SYNTEZA PRAWA POLSKIEGO. od 1989 roku

Transkrypt

1

2 SYNTEZA PRAWA POLSKIEGO od 1989 roku

3

4 SYNTEZA PRAWA POLSKIEGO OD 1989 ROKU Redakcja Tadeusz Guz Jan Głuchowski Maria R. Pałubska Wydawnictwo C. H. Beck Warszawa 2013

5 Synteza prawa polskiego od 1989 roku Redakcja: Katarzyna Pudłowska Wydawca: Joanna Ablewicz Wydawnictwo C. H. Beck 2013 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H. Beck Druk i oprawa: ELPIL, Siedlce ISBN: ISBN ebook:

6 Wprowadzenie... LV Wprowadzenie do Prawo polskie. Próba syntezy... LIXLIX Wykaz najważniejszych skrótów... LXVII Wykaz literatury... LXXIII Część pierwsza Geneza, filozofia i międzynarodowy kontekst prawa polskiego Rozdział I. Prawo rzymskie a kultura prawna w Polsce (Antoni Dębiński) Wprowadzenie Problem recepcji prawa rzymskiego w Polsce Prawo rzymskie jako przedmiot uniwersytecki Rozdział II. Filozoficznoprawny kontekst polskiego prawa (Tadeusz Guz) Wprowadzenie Filozofia prawa jako nauka Filozofia Boga jako najwyższego Prawodawcy Filozofia człowieka jako podmiotu i przedmiotu prawa Filozofia prawa naturalnego Filozofia prawa stanowionego Filozofia praw człowieka Wnioski Rozdział III. Aksjologiczne podstawy polskiego prawa (Marek Piechowiak) Wprowadzenie Metodologia prac nad projektem Konstytucji RP Preambuła otwarcie Dobro Polski jako Ojczyzny Suwerenność i demokracja a. Suwerenność b. Demokracja Pluralizm światopoglądowy i wolność religijna Preambuła cztery konteksty Podstawowe wartości: prawda, sprawiedliwość, dobro i piękno Równość i sprawiedliwość (społeczna) Wartości stanowiące oparcie dla konstytucji a. Wolność i sprawiedliwość b. Podział i równowaga władz V

7 c. Współdziałanie władz, dialog społeczny, zasada pomocniczości d. Zasada pomocniczości i autonomia Wartości stanowiące podstawę Rzeczypospolitej Polskiej a. Trzy wartości b. Wartości a stosowanie konstytucji Relacje między kontekstami ujmowania wartości w preambule Dwa pierwsze artykuły Konstytucji RP Dobro wspólne Demokratyczne państwo prawne Metaaksjologia ugruntowanie wartości Wartości konstytucyjne a aksjologia prawa międzynarodowego Uwagi podsumowujące Rozdział IV. Współczesne prawo polskie w perspektywie teoretycznej (Aleksander Stępkowski) Uwarunkowania współczesnej kultury prawnej Polska specyfika Normatywizacja konstytucji Konstytucjonalizacja prawa polskiego Europeizacja Między prawodawstwem i wykładnią Zakończenie Rozdział V. Status prawnomiędzynarodowy Polski współczesnej (Lech Antonowicz) Wprowadzenie Trzecia Rzeczpospolita Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Trzecia Rzeczpospolita w społeczności międzynarodowej Część druga Prawo konstytucyjne, administracyjne i procedura administracyjna oraz prawo wyborcze Rozdział I. Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej (Dariusz Dudek) Historia polskiego konstytucjonalizmu Transformacja ustrojowa i proces konstytucyjny Prawo konstytucyjne w systemie prawnym Źródła polskiego prawa konstytucyjnego Ogólna charakterystyka Konstytucji RP Zasady i gwarancje Konstytucji RP Konstytucyjne wol no ś ci, prawa i obo wiązki człowieka i obywatela Źródła prawa, władza ustawodawcza i referendum Władza wykonawcza i samorząd terytorialny Władza sądownicza, organy kon tro li państwo wej i ochrony prawa Pozostałe materie konstytucyjne Uwagi końcowe VI

