkurencyjnie - W przypadkach wyniszczającej konkurencji należy skracać linię styku gatunków: poprzez owalny kształt płatów albo umieszczanie gatunku na brzegu drzewostanu So Md

10 Fazy rozwojowe To kolejne okresy życia drzewostanu różniące się głównymi potrzebami pielęgnacyjnymi oraz kombinacją istotnych cech i procesów rozwojowych. - Śmiertelność powodowana czynnikami środowiska i konkurencją, - Wzrost na wysokość i grubość - Obumieranie dolnych gałęzi - Rozwój dolnych warstw drzew, krzewów i runa leśnego - Wykorzystanie drzew na miejsca bytowania różnych zwierząt (np. dziuple, gniazda, próchno) lat Uprawa Młodnik Tyczkowina Drągowina Drzewostan dojrzewający Drzewostan dojrzały Starodrzew

11 Pielęgnowanie lasu To różne czynności gospodarcze utrzymujące właściwy stan drzewostanu i siedliska, w tym: - cięcia pielęgnacyjne (czyszczenia w uprawach i młodnikach, trzebieże w tyczkowinach i drągowinach) - spulchnianie gleby - zwalczanie chwastów - ochrona przed zwierzyną - formowanie koron drzew - podkrzesywanie gałęzi - dolesienia - podsadzenia

12 Cięcia odnowieniowe - Cięcia rębne w dojrzałych drzewostanach powinny być prowadzone taki w sposób, aby dać młodemu pokoleniu największe szanse na odnowienie i prawidłowy rozwój - Typowe zręby zapewniają korzystne warunki odnowienia gatunkom światłożądnym (So, Brz, Ol) - Gatunki wrażliwe na przymrozki, cienioznośne i obficie obradzające można odnawiać samosiewnie pod osłoną górną (cięcia częściowe) - Gatunki wrażliwe na przymrozki, ale światłożądne można odnawiać na wyciętych wewnątrz drzewostanu gniazdach (10-30 ar)

13 Hodowla lasu dodatkowe informacje

14 Grunty porolne dodatkowe informacje

15 Wybrane problemy praktyczne: I. Zalesianie 1. Przygotowanie powierzchni do odnowienia 2. Skład gatunkowy 3. Postępowanie na gruntach, które samorzutnie pokryły się roślinnością drzewiastą

16 Przygotowanie powierzchni do odnowienia a) Zwalczanie pędraków b) Zwalczanie chwastów c) Przygotowanie gleby

17 Zwalczanie pędraków Pędraki mogą zniszczyć zalesienie i spowodować konieczność zwrotu wsparcia otrzymanego przez rolnika z ARIMR Pędraki zwalcza się przed zalesieniem, a wtedy nie obowiązują ograniczenia w stosowaniu środków chemicznych - tak krępujące zwalczanie owadów na terenach Lasów Państwowych na gruncie leśnym Zwalczanie chemiczne (Dursban 480 EC, Pyrinex 480 EC 5 l/ha, Basudin 10 GR, Diazinon 10 GR 120 kg/ha) nie jest jedyną opcją redukcji liczebności pędraków. Zaoranie gleby pod koniec kwietnia i kilkukrotna podorywka w trakcie sezonu wegetacyjnego nie dopuszcza do rozwoju roślin, których korzeniami mogłyby żywić się pędraki.

18 Zwalczanie chwastów Drzewa leśne przez pierwsze dwa-trzy lata po posadzeniu są bardzo wrażliwe na konkurencję chwastów. Niewprawne wykaszanie lub chemiczne zwalczanie chwastów może być przyczyną znacznych ubytków wśród nasadzonych drzewek. Chwasty należy poskromić przed nasadzeniem, a nie dopiero po nim. Pola leżące dłuższy czas odłogiem są zwykle opanowane przez chwasty wieloletnie: nawłoć, wrotycz, perz i inne trawy. Ponieważ chwasty gromadzą duże ilości zapasów w częściach podziemnych, wykaszanie i płytka orka nie zredukują zagrożenia. Na gruncie nieleśnym można i należy wykorzystać cały arsenał dostępny dla rolników, zwłaszcza środki chwastobójcze o działaniu systemicznym (np. zawierające glifosat)

19 Orka wskazówki dla leśników Nie należy zmuszać prywatnych właścicieli (poprzez jednoznaczne wskazanie w planie zalesienia) do stosowania pługa typu LPŻ 75 na gruncie porolnym. Częściowa uprawa gleby (wyoranie bruzd) wynika głównie z trudności z pełnym przygotowaniem gleby, ale nie jest lepsza w warunkach gruntów porolnych od orki pełnej pługiem rolniczym, zwłaszcza pod względem skuteczności ograniczenia chwastów polnych. Rzędy sadzenia po orce pełnej można wyznaczyć za pomocą sznurów więźbowych.

