Rys. 1. Wartość światowego eksportu towarów i usług w latach (w mld dolarów)

Transkrypt

1 Autor: mgr Tomasz Białowąs Tytuł: Ogólne tendencje w rozwoju handlu i polityki handlowej po II wojnie światowej Przedmiot: Międzynarodowe stosunki gospodarcze Światowy eksport towarów w roku 2005 osiągnął wartość 10,2 biliona dolarów, a eksport usług komercyjnych 2,4 biliona dolarów. 1 Jest to najwyŝsza wartość wymiany światowej w całej historii rozwoju handlu, aŝ 175 razy wyŝsza (w ujęciu wartościowym w cenach bieŝących) niŝ w roku 1948, w którym wartość eksportu towarów wynosiła 58 mld dolarów. 2 Jednocześnie handel w okresie po II wojnie światowej rozwijał się w tempie znacznie przekraczającym produkcję, stając się głównym czynnikiem internacjonalizacji gospodarki światowej. Rosnąca rola handlu zagranicznego znalazła odzwierciedlenie we wzroście jego udziału w PKB. W roku 1950 udział eksportu w PKB wynosił zaledwie 5,5%, podczas gdy w roku 2005 juŝ 23,0%. 3 Rys. 1. Wartość światowego eksportu towarów i usług w latach (w mld dolarów) Towary Usługi Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WTO, 1 WTO, International Trade Statistics 2006, s Ibidem, s A. Maddison, The World Economy. Volume 1: A Millennial Perspective, Development Centre Studies, OECD 2006, s. 127;

2 Krajem, który zdominował gospodarkę światową oraz handel międzynarodowy w roku 1948 były Stany Zjednoczone. Posiadały one 22% udział w światowym eksporcie towarów i 20% w imporcie. Wielka zajmująca drugą po Stanach Zjednoczonych pozycję w handlu światowym posiadała udziały dwukrotnie niŝsze. Przewaga Stanów Zjednoczonych, nie tylko gospodarcza, ale równieŝ polityczna, pozwoliła na przeprowadzenie w pierwszych latach powojennych, zasadniczych zmian w organizacji gospodarki światowej. Pierwszym przełomowym wydarzeniem była konferencja w Bretton Woods w 1944 roku, podczas której podjęto decyzję o utworzeniu międzynarodowego systemu walutowego opartego na dolarze amerykańskim. 4 System ten przyczynił się do stabilizacji handlu światowego i pozytywnie wpływał na jego rozmiary i dynamikę aŝ do chwili zawieszenia 15 sierpnia 1971 r. Drugim elementem systemu gospodarki światowej, naleŝącym do zasadniczych czynników rozwoju handlu międzynarodowego, obok sprzyjającej koniunktury gospodarczej i radykalnych zmian w technologii produkcji, metodach komunikacji i przesyłania danych, 5 był podpisany 30 października 1947r., przez 23 kraje w Genewie układ GATT (General Agreement on Tariffs and Trade Układ Ogólny w sprawie Taryf i Handlu), będący aŝ do utworzenia w roku 1994 Światowej Organizacji Handlu - WTO, międzynarodowym forum negocjacji handlowych. Podstawowym celem układu GATT była liberalizacja handlu światowego realizowana poprzez redukcję średniego poziomu taryf celnych i innych ograniczeń handlowych oraz eliminację dyskryminacji w handlu międzynarodowym. 6 Lata to jeden z najpomyślniejszych etapów w całej historii rozwoju handlu światowego. Tempo wzrostu obrotów handlowych przewyŝszało to z lat wcześniejszych, ale równieŝ było wyŝsze od dynamiki rozwoju wymiany po roku 1973 (Tab. 1). Tak dynamiczny wzrost był moŝliwy dzięki dobrej koniunkturze gospodarczej, głównie w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, postępowi technicznemu, który pozwolił na znaczną redukcję kosztów transportu oraz wprowadzenie na rynek nowych jakościowo produktów. Tab. 1. Tempo wzrostu wielkości eksportu światowego w latach (w %) ,40 0,90 7,88 5,07 Źródło: A. Maddison, The World Economy, op.cit., s Utworzono równieŝ dwie organizacje międzynarodowe: Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju. 5 Te czynniki rozwoju wymiany handlowej w literaturze przedmiotu uznawane są za najistotniejsze. Por. P.R. Krug man, Growing Word Trade: Causes and Consequences, Brookings Papers on Economic Activity, No. 1/1995, s M. J. Treb ilcock, R. Ho wse, The Regulation of International Trade, Routledge, London-New York 1995, s. 25.