8 Rozdział II. Polski Trybunał Konstytucyjny w okresie transformacji ustrojowej (Wojciech Łączkowski) Rozdział III. Prawo administracyjne (Stanisław Wrzosek) Pojęcie administracji publicznej Pojęcie prawa administracyjnego Pojęcie nauki prawa administracyjnego i nauki administracji Zasady prawa administracyjnego Stosunek administracyjnoprawny Źródła prawa administracyjnego Organy i urzędy administracyjne Zakład publiczny Podział administracyjny państwa Centralizacja i decentralizacja administracji Koncentracja i dekoncentracja administracji Naczelne i centralne organy administracji publicznej Rządowa administracja terenowa Samorząd terytorialny Prawne formy działania administracji publicznej Rozdział IV. Polskie prawo wyborcze stan aktualny i propozycja zmian (Wojciech Łączkowski) Rozdział V. Postępowanie administracyjne, postępowanie sądowoadministracyjne i postępowanie egzekucyjne w administracji (Sławomir Fundowicz) Wprowadzenie Postępowanie administracyjne Postępowanie sądowoadministracyjne Postępowanie egzekucyjne Część trzecia Prawo cywilne i procedura cywilna oraz prawo rodzinne i prawo prywatne międzynarodowe Rozdział I. Prawo cywilne część ogólna (Marzena Dyjakowska) Pojęcie i zasady prawa cywilnego Źródła prawa cywilnego Klauzule generalne Zasięg czasowy norm prawa cywilnego Pojęcie stosunku cywilnoprawnego Prawo podmiotowe Nadużycie prawa podmiotowego Kolizja praw podmiotowych Podmioty stosunku cywilnoprawnego Osoby fizyczne Osoby prawne Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej Dobra osobiste Przedmioty stosunku cywilnoprawnego VII

9 12. Oświadczenie woli Czynności prawne Przedstawicielstwo Przedawnienie i terminy zawite Rozdział II. Prawo rzeczowe (Marzena Dyjakowska) Źródła i pojęcie prawa rzeczowego Własność Użytkowanie wieczyste Prawa rzeczowe ograniczone Księgi wieczyste Posiadanie Rozdział III. Prawo własności intelektualnej (Joanna Sieńczyło-Chlabicz) Prawo autorskie i prawa pokrewne Prawo własności intelektualnej Przedmiot ochrony prawa autorskiego. Podmiot praw autorskich Rodzaje utworów Autorskie prawa majątkowe Autorskie prawa osobiste Ochrona praw autorskich Prawa pokrewne Prawo własności przemysłowej Ogólna charakterystyka prawa własności przemysłowej Prawo patentowe Prawo znaków towarowych Prawo wzorów przemysłowych Prawo oznaczeń geograficznych Wzory użytkowe i topografie układów scalonych Rozdział IV. Zarys charakterystyki prawa zobowiązań na tle polskiego systemu prawa cywilnego (Juliusz Petraniuk) Pojęcie prawa zobowiązań Źródła prawa zobowiązań i stosunków obligacyjnych Pojęcie zobowiązania Odpowiedzialność a dług Zobowiązania solidarne Charakterystyka kierunków zmian w prawie zobowiązań po 1990 r Rozdział V. Prawo spadkowe (Grzegorz Jędrejek) Zagadnienia wstępne Dziedziczenie ustawowe Dziedziczenie testamentowe Zachowek Przyjęcie i odrzucenie spadku Stwierdzenie nabycia spadku, poświadczenie dziedziczenia Wspólność majątku spadkowego i dział spadku Umowy dotyczące spadku VIII

