Pathological changes of the oral mucosa in patients attending outpatient Clinic of Periodontology and Oral Pathology the analysis of years

Transkrypt

1 J Stoma 2011, 64, 3-4: Polish Dental Society Pathological changes of the oral mucosa in patients attending outpatient Clinic of Periodontology and Oral Pathology the analysis of years Choroby błony śluzowej jamy ustnej pacjentów Poradni Chorób Przyzębia i Błony Śluzowej Jamy Ustnej analiza w latach Małgorzata Radwan-Oczko, Zbigniew Kozłowski, Magdalena Kazanowska Departament of Periodontology and Oral Pathology, Wroclaw Medical University Head: Prof. M. Radwan-Oczko, DDS, PhD Summary Aim of the study: To analyse the incidence of oral mucosa pathological lesions in patients treated in years Also the incidence of oral lesions was evaluated in relation to age (below 20, between 20 and 50, and over 50 years of age) and gender. Material and methods: 1095 subjects were examined aged 2-89 years. The incidence and localization of individual lesions were analysed. Results: More than 30 pathologies were diagnosed. The most frequent 28.9% was Candida infection. Oral lichen planus was present in 14.9% and leukoplakia in 6.9% of evaluated patients. Conclusions: Pathological lesions of the oral mucosa can occur at any age, and some can be related to a different life period, often presenting diagnostic and therapeutic problems. The knowledge of etiology, clinical presentation and prevalence of oral lesions in different populations combined with finding the cause and diagnosing the pathology, give the basis for proper specialist treatment and prevention of relapse. Streszczenie Cel pracy: analiza częstości występowania patologii błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów leczonych w latach Oceniono również występowanie zmian w zależności od wieku (poniżej 20 roku życia, od 20 do 50 roku życia i powyżej 50 roku życia) oraz płci badanych. Materiał i metody: ocenie poddano 1095 pacjentów, w wieku 2-89 lat. Zanalizowano częstość występowania poszczególnych patologii oraz lokalizację zmian. Wyniki: zdiagnozowano ponad 30 rodzajów zmian chorobowych. Najczęściej występowały zmiany związane z infekcją Candida 28,9%. Ustną postać liszaja płaskiego rozpoznano u 14,9%, natomiast leukoplakię u 6,9% pacjentów. Podsumowanie: zmiany patologiczne błony śluzowej jamy ustnej mogą występować w każdym wieku, a niektóre z nich są powiązane z różnymi okresami życia. Często stanowią problem diagnostyczny. Znajomość etiologii, obrazu klinicznego a także częstości występowania chorób błony śluzowej jamy ustnej w różnych populacjach oraz ustalenie przyczyny i rozpoznanie patologii jest podstawą skutecznego leczenia specjalistycznego oraz zapobiegania nawrotom. KEYWORDS: lesions of the oral mucosa, prevalence, incidence HASŁA INDEKSOWE: choroby błony śluzowej jamy ustnej, występowanie, częstość 186

2 2011, 64, 3-4 Lesions of the oral mucosa Introduction Pathologies of the oral mucosa may occur at any age. They differ in aetiology, clinical picture and their course. They may be manifestations of dermatological conditions, defects or hypersensitivity of the immunological system, systemic diseases, congenital disorders, allergic and toxic reactions, bacterial, viral and fungal (Candida) infections, or be idiopathic in origin. Quite frequently, lesions are caused by trauma to the tissue resulting from chronic irritation by local mechanical, thermal and chemical factors. When the incidence of these pathologies is assessed in relation to aetiological factors, opportunity arises to examine the tendencies of their intensification or lessening. Examination results of various populations can form a base for such an evaluation, and facilitate their comparison based on characteristics of a given population. The most reliable data can be obtained through extensive surveys covering the whole country, city or region. Long-term observations carried out in one medical centre can also be useful. This paper is the continuation of previous studies which examined the incidence of mucosal lesions of the oral cavity in patients attending the outpatient Clinic of Periodontology and Oral Pathology, Wroclaw Medical University. Aim of the study Retrospective analysis of the incidence of oral pathology in patients presenting at the outpatient Clinic of Periodontology and Oral Pathology, Wroclaw Medical University was the aim of his study. The incidence of lesions as related to the age (below 20, between 20 and 50, and above 50 years of age,) and the gender of the examined population was evaluated. Wprowadzenie Patologie błony śluzowej jamy ustnej występują w każdym wieku. Różnią się etiologią, obrazem klinicznym i przebiegiem. Mogą być objawem chorób skóry, defektów lub nadwrażliwości układu immunologicznego, chorób układowych, zaburzeń wrodzonych, reakcji alergiczno toksycznych, infekcji wirusowych, bakteryjnych, infekcji Candida lub mieć podłoże idiopatyczne. Wielokrotnie przyczyną zmian jest uraz tkanek w wyniku przewlekłego drażnienia miejscowych czynników mechanicznych, termicznych oraz chemicznych. Ocena tych patologii w powiązaniu z czynnikami etiologicznymi daje możliwość zbadania tendencji nasilania się lub zmniejszania częstości ich występowania. Podstawą są wyniki badań różnych populacji, które stanowią bazę oceny i dają możliwość porównania wyników w zależności od charakterystyki badanej grupy. Najbardziej jednoznaczne dane można uzyskać poprzez szeroko zakrojone badania w skali kraju, miasta czy regionu. Pomocne mogą być też wieloletnie obserwacje w ramach jednego ośrodka. Niniejsza praca stanowi kontynuację wcześniejszych ocen występowania schorzeń błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów Poradni Chorób Przyzębia i Błony Śluzowej Jamy Ustnej Akademii Medycznej we Wrocławiu. Cel pracy Celem pracy była retrospektywna analiza częstości występowania patologii błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów Poradni Chorób Przyzębia i Błony Śluzowej Jamy Ustnej AM we Wrocławiu. Ocenie poddano występowanie zmian w zależności od wieku (poniżej 20 roku życia, od 20 do 50 roku życia i powyżej 50 roku życia) oraz płci badanych. 187

