WPŁYW RASY 2YWICIELEK I RASY PODDANYCH LARW NA EFEKTYWNOŚĆ WYCHOWU MATEK PSZCZELICH. Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa Puławy WSTĘP

Transkrypt

1 PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XVIII GRUDZIEŃ 1974 WPŁYW RASY 2YWICIELEK I RASY PODDANYCH LARW NA EFEKTYWNOŚĆ WYCHOWU MATEK PSZCZELICH Anna Król Pszczelniczy Zakład Doświadczalny Górna Niwa Puławy WSTĘP Z danych statystycznych wynika, że posiadamy w kraju około 1 milion 380 tysięcy (B o r n u s 1974) rodzin pszczelich. W każdej postępowej pasiece co roku należy zmienić 50% matek. Wobec powyższego na potrzeby krajowe należy wyprodukować rocznie około 700 tys. młqd~crijljo\'; matek pszczelich. W 1970 r. produkcja matek (zarodowe, użytkowe)~-wy- r nosiła zaledwie sztuk (D e t l a f f 1971), jest to więc mały procent potrzebnej liczby matek. Z powyższego wynika, że praktycznie jedna pasieka hodowlana produkowała rocznie niewiele ponad 100 matek pszczelich. Przyjmując wyżej wymienione dane jako wydajność praktyczną, należałoby w kraju utworzyć ponad 3 tysiące pasiek reprodukcyjnych dla zaspokojenia potrzeb około połowy pasiek, bo przynajmniej tyle powinno stać na poziomie intensywnej produkcji. Z prowadzonych własnych obserwacji w latach wynikało,że jedna z przyczyn zbyt niskiej produkcji matek związana jest z małą wydajnością rodziny wychowawczej lub ze znacznym zróżnicowaniem rasowym pszczół w pasiekach hodowlanych. W literaturze nie spotykano danych o wpływie żywiciela na ilość uzyskiwanych matek z jednej rodziny wychowawczej. Celem niniejszej pracy było zbadanie stopnia przyjmowania larw i wychowu matek rasy krajowej, kraińskiej i kaukaskiej w rodzinach pszczół krajowych czystej rasy, oraz w rodzinach mieszańców pszczół kraińskich z krajowymi i kaukaskich z krajowymi. 135

2 PRZEGLĄD LITERATURY o wartości matek decyduje cały szereg czynników tak genetycznych jak i biologicznych, bez znajomości których nie można myśleć o skutecznej pracy hodowlanej. Według B i ł a s z a (1962), T a r a n o w a (1968, 1972) i D a w y d o w a (1972) bardzo ważnym czynnikiem jest odpowiedni wybór i przygotowanie rodziny wychowującej. Powinna to być rodzina silna, 3,5 do 4 kg pszczół, zdrowa, z czerwiem w różnym wieku, z odpowiednimi zapasami pyłku i miodu. Konieczne jest według autora dodawanie do rodzin wychowujących ramek z czerwiem, który się "wylęga". Według G o n t a r s k i e g o (1948), (cyt. za Waiss 1972) pszczoły, które produkują mleczko, po 12-krotnym wychowie larw wychowują w następnych seriach już niepełnowartościowe matki. G a j d e l i inni 1964 r. (cyt. za Weiss 1972) udowodnili, że mleczko wytwarzane przez starsze karmicielki zawiera mniej witamin z grupy B niż mleczko karmicielek młodych. B u c h n er (1953) oraz G a j d e l (1964) podają, że przy powtarzającym się wychowie w jednej rodzinie, lecz przy ciągłym poddawaniu czerwiu odkrytego, pszczoły karmicielki kolejnych pokoleń w okresie do 107 dni były w stanie wychowywać wartościowe matki. Karmicielki decydują zatem o wartości matek przez produkowanie odpowiedniego i w dużej ilości mleczka i przez prawidłowe odżywianie nim larw matecznych. S m a r a g d o w a (1960) zauważyła, że karmicielki