10 9. Dziedziczenie gospodarstw rolnych Rozdział VI. Polskie postępowanie cywilne (Grzegorz Trojanowski) Zagadnienia ogólne Naczelne zasady procesowe Wzajemna zależność postępowania cywilnego i karnego Podmioty i organy postępowania cywilnego Koszty postępowania cywilnego Tryby postępowania Postępowanie rozpoznawcze Rodzaje orzeczeń Śródki odwoławcze Postępowanie egzekucyjne Rozdział VII. Prawo rodzinne. Kanoniczne prawo małżeńskie (Andrzej Dzięga, Zdzisław Jancewicz, Piotr Telusiewicz, Marta Greszata-Telusiewicz) Wprowadzenie Zawarcie małżeństwa Okoliczności wyłączające zawarcie małżeństwa Separacja, unieważnienie małżeństwa, ustanie małżeństwa, rozwód Kwestie dotyczące pochodzenia dziecka Małżeńskie ustroje majątkowe Władza rodzicielska oraz kontakty z dzieckiem Przysposobienie Obowiązek alimentacyjny Opieka Kuratela Kanoniczne prawo małżeńskie Pojęcie małżeństwa kanonicznego Cele małżeństwa kanonicznego Sakramentalność małżeństwa kanonicznego Przymioty małżeństwa kanonicznego Przeszkody zrywające do zawarcia małżeństwa kanonicznego Zgoda małżeńska jako przyczyna sprawcza małżeństwa kanonicznego Kanoniczny proces o nieważność małżeństwa Procedura składania skargi powodowej Procedura ustalania formuły wątpliwości Procedura dowodzenia Procedura dyskusji sprawy Procedura wyrokowania Procedura podważania wyroku Zakończenie Rozdział VIII. Nowe prawo prywatne międzynarodowe w Polsce (Maria R. Pałubska) Wprowadzenie Pojęcie i zakres przedmiotowy prawa prywatnego międzynarodowego IX

11 3. Rys historyczny rozwoju prawa prywatnego międzynarodowego w Polsce Obecny stan prawny Źródła Część ogólna a. Norma kolizyjna b. Normy ogólne dotyczące zasad stosowania prawa międzynarodowego prywatnego i jego pojęcia podstawowe c. Kwalifikacja pojęć prawnych d. Kwestia wstępna e. Odesłanie f. Niejednolitość prawa właściwego g. Klauzula porządku publicznego h. Zmiana statutu i. Niemożność ustalenia treści prawa właściwego j. Obejście prawa k. Wybór prawa l. Stosowanie przepisów prawa publicznego ł. Reguła najściślejszego związku Część szczegółowa a. Prawo osobowe b. Czynności prawne, przedstawicielstwo, przedawnienie c. Własność i inne prawa rzeczowe. Posiadanie. Własność intelektualna d. Zobowiązania e. Stosunki pracy f. Prawo rodzinne i opiekuńcze g. Sprawy spadkowe Część czwarta Prawo karne, karne wykonawcze i procedura karna Rozdział I. Polskie prawo karne (Alicja Grześkowiak) Ogólne wiadomości o polskim prawie karnym Naczelne zasady polskiego prawa karnego Elementy przestępstwa Formy przestępstwa Środki penalne Kary Środki karne Środki probacyjne Środki zabezpieczające Wymiar kary Część szczególna Rozdział II. Polskie prawo karne wykonawcze wybrane instytucje (Małgorzata Kuć) Wstęp X

12 2. Skazany. Status prawny Organy postępowania wykonawczego. Postępowanie wykonawcze. Zatarcie skazania Nadzór i kontrola nad wykonywaniem kar i środków karnych Zasada uczestnictwa społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń oraz pomoc w społecznej readaptacji skazanych Grzywna. Kara ograniczenia wolności Kara pozbawienia wolności Odroczenie i przerwa wykonania kary pozbawienia wolności. Warunkowe przedterminowe zwolnienie Informowanie pokrzywdzonego o opuszczeniu przez skazanego zakładu karnego Podsumowanie Rozdział III. Współczesny obraz polskiej procedury karnej na tle standardów europejskich (Grzegorz Gozdór) Uwagi wprowadzające Zmiany wprowadzone w okresie przełomu Mankamenty polskiej procedury karnej Część piąta Prawo finansowe, gospodarcze i prawo spółek oraz prawo pracy Rozdział I. Prawo finansowe (Jan Głuchowski) Pojęcie i źródła prawa finansowego Pojęcie i działy prawa finansowego Źródła prawa finansowego Prawo budżetowe Budżet i ustawa budżetowa Dochody i wydatki budżetowe Procedura budżetowa Prawo podatkowe Prawo bankowe Prawo walutowe i dewizowe Prawo walutowe Prawo dewizowe Prawo celne Rozdział II. Publiczne prawo gospodarcze (Cezary Kosikowski) Konstytucyjne zasady ustroju gospodarczego Polski Prawo działalności gospodarczej Pojęcie działalności gospodarczej Pojęcie i rodzaje przedsiębiorców Swoboda podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej oraz jej ograniczenia a. Zasady ogólne b. Ograniczenia podmiotowe c. Ograniczenia przedmiotowe (regulacja i reglamentacja gospodarcza) XI