3 Istotnym czynnikiem rozwoju handlu po II wojnie światowej była równieŝ multilateralna polityka handlowa realizowana w ramach GATT, oraz regionalna polityka handlowa w Europie Zachodniej w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Strefy Wolnego Handlu. ObniŜki stawek celnych na forum GATT były rezultatem porozumień zawieranych w ramach kolejnych ośmiu rund negocjacyjnych, z których sześć odbyło się przed rokiem Pod względem wynegocjowanych postanowień do najwaŝniejszych naleŝy zaliczyć Rundę Kennedy ego ( ), która jednocześnie była pierwszym powaŝnym starciem handlowym EWG i Stanów Zjednoczonych. Pierwsza runda negocjacyjna (Genewa 1947 r.) przyniosła znaczne redukcje ceł jednak koncesji udzielały głównie Stany Zjednoczone. Negocjacje toczące się na zasadach faworyzujących największych eksporterów świata pozwoliły na około 20% redukcję średnich stawek celnych. 7 Kolejne rundy negocjacyjne: Annecy 1949 r., Torquay 1951 r., Genewa 1956 r., oraz Runda Dillona (Genewa r.) przyniosły niewielkie obniŝki ceł. Łączne efekty pierwszych pięciu rund negocjacyjnych pod względem uzyskanych obniŝek ceł są porównywalne z tymi uzyskanymi w ramach Rundy Kennedy ego i kolejnych (Tab. 2). Tab. 2. Poziom redukcji stawek celnych na forum GATT (w %) Pierwszych pięć rund negocjacyjnych ( ) 36% Runda Kennedy ego ( ) 37% Runda Tokijska ( ) 33% Runda Urugwajska ( ) 38% Źródło: Zmiana metod negocjacji w ramach Rundy Kennedy'ego na substytucyjną formułę liniowych obniŝek ceł przeznaczoną dla wszystkich uczestniczących państw pozwoliła na dynamizację procesu liberalizacji. 8 Efektem była wysoka 37% redukcja ceł w handlu artykułami przemysłowymi. Obok multilateralnej polityki handlowej na kontynencie europejskim liberalizacja handlu odbywała się równieŝ w ramach tworzonych unii celnych prowadząc do ściślejszej współpracy gospodarczej, będąc jednak przyczyną sporów handlowych ze Stanami Zjednoczonymi. Dzięki procesowi znoszenia barier celnych w wymianie wewnętrznej EWG od początku lipca 1968 roku osiągnięto unię celną, która pozwoliła na znaczny wzrost rozmiarów handlu między krajami członkowskimi. 7 R.E. B aldwi n, Multilateral Liberalisation [w:] The Uruguay Round: A Handbook for the Multilateral Trade Negotiations, red. J.M. Finger, A. Olecho ws ki, World Bank, Washington D.C [za:] J. Francois, W. Marti n, Formula Approaches for Market Access Negotiation, World Economy, Vol. 26, Issue 1, January 2003, s G.J. Lanj o u w, International Trade Institutions, Longman, London-New York 1995, s. 9.