3 M. Radwan-Oczko et al. J Stoma Material and methods Between , a total of 5941 patients presented at our Clinic. The evaluation was performed on a group of 1095 patients (18.43%) aged between 2 and 89 years, who were diagnosed with oral pathology. Female patients constituted the majority at 71.9%. The number of patients manifesting oral pathology as compared with the total number of patients in a given year was as follows: (10.2%), (10.1%), (24.6%) and (305%) (Tab.1). The diagnosis of individual pathologies was performed on the basis of the clinical picture, localization of lesions, and the results of accessory tests: mycological, histopathological, sialometric, and blood tests. The most frequently used drugs and their efficacy was also taken into account. The statistical analysis was based on chi 2 test with Yates modification. The level of significance was accepted at p Results In the study material, over thirty diseases of the oral mucosa were diagnosed. Most frequently, lesions involving Candida albicans infection (28.9%) were observed, followed by stomatopyrosis and xerostomia (15.9%). Oral manifestations of lichen planus were observed in 14.9% of patients. Lingual pathologies (which included: hairy tongue, geographic tongue, rhomboid glossitis) occurred in 7.0%, leukoplakia in 6.9%, and aphtous lesions in 5.7% of patients (Tab.2). Musosal lesions associated with immunological diseases and syndromes were rare occurrences ranging from 1.2% for bullous disorders to 0.2% for the Melkersson-Rosenthal Syndrome (Tab. 3). Materiał i metody W latach do poradni zgłosiło się 5941 pacjentów. Oceniono grupę 1095 osób (18,43%) w wieku od 2 do 89 lat, u których rozpoznano zmiany błony śluzowej jamy ustnej. Większość stanowiły kobiety 71,9%. Liczba pacjentów z chorobami błony śluzowej w stosunku do wszystkich pacjentów wynosiła w poszczególnych latach: 2006 r. 158 (10,2%), 2007 r. 164 (10,1%), 2008 r. 312 (24,6%) oraz w 2009 r. 461 (30,5%; Tab. 1). Rozpoznanie poszczególnych patologii dokonano na podstawie obrazu klinicznego i lokalizacji zmian oraz wyników badań dodatkowych: mykologicznych, histopatologicznych, sialometrycznych oraz badań krwi. Zwrócono uwagę na najczęściej stosowane leki i ich skuteczność. Analizę statystyczną oparto o test chi 2 z poprawką Yatesa. Przyjęto poziom istotności p 0,05. Wyniki W analizowanym materiale zdiagnozowano ponad 30 chorób błony śluzowej jamy ustnej. Najczęściej obserwowano zmiany związane z infekcją Candida albicans -28,9% oraz objawy pieczenia i suchości błony śluzowej jamy ustnej 15,9%. Ustną postać liszaja płaskiego rozpoznano u 14,9%. Patologie języka (do których zaliczono: język włochaty, język geograficzny, zapalenie romboidalne środkowe języka) występowały u 7,0%, leukoplakia u 6,9%, zaś afty u 5,7% pacjentów (Tab. 2). Objawy na błonie śluzowej związane z chorobami o podłożu immunologicznym i zespołami chorobowymi stwierdzono w niewielkim odsetku od 1,2% dla chorób pęcherzowych do 0,2% dla Zespołu Melkerssona-Rosenthala (Tab. 3). Pozostałe schorzenia i dolegliwości zgłaszane przez pacjentów występowały u 77 (9,4%) 188

4 2011, 64, 3-4 Lesions of the oral mucosa T a b l e 1. Number of patients with diseases of the oral mucosa in relation to all the patients undergoing treatment YEAR Number of all the patients Number of patients with diseases of the oral mucosa N % Total T a b l e 2. Prevalence of the most common diseases of the oral mucosa in relation to age Diagnosis All subjects N=1095 <20 years N=108 from 20 to 50 years N=469 >50 years N=518 n % n % n % n % Candidiasis Stomatopyrosis and xerostomia Lichen planus Diseases of the tongue Leukoplakia Aphtous lesions Hyperplastic lesions (epulis, fibroma, papilloma) Prosthetic stomatopathies Erosive lesions of varied aetiology Diseases of the lips Diagnosed neoplasms Viral infections Other pathologies The remaining disorders and ailments were reported by 77 patients (9.4%) (Tab. 2). They included: maceration of the buccal mucosa due to dens mucosa parafunction, osób (Tab. 2). Były to między innymi: maceracja błony śluzowej policzków w wyniku parafunkcji dens mucosa, przebarwienia melanoplakii, zespół CUS (chronic ulcerative 189

