POSZUKIW ANIE SPOSOBU UZYSKIWANIA WARTOŚCIOWYCH MATEK PSZCZELICH Z MATECZNIKÓW RATUNKOWYCH WSTĘP

Transkrypt

1 PSZCZELNCZE ROK XV, NR 1-2 ZESZYTY NAUKOWE WRZESEŃ 1971 POSZUKW ANE SPOSOBU UZYSKWANA WARTOŚCOWYCH MATEK PSZCZELCH Z MATECZNKÓW RATUNKOWYCH Zofia Soczek.j nstytut Sadownictwa WSTĘP Od dawna utarł się pogląd, że matki ratunkowe powstają z czerwiu starszego niż matki rojowe, często nawet z trzydniowych larw i dlatego są mało wartościowe. Dotychczas jednak nie udowodniono, że matki te powstają wyłącznie ze starszych larw. C i e s i e l s k i (1888) podawał, że "pszczoły nabrawszy przekonania... iż matkę utraciły, obierają większą lub mniejszą ilość gąsienniczek w komórkach roboczych różnego wieku, jedno, dwu i trzydniowego i pielęgnują je tak jak gąsienniczki mateczne Najczęściej zakładają pszczoły mateczniki na robaczkach jednodniowych Matki ratunkowe na młodej gąsienniczce założone nie różnią się niczym od matki takiej, na którą matka sama w przygotowany matecznik jajko złożyła". A r t e m o w (1951), porównując długość rozwoju matek ratunkowych z rojowymi, stwierdził opóźnione wygryzanie się matek ratunkowych z mateczników, co wskazywałoby, według niego, na pochodzenie ich z mateczników założonych na młodszym czerwiu. Czerwiły one znacznie lepiej niż matki rojowe. Autorka (1965) badając liczbę rurek jajnikowych u matek rojowych, hodowlanych i rojowych, stwierdziła u tych ostatnich wielkie zróżnicowanie. Część miała bardzo dużo tych rurek, co nasuwa przypuszczenie, że one pochodziły z larw młodych, jednodniowych. Celem niniejszej pracy było prześledzenie przebiegu zakładania mateczników ratunkowych przez osierocone rodziny pszczele oraz ewentualne znalezienie takiego sposobu przygotowania zaczerwionych plastrów, który gwarantowałby zakładanie przez pszczoły mateczników na czerwiu możliwie najmlodszym. 53

2 MATERAŁ METODA Badania przeprowadzono w latach 1962 i 1963 na pszczołach rasy miej- scowej w ulach Dadana. Doświadczenie wstępne wykonano w 1962 roku w pasiece Zakładu Pszczelnictwa nst. Sad. w Dąbrowicach. W pierwszej fazie pracy przygotowano 12 świeżo odciągniętych plastrów, które po jednej stronie miały czerw w przeciętnym wieku około 60 godzin (w granicach godzin), a po drugiej czerw w przeciętnym wieku około 84 godziny (w granicach godzin). Każdy z tych plastrów pochodził z oddzielnego ula. Po wyjęciu tych plastrów doświadczalnych z uli podzielono je losowo na 4 grupy (po 3 plastry w grupie), z których każdą poddano innemu zabiegowi. Tak więc: a) na każdym z trzech plastrów pierwszej grupy wybrano dowolnie 100 komórek po stronie, gdzie znajdował się młodszy (60-godzinny) czerw i powiększono je przy pomocy pałeczki do robienia miseczek matecznikowych, b) w każdym z 3 plastrów grupy drugiej wycięto po 5 otworów podłużnych tak, aby nad ich górną częścią znajdowało się w sumie po 100 komórek z czerwiem w wieku 60 godzin, przyczym znajdujący się w pobliżu wyciętych otworów czerw starszy z drugiej strony plastrów usuwano, c) w trzeciej grupie plastrów ścinano na stronie z 60-godzinnym czerwiem po około 100 komórek do polowy ich wysokości, d) 3 plastry czwartej grupy stanowiły kombinację kontrolną. Następnie każdy z doświadczalnych plastrów wstawiono do ula, z którego pochodził, zabierając jednocześnie z niego matkę. Przegląd plastrów przeprowadzano po 1,2 i 5 dobach po osieroceniu rodzin pszczelich. Rys. 1. Ramka doświadczalna z małymi plasterkami. Na jednym z nich założony jest izolator, pod który zamykano czerwiącą matkę na 12 godzin (fot. Z. Soczek) 54