13 XII 2.4. Samorząd gospodarczy i zawodowy przedsiębiorców Prawo ochrony konkurencji i konsumentów Publicznoprawna ochrona konkurencji i konsumentów Ochrona prawna rynku krajowego w stosunkach międzynarodowych Rozdział III. Prywatne prawo gospodarcze (Cezary Kosikowski) Formy organizacyjnoprawne podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej Katalog form organizacyjnoprawnych działalności gospodarczej w Polsce Swoboda wyboru formy organizacyjnoprawnej działalności gospodarczej i jej ograniczenia Prawo upadłościowe i naprawcze Prawo umów gospodarczych Prawo konsumenckie Prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji Prawo o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym Rozdział IV. Prawo spółek (Andrzej Herbet) Zagadnienia ogólne Pojęcie spółki i prawa spółek Zastosowanie gospodarcze spółek Miejsce prawa spółek w systemie prawa Rozwój prawa spółek Źródła prawa spółek Typologia spółek Rodzaje spółek a. Spółka cywilna i spółki handlowe b. Spółki zewnętrzne i wewnętrzne c. Spółki osobowe i kapitałowe d. Spółki publiczne i niepubliczne (prywatne) e. Spółki jednoosobowe Zagadnienia kolizyjno-prawne Instytucje wspólne Umowa spółki (akt założycielski) Stosunek wewnętrzny i zewnętrzny Prawa i obowiązki wspólników Wkłady i kapitał własny Wyodrębnienie organizacyjno-majątkowe a problem podmiotowości prawnej Wadliwość umowy założycielskiej spółki Spółka cywilna Uwagi ogólne Powstanie spółki Prawa i obowiązki wspólników Zmiany składu osobowego Odpowiedzialność za zobowiązania

14 3.6. Ustrój i funkcjonowanie spółki Rozwiązanie i likwidacja spółki Handlowe spółki osobowe Spółka jawna a. Uwagi ogólne b. Powstanie spółki c. Prawa i obowiązki wspólników d. Zmiany składu osobowego e. Odpowiedzialność za zobowiązania f. Ustrój i funkcjonowanie spółki g. Rozwiązanie i likwidacja spółki Spółka partnerska a. Uwagi ogólne b. Powstanie spółki c. Prawa i obowiązki wspólników d. Odpowiedzialność za zobowiązania e. Ustrój i funkcjonowanie spółki f. Zmiany składu osobowego. Rozwiązanie i likwidacja spółki Spółka komandytowa a. Uwagi ogólne b. Powstanie spółki c. Prawa i obowiązki wspólników d. Odpowiedzialność za zobowiązania e. Organizacja i zarządzanie spółką f. Zmiany składu osobowego. Rozwiązanie i likwidacja spółki Spółka komandytowo-akcyjna a. Uwagi ogólne b. Powstanie spółki c. Prawa i obowiązki wspólników d. Odpowiedzialność za zobowiązania e. Organizacja i zarządzanie spółką f. Zmiany składu osobowego g. Rozwiązanie i likwidacja spółki Spółki kapitałowe Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością a. Uwagi ogólne b. Powstanie spółki c. Prawa i obowiązki wspólników d. Zmiany składu osobowego; rozporządzanie udziałami e. Ustrój i funkcjonowanie spółki f. Zmiany umowy spółki; podwyższenie i obniżenie kapitału zakładowego g. Rozwiązanie i likwidacja spółki Spółka akcyjna a. Uwagi ogólne b. Powstanie spółki XIII