5 M. Radwan-Oczko et al. J Stoma melanoplakia discoloration, chronic ulcerative stomatitis, lesions associated with Graft Versus Host Disease (GVHD), lesions described as allergic ones, and false xerostomia. 14 patients were diagnosed with advanced carcinomas (planoepithelial carcinoma, papillary carcinoma) of the mucous membrane of the mouth (Tab. 2). Candida albicans infections and stomatopyrosis were significantly more frequent occurrences in female patients at 74.7% and 82.1%, respectively, in comparison with males. Sjögren s syndrome was noted in only 11 females, which was a statistically significant gender difference. The oral form of lichen planus, leukoplakia, tongue pathologies, and aphtous stomatitis were also more frequent in females but these differences were not statistically significant (Tab. 4). The three age groups: below 20, between 20 and 50, and above 50 years of age numbered 108, 469 and 518 patients, respectively (Tab. 2). The incidence of Candida infections was low for group of younger patients but tended to rise with age, reaching its peak at 55.8% in the group of patients above the age of 50. A similar upward tendency of the incidence of this infection as related to age was observed in cases of burning sensation and dryness of the oral mucosa, lichen planus, leukoplakia and erosion-type lesions. When evaluating hyperplastic lesions, which included epulis, fibroma, and papilloma, a similar age-related rising tendency was demonstrated as follows: 3.3% of lesions in patients below the age of 20, with 40% and 56.7% in the other two groups of older patients (Tab. 2). Prosthetic stomatopathies affected 92.9% of patients older than 50. Cancerous lesions occurred three times more frequently in 78.6% of patients in the same group when compared to the younger (20 to 50) age group 21.4%. stomatitis), zmiany związane z GVHD (przeszczep przeciw gospodarzowi), zmiany opisane jako alergiczne, kserostomia rzekoma. U 14 pacjentów rozpoznano zaawansowane postacie nowotworów (rak płaskonabłonkowy, rak brodawczakowaty) błony śluzowej jamy ustnej (Tab. 2). Infekcja Candida albicans oraz objawy pieczenia jamy ustnej występowały istotnie częściej u kobiet odpowiednio 74,7% i 82,1% w porównaniu z mężczyznami. Zespół Sjögrena zdiagnozowano tylko u 11 kobiet, co również wykazało różnicę statystycznie istotną w stosunku do płci. Ustna postać liszaja płaskiego, leukoplakia, patologie języka, afty również częściej występowały u kobiet, ale nie były to różnice istotne statystycznie (Tab. 4). Oceniane grupy wiekowe: poniżej 20 roku życia, od 20 do 50 roku życia i powyżej 50 roku życia, liczyły odpowiednio: 108, 469 i 518 pacjentów (Tab. 2). Częstość infekcji Candida była niewielka u osób młodych, ale zwiększała się wraz z wiekiem osiągając najwyższą wartość 55,8% w grupie osób powyżej 50 roku życia. Podobną tendencję wzrostową częstości chorób w powiązaniu z wiekiem stwierdzono w przypadkach pieczenia i suchości błony śluzowej jamy ustnej, liszaja płaskiego, leukoplakii oraz zmian o charakterze nadżerek. Również w ocenie zmian o charakterze przerostowym do których zaliczono: nadziąślak, włókniak, brodawczak wykazano tendencję wzrostową w powiązaniu z wiekiem i stwierdzono odpowiednio: 3,3% zmian w grupie poniżej 20 roku życia, 40% i 56,7% w grupach starszych wiekiem (Tab. 2). Stomatopatie protetyczne w 92,9% dotyczyły grupy po 50 roku życia. Zmiany nowotworowe występowały 3 krotnie częściej w 78,6% w grupie osób po 50 roku życia w stosunku do młodszej (od 20 do 50 lat) grupy wiekowej 21,4%. 190

6 2011, 64, 3-4 Lesions of the oral mucosa T a b l e 3. Incidence of oral manifestations of immunological diseases and syndromes Diagnosis Males Females Total N N N % Bullous disorders Sjögren s syndrome Stevens-Johnson s syndrome Melkersson- Rosenthal s syndrome T a b l e 4. Prevalence of the most common diseases of the oral mucosa in relation to gender Diagnosis Males and females Males Females Significance of differences n n % n % p 0,05* Candidiasis * Stomatopyrosis and xerostomia Sjögren s syndrome * * Lichen planus Ns Diseases of the tongue Ns Leukoplakia Ns Aphtous lesions Ns In the group of patients aged years, the percentage of tongue pathologies (53.2%), aphtous lesions (55.6%), diseases of the lips (45.8%) and viral infections (61.5%) was higher in comparison with the other two age groups of below 20 and above 50 (Tab. 2). The remaining diagnosed problems had a similar incidence in these groups: below % and between 20 and %. Analysis of results and discussion In recent years, there has been a constant increase in the number of patients presenting at the outpatient Clinic of Periodontology and W grupie osób w wieku lat odsetek patologii języka (53,2%), aft (55,6%), chorób warg (45,8%) i infekcji wirusowych (61,5%) był wyższy w porównaniu do grup osób poniżej 20rż. i powyżej 50 rż. (Tab. 2). Pozostałe zdiagnozowane zmiany występowały w podobnym nasileniu w grupach: poniżej 20 roku życia 46,7% i od 20 do 50 roku życia 48,0%. Omówienie wyników i dyskusja W ostatnich latach obserwuje się zauważalny wzrost liczby pacjentów zgłaszających się do Poradni Chorób Błony Śluzowej AM we 191

