Czynniki determinujące występowanie zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt na terenie województwa podkarpackiego

Transkrypt

1 BUKAŁA Bartosz 1 TERESZKIEWICZ Krzysztof 2 Czynniki determinujące występowanie zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt na terenie województwa podkarpackiego WSTĘP Kolizje z udziałem zwierząt są problemem, z którym zmagają się wszystkie kraje Europy i świata. W Polsce brakuje wypracowanych metod zbierania i analizowania danych oraz przeciwdziałania tego typu kolizjom. Powoduje to, że podmioty odpowiedzialne za ewidencje zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt w kraju nie są w stanie określić dokładnej skali problemu, oraz wprowadzić odpowiednich metod zapobiegania zdarzeniom tego typu. W artykule opisano wyniki badań ankietowych skierowanych do kierowców województwa podkarpackiego, mających odpowiedzieć na pytanie jak przedstawia się skala problemu zdarzeń drogowych ze zwierzętami w województwie. W artykule przedstawiono wyniki badań opisujące zależności pomiędzy poszczególnymi cechami kierowców w odniesieniu do zjawiska kolizji drogowych ze zwierzętami. Dodatkowo przedstawiono zależności pomiędzy: gatunkami zwierząt a porą dnia i roku oraz kategorii drogi w województwie podkarpackim, na którym występuje największa ilość kolizji. Celem badania było zebranie danych na temat kolizji samochodowych ze zwierzętami. Badana miały na celu określenie ilości wypadków drogowych ze zwierzętami w województwie podkarpackim. Wynikiem prowadzonych badań było określenie skali problemu, który jest wynikiem ilości kolizji samochodowych z udziałem zwierząt w tym rejonie. Dodatkowa analiza wyników ma odpowiedzieć na pytanie odnośnie konieczności odpowiedniego oznakowania odcinków dróg, gdzie występuje największa ilość kolizji z udziałem zwierząt. 1. METODYKA BADAŃ Badania przeprowadzono w formie ankietowej w okresie od marca do czerwca 2013 roku. Ankieta składa się z sześciu sekcji. Pierwsza część umożliwiła zebranie danych o kierowcach pojazdów. W sekcji tej pojawiły się pytania o płeć uczestnika badania, przedział wiekowy, w którym się znajduje oraz czy osoba jest kierowcą zawodowym, (jeśli tak, to, jaki charakter ma jego praca). W badaniu założono, iż kierowca zawodowy to taka osoba, która wykorzystuje samochód jako narzędzie pracy (kierowca tira lub autobusu, taksówkarz itp.). Dalsze pytania miały na celu określenie czy kierowca brał udział w kolizji z dzikimi lub domowymi zwierzętami. W przypadku, kiedy respondent zaznaczył odpowiedź negatywną (nie brał udziału w żadnej kolizji) nie brał udziału w dalszej części badania. Dodatkowo autorzy badania zapytali uczestników o łączną ilość kilometrów przejechanych w momencie kolizji oraz jak długo kierowca posiada prawo jazdy. Według danych Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców w Polsce pod koniec 2011 roku uprawnienia do kierowania pojazdami (wszystkich kategorii) posiadało ponad 30 milionów osób. W tym 7,5 miliona (25,00%) to kobiety, a 22,5 miliona (75,00%) to mężczyźni, przy czym poszczególne osoby mogły posiadać uprawnienia do prowadzenia pojazdów w kilku kategoriach. Ze względu na wiek najwięcej pozwoleń do kierowania pojazdami posiadały osoby w wieku od 35 do 44 lat (20,00% wszystkich wydanych pozwoleń) oraz osoby w wieku od 45 do 54 lat (21,00%). W grupie osób najmłodszych (przedział wiekowy oraz lata) uprawnienia do kierowania pojazdami posiada łącznie 27,00% badanych [2]. W badaniu ankietowym posłużono się 1 Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza w Rzeszowie, Wydział Zarzadzania, Zakład Informatyki w Zarządzaniu al. Powstańców Warszawy 10, Rzeszów 2 Politechnika Rzeszowska im. Ignacego Łukasiewicza w Rzeszowie, Wydział Zarzadzania, Zakład Informatyki w Zarządzaniu al. Powstańców Warszawy 10, Rzeszów 899

