Rozmawiajmy! Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000

Transkrypt

1

2 Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 Tworzenie sieci Natura 2000 jest od 1992 roku podstawowym zadaniem w dziedzinie ochrony przyrody dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. W skład sieci wchodzą specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. obszary siedliskowe) oraz specjalne obszary ochrony ptaków (tzw. obszary ptasie). Dla zachowania spójności sieci ważne jest także utrzymywanie korytarzy ekologicznych łączących te obszary. Obszary Natura 2000 stanowią nową formę ochrony przyrody w polskim prawodawstwie dopełniają dotychczasowy krajowy system obszarów chronionych i częściowo się z nim nakładają. Na terenie kraju wyznaczanie i ochrona obszarów sieci Natura 2000 nadzorowane są przez Ministerstwo Środowiska. Nad właściwym wyznaczeniem tych obszarów i skutecznością ich ochrony czuwa Komisja Europejska. Państwa członkowskie UE mają jednak dużą dowolność w organizacji systemu zarządzania obszarami i wyborze sposobów ich ochrony. Najważniejszy jest efekt działań ochronnych, czyli zachowanie siedlisk i gatunków, które są przedmiotem ochrony w obszarach Natura Każda inwestycja, która może w istotny sposób wpłynąć na to, co chcemy w obszarze chronić, powinna zostać poddana procedurze oceny oddziaływania na środowisko. Nie ma przeszkód dla realizacji działań i inwestycji w obszarach Natura 2000 lub poza nimi, jeśli nie mają znaczącego wpływu na podlegające ochronie siedliska przyrodnicze a także siedliska gatunków roślin i zwierząt oraz ich populacje. Ochrona siedlisk gatunków oznacza, że oprócz ochrony populacji danego gatunku przed bezpośrednim niszczeniem, chronimy tereny przez nie zamieszkiwane. Chcąc chronić np. nietoperze, nie wystarczy zabronić ich zabijania. Należy również zachować odpowiednie warunki w ich zimowiskach (jaskiniach, podziemnych schronach), letnich schronieniach (np. na strychach budynków, zwłaszcza starych kościołów), żerowiskach, a także utrzymywać liniowe elementy krajobrazu łączące letnie schronienia z żerowiskami. Z kolei, dla zachowania łąkowych gatunków roślin, niezbędne jest utrzymanie ich półnaturalnych siedlisk poprzez użytkowanie kośne lub pasterskie. Rozmawiajmy! Obszary Natura 2000 nie są typowymi obszarami chronionymi, takimi jak np. parki narodowe i rezerwaty przyrody, które obejmują najcenniejsze, najbardziej naturalne fragmenty naszej przyrody i powinny podlegać głównie ochronie ścisłej. W sieci Natura 2000 znalazły się tereny o charakterze półnaturalnym lub wręcz zurbanizowane. Zakłada się, że na większości obszarów sieci będzie się godzić ochronę siedlisk i gatunków z gospodarowaniem człowieka, zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 i określanie celów ich ochrony opiera się wyłącznie na przesłankach przyrodniczych. Jednak sam sposób realizacji tej ochrony powinien być dostosowany do lokalnej specyfiki społecznej, gospodarczej i kulturowej. Bowiem skuteczność ochrony siedlisk i gatunków na wyznaczonych obszarach sieci zależy od akceptacji i zaangażowania gospodarzy tych terenów. Jednym z kluczowych działań jest włączenie lokalnych władz, mieszkańców i inwestorów w proces planowania zadań ochronnych dla obszarów Natura Ustalenia w tym zakresie powinny być poprzedzone dyskusjami o potrzebach w zakresie ochrony, o planowanych inwestycjach, o kierunkach rozwoju zainteresowanych gmin, słowem o przyszłości obszaru. Ale uwaga, włączenie w sieć Natura 2000 parków narodowych i rezerwatów przyrody nie oznacza osłabienia dotychczasowego reżimu ich ochrony czy zmian w sposobie zarządzania i planowania ich ochrony, lecz raczej stanowi dodatkową gwarancję zachowania ich walorów przyrodniczych. Strony internetowe:

3 Ostoja Gorczańska. Widok z Mogielicy J. Loch Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Ostoja siedliskowa Ostoja ptasia

4 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

5 Obszary Natura 2000: Gorce PLB120001, Ostoja Gorczańska PLH Charakterystyka obszaru Na terenie Gorców funkcjonują 2 obszary specjalnej ochrony o randze europejskiej. Pierwszy z nich to Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Gorce (PLB120001) włączony do sieci Natura 2000 na podstawie Dyrektywy Ptasiej w roku Jego granice obejmują obszar głównego kompleksu Gorczańskiego Parku Narodowego, o powierzchni 6824,85 ha. W roku 2008, na podstawie Dyrektywy Siedliskowej utworzono Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (PLH120018) o nazwie Ostoja Gorczańska. W ten sposób do sieci obszarów Natura 2000 włączono prawie cały masyw Gorców z dolinami potoków Jaszcze i Jamne oraz pasmem Mogielicy w Beskidzie Wyspowym, o łącznej powierzchni ,89 ha. Na obszarze tym chronione są siedliska i gatunki pasm reglowych oraz naturalnych dolin rzecznych. Wartość przyrodnicza Masyw Gorców ma postać potężnego rozrogu, którego centrum stanowi kopuła Turbacza, a poszczególne grzbiety górskie rozdzielone głębokimi dolinami rozchodzą się promieniście we wszystkich kierunkach. Ta cecha ukształtowania czyni Gorce wyjątkowymi na tle pozostałych pasm beskidzkich. Również pod względem geologicznym są uważane za jeden z najciekawszych Dolina Łopusznej ujście Chłapkowego Potoku J. Loch Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