15 c. Prawa i obowiązki akcjonariuszy d. Zmiany składu osobowego; rozporządzanie akcjami e. Ustrój i funkcjonowanie spółki f. Zmiany statutu g. Rozwiązanie i likwidacja spółki Europejskie formy organizacyjnoprawne Europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych a. Uwagi ogólne b. Powstanie zgrupowania c. Prawa i obowiązki członków d. Zmiany składu osobowego e. Odpowiedzialność za zobowiązania f. Ustrój i funkcjonowanie zgrupowania g. Rozwiązanie i likwidacja zgrupowania Spółka europejska a. Uwagi ogólne b. Powstanie spółki c. Prawa i obowiązki akcjonariuszy; zmiany składu osobowego d. Ustrój i funkcjonowanie spółki e. Rozwiązanie i likwidacja spółki; przeniesienie siedziby spółki za granicę Łączenie, podział i przekształcanie spółek Uwagi ogólne Łączenie spółek Podział spółek Przekształcanie spółek Prawo koncernowe (prawo grup spółek) Rozdział V. Układy zbiorowe pracy w Polsce problematyka stron układu (Grzegorz Goździewicz) Uwagi wstępne Zdolność układowa stron Reprezentatywność stron układu Strony ponadzakładowego układu zbiorowego pracy Ponadzakładowa organizacja związkowa Reprezentatywna ponadzakładowa organizacja związkowa Podmioty reprezentujące pracodawców Strony zakładowego układu zbiorowego pracy Zakładowa organizacja związkowa Reprezentatywna zakładowa organizacja związkowa Pracodawca Podsumowanie Część szósta Prawo wyznaniowe i polskie prawo kanoniczne Rozdział I. Prawo wyznaniowe w Polsce (Józef Krukowski) Uwagi wstępne XIV

16 2. Konstytucyjne podstawy stosunków między państwem a związkami wyznaniowymi Gwarancje wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym Zasady relacji instytucjonalnych Przedmiot gwarancji wolności religijnej, zawartych w Konkordacie i ustawach Osobowość publicznoprawna Kościoła Katolickiego i innych związków wyznaniowych a. Osobowość cywilnoprawna jednostek organizacyjnych Kościoła Katolickiego i innych związków wyznaniowych Swobodne i publiczne pełnienie przez Kościół swojej misji i jurysdykcji Mianowanie biskupów i tytulariuszy innych urzędów duszpasterskich oraz wprowadzanie zmian do struktury organizacyjnej Kościoła Wolność kultu a. Wolność sprawowania kultu b. Swoboda publicznego sprawowania kultu c. Poszanowanie niedzieli i dni świątecznych Poszanowanie autonomii związków wyznaniowych Organizacje i stowarzyszenia kościelne Szkolnictwo kościelne i działalność oświatowo-wychowawcza a. Nauczanie religii w szkołach i przedszkolach publicznych b. Katechizacja dorosłych i duszpasterstwo dzieci i młodzieży na obozach c. Szkoły wyznaniowe d. Szkoły wyższe Duszpasterstwo szczególnych grup społecznych a. Duszpasterstwo w wojsku b. Duszpasterstwo w zakładach penitencjarnych, wychowawczych, opieki zdrowotnej i społecznej c. Duszpasterstwo grup etnicznych Działalność misyjna, humanitarna i charytatywno-opiekuńcza Działalność kulturalna a. Publikacje i środki społecznego przekazu b. Ochrona dóbr kultury narodowej znajdujących się w posiadaniu instytucji kościelnych c. Budowa nowych obiektów sakralnych i kościelnych Sytuacja majątkowa instytucji kościelnych a. Prawa majątkowe instytucji kościelnych b. Dotacje z budżetu państwa c. Fundacje kościelne d. Świadczenia materialne ze strony wiernych Opodatkowanie instytucji kościelnych i osób duchownych a. Opodatkowanie instytucji kościelnych XV