będące mieszańcami pszczół kaukaskich ze środkowo-rosyjskimi mają wpływ na cechę długości języczka u potomstwa pszczół środkowo-rosyjskich. A w d e j e- wa (1961) prowadziła badania na pszczołach baszkirskich i gruzińskich, które wyraźnie różniły się cechami fizycznymi. Matki gruzińskie wychowywane przez pszczoły rasy baszkirskiej, pomimo, że czerwiły w rojach swojej rasy, dawały potomtswo o cechach morfologicznych zbliżonych do cech rasy baszkirskiej i odwrotnie, pszczoły od matek baszkirskich wychowywanych w rojach gruzińskich odróżniały się exterierem od pszczół swojej rasy. Podobne wyniki uzyskał S z a r i k o w (1963). B i ł a s z również znalazł ciekawą zależność między różnymi populacjami tej samej rasy (1962), polegającą na tym, że matki wychowywane przez karmicielki pnia zarodowego, przekazują swojemu potomstwu pożądaną cechę długości języczka odpowiednią dla pnia zarodowego. Kiedy jednak larwy mateczne z czerwiu pnia zarodowego były karmione przez pszczoły innych rodzin długość języczka uległa zmianie. T a r a n o w (1972) uważa, że już w stadium larwy formują się podstawowe cechy charakteryzujące jakość matki. Według badań O r Cis i P a l a (1964) najlepsze matki uzyskuje się z jaj, ponieważ posiadają one dużą liczbę rurek jajnikowych, (315), podczas gdy matki wychowywane z larw jednodniowych mają 299,5 rurek, z dwudniowych - 297,3 rurek, a z trzydniowych tylko 269,8 rurek. Podobne wyniki uzyskał Wo y k e 136

3 (1971), który badał współzależność między wagą matek a liczbą rurek jajnikowych u matek wylęgniętych z jaja oraz z 1, 2, 3 i 4-dniowej larwy. Matki wychowywane z jaja ważyły 210 g i posiadały największą liczbę 320 rurek jajnikowych, a najlżejsze były matki wyhodowane 'z larw 4- -dniowych, które posiadały też niską liczbę (220) rurek jajni:kowych. R o b e r t s (1965) i T a r a n o w (1972) prowadzili badania nad rodzajem pokarmu dla larw matecznych. Jeżeli w miseczce poddawano miód, mleczko z komórek pszczelich lub mleczko ze starych 4-5-dniowych mateczników, procent przyjmowania larw był niski i uzyskane matki były niskiej jakości. T a r a n o w (1971) uważa, ze pasieki produkujące matki powinny używać mleczka tylko od 12-godzinnych larw. Zeby pasieki mogły dysponować dużymi ilościami takiego mleczka należy według niego wydzielić w pasiece hodowlanej dodatkowe rodziny, specjalnie do tego celu przeznaczone. Mleczko takie zapewnia wysoki procent przyjętych larw i dobrą jakość wychowanych matek. MATERIAŁ I METODYKA Badania prowadzono w latach w pasiece Pszczelniczego Zakładu Doświadczalnego Górna Niwa w Puławach. Do wychowu matek użyto łącznie we wszystkich latach 137 rodzin wychowawczych, w tym 1/3 stanowiły pnie pszczoły krajowej, 1/3 krzyżówki F 1 z matek kraińskich unasienionych prrzez trutnie pszczoły krajowej, oraz 1/3 krzyżówek F 1 z matek kaukaskich unasienionych również przez trutnie pszczoły krajowej. Wychów realizowano w kilku seriach, co dało w sumie w całym 'Okresie badań 212 serii. Ogółem przełożono larwy, które w równej mierze pochodziły od matek pszczoły krajowej, od matek pszczoły kraińskiej i matek kaukaskich. Wyselekcjonowane w Zakładzie matki kaukaskie pochodziły z ZSRR z Krasnej