6 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Dolina Koniny J. Loch

7 Dolina Ochotnicy J. Loch obszarów w Beskidach. Leżą w obrębie płaszczowiny magurskiej największej płaszczowiny Karpat Zewnętrznych. Podłoże geologiczne stanowią utwory fliszowe, czyli rytmicznie ułożone warstwy piaskowców i łupków, rzadziej zlepieńców. W Gorcach stwierdzono najstarsze znane w płaszczowinie magurskiej utwory, pochodzące z okresu kredowego. Są to czarne lub zielone plamiste łupki oraz skrzemionkowane piaskowce. Urozmaicona rzeźba terenu, w wielu miejscach zaskakująca rozmaitością form jest efektem ruchów osuwiskowych oraz procesów erozji, wietrzenia i denudacji. Liczne rowy rozpadlinowe, rozległe rumowiska i wychodnie skalne ukryte w lesie tworzą miejsca o charakterze niedostępnych uroczysk. O szczególnych walorach krajobrazowych i przyrodniczych stanowi również bogata sieć cieków wodnych, naturalnych wypływów wód podziemnych, źródeł i młak. Górne Wychodnia skalna pod Wysznią M. Stefanik Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

8 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA odcinki dolin o stromych, zalesionych zboczach, głęboko ukryte między ramionami grzbietów górskich i niedostępne są istotnym elementem ostoi. Strome progi skalne w korytach potoków, tworzą niewielkie, lecz wyjątkowo piękne wodospady, często w formie wielostopniowych kaskad. Wzdłuż głównego grzbietu Gorców biegnie granica pomiędzy zlewniami dwóch rzek Raby i Dunajca. Najdłuższa gorczańska rzeka Kamienica (około 35 km), która ma swoje źródła pod szczytem Turbacza, jest najbardziej dziką i najlepiej zachowaną w całych Beskidach Zachodnich. Gorce to jedna z cenniejszych ostoi puszczy karpackiej, która rozciągała się niegdyś wzdłuż całych Karpat Zachodnich. O wyjątkowości obszaru decyduje naturalny, a w niektórych miejscach nawet pierwotny charakter szaty roślinnej. Lasy regla dolnego, gdzie głównym zespołem leśnym jest żyzna buczyna karpacka, wyróżniają się dużym udziałem starodrzewi. W wielu fragmentach mają charakter prawdziwie puszczańskich ostępów, gdzie pnie sędziwych buków i jodeł porastają epifityczne mchy i porosty, a na martwych powalonych kłodach rozwijają się liczne gatunki grzybów i mszaków. Wśród dolnoreglowych lasów wartościowy element stanowią również naturalne drzewostany jodłowo-świerkowe oraz żyzne lasy jodłowe. Głęboko w dolinach potoków spotyka się bagienną olszynę górską. Na stromych zboczach i urwiskach rozwijają się bujne ziołorośla z parzydłem leśnym, modrzykiem górskim i omiegiem górskim. W źródliskowych częściach potoków i na śródleśnych wysiękach wodnych tworzą się młaki ziołoroślowe. Najwyższe wzniesienia, powyżej 1100 m n.p.m porasta górnoreglowy bór świerkowy z wysokogórskimi roślinami w runie, jak wietlica alpejska i liczydło górskie. Kaskady na potoku Łopuszna J. Loch

9 Dolina Kamienicy J. Perzanowska Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

10 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA 10 Widok z Gorca Kamienickiego na dolinę Kamienicy P. Armatys Szczególnymi walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi wyróżniają się polany reglowe, porośnięte barwnymi łąkami. Powstały one w wyniku tradycyjnego użytkowania pasterskiego, trwającego kilkaset lat. Do najbogatszych zbiorowisk roślinnych na polanach należą młaki kozłkowo-turzycowe, łąki ostrożeniowe, kośne traworośla oraz łąki mietlicowe. Flora Gorców ma charakter zachodniokarpacki, jest reprezentowana przez endemity zachodniokarpackie, jak: urdzik karpacki i krokus spiski oraz subendemity karpackie, jak: żywiec gruczołowaty i żywokost sercowaty. W samym tylko GPN flora roślin naczyniowych liczy 850 gatunków, w tym 60 podlegających ścisłej ochronie, m.in.: kilkanaście gatunków storczyków, lilia złotogłów oraz zarzyczka górska znajdująca się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. Świat zwierząt w Gorcach to zespół gatunków powiązanych sprawnie funkcjonującą siecią zależności. Fauna kręgowców liczy 186 gatunków, a świat zwierząt bezkręgowych, jeszcze stosunkowo słabo zbadany, to ponad 1000 gatunków. O wysokim stopniu naturalności gorczańskich ekosystemów świadczy występowanie dużych ssaków drapieżnych: wilka i rysia oraz stosunkowo licznych populacji ssaków kopytnych jelenia, sarny i dzika. Na szczególną uwagę zasługuje bogata awifauna, reprezentowana przez gatunki tak rzadkie, jak głuszec, puchacz i orzeł przedni. Gorce jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk SOOS Ostoja Gorczańska Budowa geologiczna, ukształtowanie terenu, klimat oraz działalność człowieka miały zasadniczy wpływ na przyrodę tego obszaru. Charakteryzuje ją wzajemne przeplatanie się obszarów leśnych o charakterze naturalnym z polanami reglowymi pochodzenia antropogenicznego, służącymi dawniej do wypasu bydła i owiec oraz jako miejsca pozyskania paszy na zimę. Stwierdzono tu 17 siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej oraz 11 gatunków zwierząt figurujących w Załączniku II tejże Dyrektywy (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory). Dotychczas nie potwierdzono występowania na terenie Ostoi Gorczańskiej gatunków roślin z Załącznika I.