4 Dzięki sprzyjającej sytuacji gospodarczej i liberalnej polityce handlowej, w handlu światowym powstał w latach sześćdziesiątych i umocnił się układ triady gospodarczej z ośrodkami w Stanach Zjednoczonych, EWG i Japonii. Ich rosnąca rola w gospodarce światowej oraz zacieśniające się powiązania handlowe zwiększyły koncentrację handlu światowego w grupie krajów najwyŝej rozwiniętych gospodarczo. Jednocześnie znacznie wzrosła dynamika wymiany artykułami przemysłowymi, przewyŝszając tempo handlu paliwami i surowcami mineralnymi oraz artykułami pochodzenia rolniczego (Rys. 2). Okres prosperity w handlu i gospodarce światowej, którego efektem był dziesięciokrotny wzrost wartości obrotów handlowych przy około pięciokrotnej redukcji średnich stawek celnych zakończył się wraz z kryzysem gospodarczym w 1973 roku. Rys. 2. Dynamika wielkości eksportu światowego (indeks 1950=100) Produkty pochodzenia rolniczego Paliw a i surow ce Artykuły przemysłow e Źródło: WTO, International Trade Statistics 2006, s Wysokie tempo wzrostu handlu światowego zostało gwałtownie zahamowane w ujęciu wielkościowym, a w latach 1975 i 1982 nastąpił spadek obrotów. 9 Zaszły równieŝ istotne zmiany w strukturze przedmiotowej i geograficznej handlu. Wysokie tempo wzrostu cen surowców i paliw w połączeniu z duŝą energochłonnością gospodarek Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej spowodowało wzrost udziału surowców w globalnych obrotach handlowych, a tym samym wzrost udziału grupy krajów rozwijających się. Na znaczeniu zyskały zwłaszcza kraje eksportujące ropę naftową - OPEC, ale równieŝ dynamicznie rozwijające się kraje Azji Południowo Wschodniej, a wśród krajów rozwiniętych gospodarczo 9 W ujęciu wartościowym ze względu na duŝy wzrost cen, głównie surowców i ropy naftowej, nastąpił wzrost obrotów handlowych

5 Japonia (Tab. 3). Problemy gospodarcze, inflacja, wysokie bezrobocie, rosnący deficyt płatniczy, malejący popyt i spadająca wydajność pracy, oraz destabilizacja międzynarodowego systemu walutowego po upadku systemu z Bretton Woods, nasiliły w rozwiniętych gospodarczo krajach tendencje protekcjonistyczne. Były one szczególnie silne w Stanach Zjednoczonych i Unii Europejskiej, które stosowały liczne bariery pozataryfowe skierowane głównie przeciwko Japonii i innym krajom Azji. W USA przyjęły one formę dobrowolnych ograniczeń eksportu (VERs) wprowadzonych Aktem Handlowym z roku 1974, zaś w Unii Europejskiej licznych barier technicznych. Tab. 3. Eksport towarów w latach w mld dolarów i procentach Świat 58,0 84,0 157,0 579,0 1830,0 3675,0 7369, ,0 Ameryka Północna 28,3 24,9 19,9 17,3 16,8 18,0 15,8 14,5 Stany Zjednoczone 21,7 18,8 14,9 12,3 11,2 12,6 9,8 8,9 Ameryka Łacińska 12,3 10,5 7,0 4,7 4,4 3,0 3,0 3,5 Europa 31,5 34,9 41,4 45,4 43,5 45,4 46,0 43,0 Unia Europejska ,5 38,6 30,4 36,1 42,4 39,4 Afryka 7,3 6,5 5,7 4,8 4,5 2,5 2,4 2,9 Azja 13,6 13,1 12,4 14,9 19,1 26,1 26,1 27,4 Chiny 0,9 1,2 1,3 1,0 1,2 2,5 5,9 7,5 Japonia 0,4 1,5 3,5 6,4 8,0 9,9 6,4 5,9 Źródło: WTO, International Trade Statistics 2006, s. 28. Nowy protekcjonizm w znacznym stopniu ograniczył osiągnięcia Układu GATT w liberalizacji handlu światowego. Co prawda istniejące stawki celne były relatywnie niskie w stosunku do tych z roku 1948, jednak liczne bariery pozataryfowe utrudniały swobodny rozwój wymiany. Narastające trudności stały się impulsem do rozpoczęcia kolejnej rundy rokowań GATT, która w rzeczywistości toczyła się głównie między Stanami