3 W roku 1963 przeprowadzono badania w pasiece Zakładu Pszczelnictwa nst. Sad. w Skierniewicach. W doświadczeniu uwzględniono już tylko jeden ze sposobów zmuszania pszczół do zakładania mateczników ratunkowych na czerwiu możliwie naj młodszym (powiększanie komórek pałeczką do robienia miseczek matecznikowych), który w świetle uzyskanych wyników z roku 1962 wydawał się być najbardziej godny uwagi. Do każdego z 4 uli, stanowiących powtórzenia, wkładano po 2 ramki podzielone na 8 części (ryc. 1). W każdej z nich znajdowała się świeżo odciągnięta węza. Poszczególne części przeznaczono do zaczerwienia przez matkę. Matka izolowana była w poszczególnych częściach przez 12 godzin, mając możliwość czerwienia po obu stronach plasterka. Kolejność zaczerwiania plasterków ustalono uprzednio drogą losową, aby wykluczyć wpływ miejsca na ramce na zakładanie mateczników. W sumie w każdym ulu matka zaczerwiła 14 plasterków doświadczalnych; osiągnięto 14 grup czerwiu różniących się od siebie przeciętnie wiekiem o 12 godzin. Po uzyskaniu odpowiedniego czerwiu przystąpiono do właściwego doświadczenia. W siedmiu grupach z młodszym czerwiem (w przeciętnym wieku 6, 18, 30, 42, 54, 66, 78 godzin), na połowie każdego plasterka wszystkie komórki zdeformowano przy pomocy pałeczki do robienia miseczek matecznikowych. Zabieg ten dalej określano jako powiększanie. komórek. Komórki na drugiej połowie plasterka, jak i wszystkie komórki na plasterkach ze starszym czerwiem (w pozostałych siedmiu grupach) pozostawiono niepowiększone. Po dokonaniu powyższego zabiegu wstawiono ramki z powrotem do uli, zabierając jednocześnie matki. Kontrolę założonych mateczników przeprowadzono po 1, 3, 4 i 11 dobach od założenia doświadczalnego. Zawsze liczono wszystkie mateczniki. Nieliczne mateczniki zakładane poza ramkami doświadczalnymi niszczono i nie uwzględniano w wynikach. Mateczniki założone na czerwiu w wieku godzin ochraniano izolatorami w trzeciej kontroli w celu zabezpieczenia ewentualnie wygryzających się matek. WYNK DYSKUSJA Dane z doświadczenia wykonanego w roku 1962 (tabl. 1) dowodzą, że każdy z 3 zastosowanych zabiegów (powiększanie komórek, wycinanie otworów w plastrach, ścinanie komórek do połowy ich wysokości) wywierał wyraźnie dodatni wpływ na zakładanie przez osierocone rodziny pszczele mateczników ratunkowych na młodym 60-dniowym czerwiu. Na plastrach kontrolnych pszczoły wyraźnie wybierały na mateczniki komórki ze starszym czerwiem w różnym wieku. Stwierdzenie skłonności pszczół do zakładania mateczników ratunkowych na czerwiu w różnym wieku potwierdza obserwacje dokonane przez C i e s i e l s k i e - g o (1888). Sam fakt wykonania zabiegu na plastrze przyczyniał się też do 55