2 analizą tych danych i wprowadzono odpowiedni podział na kategorie wiekowe (18 24 lat, lat, lat, lat, 55 64, powyżej 65 lat). Wykres 1 przedstawia procentowy podział posiadanego prawo jady we wszystkich kategoriach ze względu na wiek kierowcy. 19% 13% 21% 8% 20% 19% lat lat lat lat lat powyżej 65 lat Wykres 1 Udział osób posiadających prawo jazdy w poszczególnych grupach wiekowych (%). Źródło: Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców w Polsce Ankieta była przeprowadzona wśród osób posiadających uprawnienia do kierowania pojazdami samochodowymi a ich przedział wiekowy przedstawia się w sposób zaprezentowany na wykresie % 15.80% 5.30% 72.40% lat lat lat lat Wykres 2 - Struktura wiekowa kierowców biorących udział w zdarzeniach drogowych ze zwierzętami. Źródło: Dane ankietowe, opracowanie własne Porównanie danych z wykresu 1 oraz wykresu 2 ukazują korelację pomiędzy wiekiem osoby posiadającej prawo jazdy a jego uczestnictwem w kolizji ze zwierzęciem. W obu przypadkach największą grupą są kierowcy w przedziale wiekowym oraz lata. Respondenci zostali zapytani o to, czy są kierowcami, oraz (jeśli odpowiedzieli na poprzednie pytanie twierdząco), jaki charakter posiada ich praca. Spośród wszystkich osób uczestniczących w badaniach (152 osoby) 110 respondentów (72,40%) zadeklarowało, iż są kierowcami użytkującymi pojazdy prywatnie, a 42 osoby (27,60%) iż są kierowcami zawodowymi. Największa liczba badanych to kierowcy samochodów osobowych 39 osób (25,70%). Uprawnienia do kierowania pojazdami ciężarowymi posiada 13,20 % badanych, autobusami 6,60%. Inne uprawnienia (rower, motocykl, itp), deklarowało 54,60 % osób biorących udział w badaniu (Wykres 3). 900

3 54.60% 25.70% 13.20% Samochód osobowy Samochód ciężarowy Autobus Inne 6.60% Wykres 3 - Typ samochodu uczestniczącego w zdarzeniach drogowych ze zwierzętami. Źródło: Dane ankietowe, opracowanie własne Z danych CEPIK [4] wynika, że najczęściej osoby posiadają prawo jazdy kategorii B (63,00%), kategorii A (15,00%) oraz C (11,00%). Zgodnie z danymi ewidencji najmniej osób posiada uprawnienia kategorii T (8,00%) oraz D (3,00%). W badaniach własnych próbę stanowiły osoby posiadające prawo jazdy kategorii B(B oraz B1), C(C, C+E, C1, C1+E) oraz D(D, D+E, D1, D1+E). W tej grupie zdecydowana większość badanych kierowców brała udział w zdarzeniu drogowym z udziałem zwierząt (89,42%). Respondenci, którzy zadeklarowali, iż nie brali udziału w zdarzeniu drogowym ze zwierzętami było ich (10,58%) nie brali udziału w dalszej części badań. Z sondaży dotyczącego długości posiadania przez respondentów prawa jazdy wynika, że zdecydowana większość ankietowanych tj. 108 osób posiada prawo jazdy krócej niż 5 lat (71,10 %), od 5 do 10 lat 8 osób (5,30 %), od 11 do 20 lat 26 osoby (17,10 %), od 21 do 40 lat 10 osób (6,60 %). Nikt z badanych nie posiada prawa jazdy dłużej nić 40 lat (Wykres 4). 6.60% 17.10% 5.30% 71.10% Mniej niż 5 lat 5-10 lat lat lat Wykres 4 Okres czasu jaki kierowca posiada prawo jazdy. Źródło: Dane ankietowe, opracowanie własne Dodatkowo osoby biorące udział w badaniu zapytane były o to, ile kilometrów łącznie przejechały w momencie zdarzenia drogowego. Wyniki przedstawione zostały na wykresie numer