7 M. Radwan-Oczko et al. J Stoma Oral Pathology, Wroclaw Medical University with a variety of oral lesions. This fact may be attributed to the increased awareness of health issues in the Polish society, and a shortage of specialists in this area. It is true that the Oral Pathology Clinic is a specialist centre, and this fact may contribute to a certain falsification of results relative to the population s morbidity since many cases are sporadic complaints; other cases are diagnosed and treated by dermatologists or general practitioners due to their systemic character yet, it is still possible to note certain tendencies. In the analysed material, 29% of all pathologies were Candida infections the largest group of complaints. This indicates a rising tendency in comparison with previous reports. 1,2,3 A significantly higher number of women with this ailment, who presented for treatment, may either indicate their deeper concern over health matters or be associated with medication taken, reduced salivary flow, or hormonal imbalance. The incidence of candidiasis was higher in women than in men, confirming other studies. 4 The incidence of Candida albicans infections increased with age, which again might be related to diminished secretion of saliva, wearing of prosthetic appliances (usually removable ones), inadequate hygiene, and co-existence of systemic diseases in elderly patients. 5 The presence of Candida strains calculated at 3 to 48% in the mouth of healthy individuals (quote acc. to 6 ) without clinical manifestations, indicates a necessity to conduct mycological tests in order to confirm the proliferation and increased pathogenicity of these fungi, especially in older patients. During localized and systemic therapy, attention should be focused on the patient s general health and co-existing diseases (diabetes, thyroid Wrocławiu, z powodu różnych chorób błony śluzowej jamy ustnej. Przyczynia się do tego wzrost świadomości prozdrowotnej społeczeństwa oraz prawdopodobny brak specjalistów leczących te schorzenia. Specyfika Poradni Chorób Błony Śluzowej może wprawdzie sprzyjać pewnemu zafałszowaniu wyników w stosunku do zachorowalności populacji, bo część schorzeń ma charakter incydentalny lub ze względu na ogólnoustrojowy charakter jest diagnozowana i leczona przez dermatologów lub lekarzy ogólnych, tym niemniej pozwala na obserwację pewnych tendencji. W analizowanym materiale najczęstszą grupę schorzeń 29% wszystkich patologii stanowiły infekcje Candida. Wskazuje to na tendencją wzrostową w stosunku do wcześniejszych doniesień. 1,2,3 Istotnie większa liczba kobiet z tym schorzeniem, które zgłosiły się do leczenia może wskazywać na większą troskę kobiet o stan zdrowia lub być związana ze stosowaniem leków, zmniejszonym wydzielaniem śliny i grą hormonalną. Podobnie w badaniach innych autorów stwierdzono większą częstość kandydozy u kobiet w porównaniu z mężczyznami. 4 Częstość infekcji Candida albicans wzrastała z wiekiem, co również może być powiązane ze zmniejszoną sekrecją śliny, stosowaniem uzupełnień protetycznych najczęściej ruchomych, niewystarczającą higieną oraz współistnieniem u osób starszych chorób ogólnych. 5 Występowanie szczepów Candida od 3 do 48% w jamie ustnej ludzi zdrowych (cyt. wg 6 ) bez objawów klinicznych, wskazuje na konieczność wykonywania badań mykologicznych potwierdzających namnożenie i zwiększoną patogenność grzybów szczególnie u osób starszych. Podczas terapii miejscowej i ogólnej należy zwrócić szczególną uwagę na ogólny stan zdrowia pacjenta i choroby współ- 192