20 Orka wskazówka dla rolników Używając pługa rolniczego do przygotowania gleby pod sadzenie należy zaorać tak głęboko jak tylko na to pozwala konstrukcja pługa do orki zimowej. Trzeba orać znacznie głębiej niż zazwyczaj. Nie należy się obawiać, że mniej żyzna warstwa gleby zostanie wydobyta na powierzchnię. Większość drzew leśnych w młodości ma mniejsze wymagania niże rośliny uprawne. Chodzi o przysypanie chwastów grubszą warstwą ziemi i o rozbicie podeszwy płużnej.

21 Skład gatunkowy lasu na gruncie porolnym Przy projektowaniu składu gatunkowego upraw należy uwzględnić fakty: około 70% drewna z lasów prywatnych wykorzystuje się do celów opałowych Sosna i świerk są bardzo podatne na hubę korzeni. Najsłabsze gleby zalesiono w latach 60 i 70 XX wieku. Teraz, na lepszych glebach, warto zwiększać udział Brz i Gb. Hodowla cennego drewna dębowego to cel zwykle zbyt ambitny do osiągnięcia.

22 Sosna w lasach prywatnych Duża część lasów prywatnych rośnie na siedliskach bardzo ubogich, gdzie narzucającym się wyborem jest sosna. Warto jednak pamiętać, że młoda sosna rośnie najlepiej na dużych otwartych powierzchniach. Powierzchnia do obsadzania sosną powinna mieć powinna mieć szerokość równą co najmniej wysokości dojrzałego drzewostanu w danych warunkach siedliskowych.

23 Wielkość zrębu ma znaczenie Próby sadzenia sosny na wąskich działkach (np. szerokości 8 metrów), otoczonych wysokim drzewostanem, to praktycznie strata czasu i pieniędzy. Czasami w takich warunkach pojawia się spontanicznie odnowienie sosnowe, ale po pewnym czasie - jeżeli nie zostaną odsłonięte stają się wątłe i usychają. W przypadku odnawiania mniejszych powierzchni gatunkami światłożądnymi ( So, Brz), najlepiej ograniczyć się tylko do ich środkowej części. O ile pozwalają na to warunki glebowe, należałoby w takich lukach odnawiać Św, Gb, Bk lub Jw.

24 Postępowanie na gruntach, które samorzutnie pokryły się roślinnością drzewiastą Z przyrodniczego punktu widzenia mogą to być cenne tereny - stwarzające warunki do bytowania takich gatunków krzewów lub roślin zielnych, które są rzadkie w lasach zagospodarowanych (planowo posadzonych i pielęgnowanych). Nie należy się jednak spodziewać, że bez dodatkowych działań ze strony gospodarza takie drzewostany będą miały wartość porównywalną z drzewostanami prowadzonymi planowo od samego początku. Głównie wynika to z dużego udziału w takich drzewostanach gatunków o mniejszym (osika) lub żadnym (wierzby i krzewy) znaczeniu gospodarczym oraz ich luźnego zwarcia lub czasami braku zwarcia

25 Postępowanie w starszych samosiewach Aktywne popieranie gatunków bardziej wartościowych (poprzez usuwanie silnych, ale mniej wartościowych konkurentów) Uzupełnianie większych luk poprzez sadzenie gatunków szybko rosnących (najlepiej sprawdza się Brz). Uzupełnianie mniejszych luk gatunkami bardziej cienioznośnymi (Gb, Bk, Kl, Jw).