4 zakładania w ogóle większej liczby mateczników, nawet na komórkach nie poddanych zabiegowi (nie powiększanych, nie ścinanych i położonych z dala od wyciętych otworów w plastrach). Tabela 1 Liczba mateczników zakładanych przez osieroconą rodzinę pszczelą na czerwiu w różnym wieku, przy zastosowaniu różnych zabiegów na plastrach (doświadczenie z roku 1962) Rodzaj zabegu Komórki na których pszczoły założyły mateczniki Wiek czerwiu Liczba godzin (w godzinach) od chwili zabrania w chwili pszczołom matki osierocenia pszczół Powiększanie powiększane 60 5,66 7,00 5,33 niektórych 60 0,00 0,33 0,33 komórek nie powiększane 84 2,33 5, obok otworów Wycinanie 60 10,00 7,33 2,66 otworów dalsze 60 0,33 0,00 0,00 - w plastrze 84 5,60 5,00 e.oe Scinanie ścięte 60 5,33 2,33 4,66 części nie 60 2,33 1,00 0,00 komórek ścięte 84 6,33 7,33 2,00 -_.- Pozostawianie normalne ,33 4,66 plastrów 84 3,00 2, kontrolnych Podczas kolejnych kontroli liczba stwierdzonych mateczników ulegała znacznym wahaniom. Świadczy to nie tylko o zakładaniu mateczników w ciągu kilku dni, ale i o ich zgryzaniu przez pszczoły. Zjawisko to nie wykazuje jakiejś wyraźnej prawidłowości w zależności od stosowanych zabiegów przygotowania plastrów, ani też od wieku czerwiu w chwili osierocenia pszczół. Stosunkowo wyrównany stan mateczników przy wszystkich ;; kontrolach (po 24, 48, 120 godzinach od chwili osierocenia rodzin pszczelich) zaznaczył się na plastrach z komórkami powiększonymi na młodszym czerwiu (przeciętnie 5,66 szt., 7,00 szt., 5,33 szt.). Małym zmianom przy poszczególnych kontrolach ulegała też liczba mateczników zakładanych na plastrach z wycinanymi otworami, na komórkach położonych z dala od nich i to na czerwiu starszym. Ze względu na największą liczbę założonych mateczników na czerwiu młodym (60-godzinnym) przy zastosowaniu powiększania komórek plastrów przy pomocy pałeczki de robienia miseczek matecznikowych, a także ze względu na łatwość tego sposobu (można bez trudu wybrać i powięk- 56

5 szyć tylko komórki z naj młodszym czerwiem, skierowując niejako pszczoły do zakładania na nich mateczników) zajęto się jego bardziej szczegółowym zbadaniem w następnym doświadczeniu. Wyniki zestawione w tabeli 2 potwierdziły w zasadzie dane z roku Pszczoły mając tym razem do wyboru plasterki z czerwiem w różnym wieku o komórkach powiększonych i normalnych chętniej wybierały na mateczniki komórki powiększone z młodszym czerwiem, niż komórki nie powiększone z czerwiem w tym samym wieku. Założyły ich trzykrotnie więcej na komórkach poszerzonych. W dniu ostatniej kontroli (po 11 dobach) stwierdzono średnio na pień 26.5 matecznika, w tym na powiększanych komórkach z czerwiem w wieku przeciętnym 6-78 godzin w chwili osierocenia rodziny matecznika, a na komórkach nie powiększanych z czerwiem w tym samym wieku - tylko 5.75 matecznika. Reszta, to znaczy 5.50 matecznika założone było na starszym czerwiu. Zakładanie mateczników odbywało się tu, podobnie jak w doświadczeniu w roku 1962, w ciągu kilku dni. Niekiedy odbudowane już mateczniki bywały przez pszczoły zgryzane. Dotyczy to głównie mateczników zakładanych na czerwiu młodszym. Mateczniki założone na czerwiu starszym przetrwały na ogół nie uszkodzone aż do ostatniego dnia kontroli. WNOSK 1. W normalnych warunkach osierocone rodziny pszczele chętniej zakładają mateczniki ratunkowe na czerwiu starszym (4-6-dniowym), chociaż czasem zdarza się, że zakładają i na czerwiu młodszym (3-dniowym). 2. Ścinanie komórek plastrów, powiększanie komórek pałeczką do robienia miseczek matecznikowych, lub robienie otworów w plastrach w chwili osierocenia rodziny pszczelej zwiększa ogólną liczbę zakładanych mateczników i procent mateczników zakładanych na czerwiu młodym. 3. Powiększanie wybranych na plastrach komórek z najmłodszym czerwiem za pomocą pałeczki do robienia miseczek matecznikowych, wykonane równocześnie z osieroceniem rodziny pszczelej, pozwala uzyskać stosunkowo dużą liczbę wartościowych matek pochodzących z mateczników ratunkowych. Sposób ten można polecać szczególnie dla małych pasiek. 57