11 Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej występujące na obszarze Ostoi Gorczańskiej Siedliska nieleśne 3220 Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków *6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion płaty bogate florystycznie) 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylon alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) 6520 Górskie łąki mietlicowe i konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion) *7110 Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) 7120 Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska *7220 Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk 8220 Ściany skalne i urwiska krzemianowe ze zbiorowiskami Androsacjon vandelii 8310 Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Siedliska leśne 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion) *91D0 Bory i lasy bagienne (część Sphagno girgensohnii-piceetum) *91E0 Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albofragilis, Populetum albae, Alnetion glutinoso-incanae), olsy źródliskowe 9410 Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część zbiorowiska górskie) * gwiazdką oznaczono priorytetowe typy siedlisk Siedliska nieleśne Zanim człowiek zaznaczył swoje piętno w krajobrazie poprzez działalność gospodarczą, zapewniającą mu podstawy bytu, naturalne siedliska nieleśne zajmowały niewielkie powierzchnie. Były to kamieńce z roślinnością pionierską odnawiane wylewami górskich rzek i potoków, przypotokowe ziołorośla, śródleśne młaki na których drzewa były często powalane przez wiatr ze względu na mało stabilne podłoże, roślinność na większych ścianach skalnych wychodni piaskowcowych czy też fragmenty torfowisk. Siedliska te i do dziś występują w podobnych proporcjach w krajobrazie Gorców. Na kamieńcach większych rzek i potoków, takich jak Kamienica i Lepietnica wykształcają się płaty roślinności pionierskiej. Często kolejne stadium sukcesji tworzą ziołorośla z lepiężnikiem wyłysiałym. W wyższych położeniach, na stromych zboczach przy- Roślinność naskalna J. Loch 1111Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

12 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA 12 Nadpotokowe ziołorośla lepiężnikowe J. Loch

13 Ziołorośla z parzydłem leśnym M. Stefanik Młaka z mszarnikiem źródliskowym J. Loch Torfowisko wysokie na Turbaczu K. Chwistek legających do cieków wodnych występują ziołorośla z parzydłem leśnym i omiegiem górskim. W otoczeniu wysięków wodnych na zboczach występują siedliska torfowisk zasadowych w postaci młak, często bogate w gatunki mchów, roślin naczyniowych i fauny bezkręgowej. Na tych siedliskach rosną rzadkie gatunki roślin, takie jak: kruszczyk błotny, ozorka zielona, rosiczka okrągłolistna. Najczęściej są to niewielkie płaty siedliska o powierzchni od kilku do kilkunastu arów. Największa z nich jest zlokalizowana na polanie Kocórka i nosi nazwę Koce Młaki. W najwyższych partiach: na Magorzycy, Kiczorze i Turbaczu występują niewielkie płaty torfowisk wysokich i przejściowych. Godne uwagi jest również torfowisko przejściowe w przysiółku Lubomierza w Rzekach, na wyższej terasie Kamienickiego Potoku, gdzie pokłady torfu osiągają 4 m głębokości. Z większymi wychodniami skał piaskowcowych 1313Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

14 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Młaka kozłkowo-turzycowa na Polanie Jonkówki M. Stefanik Rosiczka okrągłolistna J. Loch 14 Wełnianka M. Stefanik Wierchy Zarębskie M. Stefanik

15 Ozorka zielona J. Loch Kruszczyk błotny storczyk siedlisk podmokłych M. Stefanik 1515Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

16 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Trawertyn w źródlisku wapiennym J. Loch występujących w rozproszeniu na całym terenie, związane są siedliska ścian skalnych i urwisk krzemianowych. Częste są tu paprocie z rodzaju zanokcica i paprotka. Z tymi miejscami związane są również jaskinie szczelinowe, które jeżeli stanowią obiekty nie udostępnione do zwiedzania, są chronione na mocy Dyrektywy Siedliskowej. Na terenie Ostoi Gorczańskiej odnotowano ich kilkadziesiąt. Największa z nich to Zbójecka Jama w zboczu Jaworzyny Kamienickiej. Na kilku stanowiskach w dolinie potoku Jamne na terenie Ochotnicy stwierdzono siedliska źródlisk wapiennych z wytrącającym się osadem wapiennym w postaci trawertynów. Największe powierzchnie zbiorowisk nieleśnych Ostoi Gorczańskiej zajmują łąki świeże mietlicowe użytkowane ekstensywnie. Ich powstanie należy wiązać z osadnictwem człowieka i potrzebą posiadania pastwisk dla bydła i owiec oraz miejsc pozyskania dla tych zwierząt paszy na okres zimowy. Z łąkami mietlicowymi związanych jest wiele cennych gatunków roślin i zwierząt. Na nich występują dwa endemity zachodniokarpackie: szafran spiski zwany krokusem oraz urdzik karpacki. Ze storczyków: gółka długoostrogowa, storczyca kulista, stoplamek szerokolistny i stoplamek Fuchsa, podkolan biały. Charakterystycznym gatunkiem łąk mietlicowych jest również chroniony mieczyk dachówkowaty. Ze względu na postępujący od kilkudziesięciu lat zanik gospodarki szałaśniczo-pasterskiej w Gorcach, siedliska świeżych łąk mietlicowych ulegają degradacji i są zastępowane przez postacie sukcesyjne zbiorowisk w kierunku ekosystemów leśnych. 16 Łąki świeże w dolinie Jamnego J. Loch Siedliskiem łąkowym o znaczeniu priorytetowym występującym na gorczańskich polanach jest murawa bliźniczkowa zwana

17 Szafran spiski zwany krokusem J. Loch Storczyca kulista M. Stefanik Urdzik karpacki J. Loch Łąki z ciemiężycą zieloną J. Loch 1717Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

18 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA 18 Mieczyk dachówkowaty M. Stefanik Podkolan biały storczyk łąk mietlicowych M. Stefanik

19 Kuklik górski J. Loch Prosienicznik jednogłówkowy M. Stefanik Gółek białawy J. Loch 1919Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA 19

20 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Buczyna karpacka dominujące siedlisko leśne w Ostoi Gorczańskiej J. Loch w gwarze psiarą. Wyróżnia się panowaniem sztywnej, kępiastej trawy bliźniczki psiej trawki. Na tym siedlisku występują takie rzadkie gatunki roślin, jak: gółek białawy, pięciornik złoty, kuklik górski, prosienicznik jednogłówkowy. 20 Pień starego buka J. Loch Siedliska leśne Dzięki surowym warunkom klimatycznym związanym z wyniesieniem terenu nad poziom morza oraz rzeźbie terenu, cechującej się głęboko wciętymi dolinami, stromymi zboczami, użytkowanie rolnicze tych terenów nie mogło być realizowane na większą skalę. W przeważającej części obszar zachował swój leśny charakter. Znaczna część terenów leśnych była użytkowana w ograniczonym zakresie. Z tych względów siedliska leśne nie zostały