17 b. Opodatkowanie dochodów osób duchownych Ubezpieczenia społeczne osób duchownych Ochrona małżeństwa i rodziny a. Uznanie skutków cywilnych małżeństw wyznaniowych b. Współdziałanie na rzecz małżeństwa i rodziny Rozdział II. Polskie prawo kanoniczne (Mirosław Sitarz) Wprowadzenie Charakterystyka Kościoła w Polsce Podmioty kompetentne do stanowienia prawa partykularnego Źródła polskiego prawa kanonicznego Komentarze polskiego prawa kanonicznego Zakończenie Noty o Autorach Indeks osobowy Indeks rzeczowy XVI

18 Contents Introduction... LVI Introduction to Prawo polskie. Próba syntezy... LXI Most important abbreviations... LXVII Literature... LXXIII Part one Genesis, Philosophy and International Context of Polish Law Chapter I. Roman Law and the Legal Culture in Poland (Antoni Dębiński) Introduction The problem of the reception of Roman law in Poland Roman law as a university subject Summary Chapter II. The Philosophical-Legal Context of Polish Law (Tadeusz Guz) Introduction Philosophy of law as a science Philosophy of God as the highest Law-Maker Philosophy of man as the subject and object of law Philosophy of natural law Philosophy of positive proof Philosophy of man s rights Conclusions Summary Chapter III. The Axiological Basis of Polish Law (Marek Piechowiak) Introduction Methodology for drafting the constitution Preamble Opening The welfare of Poland as Homeland Sovereignty and democracy a. Sovereignty b. Democracy Pluralism of the outlook on life Preamble four contexts The fundamental values: truth, justice, good and beauty (Social) equality and justice Values constituting the basis for the constitution a. Freedom and justice XVII

19 Contents b. Division and balance of powers c. The cooperation between the public powers, social dialogue and the principle of subsidiarity d. The principle of subsidiarity and autonomy Values constituting the basis of the Republic of Poland a. Three values b. Values and the application of the constitution Relations between the contexts of viewing values in the preamble Two first articles Common good Democratic state of law Meta-axiology the establishment of values Constitutional values and axiology of international law Concluding remarks Summary Chapter IV. Polish contemporary law in the theoretical perspective (Aleksander Stępkowski) Conditions of contemporary legal culture Polish specific character Normativization of the constitution Constitutionalization of Polish law Europeization Between legislation and interpretation Conclusions Summary Chapter V. The Legal-international Status of Contemporary Poland (Lech Antonowicz) Introduction The Third Republic of Poland The Constitution of the Republic of Poland The Third Republic of Poland in the international community Summary Part two Constitutional law, administrative law, administrative procedure and election law Chapter I. The Constitutional Law of the Republic of Poland (Dariusz Dudek) The history of Polish constitutionalism Political transformation and constitutional process Constitutional law in the legal system Sources of the Polish constitutional law General characteristics of the Constitution of the Republic of Poland Principles and guarantees of the Constitution of the Republic of Poland XVIII

20 Contents 7. Constitutional freedoms, rights and obligations of man and citizen Sources of law, the legislature and referendum The executive and the territorial self-government Jurisdiction, organs of the state s control and protection of law Other constitutional matters Final remarks Summary Chapter II. The Polish Constitutional Tribunal in the Period of the Political Transformation (Wojciech Łączkowski) Summary Chapter III. Administrative Law (Stanisław Wrzosek) The notion of public administration The notion of administrative law The notions of the science of administrative law and the science of administration The principles of administrative law The administrative-legal relation The sources of administrative law Administrative organs and offices A public undertaking The administrative division of the state Centralization and decentralization of administration Concentration and deconcentration of administration The supreme and central organs of public administration The government local administration The territorial self-government Legal forms of the activity of public administration Summary Chapter IV. Polish Election Law the Present State and a Proposition for Changes (Wojciech Łączkowski) Summary Chapter V. Administrative Proceedings, Judico-Administrative Proceedings and Executive Proceedings in Administration (Sławomir Fundowicz) Introduction Administrative proceedings Administrative court proceedings Executive proceedings Summary Part three Civil law and civil procedure, family law and private international law Chapter I. Civil Law General Part (Marzena Dyjakowska) The notion and principles of civil law Sources of civil law Blanket clauses XIX