4 14.10% 19.10% 13.20% 50.70% Ponizej km km km km Wykres 5 Ilość łącznie przejechanych kilometrów w momencie kolizji ze zwierzęciem Źródło: Dane ankietowe, opracowanie własne W odniesieniu do skutków zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt w 145 przypadkach respondenci nie ponieśli obrażeń ciała, a tylko siedem osób poniosło taki obrażenia. Respondenci nie byli pytani o rodzaj obrażeń, ponieważ informacja ta nie była istotna w kontekście badań. Spośród wszystkich danych zebranych od uczestników badań 55 osób (36,2% wszystkich ankietowanych) poniosło starty materialne, natomiast 97 osób (63,8% wszystkich ankietowanych) odpowiedziało negatywnie. W większości przypadków osób, które poniosły straty materialne (55 osób), nie skorzystało z polisy ubezpieczeniowej tylko 10 badanych. 44 osoby (28,9%) skorzystało z polisy. Kolejnym pytaniem zadanym uczestnikom było to czy zawiadomili jakiekolwiek służby w momencie wystąpienia kolizji. Wyniki wyraźnie wskazują na to, iż w większości przypadków uczestnicy zdarzenia nie informowali żadnych służb drogowych (76,30 %). Tylko 14,50% osób ankietowanych w momencie zdarzenia zgłosiło wystąpienie zdarzenia na policję. 2. WYNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE Analizując otrzymane dane udało się zauważyć kilka bardzo istotnych zależności, które zostały zaobserwowane podczas badania zjawiska występowania zdarzeń drogowych ze zwierzętami. Poniżej przedstawiono najważniejsze z nich. W pierwszej kolejności przeanalizowano wiek respondenta w zależności ze zmienną odpowiadającą faktowi czy dana osoba uczestniczyła w kolizji samochodowej ze zwierzęciem. Analiza wykazała, iż osoby z przedziału wiekowego lat są najczęściej uczestnikami takich kolizji (110 osób, 72,36% badanych). W przedziale wiekowym lat tylko 8 osób (5,00%) brało udział w kolizji, 24 osoby (15.00%) z przedziału wiekowego oraz 10 osób (6.57%) spośród tych, które znajdują się w przedziale wiekowym lat. Istnieje kilka powodów, dla których najliczniejszą grupą biorącą udział w kolizjach są młodzi ludzie (18 25 lat). Podyktowane jest to przed wszystkim młodym wiekiem oraz stosunkowo krótkim stażem kierowcy. Młodzi kierowcy nie posiadają wystarczającego doświadczenia w kierowaniu pojazdem, aby móc zachować odpowiednie bezpieczeństwo w miejscach szczególnie zagrożonych kolizjami ze zwierzętami. Ponadto młodzi kierowcy prowadzą samochody znacznie szybciej i bardziej brawurowo, co jest dodatkowym czynnikiem wpływającym na to, iż to właśnie ta grupa najczęściej bierze udział w kolizjach ze zwierzętami [6,7]. Kolejna zależność odnosi się do czasu posiadania prawo jazdy oraz łącznej ilości przejechanych kilometrów kierowcy. 108 uczestników (7,10%) badania posiada prawo jazdy krócej niż pięć lat. Wśród nich 75 (6,94%) osób przejechało mniej niż 20 tys. km, 21 (19,44%) osób przejechało od 20 tys. do 50 tys. km, natomiast 12 (11,11%) osób przejechało w granicach 50 tys. do 100 tyś. km. W przypadku osób mających prawo jazdy od 5 do 10 lat wszystkie 16 osób zadeklarowało, iż 902