21 Kwaśna buczyna krzywulcowa na Bukowinie Miejskiej nad Nowym Targiem J. Loch 2121Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA 21

22 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy w dolinie Łopusznej J. Loch zniekształcone, a drzewostany sztucznego pochodzenia, o składzie gatunkowym drzewostanu niedostosowanym do siedliska stanowią niewielki procent. 22 Potok Kamienica otoczony borem jodłowo-świerkowym J. Loch Na terenie Ostoi Gorczańskiej dominują siedliska żyznej buczyny karpackiej i górskich borów świerkowych. Przewaga siedlisk buczynowych zaznacza się w przedziale wysokości od ok. 800 do 1100 m. n.p.m. Wykształca się głównie na glebach brunatnych. Wczesną wiosną w żyznych i wilgotnych płatach buczyn, na dnie lasu zakwita łanowo żywiec gruczołowaty. W miejscach źródliskowych, często w strefach przejściowych do świerczyny górnoreglowej, wykształcają się łany z panującym czosnkiem niedźwiedzim. Buczyny na obszarze Gorczańskiego Parku Narodowego należą do najlepiej zachowanych w Beskidach Zachodnich. W niewielkich

23 Widok na południowe zbocza Turbacza. Buczyna sięga tu do 1200 m n.p.m. Na pierwszym planie pełnik europejski J. Loch 2323Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA 23

24 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA fragmentach na silnie wymywanych glebach grzbietów górskich występuje siedlisko kwaśnej buczyny z kosmatką gajową i borówką czarną w runie. Najwyższe partie grzbietów i szczytów górskich powyżej 1100 m n.p.m. zajmuje siedlisko świerczyny górnoreglowej, a w położeniach poniżej 800 m n.p.m. zaznacza się dominacja dolnoreglowych borów jodłowo-świerkowych. Wzdłuż większych cieków wodnych wykształciły się wąskie pasy lasów łęgowych z panującą olszą szarą. Siedlisko to pozostaje pod silnym wpływem gwałtownych wezbrań niszczących niekiedy duże płaty z drzewostanem i, dzięki temu, uruchamiających na nowo proces spontanicznego odradzania się tego siedliska. Do najrzadszych siedlisk leśnych na terenie Ostoi Gorczańskiej należy zaliczyć torfowiskową świerczynę górską, stwierdzoną w grzbietowych partiach Magorzycy. 24 Bór wysokogórski J. Loch Lasek jarzębinowy J. Loch

25 Gatunki zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej występujące na obszarze Ostoi Gorczańskiej Bezkręgowce Chrząszcze biegacz urozmaicony Carabus variolosus Ważki zalotka większa Leucorrhinia pectoralis Kręgowce Płazy kumak górski Bombina variegata traszka grzebieniasta Triturus cristatus traszka karpacka Triturus montandoni Ssaki *niedźwiedź brunatny Ursus arctos *wilk Canis lupus ryś Lynx lynx wydra Lutra Lutra nocek duży Myotis myotis podkowiec mały Rhinolophus hipposideros * gwiazdką oznaczono gatunki priorytetowe Na terenie Ostoi Gorczańskiej trudno dostępne obszary puszczy karpackiej są wykorzystywane przez duże ssaki drapieżne wilka i niedźwiedzia gatunki priorytetowe dla Europy oraz rysia. Niedźwiedź, począwszy od drugiej połowy lat 80. ubiegłego wieku pojawia się w Gorcach prawie każdego roku. Przeważnie są to młode osobniki, które wędrują w poszukiwaniu nowych siedlisk. Wilk S. Śnieżko Traszka karpacka G. Połczyńska 2525Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

26 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA 26 Świerczyna górnoreglowa J. Loch

27 W gorczańskich matecznikach znajdują schronienie i obfitość pożywienia w postaci bukwi, malin i borówek. Gawrę stwierdzono zimą 1992/1993 roku w dolinie Łopusznej. Prawdopodobnie niedźwiedź zimował w Gorcach również w okresie 2005/ Obszar Ostoi Gorczańskiej jest regularnie wykorzystywany przez wilki, przy czym trudno jednoznacznie stwierdzić czy są to 2 watahy, czy tylko jedna. Łączna szacowana liczba tych zwierząt waha się i przeważnie jest to około 5 osobników. Gorczańskie populacje zwierząt kopytnych zapewniają drapieżnikom dostatek pożywienia. Głównymi ofiarami wilków są łanie i cielęta jeleni oraz młode dziki. Często stosowaną strategią łowiecką jest zapędzanie ofiary w zasadzkę, którą może być dolina potoku lub stromy stok. Dogodne warunki dla wyprowadzenia młodych wilki znajdują wśród wiatrołomów i gęstych młodników na obszarze ochrony ścisłej GPN. Ryś to gatunek bardzo rzadki w skali kraju. Ocenia się, że na terenie Ostoi Gorczańskiej bytuje 3 5 osobników. Obserwuje się samice prowadzące młode. Ryś zajmuje niedostępne obszary ze starodrzewami i wychodniami skalnymi. W czasie wędrówki często korzysta z dróg stokowych, a nawet szlaków turystycznych. Dlatego, w okresie zalegania pokrywy śnieżnej można zauważyć tropy tego zwierzęcia. Główne pożywienie rysia w Gorcach stanowi sarna, rzadziej cielęta jeleni. Wydra zasiedla doliny większych potoków, w których znajduje kryjówki wśród korzeni i powalonych do potoku drzew. Coroczne obserwacje wskazują na obecność kilku osobników. W poszukiwaniu nowych żerowisk podejmuje dalekie wędrówki, pokonując nawet wysokie grzbiety górskie. 2727Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