26 Wybrane problemy praktyczne: II. Pielęgnowanie drzewostanów 1. Z czego wynika konieczność pielęgnowania drzewostanów między 5 a 25 rokiem życia 2. Skuteczne i nieskuteczne sposoby poprawy jakości drzewostanów 3. Kto ma jasno w głowie, ten ma ciemno w lesie

27 Dlaczego trzeba pielęgnować młode drzewostany? Można czasami usłyszeć stwierdzenie: po co mam tam chodzić nie trzeba już ich obkaszać, a do pieca nie ma jeszcze co wyciąć. Leśnicy sadzą drzewostany tak, aby były w młodości przegęszczone, a przez to drzewa zmuszone do wzrostu na wysokość, a nie do rozrastania się na boki. Dzięki takiemu posadzeniu w przyszłości z tych drzew otrzyma się lepszy surowiec. Jeżeli właściciel zapomni o wykonywaniu pielęgnacji, to również może zapomnieć o uzyskaniu wartościowego drewna. Nawet jeżeli chce mieć tylko opał - to jednak lepiej mieć opał z Brz czy Gb niż z wierzby lub osiki.

28 Jak leśnicy pielęgnują młode drzewostany? Leśnicy kontrolują proces konkurencji pomiędzy drzewami i nie pozwalają drzewom o gorszej jakości (krzywym i gałęzistym) wyprzeć z drzewostanu drzew o lepszej jakości (o prostym gładkim pniu). Kontrolują też zagęszczenie drzew i w miarę potrzeby przerzedzają drzewostan, aby drzewa się nie wysmukliły, a przez to powywracały lub połamały pod naporem mokrego śniegu, oblodzenia lub wiatru. W niekorzystnych warunkach pogodowych właściciel może stracić cały drzewostan!

29 Poprawa jakości drzewostanów: sposoby zwykle nieskuteczne Czasami właściciele lasów prywatnych próbują poprawić jakość zbyt przerzedzonych drzewostanów sosnowych poprzez podkrzesywanie gałęzi drzew. Jeżeli drzewa rosnące na swobodzie wytworzyły formy wielopniowe, krzywe pnie lub grube najniższe gałęzie (ponad 10 cm średnicy) to już jest za późno na poprawę jakości sosny. Czasami w ten sposób próbuje się poprawić jakość w letnich niepielęgnowanych drzewostanach, w których silne biologiczne, ale słabe jakościowo drzewa wyeliminowały drzewa lepsze jakościowo. Dzieje się tak szczególnie często na żyźniejszych (z punktu widzenia leśnictwa) glebach.

30 Poprawa jakości drzewostanów.. Silne podkrzesanie koron (zostają 3-4 okółki gałęzi) znacznie redukuje przyrost drzew - więc nawet opału będzie mniej - ponadto rany po podkrzesaniu mogą zostać zasiedlone przez bardzo niebezpieczne grzyby (zwłaszcza na gruntach porolnych). Jedyny skuteczny sposób uzyskania dobrej jakości drzewostanu to pielęgnacja młodników nakierowana na usuwanie niepożądanych domieszek i drzew silnych biologicznie (wybijających się nad inne) ale o złej jakości technicznej (złym pokroju pnia)

31 Kto ma jasno w głowie, ten ma ciemno w lesie To stare porzekadło leśników: należy dbać o to, aby przestrzeń lasu była wypełniona drzewami. Drewno przyrasta na drzewach. Jeżeli nadmiernie przerzedzimy drzewostan, to produkcja drewna (w przeliczeniu na 1 hektar) wyraźnie spada. W lasach państwowych nadzór zwraca szczególną uwagę na utrzymanie odpowiedniego zadrzewienia. Ale co ma zrobić prywatny właściciel, jeżeli co roku potrzebuje opału i las robi się coraz rzadszy...

32 Wprowadzajmy do lasu dolne warstwy O ile siedlisko jest choć trochę lepsze niż Bśw (tzn. chcą w lesie rosnąć krzewy i niskie drzewka pod starszym okapem), to można pod przerzedzającą się pierwszą generacją drzewostanu podsadzić gatunek cienioznośny (Bk, Gb znoszący zgryzanie). Jeżeli siedlisko jest słabe, to najlepiej byłoby wyciąć zbyt luźny (i zbyt młody) drzewostan i zastąpić go nową generacją lasu. Niestety obowiązujące regulacje prawne ograniczają możliwość takiego rozwiązania.