5 przejechało od 20 tys. do 50 tys. km. 26 osób posiada prawo jazdy od 11 do 20 lat. W tej grupy osób 14 (53,84%) przejechało od 50 tys. do 100 tys. km, a 2 (7,90%) osoby przejechały powyżej 200 tys. km. 10 osób ma prawo jazdy od 20 do 30 lat i wszystkie te osoby zdeklarowały, iż przejechały od 100 tys. do 200 tyś km. Dane te jasno wskazują, iż znów największą grupą osób biorących udział w kolizjach drogowych są osoby, które posiadają prawo jazdy krócej niż 5 lat. Dodatkowo z tej grupy osób najwięcej wypadków miały osoby, które przejechały mniej niż 20 tys km. Świadczy to o tym, iż w zdarzeniach drogowych, o których mowa w artykule najczęściej biorą udział osoby, które mają małe doświadczenie jako kierowcy [1,4,5] Następną zależnością analizowaną w tym badaniu był: gatunek zwierzęcia biorącego udział w wypadku w kontekście pory roku, w jakiej nastąpiła kolizja. I tak na wiosnę najwięcej kolizji odnotowano z: kurą (25.00 % przypadków) i kotem (22.00 % przypadków) z grupy zwierząt domowych, oraz sarną (18.00 % przypadków) i dzikiem (9.00 % przypadków) z grupy zwierząt dzikich (Wykres 6). W lecie najwięcej kolizji odnotowano z: sarną (28.00 % przypadków), a także z psem (30.00 % przypadków) oraz kotem (40.00 % przypadków) (Wykres 7). W okresie jesiennym w zdarzeniach drogowych najczęściej brała udział sarna (40.00 % przypadków), pies (35.00 % przypadków) oraz kot (20.00 % przypadków) (Wykres 8). W zimie najwięcej kolizji odnotowano z: sarną (38.00 % przypadków), dzikiem (19.00 % przypadków), oraz jeżem (19.00 % przypadków) (Wykres 9) % 25.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% 25.00% 22.00% 18.00% 9.00% Wykres 6 Gatunki zwierząt najczęściej uczestniczące w zdarzeniach drogowych w okresie wiosennym. Źródło: Opracowanie własne 50.00% 30.00% 10.00% 0.00% Kura Kot Sarna Dzik 35.00% Sarna Pies Kot Wykres 8 Gatunki zwierząt najczęściej uczestniczące w zdarzeniach drogowych w okresie jesiennym. Źródło: Opracowanie własne 50.00% 30.00% 10.00% 0.00% 28.00% 30.00% Sarna Pies Kot Wykres 7 Gatunki zwierząt najczęściej uczestniczące w zdarzeniach drogowych w okresie letnim. Źródło: Opracowanie własne 30.00% 10.00% 0.00% 38.00% 19.00% 19.00% Sarna Dzik Jeż Wykres 9 Gatunki zwierząt najczęściej uczestniczące w zdarzeniach drogowych w okresie zimowym. Źródło: Opracowanie własne Z zależności tej wynika, iż najwięcej kolizji ze zwierzętami domowymi występuje w lecie i na wiosnę, natomiast ze zwierzętami dzikimi jesienią i zimą. Podyktowane jest to tym, iż w tym okresie zwierzęta dzikie nie migrują tak często w poszukiwaniu pożywienia, natomiast ich aktywność dotycząca przemieszczania się wzrasta w okresie chłodniejszym tj. w jesieni i w zimie. Zwierzęta domowe częściej są ofiarami kolizji drogowych na wiosnę i w lecie. Analiza zebranych danych nie 903

6 umożliwiła jednak jednoznacznego określenia przyczyny występowania takich kolizji[8]. Potwierdzają to również dane uzyskane od respondentów, którzy zostali zapytani o porę roku, w której uczestniczyli w zdarzeniu drogowym z udziałem zwierząt wskazali następujące pory roku (Wykres 10) % Wiosna 36.80% Lato 15.10% Jesień Zima 27% Wykres 10. Struktura zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt uwzględnieniem pory roku. Źródło: Opracowanie własne Istotna badaną zależnością jest: gatunek zwierzęcia biorącego udział w kolizji oraz pora dnia (wykres 11), w której doszło do zdarzenia. O świcie najwięcej kolizji odnotowano z sarnami (52.00% przypadków), dzikami (12.00 % przypadków) oraz ptakami (32.00 % przypadków). W dzień głównie zwierzęta domowe pies i kot (razem % przypadków). O zmierzchu dzik (16.00 % przypadków), sarna (16.00 % przypadków) oraz koty (28.00 % przypadków), w nocy natomiast sarny (37.00 % przypadków), koty (34.00 % przypadków) oraz jeże (10.00 % przypadków). Kolizje z sarnami i dzikami głównie podyktowane są tym, iż zwierzęta migrują szlakami prowadzącymi przez jezdnie, a najczęściej tego typu zachowania zwierząt obserwowane są o świcie i zmierzchu. Często zwierzęta przyciągane