Polany. Matki zarodowe kraińskie wyselekcjonowano z materiału otrzymanego z Austrii a matki rasy krajowej pochodziły z linii k-13-m z RRZD w Końskowoli p. Puławy. Pasieka hodowlana licząca łącznie 120 pni doświadczalnych i zapasowych znajdowała się w Puławach, w rejonie umiarkowanego pożytku nektarowego. Wychów matek prowadzono w ulach typu Dadarit. W każdym z 4 sezonów doświadczenia rozpoczynano w 3 dekadzie maja i prowadzona nieprzerwanie do końca lipca. Wczesną wiosną rodzinam przeznaczonym da wychowu ścieśniana gniazda, bardzo dobrze je 'Ocieplano i padkarmiano ciastem miodowo-cukrowym z dodatkiem pyłku kwiatowego. Wychów prowadzono w rodzinach o wyrównanej sile, do każdej rodziny jednorazowo poddawano po 2 ramki hodowlane z 96 larwami matecznymi jednej rasy. We wszystkich latach badań stosowano stale tę samą, wstępnie przebadaną metodę wychowu matek. Rodziny wychowujące matki tworzono 13'7

4 przez dzielenie roju "na pół lotu". Matkę przenoszono do nowoutworzonej rodziny - odkładu. W rodzinie wychowującej pozostawiano przewagę pszczół młodych, 2 okrywowe ramki z zapasem miodu i pyłku, 2 ramki z czerwiem krytym, z którego już zaczęły wylęgać się młode pszczoły oraz jedną ramkę z czerwiem odkrytym, na której znajdowały się wyłącznie larwy starsze od trzech dni, przeważnie 4-5-dniowe. Larwy przeznaczone na matki przekładano do sztucznych miseczek woskowych. W miseczkach znajdowała się kropelka rozcieńczonego wodą destylowaną mleczka, które pochodziło z mateczników 1-2dniowych. Do wychowu matek pobierano zawsze larwy młode, 12-godzinne i młodsze. W celu uzyskania dużej liczby larwo wyrównanym wieku, matki w rodzinach zarodowych zamykano do izolatorów z kraty odgrodowej na okres godzin. W okresie braku pożytku nektarowego rodziny wychowującej podkarmiano syropem cukrowym, używając do tego celu balonów turyńskich. Czerw kryty do zasilania rodzin wychowujących matki pobierano z odkładów pomocniczych. Larwy do wychowu poddawano rodzinom po 6 godzinach licząc od chwili osierocenia pszczół. Przed wstawieniem ramek hodowlanych do ula pozostawiono na 6 godzin puste przestrzenie między ramkami w celu zgromadzenia się tam pszczół karmicielek. Metoda ta pozwalała na spokojne wstawienie ramek hodowlanych, bez zbędnego ponownego niepokojenia pszczół. Zauważono, że rodziny, w których było dużo pszczół zgromadzonych w uliczkach dawały zawsze wysoki procent przyjętych mateczników, co zgadza się z danymi T a r a n o w a (1972). Zebrane wyniki opracowano statystycznie metodą analizy wariancji a oceny różnic dokonano za pomocą testu t. studenta. WYNIKI Zebrane w latach wyniki badań, po wykonaniu analizy statystycznej, nie wykazały istotności współdziałania między grupami (rasami) pszczół żywicielek a rasami poddawanych larw do wychowu matek (tab. 1). Oznacza to, że dana rasa pszczół żywicielek wychowywała mniej więcej jednakową liczbę matek z poddanych jej larw, niezależnie od rasy tych larw. Jakkolwiek można się jedynie dopatrywać pewnej tendencji do minimalnie lepszego wychowu matek kaukaskich w rodzinach wszystkich żywicieli, natomiast słabszego wychowu matek kraińskich w rodzinach mieszańców FI pszczół kaukaskich z krajowymi jak też przez pszczoły krajowe czystej rasy. Przeprowadzona analiza statystyczna nie potwierdziła także istotności współdziałania rasa żywiciela razy lata badań ani też rasa poddanych larw razy lata badań. Wobec tego można stwierdzić, że zróżnicowane w latach czynniki meterologiczno-poży- 138