6 Tabela 2 Liczba mateczników zakładanych przez osieroconą rodzinę pszczelą na czerwiu w różnym wieku, przy zastosowaniu powiększania komórek plastrów (doświadczenie z roku 1963) Rodzaj zabiegu Liczba godzin od chwili Wiek czerwiu zabrania pszczołom matki (w godzinach) w chwili osierocenia pszczół ,00 0,50 2,75 3, ,00 0, ,00 1, ,75 Powiększanie ,75 2,75 2,50 komórek 54 0, ,25 3, ,25 2,25 2, ,50 3,00 2,75 2,50 Razem 4,50 12,25 15,75 15,25 6 0,00 0,00 0,50 0, ,00 0,00 0,25 0, ,50 2, ,00 1,50 2,00 0, , ,50 0,5 ) 66 0,50 1, Pozostawianie 78 2,25 1,OJ 0, komórek nie powiek- Razem 2,75 5,50 7,00 5,75 szonych 90 1,25 1, , , , ,25 0, ,75 0,00 0, ,75 1,25 1, ,25 0,25 0,25 Razem 7,25 5,25 5,50 5,50, Ogółem mateczników na 1 pień 14,50 23,00 28,25 26,50 58 i

7 LTERATURA A r t e m o w W. (1951) - O kaczestwie swiszczewych matok. Pczelowodctwo 9. C i e s i e l s kit. (1888) - Bartnictwo. Lwów. S o c z e k Z. (1965)- Wpływ niektórych metod wychowu matek pszczelich na liczbę ich rurek jajnikowych. Pszczelno Zesz. Nauk. 9 (1-2): PA3bCKJ1BAH11E CrrOC05A rrojy4ah115ł UEHHbX MATOK 113 CB11lll.EBbX MAT04H11KOB 3. C o lj e K Pe3lOMe B rr. nenano Ha6,l\O,l\eHf!a npouecca 3aK.lal(blBaHH5 CBHmeBbX MaTO'HHKOB B uuenocexsax HMelOmHX pacunon pasaero B03paCTa a TaK)/{e OllbTb CKnOHeHH5 nue.r K 3aKna,J:blBaHHO TaKHX MaTOqHHKOB Ha MOnO,l\bX nwhhkax npn 1l0MOmH Clle~H5.lbHOrO <jjopmhpobahh5 51lJeeK. DbWO ycranoaneao, qro B ectectbehhbx ycnobh5x ocapoueauue rruensr B re'lehhl HeCKonbKlX,l\Heii aaxnansmaror canutcaue MaTOlJHlKl Ha CTapUHX nwhhkax, lmelo~lx BO BpeMb51 06e3MaTOHeml5l zto 162 ljacob. POCUHpa51 51qeiiKl llanoljkoii-la6noh0m ilj[51 aaroroanemra accxycrnennux MlCOqeK - ynaaocs CKnOHlTb ll'enb saxnansraar 6om,- uraucrso MaTOlJHllKOB Ha STllX 51lJeiiKaX, HeCMOTpll Ha TO, ljto B HlX laxol\hnc5 j.acnno.r B B03paCTe qacob OT MOMeHra 06e3MaTOlHeHH5, Coomercrnyrouiee npuroroanenue 51iieeK MO)/{er.~eqb B OCHOB3HHH npocr or-o MCTO,'l,3 asraona 1l0nHo~eHHbX MaTOK. SEARCHNG OF METHODS FOR OBTANNG VALUABLE HONEYBEE QUEENS FROM EMERGENCY QUEEN CELLS Z. S o c z ek Summary n the years of performed observation on buildi ng of emergency queen cells in the colonies with stage brood. Furthermore made investigations on forceing bees to build emergency queen cells with young larvae by special forming of cells. t was stated, that in natural conditions quennless bees durrug four days build emergency queen cells on the larvae which are up to 162 hours old in the moment of queenlessness. ncreasing size of cells by the cell-rnolding stick forced bees to build emergency queen cells on the larvae in the age from 54 to 78 hours (age of larvae described in the moment of queenlessness). Above forming of cells can be a base of simple method of rearing valuable queens.