Zjednoczonymi a Wspólnotą Europejską, a pozostałe kraje uprzemysłowione odegrały rolę mediatora szukającego kompromisu akceptowalnego przez główne siły. 10 Dalsze zmiany metod obniŝek stawek celnych i przyjęcie podczas rokowań Rundy Tokijskiej skomplikowanej formuły szwajcarskiej przyniosło nieznacznie niŝsze niŝ w Rundzie Kennedyego obniŝki (Tab. 2). Jednocześnie stawki celne szczególnie wysokie, mimo planów ich obniŝek, pozostały na silnie protekcjonistycznym poziomie. Wraz z ogólnym oŝywieniem koniunktury w gospodarce światowej, od połowy lat 80., równieŝ handel międzynarodowy wszedł w nowy etap rozwoju charakteryzujący się wysoką dynamiką wzrostu, rosnącym udziałem towarów przemysłowych, a zwłaszcza 10 R.E. B ald win, R.N. C larke, Game Modeling the Tokyo Round of Tariff Negotiations, NBER Working Papers 1588, Cambridge 1998, s. 3.

6 zaawansowanych technologicznie i rozwojem handlu usługami komercyjnymi. Procesy regionalizacji zachodzące na wszystkich kontynentach wpłynęły na strukturę geograficzną handlu światowego. PrzewaŜająca część wymiany odbywa się obecnie wewnątrz istniejących ugrupowań gospodarczych pogłębiając rozwój specjalizacji międzynarodowej. Postęp technologiczny, globalizacja procesów produkcyjnych, wzrost znaczenia korporacji międzynarodowych i liberalizacja handlu światowego wpłynęły na rozwój handlu wewnątrzgałęziowego, w którym eksport i import dokonuje się w ramach tej samej gałęzi przemysłu. Liberalizacja handlu międzynarodowego odbywa się obecnie na dwóch poziomach, w ramach istniejących ugrupowań regionalnych i na forum Światowej Organizacji Handlu (WTO). Przełomowym wydarzeniem była Runda Urugwajska GATT ( ). Rezultatem negocjacji były nie tylko najwyŝsze w historii funkcjonowania układu GATT redukcje ceł, które osiągnęły poziom 38% dla produktów przemysłowych, 36% dla artykułów pochodzenia rolniczego w krajach uprzemysłowionych (24% w krajach rozwijających się), ale przede wszystkim objęcie regulacjami GATT wielu istotnych obszarów handlu międzynarodowego i powołanie WTO. Po raz pierwszy obniŝkami ceł objęto artykuły pochodzenia rolniczego. Uregulowano kwestie ochrony praw własności intelektualnej i handlowych aspektów obrotu inwestycjami oraz handlu usługami. W ostatnich kilku latach w handlu światowym zaszły znaczne zmiany zarówno w dynamice, strukturze geograficznej i przedmiotowej. W latach eksport światowy rozwijał się w tempie 10% rocznie osiągając na koniec okresu wartość mld dolarów (10159 mld dolarów eksport towarów; 2415 mld eksport usług). 11 Od roku 2002 handel światowy cechował się wysoką, rosnącą do roku 2004, dynamiką. W roku 2005 nastąpiło istotne spowolnienie przy jednoczesnym pogłębieniu róŝnic w dynamice wzrostu eksportu w poszczególnych grupach towarowych, które miało źródło w róŝnym tempie wzrostu cen. Ceny większości artykułów przemysłowych i pochodzenia rolniczego w roku 2005 wzrosły umiarkowanie, zaś ceny paliw i surowców o 33%. 12 Tak wysoki wzrost cen surowców swoje źródło moŝe mieć w wysokim popycie, przekraczającym podaŝ i zapasy, zgłaszanym przez dynamicznie rozwijające się kraje, wśród których naleŝy wymienić Chiny i Indie, oraz cieszące się wysokim tempem wzrostu gospodarczego Stany Zjednoczone i wchodzącą w fazę 11 WTO, International Trade Statistics 2006, s WTO, International Trade Statistics 2006, s. 3. Ceny miedzi, aluminium i niklu osiągnęły w roku 2005 najwyŝszy poziom od 15 lat. Por. Economic Survey of Europe, 2005, No. 2, s. 1.