28 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA 28 Wśród 8 gatunków nietoperzy występujących w Gorcach stwierdzono 2, których siedliska są chronione na obszarach Natura Nocek duży, największy przedstawiciel rodziny mroczkowatych w Polsce, żeruje głównie w lasach, zarówno w buczynach jak i górnoreglowych świerczynach, rzadziej na terenach otwartych. Ważnym składnikiem jego pożywienia są duże chrząszcze z rodziny biegaczowatych, które chwyta na ziemi. Drugi gatunek to podkowiec mały, który występuje wyłącznie na południu kraju. Żeruje w lasach bukowych oraz wśród roślinności nadbrzeżnej nad potokami górskimi. Wśród płazów występujących w Ostoi Gorczańskiej 3 gatunki są wymienione w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Kumak górski jest często spotykany. Można go zauważyć w okresie godowym od maja do sierpnia, kiedy zasiedla małe nasłonecznione zbiorniki wody stojącej: oczka wodne, stawki osuwiskowe oraz kałuże i koleiny na drogach leśnych i szlakach turystycznych. Po okresie godowym powraca na ląd, wędruje na duże odległości do miejsc zimowania, jakimi są wilgotne łąki z młakami, czy stertami kamieni. Traszka karpacka, endemit karpacki, zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ jej populacja w Gorcach należy do najliczniejszych w Polsce, a gatunek figuruje w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Podobnie jak inne traszki, w okresie od wiosny do późnego lata przebywa w różnego typu zbiornikach wód stojących. Najczęściej są to stawki osuwiskowe i mniejsze oczka wodne oraz przydrożne rowy. Po wyjściu na ląd prowadzi skryty tryb życia, ukrywając się w butwiejących kłodach. Traszka grzebieniasta, największa z krajowych traszek i najsilniej związana ze środowiskiem wodnym, jest znacznie rzadziej spotykana w Gorczańskiej Ostoi. Stwierdzona m.in. w Pucołowskim Stawku. Zagrożeniem dla Sóweczka J. Loch płazów jest przede wszystkim zanikanie miejsc rozrodu, związane z szybkim wysychaniem okresowych zbiorników wodnych i zarastaniem oczek wodnych. W ramach czynnej ochrony tych zwierząt tworzy się lub pogłębia istniejące małe zbiorniki wodne w sąsiedztwie dróg stokowych lub szlaków. Można je zobaczyć m.in.: w dolinie Kamienicy, Olszowego Potoku, w dolinie potoku Turbacz. Spośród zwierząt bezkręgowych, których siedliska są chronione na obszarach Natura 2000, w Ostoi Gorczańskiej stwierdzono dotychczas dwa gatunki. Biegacz urozmaicony, duży czarny chrząszcz z rodziny biegaczowatych jest stosunkowo łatwy do rozpoznania. Jego charakterystyczna cecha to wyraźne urzeźbienie całej powierzchni pokryw, w postaci guzków i dołków. Zamieszkuje wilgotne siedliska: młaki, otoczenie oczek wodnych

29 i zarośla na brzegach potoków. Dorosłe biegacze polują na brzegach zbiorników, pod kamieniami i w wodzie. Ich larwy żerują i przepoczwarczają się również w pobliżu wody, w glebie lub próchniejącym drewnie.. Zalotka większa, przedstawiciel rodziny ważkowatych, w skali kraju dość pospolita, w górach jest rzadko spotykana. Jest to gatunek związany z torfowiskami przejściowymi. W Gorcach występuje w pobliżu młaki i wysięków wody z roślinnością torfowiskową. Obserwowana m.in. w dolinie Kamienicy, Olszowego Potoku oraz przy Pucołowskim Stawku. Gorce jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków OSOP Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Gorce (PLB120001) leży w granicach kompleksu głównego Gorczańskiego Parku Narodowego. Wśród ponad 100 gatunków ptaków (ponad 30% awifauny Polski) występujących w obszarze, co najmniej 19 gatunków to ptaki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Gatunki ptaków waloryzujące Gorce jako OSOP trzmielojad Pernis apivorus orzeł przedni Aquila chrysaetos orlik krzykliwy Aquila pomarina jarząbek Bonasia bonasia głuszec Tetrao urogallus cietrzew Tetrao tetrix puchacz Bubo bubo sóweczka Glaucidium passerinum puszczyk uralski Strix uralensis włochatka Aegolius funereus dzięcioł zielonosiwy Picus canus dzięcioł czarny Dryocopus martius dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus muchołówka mała Ficedula parva muchołówka białoszyja Ficedula albicollis derkacz Crex crex gąsiorek Lanius collurio Większość wymienionych gatunków to ptaki ściśle związane z naturalnymi lasami o dużym zróżnicowaniu gatunkowym i wiekowym drzewostanu, szczególnie ze starodrzewami. Puszcza karpacka na terenie ostoi Gorce zapewnia tym ptakom warunki bytowania. Na szczególną uwagę zasługują rzadkie i ważne dla Europy gatunki sów i dzięciołów. Największa i najrzadsza sowa europejska puchacz występuje na obszarze Gorce w liczbie 2 3 par. Jest to gatunek osiadły, wymagający rozległego i zróżnicowanego siedliska. Para ptaków zajmuje bardzo duże terytorium, na którym gniazduje i żeruje. W Gorcach są to miejsca, gdzie prześwietlone starodrzewy na stromych zboczach, urozmaicone wychodniami skalnymi i wykrotami, sąsiadują z terenami otwartymi. Puszczyk uralski, dla którego Karpaty są głównym areałem występowania, zasiedla gorczańskie buczyny w liczbie ok par. Najchętniej zajmuje stare drzewostany ze słabo rozwiniętym podszytem w sąsiedztwie wiatrołomów i polan. Sóweczka najmniejsza wśród europejskich sów to gatunek, który w Polsce nie jest zbyt liczny. W Ostoi Gorce żyje ok par. Zasiedla głównie górnoreglowe świerczyny oraz bory jodłowo-świerkowe z bujnym podrostem oraz uschniętymi dziuplastymi drzewami. W okresie lęgowym chętnie zajmuje dziuple dzięcioła dużego. Obok sóweczki 2929Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