5 Rasa Procent przyjętych larw różnych ras pszczół w zależności od rasy pszczół żywicielek (średnie z ). żywiciela Rasa larwy \ Krajowa Krainka I Tabela Kaukaska Krajowa 27,4 21,0 27,0 Krzyżówka krainka x trutnie krajowe 80,0 82,0 82,0 Krzyżówka kaukaska x trutnie krajowe 74,0 69,0 79,0 tkowe wywierały jednakowy wpływ na procent wychowywanych matek wszystkich ras łącznie przez poszczególne rasy pszczół żywicielek oraz na procent wychowanych poszczególnych ras matek przez wszystkie trzy rasy pszczół żywicielek. (Rys. 1). Wahania w ogólnym procesie wychowywanych matek (niezależnie od rasy pszczół żywicielek oraz rasy poddawanych do wychowu larw) były w poszczególnych latach nieduże a różnice między najlepszym a najsłabszym rokiem okazały się nieistotne. 100~ 80i a b c Ryc. 1. Wyniki wychowu larw trzech ras pszczoły miodnej w latach : aj krajowe b) krainka c) kaukaska Wysoce istotny wpływ na procent wychowywanych matek z poddanych larw wywiera natomiast rasa pszczół wychowujących (Tab. 2). Najmniej efektywne w wychowie matek były żywicielki pszczoły rasy krajowej, wychowywały one średnio 26% matek z 96 poddanych im larw. Przeszło trzykrotnie lepsze rezultaty jako żywicielki dawały mieszańce F1 pszczół kraińskich z krajowymi (83%) oraz kaukaskich z krajowymi (76%). Różnice między dwiema ostatnimi grupami żywicielek okazały się nieistotne nawet przy niższym poziomie wiarogodności, wobec czego 139

6 w świetle analizy statystycznej należy je uznać za równorzędne. Możliwe jednak, że przy innym ustawieniu doświadczenia dałoby się dowieść, że mi~!llw.ńc~ IlmlC~ółkraińskieh 2 krajowym! Sll nieco lepsze jako żywicielki przy wychowie matek od mieszańców pszczół kaukaskich z naszymi. Wyniki wychowu matek w trzech grupach żywicieli średnie z Tabela 2 Liczba Suma prze- Procent wy- Istotność Rasa żywicielek założonych łożonych chowanych różnicy serii larw matek przy L =0,01 p. krajowa (1) ,0 2,3 p. krzyżówki matka krainka ,0 x trutnie krajowe (2) p. krzyżówki matka kaukaska x trutnie krajowe (3) ,4 Podobny do wpływu rasy żywiciela na procent wychowanych matek pszczelich ma wpływ rasy larwy. Okazało się, że pszczoła krajowa nie tylko wychowywała najmniejszy procent matek z poddanych jej larw ale także jej larwy były najsłabiej przyjmowane przez żywicielki wszystkich trzech grup (ras) pszczół (tab. 3). Larwy pszczół kraińskich i kaukaskich były mniej więoej jednakowo o ponad 20% lepiej przyjmowane niż larwy rasy krajowej. Około 3 procentowa różnica na korzyść larw kaukaskich w porównaniu z kraińskimi, nie została potwierdzona statystycznie. Wyniki przyjęcia larwo trzech różnych ras pszczoły miodnej, średnie z Tabela 3 Liczba Suma Procent Istotność Rasa larwy założonych poddanych wychowanych różnicy serii larw matek przy L =0,01 Krajowa (1) ,0 3,2 Krainka (2) ,0 l Kaukaska (3) ,0 DYSKUSJA Dane przedstawione w niniejszej pracy wykazały, jaki jest wpływ żywiciela i larwy na ilość przyjmowanych i wychowywanych matek pszczelich. Udowodniono, że mieszańce międzyrasowe ras obcych z pszczo- 140