7 wzrostu Japonię. 13 Istotnym czynnikiem wysokiego tempa wzrostu cen surowców, a w większym jeszcze stopniu wahań ich cen, jest nasilająca się w ostatnich latach działalność spekulacyjna korporacji międzynarodowych zaangaŝowanych w działalność wydobywczą 14. W latach wzrost cen paliw i surowców wydobywczych w znacznym stopniu był więc odpowiedzialny za wzrost wartości handlu światowego (por. tab. 4). Eksport światowy w ostatnich latach stymulowany był ponadto wysokim popytem zgłaszanym przez kraje eksportujące ropę naftową, który wspierał eksport krajów OECD oraz Rosji. Od połowy roku 2005 nastąpił jednak znaczny spadek dynamiki tego strumienia handlu, który w przypadku krajów OECD równieŝ w pierwszych dwóch kwartałach roku 2006 utrzymał niekorzystną tendencję, natomiast eksport rosyjski do krajów OPEC od początku 2006 r. uległ oŝywieniu 15. Ponadto eksport światowy stymulowany jest w ostatnich latach wysokim popytem konsumpcyjnym zgłaszanym przez Stany Zjednoczone. Tab. 4. Wartość światowego eksportu towarów i usług w roku 2005 i dynamika w latach (w mld dolarów i procentach) Wartość w Roczna zmiana w % roku Towary , Pochodzenia rolniczego ,5 2, Paliwa i surowce , Art. przemysłowe , Usługi Transportowe PodróŜe Pozostałe Źródło: WTO, International Trade Statistics 2006, s. 3; International Trade Statistics 2003, ss. 19, 104. Szybszy wzrost cen paliw i surowców od towarów przemysłowych doprowadził do pogorszenia terms of trade krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo, na rzecz krajów eksportujących surowce, zwłaszcza paliwa. Pogorszenie terms of trade moŝe zostać skompensowane wysokim wzrostem wielkości eksportu, to jednak warunkowane jest posiadaniem wysokiej wydajności produkcji w sektorach o wysokim udziale w eksporcie. RóŜnice w tempie wzrostu eksportu poszczególnych grup towarowych znalazły odzwierciedlenie nie tylko w zmianach terms of trade, ale przede wszystkim w róŝnym tempie wzrostu wielkości eksportu poszczególnych grup krajów. W ujęciu wielkościowym, 13 UNCTAD, Trade and Development Report 2006: Global partnership and national policies for development, United Nations, New United Nations, New York and Geneva 2006, s Obecne około 200 mld euro jest zainwestowanych w sektorze wydobywczym przez korporacje międzynarodowe. UNCTAD, Trade and Development Report 2006: Global partnership and national policies for development, United Nations, New United Nations, New York and Geneva 2006, s OECD, Economic Outlook 80, Preliminary Edition, November 2006, ss