są w okolice drogi przez światła pojazdów, jak również przez zapachy, które wydobywają się z odpadków pozostawianych na drodze przez użytkowników pojazdów. W przypadku zdarzeń drogowych mających miejsce w ciągu dnia, to czynnikiem determinującym skalę zjawiska jest charakter dróg, na których doszło do zdarzenia. Głównie były to drogi gminne (tereny wiejskie), gdzie właściciele kotów i psów nie przywiązują wagi do odpowiedniego zabezpieczenia terenu gospodarstwa przed wbieganiem zwierząt na jezdnie % 27% Świt 32.90% 23.70% Dzień Zmierzch Noc Wykres 11. Struktura zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt uwzględnieniem pory dnia. Źródło: Opracowanie własne Ostatnią analizowaną zależnością jest kategoria drogi w kontekście gatunku zwierzęcia, z jakim nastąpiła kolizja. Analiza wykazała, iż najwięcej przypadków odnotowano na drogach gminnych (77 zdarzeń drogowych). Najwięcej kolizji zanotowano z sarną (26.00 % przypadków) oraz psami (23.00 % przypadków). 24 przypadki zanotowano na drogach wojewódzkich, gdzie sarny stanowią 904

7 (33.00 % przypadków) natomiast dzik (25.00 % przypadków). Na drodze krajowej nr 4 odnotowano 16 przypadków głównie sarna (38.00 % przypadków) oraz pies (31.00 % przypadków). Natomiast na drodze krajowej numer 28 odnotowano 21 przypadków, gdzie najczęstszymi gatunkami biorącymi udział w kolizjach były: dziki (52.00 % przypadków) oraz sarny (38.00 % przypadków). Z powodu trudności ustalenia konkretnych miejsc występowania kolizji w przypadkach gdzie uczestniczy badania zaznaczali opcje droga wojewódzka oraz droga gminna autorzy nie byli w stanie przeprowadzić dokładnej analizy. Z kolei w pytaniach gdzie respondent określił konkretny rodzaj drogi, na której doszło do zdarzenia wynika, iż najwięcej kolizji występuje na drodze krajowej nr 28. Jest to droga przebiegająca (w województwie podkarpackim) od Biecza poprzez Jasło, Krosno, Sanok, Birczę, Przemyśl i Medykę (granica państwa). Droga ta charakteryzuje się dosyć dużym nasileniem ruchu w okresie wakacyjnym oraz tym, iż przebiega głownie przez miejscowości rolnicze [8]. Dodatkowo znaczna część drogi przebiega prze tereny leśne. Cechy te powodują, iż poszczególne odcinki tej drogi są wyjątkowo niebezpieczne w kontekście kolizji samochodowych ze zwierzętami. PODSUMOWANIE Przeprowadzone badania dotyczące kolizji samochodowych ze zwierzętami odpowiadają na dosyć ważne pytania w kontekście przeciwdziałaniu takim zdarzeniom drogowym w przyszłości. Pierwszym ważnym czynnikiem okazał się wiek oraz doświadczenie kierowców. Głównie, sprawcami takich kolizji są kierowcy młodzi, którzy mają małe doświadczenie w prowadzeniu samochodu. Wyniki badań mogą sugerować, aby odpowiednie organy państwa położyły większy nacisk na edukacje młodych i niedoświadczonych kierowców w kontekście uświadamiania ich o konsekwencji zderzeń drogowych ze zwierzętami. Dodatkowo ważnym czynnikiem jest pora roku oraz dnia, które to mają wpływ na specyficzne, często niebezpieczne zachowania zwierząt. Ostatnim istotnym elementem jest miejsce, w którym dochodzi do zdarzenia. Dotychczasowe badania wykazały, iż drogą, na której najczęściej dochodzi do kolizji jest droga krajowa (DK) numer 28. Dalsze prace będą kierowane w stronę analizy DK nr 28 pod kątem wypadków z dzikimi lub domowymi zwierzętami. Konieczna będzie analiza odcinków szczególnie zagrożonych kolizjami ze zwierzętami, sprawdzenie odcinków drogi pod kątem możliwości wprowadzenia odpowiednich zabezpieczeń przeciwdziałającym kolizjom z dzikimi zwierzętami. Dodatkowo