7 łą krajową wychowują więcej matek w porównaniu do żywicielek krajowych. Dają trzykrotnie więcej matek z każdej serii niż pszczoły krajowe. Wydaje się, że zalecenia podane przez literaturę krajową (K o n o- p a c k a 1971), aby w jednej rodzinie nie wychowywać jednorazowo więcej niż 25 matek, przekładając w tym celu 50 sztuk larw są słuszne tylko w odniesieniu do pszczół rasy krajowej. Natomiast mieszańcom pszczół kraińskich i kaukaskich z krajowymi należy jednorazowo poddawać dwukrotnie więcej larw, co wyraźnie obniży koszty wyprodukowania jednej matki oraz podwyższy efektywność produkcji matek pszczelich przez stacje hodowli matek. Niska wydajność rodzin wychowujących z żywicielkami krajowymi wydaje się być cechą dziedziczną, utrwaloną w pracach selekcyjnych prowadzonych z pszczołą krajową. Uzyskiwanie dwu i trzykrotnie wyższej liczby matek w rodzinach z żywicielkami kraińskimi i kaukaskimi (FI) związane jest chyba również z cechami dziedzicznymi. Ponadto wydaje się, że technika przekładania larw może w każdym przypadku obniżyć procent przyjmowania larw, gdyż powszechnie wiadomo, że larwy uszkodzone są zjadane przez pszczoły i w tym również należy dopatrywać się przyczyny miernych wyników wychowu matek w seriach u hodowców. Zjawiska takiego nie obserwowano w niniejszych badaniach ponieważ występujące niewielkie odchylenia w ilości przyjętych mateczników i wychowanych matek mieściły się w granicach błędu i nie wywierały wpływu na przebieg wychowu matek. WNIOSKI Na podstawie przeprowadzonych badań w latach można sformułować następujące wnioski: 1. Pochodzenie rasowe rodzin wychowujących ma duży wpływ na liczbę przyjętych larw i liczbę wychowanych matek pszczelich. Najlepiej na rodziny wychowujące przeznaczyć mieszańce międzyrasowe pszczoły kraińskiej i kaukaskiej z krajowymi, które zapewniają 2, 3-krotnie wyższą liczbę wychowanych matek niż czyste rasowo pszczoły krajowe. 2. Należałoby podjąć badania nad jakością matek wychowanych przez rasowo różnych żywicieli i ewentualnie zrewidować zalecenia w sprawie ilości poddanych larw do wychowu jednej rodzinie pszczelej. 3. Wykorzystanie pszczół mieszańców międzyrasowych do wychowu matek podnosi znacznie rentowność pracy hodowlanej, co jest dość ważne w warunkach produkcji dużych ilości matek pszczelich. 141

8 LITERATURA A w d e j e w a C. J. (1961) - O wlijanii pczeł kormilic na mat ok i ich potomstwo. Pczelowodctwo. 38(10) : B i ł a s z G. D. (1962) - Sposoby wyraszcziwanija matok w gniezdach z odkrytym ras płodom. Pczełouiodctiuo. 39(2) : B i ł a s z G. D. (1962) - Usłowija wyraszcziwanija matok i nasledowanije priznakow u pczeł. Pczelowodctwo. (39/4) : B o r n u s L., J a b ł o ń s k i B. (1973) - Znaczenie gospodarcze pszczół w sadzie. Sad Nowoczesny (11) : 6-9. D a w y d o w H. B. (1972) - O wywode matok. Pczełouiodctioo (7) : 13. D e t t l a f f E. (1971) - Wyniki hodowli. Pszczelarstwo (3) : K o wal e w I. C. (1964) - Wywod matok pri otkrytom raspłode. Pczelowodctwo (7) : 14. K o n o p a c k a Z. (1971) - Technika wychowu matek