8 pomijającym wahania poziomu cen, eksport światowy w latach rozwijał się w tempie 4,5%. WyŜsza dynamika charakteryzowała wymianę wychodzących z kryzysu ekonomicznego krajów Ameryki Łacińskiej i Rosji korzystających na wysokim popycie na paliwa i surowce, oraz Azji Południowo-Wschodniej (tab. 5). Kraje azjatyckie podniosły znacznie międzynarodową konkurencyjność eksportu: Chiny, Korea, Singapur, Tajwan i Tajlandia dzięki wysokiemu poziomowi inwestycji krajowych i ZIB, Indie dzięki specjalizacji w eksporcie usług IT. Tab. 5. Dynamika wielkości eksportu światowego w latach (w procentach) Świat 4,5 11,0-0,5 3,0 5,0 9,5 6,0 Ameryka Północna 1,5 9,5-5,5-2,5 1,0 8,0 6,0 Ameryka Łacińska 7,0 8,5 2,0-0,5 6,0 13,0 8,5 Europa 3,5 9,0 2,0 1,5 2,0 7,0 3,5 Unia Europejska 3,0 9,5 1,5 1,0 1,5 7,0 3,5 Wspólnota Niepodległych Państw 8,5 17,0 8,0 8,0 13,0 13,0 4,5 Azja 8,5 16,0-4,0 10,5 11,5 14,5 10,0 Japonia 2,5 9,5-10,0 8,0 5,0 10,5 0,5 Sześć krajów Azji Wsch. * 6,5 16,5-6,5 8,0 10,5 14,5 7,5 * Hong Kong i Chiny, Malezja, Korea, Singapur, Tajwan, Tajlandia Źródło: WTO, International Trade Statistics 2006, s. 15; International Trade Statistics 2005, s. 19; International Trade Statistics 2004, s. 17; International Trade Statistics 2003, s. 19; International Trade Statistics 2002, s. 23. Analizując główne kierunki przepływów handlowych moŝna wskazać kilka centrów i głównych strumieni koncentrujących większość wymiany. Ciągle moŝemy mówić o trzech głównych ośrodkach eksportu: europejskim z Unią Europejską na czele, północnoamerykańskim ze Stanami Zjednoczonymi i azjatyckim z Chinami i Japonią. Konstruując siatkę handlu międzynarodowego (tab. 6) moŝna wykazać, Ŝe tylko 15% światowych przepływów handlowych jest w sposób bezpośredni niepowiązane z wymienionymi ośrodkami, a pozostałe 85% jest przeznaczone lub ma swoje źródło w jednym z centrów. Tab. 6. Siatka handlu międzynarodowego w roku 2005 (w mld dolarów) Źródło\przeznaczenie Świat UE-25 USA Japonia Chiny Pozostałe Świat UE USA Japonia Chiny Pozostałe Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych: WTO, International Trade Statistics 2006, ss , oraz obliczenia własne.

9 Dominującym strumieniem handlu jest wymiana między krajami członkowskimi Unii Europejskiej (handel intra UE: 2673 mld dolarów), ale równieŝ UE Stany Zjednoczone (w obydwu kierunkach łącznie 496 mld dolarów) i Chiny Stany Zjednoczone (249 mld dolarów). W tym miejscu warto podkreślić, Ŝe wraz ze wzrostem wartości wzajemnych obrotów w handlu światowym pogłębia się problem nierównowagi płatniczej. Największy deficyt posiadają Stany Zjednoczone, głównie w wymianie z Chinami, Unią Europejską i Japonią, a wielkość tego deficytu, jak podaje UNCTAD, równa jest około 2/3 światowej nadwyŝki płatniczej 16. Wysoki deficyt wymiany notuje równieŝ Unia Europejska i pozostałe rozwinięte gospodarczo kraje. Przesunięcia w kierunkach przepływu handlu międzynarodowego spowodowały istotne zmiany w układzie sił głównych eksporterów. Do zasadniczych zmian naleŝy zaliczyć spadek znaczenia Stanów Zjednoczonych i Japonii, na rzecz Niemiec i Chin. Osłabienie pozycji Wielkiej Brytanii i Kanady oraz wzrost