30 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA należy wymienić włochatkę, małą sowę, bardzo rzadką w Polsce. Jej liczebność w Ostoi Gorce szacuje się na 8 15 par. Jest gatunkiem borealno-górskim, zamieszkuje drzewostany z dużym udziałem świerka i jodły, zwłaszcza w sąsiedztwie wiatrołomów i dolin potoków. Preferuje dziuple po dzięciole czarnym. Na obszarze Gorce, gdzie znaczna część drzewostanów podlega ochronie ścisłej w granicach GPN, znajdują się siedliska dzięciołów. Dzięcioł trójpalczasty to najrzadszy w Polsce gatunek dzięcioła, narażony na wyginięcie. W ostoi żyje ok par. Jest związany ze świerczynami w późnych stadiach sukcesji, z dużą ilością martwych i obumierających świerków. Jego główne pożywienie to larwy kornika drukarza. Dzięcioł białogrzbiety, również bardzo nieliczny w Polsce, występuje w ostoi w liczbie ok par. Zasiedla dojrzałe lasy mieszane regla dolnego. Jego egzystencja jest ściśle uzależniona od obecności martwego, butwiejącego drewna drzew liściastych, w których gniazduje i poszukuje larw owadów. Dzięcioł czarny, największy wśród dzięciołów, jest stosunkowo często obserwowany w różnego typu starszych drzewostanach. Szacunkowa liczba ptaków to ok par. Pozostawia liczne ślady żerowania duże podłużne otwory w martwych drzewach, które wykuwa poszukując larw chrząszczy kózkowatych i mrówek z rodzaju gmachówka. Dzięcioł zielonosiwy jest notowany dość rzadko. Na obszarze Gorce żyje zaledwie kilka par. Związany z grądami, łęgami i buczynami, w których znajduje martwe lub zamierające drzewa. 30 Dzięcioły trójpalczaste R i M. Kosińscy Ze starodrzewami w dolnoreglowych buczynach związana jest muchołówka mała. Ten maleńki ptak poszukuje siedlisk obfitujących w stare próchniejące drzewa, w których znajduje miejsca na

31 gniazdo półdziuple lub pęknięcia grubej kory. Jest obserwowana m.in. w dawnym rezerwacie Orkana w dolinie potoku Turbacz. W ostatnim czasie kilkakrotnie stwierdzono również muchołówkę białoszyją. Na obszarze Gorce występuje głuszec, jeden z najbardziej zagrożonych wyginięciem gatunków w Polsce. Niewielka populacja, której liczebność jest szacowana na ok osobników, wydaje się stabilna. Od kilku lat częściej widuje się ślady bytowania tych ptaków, zwłaszcza tropy i odchody. Kilkakrotnie obserwowano tokowiska, stwierdzono gniazdowanie oraz samice z młodymi. Ptaki zasiedlają górnoreglowe bory świerkowe, w których wybierają fragmenty starszych drzewostanów z urozmaiconym podszytem i runem. Często korzystają też z polan, zarastających w drodze naturalnej sukcesji. Obszar Gorce został objęty programem Ochrona głuszca i cietrzewia oraz ich biotopów w Karpatach Zachodnich, w ramach którego prowadzony jest monitoring populacji. Cietrzew, drugi z rzadkich gatunków kuraków był widywany w Gorcach jeszcze na początku lat 90. ubiegłego wieku. W ostatnim dziesięcioleciu obserwowany jest tylko sporadycznie. Najliczniejszym przedstawicielem kuraków jest jarząbek. W ostoi żyje kilkadziesiąt osobników. Ptak ten zamieszkuje lasy iglaste i mieszane o bogatym runie i podszycie. Często przebywa w pobliżu szlaków i dróg leśnych, dzięki czemu można go stosunkowo łatwo spotkać, zwłaszcza gdy spłoszony podrywa się z głośnym furkotem. Ostoja Gorce zapewnia warunki bytowania dla dużych ptaków drapieżnych, wymagających rozległych obszarów, gdzie naturalne kompleksy leśne sąsiadują z urozmaiconymi terenami otwar- Jarząbek P. Armatys tymi. Dla tych, które mają największe wymagania przestrzenne, Ostoja stanowi część ich areałów. Niedostępne starodrzewy dają ptakom możliwość gniazdowania, a sąsiednie tereny otwarte, jak łąki, pastwiska i nieużytki zapewniają bazę pokarmową. W ostatnich latach coraz częściej widywany jest orzeł przedni, zarówno ptaki dorosłe, jak i osobniki młodociane. Obserwowano również loty tokowe i kopulację, co pozwala uznać, że ptaki gniazdują w granicach ostoi lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Gatunkiem prawdopodobnie lęgowym w Gorcach jest również orlik krzykliwy najmniejszy spośród orłów występujących w Polsce, który potrzebuje rozległych obszarów o zróżnicowanej strukturze. Gniazduje w starych drzewostanach, a poluje na terenach otwartych, gdzie chętnie korzysta z punktów obserwacyjnych, jakimi są pojedyncze drzewa lub stogi siana. W obszarze ochrony 3131Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

32 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Gąsiorek P. Armatys Gorce przebywa również 2 5 par trzmielojadów. Jest to kolejny, nieliczny w Polsce ptak drapieżny, któremu gorczańska puszcza urozmaicona polanami zapewnia odpowiednie siedlisko. 32 Głuszec J. Loch Bocian czarny, mimo że w ostatnich latach jest częściej widywany, nadal pozostaje gatunkiem nielicznym w całej Polsce. W ostoi Gorce żyją 2 3 pary. Zasiedla doliny potoków sąsiadujące z rozległymi naturalnymi lasami. Gniazdo buduje na starym drzewie w niedostępnych drzewostanach. W latach 90. obserwowano parę, która przez blisko 10 lat gniazdowała na starym buku w dolinie Chłapkowego Potoku. Żeruje w płytkich wodach potoków, w oczkach i zastoiskach wodnych w obrębie koryta rzecznego. Żywi się drobnymi rybami, płazami i bezkręgowcami. Jest widywany w dolinie Kamienicy i Łopusznej. Obserwowano nawet jego wizyty w base-