8 2011, 64, 3-4 Lesions of the oral mucosa hypoactivity, autoimmunological disorders, hypovitaminosis), as well as the condition of the oral mucosa (keratinisation of the epithelium, atrophic, erosive, and erythematous lesions, inflammations, volume of saliva, the degree of mucosal moisture) and the level of hygiene, with particular emphasis on dentures. 7 It would be wrong to focus on pharmacological treatment only with disregard for recommendations concerning proper hygiene and storage of dentures when they are routinely taken out at night. Reports in literature indicate that in wearers of removable dentures Candida infections occur with increased intensity ranging from 22% to over 60% of sufferers. 5,8 On the basis of own observations it appears that the best therapeutic results in treatment of Candida infections were obtained following local application of antifungal polyene antibiotic imidazole derivatives, clotrimazole, and ketoconazole, when they were indicated in the mycogram. Supplementary therapy was effective following the local application of medicinal yeast and/or Vitamins B complex. Patients manifesting burning sensation and dryness of the oral mucosa constituted the second largest group, with female predominance. It is worth noting that the incidence of stomatopyrosis increases with age. In the epidemiological studies, the burning mouth syndrome (BMS) occurs with varied frequency ranging from 1% to 5% of the examined subjects, five times more often in women (acc. to 9 ). In previous reports ( ) 3, the percentage ranged from 8.2 to 12.7%; in our studies, the burning mouth syndrome occured in 10.4% of patients, including 5.5% of patients who additionally complained of mouth dryness. The main cause of stomatopyrosis is primary BMS. However, one cannot exclude other causes such as superinfection with Candida, allergic reactions, gastric ailments, saliva secretion disorders, istniejące (cukrzyca, niedoczynność tarczycy, choroby autoimmunologiczne, hipowitaminozy), ale również na stan błony śluzowej jamy ustnej (zaburzenia keratynizacji nabłonka, zmiany zanikowe, nadżerkowe, zmiany rumieniowe zapalne, ilość śliny, poziom nawilżenia błony śluzowej) oraz poziom higieny ze szczególnym uwzględnieniem higieny protez. 7 Błędem jest skupienie się tylko na leczeniu farmakologicznym z pominięciem zaleceń dotyczących prawidłowej higieny i przechowywania protez podczas nocnej przerwy w ich użytkowaniu. Według piśmiennictwa u pacjentów użytkujących protezy ruchome infekcja Candida występuje w dużym nasileniu od 22% do ponad 60% badanych. 5,8 Z obserwacji własnych najlepsze wyniki terapeutyczne w leczeniu infekcji Candida uzyskiwano po miejscowym stosowaniu antybiotyków przeciwgrzybicznych polienowych, pochodnych imidazolu, klotrimazol i ketokenazol, gdy były one zalecane po wykonaniu mykogramu. W leczeniu uzupełniającym dobre rezultaty uzyskiwano po miejscowym stosowaniu drożdży lekarskich i/lub witamin z grupy B. Pacjenci z objawami pieczenia i suchości błony śluzowej jamy ustnej tworzyli kolejną najliczniejszą grupę, w której przeważały kobiety. Na uwagę zasługuje obserwowany, szczególnie wraz z wiekiem badanych, wzrost częstości objawów pieczenia jamy ustnej. W badaniach epidemiologicznych zespół pieczenia jamy ustnej (burning mouth syndrome BMS) występuje z różną częstotliwością od 1% do 5% badanych, pięciokrotnie częściej u kobiet (cyt. wg 9 ). Porównując do danych z lat poprzednich ( ), 3 gdzie odsetek ten wahał się od 8,2 do 12,7%, objawy pieczenia jamy ustnej w naszych badaniach występowały u 10,4%, przy czym u 5,5% pacjentów dodatkowo towarzyszyło uczucie suchości jamy ustnej. Główną przyczyną pieczenia w jamie 193

9 M. Radwan-Oczko et al. J Stoma causative drugs, etc. 7,10,11 In the diagnostics of xerostomia, sialometric examination can be performed simple, yet infrequently utilized by dental practitioners. For reference, the salivary flow rate at ml/min is accepted for resting saliva, and ml/min for stimulated saliva; values lower than 0.1 ml/min and 0.7 ml/min, respectively indicate decreased salivary secretion. 12 Sjögren s syndrome was confined to female patients, based on consultations with an ophthalmologist and a reumatologist. It occurred in 1% of patients, which confirms previous studies. 3 In 20 patients (2 males and 18 females) symptoms of false xerostomia were diagnosed (1.8% of all the cases) without any oral mucosa pathosis (Tab.1 other pathologies). Diagnostics and treatment of leukoplakia and oral lichen planus present a challenge for every dental practitioner. In the material of the Oral Surgery and Maxillofacial Surgery Clinic and the Department of Periodontology, Medical University of Lublin ( ) the percentage of leukoplakia in long-term observations was 11.5% of all diagnosed lesions 13 ; the same centre in Wroclaw reported 9.1% of leukoplakia cases and 13.1% of lichen planus cases in the same period. In the fouryear period of that this present study investigates, leukoplakia was found in 6.9% of patients and lichen planus in 14.9%. Additionally, there were 6 cases (0.5%) of the Grinspan Syndrome, and 5 lesions (0.5%) which qualified as lichenoid reactions (Tab.2 other pathologies). It seems that the incidence of oral lichen planus is on the rise. The aetiology of lichen planus is not clear, with immunological disorders, psychoneurogenic factor and idiopathic background listed as the most likely cause. 14,15 Even if the diagnostics of the Grinspan ustnej jest pierwotny zespół pieczenia (BMS). Nie można jednak wykluczyć innych przyczyn, jak na przykład: nadkażenie Candida, reakcje alergiczne, schorzenia gastryczne, zaburzenia wydzielania śliny, stosowane leki. 7,10,11 W diagnostyce suchości jamy ustnej pomocne może być proste w wykonaniu, a często pomijane przez lekarzy dentystów, badanie sialometryczne. Jako normę wydzielania śliny przyjmuje się zakresy 0,25-0,35 ml/min, dla wydzielania spoczynkowego i 1,0-3,0ml/min dla śliny stymulowanej, a wartości odpowiednio poniżej 0,1 ml/min i 0,7 ml/min świadczą o zmniejszonym wydzielaniu śliny. 12 Zespół Sjögrena zdiagnozowano wyłącznie u kobiet, w oparciu o konsultację okulisty i diagnozę lekarza reumatologa. Występował w 1% badanych co potwierdza wcześniejsze obserwacje. 3 U 20 osób (2 mężczyzn i 18 kobiet) stwierdzono również (Tab. 1 pozostałe patologie) objawy kserostomii rzekomej (1,8% badanych) bez objawów patologicznych błony śluzowej jamy ustnej. Poważnym problemem dla każdego stomatologa jest diagnostyka i leczenie leukoplakii i liszaja płaskiego w jamie ustnej. W materiale Kliniki Chirurgii Stomatologicznej i Szczękowo-Twarzowej oraz Zakładu Periodontologii AM w Lublinie w wieloletnich obserwacjach w latach odsetek leukoplakii wynosił 11,5% wszystkich diagnozowanych zmian 13, zaś w ośrodku wrocławskim oceniającym ten sam okres 9,1% leukoplakii oraz 13,1% zmian ustnej postaci liszaja płaskiego. W ocenianym czteroletnim okresie stwierdzono obecność leukoplakii u 6,9% badanych oraz liszaja płaskiego u 14,9%. Odnotowano ponadto 6 (0,5%) przypadków zespołu Grinspana oraz 5 (0,5%) zmian zakwalifikowanych jako zmiany lichenoidalne (Tab. 2 pozostałe patologie). Wydaje się, że częstość występowania ustnej 194