znaczenia Holandii (tab. 7). Jednocześnie wśród dziesięciu największych eksporterów świata od roku 2002 nieprzerwanie znajduje się sześć państw pochodzących z Europy Zachodniej, członków Unii Europejskiej (Niemcy, Francja, Holandia, Wilka, Włochy i Belgia). Tab. 7. Udział wiodących eksporterów w światowym eksporcie w latach (w %) USA 12,3 USA 11,9 USA 10,7 Niemcy 10,0 Niemcy 10,0 Niemcy 9,3 2 Niemcy 8,7 Niemcy 9,3 Niemcy 9,5 USA 9,6 USA 8,9 USA 8,7 3 Japonia 7,5 Japonia 6,6 Japonia 6,5 Japonia 6,3 Chiny 6,5 Chiny 7,3 4 Francja 4,7 Francja 5,2 Francja 5,1 Chiny 5,8 Japonia 6,2 Japonia 5,7 5 Wlk. 4,5 Wlk. 4,4 Chiny 5,0 Francja 5,2 Francja 4,9 Francja 4,4 6 Kanada 4,3 Chiny 4,3 Wlk. 4,3 Wlk. 4,1 Holandia 3,9 Holandia 3,9 7 Chiny 3,9 Kanada 4,2 Kanada 3,9 Holandia 3,9 Włochy 3,8 Wlk 3,7 8 Włochy 3,7 Włochy 3,9 Włochy 3,9 Włochy 3,9 Wlk. 3,8 Włochy 3,5 9 Holandia 3,3 Holandia 3,7 Holandia 3,8 Kanada 3,6 Kanada 3,5 Kanada 3,4 10 Hong Kong 3,2 Hong Kong 3,1 Belgia 3,3 Belgia 3,4 Belgia 3,3 Belgia 3,2 Źródło: WTO, International Trade Statistics 2001, s. 21; International Trade Statistics 2002, s. 25; International Trade Statistics 2003, s. 21; International Trade Statistics 2004, s. 19; International Trade Statistics 2005, s. 21; International Trade Statistics 2006, s. 17. Obok zmian w strukturze geograficznej zaszły równieŝ pewne zmiany w strukturze przedmiotowej handlu światowego. Dla zachodzących w latach tendencji przełomowym był rok Do roku 2002 udział handlu towarami w całkowitych obrotach zmniejszał się na korzyść usług, aŝ do poziomu 80,1%. Od roku 2003 następuje powolny wzrost udziału handlu towarowego. W wymianie towarowej równieŝ zaszły pewne zmiany. 16 UNCTAD, Trade and Development Report 2005: New features of global interdependence, United Nations, New York and Geneva 2005, s. III.

10 Zasadniczą tendencją jest spadek udziału handlu artykułami pochodzenia rolniczego i artykułami przemysłowymi na rzecz paliw i surowców. W dziedzinie usług na znaczeniu zyskały usługi sklasyfikowane jako pozostałe (głównie finansowe, ubezpieczeniowe), przy jednoczesnym spadku wartości usług turystycznych (tab. 8). Tab. 8. Struktura przedmiotowa handlu światowego w latach (w %) Towary 81,4 80,6 80,1 80,5 80,9 81,0 Pochodzenia rolniczego 9,0 9,1 9,3 9,2 8,8 8,4 Paliwa i surowce 13,1 13,2 12,6 13,2 14,4 17,2 Art. przemysłowe 74,9 74,8 75,1 74,5 73,8 72,0 Usługi 18,6 19,4 19,9 19,5 19,1 19,0 Transportowe 23,0 23,4 22,3 22,6 23,6 23,6 PodróŜe 32,4 31,8 30,6 29,4 29,4 28,4 Pozostałe 44,6 44,8 47,0 48,0 47,0 48,1 Źródło: WTO, International Trade Statistics 2001, ss. 24, 95-96; International Trade Statistics 2002, ss. 28, ; International Trade Statistics 2003, ss. 24, ; International Trade Statistics 2004, ss. 23, ; International Trade Statistics 2005, ss. 25, ; International Trade Statistics 2006, ss. 21,