33 Bocian czarny P. Armatys nach hodowlanych ośrodka zarybieniowego w Łopusznej. Doliny rzeczne to również siedlisko zimorodka, którego można zobaczyć głównie w środkowych i dolnych odcinkach gorczańskich rzek. Derkacz, zagrożony w skali europejskiej, ze względu na bardzo skryty tryb życia jest stwierdzany najczęściej tylko na podstawie głosu samców zajmujących terytoria lęgowe. To ptak terenów otwartych, żeruje i gniazduje pod osłoną wysokich traw. W ostoi Gorce bytuje na łąkach w dolinach potoków oraz na grzbietowych polanach, nawet położonych 1200 m n.p.m. Polany urozmaicone kępami drzew i krzewów, zarówno w dolinach, jak i te wyżej usytuowane są siedliskiem gąsiorka. Na kolczastych krzewach tarniny można zauważyć jego spiżarnie, w postaci nabitych na kolce owadów. Zimorodek P. Armatys Zasady ochrony Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Ostoja Gorczańska obejmuje swym zasięgiem grunty Lasów Państwowych, właścicieli prywatnych i Gorczańskiego Parku Narodowego. Osiągnięcie celu obszaru Natura 2000, tj. zachowanie powierzchni siedlisk przyrodniczych oraz zagrożonych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt będzie wymagało odmiennego podejścia jednostek zarządzających tymi obszarami ostoi i wzajemnej współpracy. Siedliskami najbardziej narażonymi na degradację oraz zmniejszenie powierzchni są siedliska polan reglowych: łąki świeże mietlicowe i murawy bliźniczkowe. Są one zbiorowiskami pochodzenia antropogenicznego, dlatego nie użytkowane kośnie czy 3333Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

34 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Stary szałas ginący element krajobrazu kulturowego M. Stefanik Wypas owiec na hali J. Loch 34 też pastersko z czasem ulegają sukcesji wtórnej w kierunku ekosystemu leśnego. Mniejsze tendencje do zarastania mają młaki. Konieczne jest więc kontynuowanie gospodarki szałaśniczo-pasterskiej, a tam, gdzie nie jest to możliwe koszenie i odkrzaczanie polan. Właścicieli gruntów prywatnych należy informować o potrzebie ochrony siedlisk i możliwościach korzystania z wszelkiego rodzaju środków pomocowych. W przypadku młak i torfowisk należy zwracać uwagę na poziom wody i nie dopuszczać do jego obniżenia, a jeżeli jest to możliwe, podjąć próby poprawy stosunków wodnych. Młaki i torfowiska należy również chronić przed rozjeżdżaniem ciągnikami i quadami. Takie siedliska jak jaskinie nie udostępnione do zwiedzania wymagają kontroli i zapobieganiu przed niepożądaną penetracją. Ma to znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do jaskiń zasiedlonych przez nietoperze. W razie potrzeby należy zainstalować tablice informacyjne. W celu doboru odpowiednich metod ochrony czynnej siedlisk polan reglowych, konieczne jest kontynuowanie monitoringu przyrodniczego. Siedliska leśne są w mniejszym stopniu narażone na degradację niż siedliska polan reglowych. Na obszarze parku narodowego najwłaściwszą ochroną dla tych siedlisk jest ochrona ścisła. W lasach prywatnych i nadleśnictwach państwowych należy unikać zrębów zupełnych, stosować materiał sadzeniowy zgodny z siedliskiem, rodzimego pochodzenia z zachowaniem stref wysokościowych, przestrzegać pozostawiania pewnych ilości martwego, stojącego i leżącego drewna. Drzewostany o składzie gatunkowym nie dostosowanym do siedliska należy przebudować.

35 Szałasy na łąkach w dolinie Ochotnicy J. Loch Duże drapieżniki wilk i ryś posiadają na terenie Ostoi Gorczańskiej wystarczająco zasobną bazę pokarmową, głównie w postaci licznych populacji jelenia i sarny. Szkody w zwierzętach domowych są odnotowywane sporadycznie. Dla uzyskania optymalnego w tych siedliskach zagęszczenia, drapieżniki te potrzebują spokoju w rewirach łowieckich i miejscach rozrodu. Takie warunki zapewniają przede wszystkim obszary ochrony ścisłej Gorczańskiego Parku Narodowego. Ważne dla tych zwierząt oraz dla niedźwiedzia, który do tej pory był częściej gatunkiem przechodnim, jest ochrona korytarzy migracyjnych. Powinna ona polegać przede wszystkim na zapobieganiu odlesieniom i zabudowie tych obszarów. Kluczową rolę wśród korytarzy odgrywa Pasmo Lubania łączące kompleksy leśne Pienin i Gorców. Obserwacje wskazują, że ten rozległy masyw może być nie tylko korytarzem migracyjnym, ale również stałym rewirem watahy wilczej penetrującej Kudłoński baca najwyższa gorczańska wychodnia skalna w formie maczugi J. Loch Pieniny i Gorce. Ważnym czynnikiem, ciągle ograniczającym populacje rysia i wilka jest kłusownictwo. Ochrona wydry powinna polegać głównie na zachowaniu obfitujących w pstrągi górskich potoków, stanowiących jej główne siedlisko. Traszka karpacka i kumak górski występują dość często na terenie ostoi. Dla ich ochrony ważne jest utrzymywanie niewielkich zbiorników wodnych jako miejsc lęgowych. Traszka grzebieniasta była stwierdzona zaledwie w kilku miejscach. Jednym z nich jest Pucołowski Stawek nad doliną Łopusznej. Ze względu na silny proces zarastania zbiornika, dla utrzymania jego funkcji siedliska dla traszki, konieczne będzie usunięcie części najbardziej przeszkadzających pędów roślin. Ochrona ptaków polega głównie na ochronie miejsc żerowania i gnieżdżenia. Dla dziuplaków (dzięcioły i sowy) ważne jest pozostawianie zarówno żywych, jak i martwych drzew stanowiących 3535Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