10 2011, 64, 3-4 Lesions of the oral mucosa Syndrom is not problematic, the diagnostics of lichenoid reactions, despite topographic relation with restorations, is more complex. There is a great deal of controversy concerning delayed contact allergy to mercury released from amalgam restorations and resolution of lichenoid reactions after the replacement of the restorative material. Most studies, however, fail to confirm such a correlation. 16,17,18 The clinical picture of oral lichen planus may be varied due to a variety of clinical forms of this pathology; however, if the lesion is unilateral, its cause should be sought locally, resulting from contact with restorations or other irritants. Long-term observations indicate a slight drop in the incidence of leukoplakia, which may result from the reduction of the tobaccosmoking habit, especially in the middle-aged population. Because leukoplakia is seen as a precancerous lesion, more emphasis should be placed on its proper diagnostics and treatment. Many other pathologies have a clinical presentation similar to leukoplakia. Hence, precise dental examination and taking medical and dental histories are useful in making initial diagnosis. The result of histopathological examination should include information on the absence or presence and degree of epithelial displasia. Clinically, leukoplakia responds to treatment with the decrease of its size. If no such change occurs within 3 to 4 months, the lesion should be removed. 19,20 The incidence of benign hyperplastic lesions in the examined material was 2.7%, and was similar to other studies. 3,21 There were 13 cases (1.2%) in which oral lesions on the mucosa had the characteristics of bullous disorders, which indicates an increase in their incidence in our material when compared with previous periods. 3 Complete diagnostics of these pathologies, and their treatment, is the domain of dermatologists; however, the postaci liszaja zwiększa się. Etiologia liszaja płaskiego nie jest jednoznaczna, ale najczęściej wymieniane są zaburzenia immunologiczne, czynnik psychoneurogenny oraz podłoże idiopatyczne. 14,15 O ile diagnostyka zespołu Grinspana nie stanowi problemu, to diagnostyka zmian lichenoidalnych, pomimo np. związku topograficznego z wypełnieniami, jest problemem bardziej złożonym. Istnieje wiele kontrowersji na temat alergii kontaktowej późnej na rtęć wydzielaną z wypełnień amalgamatowych, a także wycofywanie się zmian lichenoidalnych po wymianie materiału do wypełnień. Jednak część badań nie potwierdza tej zależności. 16,17,18 Obraz liszaja płaskiego w jamie ustnej może być różnorodny ze względu na występowanie różnych postaci klinicznych tej patologii, ale w przypadku zmian jednostronnych należy poszukiwać miejscowej przyczyny zmiany, powstającej w kontakcie z wypełnieniami i innymi czynnikami drażniącymi. Wieloletnie obserwacje wskazują na słabą tendencję zniżkową w występowaniu leukoplakii, co może być wynikiem redukcji nałogu palenia papierosów szczególnie osób w wieku średnim. Ponieważ leukoplakia jest uważana za zmianą przednowotworową należy położyć większy nacisk na jej prawidłową diagnostykę i leczenie. Wiele innych patologii ma obraz kliniczny podobny do leukoplakii. Stąd dokładne badanie stomatologiczne, a także wywiad ogólnomedyczny i stomatologiczny są pomocne w postawieniu wstępnego rozpoznania. Wynik badania histopatologicznego powinien zawierać informację o braku lub obecności i stopniu dysplazji nabłonka. W obrazie klinicznym cechą odpowiedzi leukoplakii na prowadzone leczenie jest zmniejszenie się jej wielkości. Jeśli w ciągu 3-4 miesięcy nie obserwujemy tej prawidłowości, leukoplakia powinna zostać usunięta. 19,20 Częstość zmian ła- 195