pszczelich. Pszczelarstwo (5): 6-8. O r o s i P a 11 (1964) - Die Eierst6cke der Bienenkontginnen nach ihrer Aufzuchtmethode. Deutsch, Bienenwirtschajt 15(11) : R o b e r t s W. C. (1965) - Save-a-stop rearing. Amer. Bee J. 105/12: S z a r i k o w D. (1963) - Kormilicy izmieniajut priznaki pczeł. Pczelowodctwo 40(11) : 5-7. S m a r a g d o wa N. P. (1960) - Wlijanie srednerusskich i pomesnych semej wospitatelnic na dlinu chobotka jużnych pczeł. Pczelowodctwo 37/9: 15. T a r a n o w G. F. (1968) - Wywod i spariwanije matok. Pczelowodctwo (6) : T a r a n o w G. F. (1972) Podgotowka semej wospitatelnic. Pczelowodctwo (7) : Wa i s s K. (1972) Kaczestwo matok pri ich neprerywnom wywode. Pczełowodctwo (3) : W o y k e J. (1971) - Correlations between the age at which honeybee brood was grafted characteristics of the resultant queens and results of insemination J. apic. Res. 10(1) : BJHUIHl1E PACbI KOPMl1JIl1U 11 PACbI JIWłl1HOK HA 3<1><1>EKTl1BHOCTbBbIBO.LJ:A MATOK A. KpYJI Pe310Me B rr. B orrsrnroa CTaHl.\ł!H n'iejiobo,l\cta Typtra HHBa, Flynassr - HCCJIe)J,OBaJIH BJIHlłHHe n'iejl-methcob pa3hbix pac Ha npoi.\eht nphhhtblx JIH'IIIHOK H BOCm!TaHHbIX nxenaustx MaToK. CeMbH BocnHTaTeJlbHHI.\bI npmrannexanu K TpeM rpyrmav: 1) MecTHble, 2) F I KpaHHCKHe x MeCTHble H 3) F I KaBKa3CKHe x MecTHble. BbIBO)J, MaTOK BeJIH B cepazx no 96 JlH'IHHOK. Bcero 6bIJIO,L\aHO 212 cepaa, B cymme JlH'lliHKH, xo'ropsie B O)J,HHaKOBbIM 'lhc!!e IIpOHCXO)J,HlUI OT MaTOK 'fhctoh pacst: MeCTHOIf, KpaHHCKOIf H KaBKa3CKolf. CTaTHCTH'IeCKaH oópaóorxa nony-renstx pe3yjitatob He 06HapYlKH!!a B3aHMO,L\eiicTBHH MelK- AY pacoh. KOPMH!!HI.\ H npumrn.rx!!h'ihhok Ha npoi.\eht nphhhtblx JIH'IHHOK H BOCm!TaHHbIX MaToK. Bsrno,L\OKa3aHO secswa CYlI.\eCTBeHHoe B!!HHHHe pacsr KOpMł!!!HI.\ Ha 3<P<l>eKTHBHOCTbasreona MaToK BO acex onsrrustx cepasx. Mensure scero - 26% MaTOK BbIBeJIH cembh 'IHCTOnopO)J,HbIX MecTHblX n-ren. Flxensr MeTHCbl FI xpaaacxae x MeCTHble BOCnHTa!ll{ 83%, a FI KaBKa1CKHC x MeCTxsre 76% MaTOK. 142

9 INFLUENCE OF A RACE OF NURSERING-BEES AND RACE OF GRAFTED LARVAE ON THE RESULTS OF QUEEN REARING A. Król Summary In the years of there were investigated the influence of interracial hyhrids of local, Caucasian and Carniolan bees on the percentage of accepted larvae and the number reared queens. The research was performed in Pszczelniczy Zakład Doświadczalny at Pulawy. Queen-rearing colonies were divided on 3 groups: a) local bees, b) interracial hybrids - Carniolan x local bees, c) interracial hybrids - Caucasian x local bees. Rearing of queens performed in the series - 96 larvae each. In the experiment were grafted larvae of local, Caucasian and Carniolan bees. Larvae for grafting were taken in this same number from colonies of pur e local, Caucasian and Carniolan bees. It was stated, that race of nursermg-celony had influence on the number of reared queens. The best results of rearing queens were obtained in colonies of hybrids Carniolan x local bees, averagę 83% queens in each serie in relation to the grafted number of larvae. Interracial hybrids Caucasian x local bees gave 76% of reared queens and the local bees only 26%. These differences were highly signlficant.