36 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA potencjalne miejsca lęgowe. W przypadku puszczyka uralskiego drzewa powinny duże wymiary, zapewniające odpowiednią wielkość otworu wlotowego bocznego (średnica ok.30 cm) lub kominowego (od góry). Dla dzięcioła trójpalczastego, żywiącego się przede wszystkim larwami kornika drukarza, ważne jest występowanie drzew zasiedlonych przez te owady w całym roku. Skrupulatne usuwanie wszystkich drzew zasiedlonych przez korniki może stanowić poważne ograniczenie występowania dla tego gatunku. Zagrożeniem dla głuszca jest penetracja ostoi, szczególnie w okresie toków i wysiadywania jaj. Szczególnie niebezpieczne dla tego gatunku, nasilające się w ostatnich latach, są nielegalne wjazdy na obszary chronione pojazdami typu quady i skutery śnieżne. Dla dużych ptaków drapieżnych ważna jest ochrona zasiedlonych gniazd. Problemy mogą dotyczyć gniazd położonych na obszarach lasów prywatnych, gdyż właściciele nie zawsze mają informację o występowaniu gniazd. Nie ma też dobrych uregulowań prawnych zapewniających właścicielom rekompensaty za pomijanie przy ścince drzew z gniazdami. Za obszary Natura 2000 odpowiedzialna jest Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Zakres obowiązków zarządzającego obejmuje m.in.: zamówienie opracowania zadań ochronnych lub planu ochrony i nadzorowanie ich wykonania, a ponadto inicjowanie działań edukacyjnych i propagatorskich oraz ścisła współpraca z samorządami lokalnymi i władającymi terenem. 36 Malowniczy wschód słońca nad Gorcami J. Loch

37 3737Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA

38 Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA 38 Obszary NATURA 2000 w Karpatach Obszary ptasie PLC Bieszczady PLC Tatry PLB Babia Góra PLB Beskid Niski PLB Gorce PLB Góry Słonne PLB Pasmo Policy PLB Pieniny PLB Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Obszary siedliskowe PLC Bieszczady PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Bednarka PLH Beskid Mały PLH Beskid Śląski PLH Beskid Żywiecki PLH Cerkiew w Łosiu koło Ropy PLH Czarna Orawa PLH Dolina Białki PLH Góry Słonne PLH Grota Zbójnicka na Łopieniu PLH Jasiołka PLH Kostrza PLH Kościół w Górkach Wielkich PLH Kościół w Radziechowach PLH Krynica PLH Luboń Wielki PLH Łabowa PLH Łysa Góra PLH Małe Pieniny PLH Na Policy PLH Nawojowa PLH Opactwo Cystersów w Szczyrzycu PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Jaśliska PLH Ostoja Magurska PLH Ostoja Popradzka PLH Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca PLH Pieniny PLH Podkowce w Szczawnicy PLH Polana Biały Potok PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Trzciana

39 O PROJEKCIE Projekt Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Strategie zarządzania Europejski program Natura 2000 ma na celu utworzenie spójnej sieci obszarów ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków szczególnie zagrożonych w skali Europy. Na terenie polskich Karpat zaprojektowano ponad 30 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk i Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków. Tworzenie sieci Natura 2000 spotyka się z licznymi problemami organizacyjnymi, dezinformacją i oporem społecznym. Stąd pomysł, aby wspólnie z instytucjami zarządzającymi, ekspertami i stronami zainteresowanymi zebrać informacje istotne dla planowania przestrzennego na obszarach sieci. Na ich podstawie dla każdego z obszarów zostanie uzgodniona strategia zarządzania, która zawierać będzie między innymi: dane o zasobach przyrodniczych i kulturowych oraz uwarunkowaniach socjo-ekonomicznych; wskazania do niezbędnych działań ochronnych; opis konfliktów i propozycje ich rozwiązania. System informacji Materiały te zostaną wykorzystane w planach zadań ochronnych lub w planach ochrony obszarów Natura 2000, a także pomogą w podejmowaniu decyzji dotyczących zagospodarowania przestrzennego. Istotny jest również powszechny dostęp do informacji o siedliskach przyrodniczych i gatunkach, które chronimy w sieci Natura Dlatego w ramach projektu powstanie system informacyjny udostępniony na stronie internetowej. Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach (PL1080) realizowany jest na terenie polskich Karpat, położonych w trzech województwach: małopolskim, podkarpackim i śląskim. Wdrażany będzie w latach Aktywna ochrona Skuteczna ochrona przyrody to nie tylko obejmowanie ochroną prawną kolejnych obszarów, ale przede wszystkim przemyślane i właściwie zaplanowane działania ochronne, m.in. zabiegi aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Dla efektywnej ochrony kluczowe są również akceptacja i zaangażowanie lokalnych społeczności, a także wiedza na temat wartości chronionych zasobów przyrodniczych. Projekt Natura 2000 w Karpatach obejmuje wprowadzenie pilotażowych działań na rzecz czynnej ochrony szczególnie cennych siedlisk przyrodniczych, m.in. górskich polan, torfowisk, młak oraz terenów leśnych. Podjęte zostaną także prace, których celem jest zapobieganie szkodom wywoływanym przez chronione gatunki drapieżników. Edukacja W ramach projektu Natura 2000 w Karpatach zaplanowano szereg działań edukacyjnych. Przygotowane zostaną programy edukacyjne, skierowane m.in. do uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, których celem będzie upowszechnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat, a także konkursy, wystawy i wydawnictwa. Projekt Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowany jest w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia). Projekt współfinansowany przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie i Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Wydano z pomocą finansową: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Tekst: Jan Loch, Mariola Stefanik Redakcja: Monika Grzegorczyk Projekt serii, skład i łamanie: Larus Studio Witold Ziaja Projekt okładki: Edward Bobeł Wydrukowano na papierze ekologicznym. Kraków 2009 Strona projektu: Natura 2000 w Karpatach GORCE i OSTOJA GORCZAŃSKA Obszary NATURA 2000 w Karpatach

40