11 M. Radwan-Oczko et al. J Stoma responsibility for their proper initial diagnosis lies with dental practitioners. 22 There were 14 cases of oral cancers including planoepithelial and papillary carcinomas (also of the lips and the tongue). Most of them (11) were reported in the group of patients above 50 years of age, which is the consequence of the body s ageing and increased influence of cancerogenic factors in this period of life. When this observation is compared with the one made by Konopka et al. 3 for the period of 12 years, one cannot fail to notice the increased occurrence of cancers in the examined period of 4 years. This is a worrying tendency but corresponds to a general rise in morbidity of neoplastic disease, probably due to early diagnosis of this pathology which offers a better chance of survival. The incidence of recurrent aphtous stomatitis cases in the examined period was slightly higher in comparison with the previous study of our material (5.7% vs 4.3%, respectively), 55% of which in the 20 to 50 age group. In the group of older patients (over 50) the percentage was lower, at 9.5%. Manifestations of viral infections Herpes simplex occurred relatively rarely. In the examined material, only 26 patients were diagnosed with them, with over 60% in the 20 to 50 age group. In comparison with previous studies 3, the number of infections was almost twice as low (5.7% vs. 2.4%). Female patients represented a majority in the examined material, and so it can be concluded that in this gender the incidence of oral lesions is higher. However, this is not certain because the examined group of patients is not a representative sample. This observation is confirmed by other authors who examine urban populations. 23 They demonstrated higher incidence of oral pathologies in males than in females. godnych o charakterze przerostowym w badanym materiale wynosiła 2,7% i była zbliżona do opisanych przez innych autorów. 3,21 W badaniach własnych stwierdzono 13 (1,2%) przypadków zmian w jamie ustnej odpowiadających manifestacji na błonie śluzowej chorób pęcherzowych, co wskazuje na zwiększenie częstości ich występowania w materiale naszej poradni w stosunku do wcześniejszego okresu. 3 Pełna diagnostyka tych patologii i ich leczenie należy do dermatologów, co nie zwalnia jednak lekarza dentysty od postawienia rozpoznania wstępnego. 22 Zdiagnozowano 14 nowotworów błony śluzowej jamy ustnej raka płaskonabłonkowego oraz raka brodawczakowatego (w tym warg i języka). Większość z nich 11 przypadków w grupie osób ponad 50 lat, co wynika ze starzenia się organizmu oraz większego wpływu czynników kancerogennych w tym okresie życia. W porównaniu do ocenianego wcześniej przez Konopkę i wsp. 3 okresu 12 lat, zauważa się większą częstość występowania nowotworów w ocenianym okresie tylko 4 lat. Jest to zjawisko niepokojące, ale zgodne z ogólną tendencją wzrostu liczby zachorowań na nowotwory, prawdopodobnie również w wyniku coraz wcześniejszego rozpoznawania patologii, co daje szansę dłuższego przeżycia. Częstość aft nawracających w ocenianym okresie była nieco wyższa w porównaniu do wcześniej występującej w materiale naszej poradni (odpowiednio: 5,7% vs 4,3%) i w ponad 55% pojawiały się w grupie od 20 do 50 lat. Natomiast w grupie osób starszych ich odsetek był niski i wynosił 9,5%. Objawy infekcji wirusowych Herpes simplex występowały stosunkowo rzadko. W badanym materiale zdiagnozowano je tylko u 26 osób ale w ponad 60% w grupie od 20 do 50 lat. W porównaniu do wcześniejszej oceny, 3 liczba zakażeń była prawie dwukrotnie niższa 196

12 2011, 64, 3-4 Lesions of the oral mucosa Conclusion Pathological lesions of the oral mucosa may occur at any age. Some of them correspond to specific periods of our lives. Candida infections, oral lichen planus, stomatopyrosis and xerostomia, erosive lesions, prosthetic stomatopathy, carcinomas, and benign hyperplastic lesions occur more frequently after the age of 50 years. Awareness of the aetiology, clinical presentation and prevalence of oral lesions, as well as the ability to find the cause and diagnose each pathology are the basis for effective specialist treatment and prevention of recurrence. Patients older than 50 years of age should undergo periodic check-ups and/ or screening examinations of their mouths, with particular emphasis on the condition of oral mucosa. Moreover, when patients present for planned treatment appointments, dental practitioners should perform a thorough examination of the mouth. One should bear in mind that some pathologies may remain undetected on superficial examination, and thus ignored. (5,7% vs 2,4%). W badanym materiale większość stanowiły kobiety i w związku z tym można stwierdzić, że u kobiet frekwencja zmian na błonie śluzowej jamy ustnej jest większa. Nie jest to jednak jednoznaczne, bo badana grupa pacjentów nie jest grupą reprezentatywną. Potwierdzają to oceny innych autorów, badających populację miejską 23, którzy stwierdzili większą częstość patologii błony śluzowej u mężczyzn w porównaniu z kobietami. Podsumowanie Zmiany patologiczne błony śluzowej jamy ustnej mogą występować w każdym wieku. Niektóre z nich są powiązane z różnymi okresami życia. Infekcja Candida, ustna postać liszaja płaskiego, leukoplakia błony śluzowej jamy ustnej, pieczenie i suchość błony śluzowej jamy ustnej, zmiany nadżerkowe, stomatopatie protetyczne, nowotwory, łagodne zmiany przerostowe w największym nasileniu występują po 50 roku życia. Znajomość etiologii, obrazu klinicznego a także częstości chorób błony śluzowej jamy ustnej oraz ustalenie przyczyny i rozpoznanie patologii jest podstawą skutecznego leczenia specjalistycznego oraz zapobiegania nawrotom. Pacjenci po 50 roku życia powinni być poddawani badaniom okresowym i/lub skriningowym stanu jamy ustnej, ze szczególnym uwzględnieniem oceny stanu błony śluzowej jamy ustnej. Także w czasie wizyt planowych- -leczniczych lekarz stomatolog powinien dokładnie badać całą jamę ustną. Należy przy tym pamiętać, że niektóre patologie w czasie krótkiego pobieżnego oglądania mogą zostać niezauważone lub zbagatelizowane. 197