podjęta zostanie próba zebrania danych o wypadkach z udziałem dzikich i domowych zwierząt od służb odpowiedzialnych za utrzymanie drogi oraz policji. Streszczenie Kolizje z udziałem zwierząt są problemem, z którym zmagają się wszystkie kraje Europy i świata. W Polsce brakuje wypracowanych metod zbierania i analizowania danych oraz przeciwdziałania tego typu kolizjom. Powoduje to, podmioty odpowiedzialne za ewidencje zdarzeń drogowych z udziałem zwierząt w kraju nie są w stanie określić dokładnej skali problemu, oraz wprowadzić odpowiednich metod zapobiegania zdarzeniom tego typu. W artykule tym opisano wyniki badań ankietowych skierowanych do kierowców województwa podkarpackiego, mających odpowiedzieć na pytanie jak przedstawia się skala problemu zdarzeń drogowych ze zwierzętami w województwie. W artykule przedstawiono wyniki badań opisujące zależności pomiędzy poszczególnymi cechami kierowców w odniesieniu do zjawiska kolizji drogowych ze zwierzętami. Dodatkowo przedstawiono zależności pomiędzy: gatunkami zwierząt a porą dnia i roku oraz rodzaju drogi w województwie podkarpackim, na którym występuje największa ilość kolizji. Factors determining the occurrence of road accidents involving animals in the Podkarpackie province. Abstract Collisions involving wild animals are a problem that is addressed in all the countries of in the world. In Poland there is no proven methods of collecting, analyzing data, and prevention of this type of collision, causing that individual regions of the country are not able to determine the exact scale of the problem, and use the appropriate methods to prevent this type of road incidents. This article describes the results of a survey aimed at drivers Podkarpackie province, aiming to answer the question as shown in the scale of the problem 905

8 of automobile collisions with animals in the region. The article also presents the results of research describing the appropriate relationships between: the characteristics of drivers in relation to the number of collisions with animals, animal species and the time of day or year and type of road in the Podkarpackie province where there is the greatest number of collisions. BIBLIOGRAFIA 1. Bąk Jadwiga, Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców, Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie, Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców w Polsce wydane dokumenty uprawniające do kierowania pojazdem ze względu na wiek posiadacza dane statystyczne do 31 grudnia 2011 roku, (Październik 2012). 3. Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców w Polsce wydane dokumenty uprawniające do kierowania pojazdem ze względu na kategorię - do 31 grudnia 2011 roku, (Październik 2012). 4. Kamińska Joanna, Wypadki drogowe a świadomość zagrożeń wśród kierowców samochodów osobowych na przykładzie województwa dolnośląskiego, Logitrans Kronika policyjna, Cieszyn, "Z młodym kierowcą w drodze po doświadczenie - czyli akcja śląskiej policji, Kronika policyjna, Cieszyn , 6. Sprawcy wypadków kierujący pojazdami wg grup wiekowych, Przyczyny i sprawcy wypadków, Wypadki drogowe w Polsce w 2011 roku, Komenda Główna Policji Biuro Ruchu Drogowego - wydział profilaktyki i analiz. 7. Sprawcy wypadków motocykliści wg wieku, Przyczyny i sprawcy wypadków, Wypadki drogowe w Polsce w 2011 roku, Komenda Główna Policji Biuro Ruchu Drogowego - wydział profilaktyki i analiz. 8. Zdarzenia drogowe z udziałem dzikich zwierząt, Sylwia Borowska, Międzynarodowe studium ochrony środowiska, s