13 M. Radwan-Oczko et al. J Stoma References 1. Konopka T: Występowanie chorób błony śluzowej jamy ustnej w materiale Katedry i Zakładu Periodontologii Akademii Medycznej we Wrocławiu. Wrocł Stomat 2000; Konopka T: Występowanie chorób błony śluzowej jamy ustnej u dzieci i młodzieży leczonych w Katedrze i Zakładzie Periodontologii Akademii Medycznej we Wrocławiu. Przegl Stomat Wieku Rozw 2000; 2: Konopka T, Mendak M: Występowanie chorób błony śluzowej jamy ustnej u pacjentów poradni specjalistycznej we Wrocławiu w latach Dent Med Probl 2004; 41: Kempa H, Sadlak-Nowicka J, Kędzia A, Staroń P: Kandydoza błony śluzowej jamy ustnej: problem nie tylko stomatologiczny. Przegl Lek 2006; 63: Daniluk T, Tokajuk G, Stokowska W, Fiedoruk K, Zaremba M L, Rozkiewicz D, Cylwik- Rokicka D, Kędra B A, Anielska I, Górska M, Kędra B R: Occurrence rate of oral Candida albicans in denture wearer. Adv Med Sci 2006; 51: Suppl: Reichart P A, Philipsen H P: Infectionsmycotic. Editors: Rateitschak KH, Wolf HF, Color atlas of dental Medicine. Oral pathology. Thieme Verlag New York 2000; Skiba M, Kusa-Podkańska M, Wysokińska- Miszczuk J: Wpływ stanu jamy ustnej na jakość życia osób w starszym wieku. Gerontologia Polska 2005; 13: Elguezabal N, Maza JL, Dorronsoro S, Pontón J.: Whole saliva has a dual role on the adherence of Candida albicans to polymethylmetacrylate. Open Dent J 2008; 2: Radwan-Oczko M, Ziętek M, Markowska J: Zespół pieczenia jamy ustnej nowe spojrzenie na problem kliniczny. Wiad Lek 2003; 56: Kaczmarek U, Sołtan E, Kowalczyk-Zając M: Wydzielanie śliny i objawy suchości jamy ustnej u pacjentów z erozją zębów. Dent Med Probl 2008; 45: Mendak M: Współczesne poglądy na leczenie zespołu pieczenia jamy ustnej-przegląd piśmiennictwa. Dent Med Probl 2008; 45: Sreebny L M, Valdini A: Xerostomia. Part I: Relationship to other oral symptoms and salivary gland hypofunction. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1988; 66: Petkowicz B, Skiba M, Tomaszewski T, Wysokińska-Miszczuk J: Leukoplakia błony śluzowej jamy ustnej w aspekcie klinicznym i epidemiologicznym analiza przypadków. Dent Med Probl 2004; 41: Ismail S B, Kumar S K, Zain R B: Oral lichen planus and lichenoid reactions: etiopathogenezis, diagnosis, management and malignant transformation. J Oral Sci 2007; 49: Ivanowski K, Nakowa M, Warburton G, Pesevska S, Filipovska A, Nares S, Nunn M E, Angelova D, Angelov N: Psychological profile in oral lichen planus. J Clin Periodontol 2005; 32: Ditrichova D, Kapralova S, Tichy M, Ticha V, Dobesova J, Justova E, Eber M, Pirek P.: Oral lichenoid lesions and allergy to dental materials. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomouc Czech Repub 2007; 2: Stangricka-Mazurek A, Szponar E: Występowanie liszaja płaskiego jamy ustnej a obecność wypełnień amalgamatowych. Dental Forum 2006; 34: Thornhill M H, Pemberton M N, Simmons R K: Amalgam-contact hypersensitivity lesions and oral lichen planus. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2003; 95: Auluck A, Pai K M: (Mis) Interpretations of leukoplakia. J Can Dent Assoc 2005; 71:

14 2011, 64, 3-4 Lesions of the oral mucosa 20. Waśkowska J, Koszowski R: Ocena wyników leczenia kriochirurgicznego leukoplakii błony śluzowej jamy ustnej w materiale Katedry i Zakładu Chirurgii Stomatologicznej ŚAM. Czas Stomatol 2006; 54: Knychalska-Karwan Z, Gawrzewska B, Prostak-Kossowska K, Pelcowa M, Fijał D Franaszek E, Chomyszyn-Gajewska M, Kaczmarzyk-Stachowska A: Występowanie chorób błony śluzowej jamy ustnej w trzech populacjach województwa krakowskiego. Czas Stomatol 1989; 42: Scully C, Mignogna M: Oral mucosal disease: pemphigus. Br J Oral Maxillofac Surg 2008; 46: Knychalska-Karwan Z: Zmiany chorobowe błony śluzowej jamy ustnej u 4752 chorych leczonych w Katedrze i Zakładzie Stomatologii Zachowawczej CM UJ w Krakowie w latach Magazyn Stomatol 2004; 2: Address: Wrocław, ul. Krakowska 26 Tel./Fax: paradont@stom.am.wroc.pl Paper received 13 November 2010 Accepted 8 April