Strategia zarządzania dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej

Transkrypt

1 Strategia zarządzania dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej Projekt PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków

2 Opracowanie strategii: Krzysztof Piksa kontakt: Strategia zarządzania dla enklawy Natura 2000 Cerkiew w Łosiu i Kunkowej została opracowana w ramach projektu PL0108 Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowanego w latach Więcej informacji o projekcie: Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 2

3 Spis treści Projekt Natura 2000 w Karpatach... 4 Strategie zarządzania załoŝenia ogólne... 6 Opis obszaru... 7 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru... 7 Przedmioty ochrony obszaru Natura Cele ochrony obszaru Natura Istniejące formy ochrony... 8 Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego... 8 Użytkowanie terenu... 8 Strategia ochrony gatunków zwierząt... 9 Zestawienie gatunków zwierząt... 9 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt... 9 Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Zakres monitoringu gatunków zwierząt* Braki danych Waloryzacja obszaru Natura Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Istniejące plany zarządzania dla obszaru Analiza moŝliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura Wyniki konsultacji społecznych Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 3

4 Projekt Natura 2000 w Karpatach Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Regionalny Konserwator Przyrody w Krakowie i Regionalny Konserwator Przyrody w Rzeszowie (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony Program ochrony dużych drapieżników Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja Programy edukacyjne Promocja projektu Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 4

5 publicznej poprzez stronę internetową poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru Nazwa obszaru woj. małopolskie PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Czarna Orawa PLH Kostrza PLH Pieniny PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Popradzka PLH Dolina Białki PLH Małe Pieniny PLH Luboń Wielki PLH Uroczysko Łopień PLH Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) PLH Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie PLC Bieszczady PLH Jasionka PLH Góry Słonne PLH Ostoja Jaśliska woj. śląskie PLH Beskid Mały PLH Beskid Żywiecki PLH Beskid Śląski PLH Kościół w Radziechowach PLH Kościół w Górkach Wielkich Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 5

6 Strategie zarządzania założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186) Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu Natura 2000 w Karpatach sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura Dla Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 6

7 każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Enklawa Cerkiew w Łosiu i Kunkowej pierwotnie istniała jako odrębny obszar Natura 2000, obecnie została włączona w granice większego obszaru Natura 2000 Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH Enklawa zlokalizowana jest w województwie małopolskim, na terenie gminy Ropa. Powierzchnia enklawy wynosi ok ha. Obszar leży w Beskidzie Niskim, obejmuje Cerkiew p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Łosiu i Cerkiew p.w. św. Apostoła Łukasza w Kunkowej schronienia kolonii rozrodczych oraz obszar żerowiskowy, na który składają się głównie lasy porastające sąsiednie wzgórza: Kiczery-Żdżaru, Ubocza, Czerteżyka i Łyśca. Pod względem biogeograficznym obszar zaliczany jest do regionu alpejskiego. Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 Na strychach cerkwi mieszczą się kolonie rozrodcze nietoperzy. Tereny leśne oraz zadrzewienia w obrębie miejscowości i wzdłuż brzegów rzeki Ropy oraz sąsiednich wzgórz są miejscem żerowania nietoperzy. Podstawowym przedmiotem ochrony są nietoperze. W obrębie enklawy zidentyfikowano 2 gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: 1303 podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (stan ochrony FV), 1321 nocek orzęsiony Myotis emarginatus (stan ochrony XX), Kolonie rozrodcze podkowca małego, ulokowane na strychach świątyń, liczą obecnie w sumie ok dorosłych osobników. Liczebność kolonii nocka orzęsionego nie przekracza kilku osobników. Ponadto w obrębie enklawy występują: Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-fagenion, Galio odorati-fagenion), Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae). Cele ochrony obszaru Natura 2000 Podstawowym celem ochrony jest zapewnienie optymalnych warunków bytowania dla kolonii rozrodczych nietoperzy formowanych na strychach cerkwi w Łosiu i Kunkowej. Istotnym celem jest także ochrona terenów leśnych enklawy będących miejscem żerowania nietoperzy, a także zadrzewień i oraz linearnych elementów Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 7

8 krajobrazu (szpalerów, alei drzew i krzewów) wykorzystywanych przez nietoperze jako szlaki przelotu i miejsca żerowania. Istniejące formy ochrony Świątynie wpisane są do Państwowego Rejestru Zabytków. Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu ( ,0 ha; 1997). Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH (2 789 ha). Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Beskid Niski PLB ( ha). Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Enklawa Cerkiew w Łosiu i Kunkowej obejmuje część miejscowości Łosie i Kunkowa oraz sąsiadujące z tymi miejscowościami wzgórza. Zbocza wzgórz porastają zwarte kompleksy leśne (las górski). Są to lasy wielofunkcyjne, pełnią funkcję wodochronną, glebochronną, część z nich to lasy uzdrowiskowo-klimatyczne. Dolne partie zboczy i dna dolin pokrywają użytki rolne, w przewadze łąki i pastwiska. Dolinami biegną drogi, wzdłuż których umiejscowiona jest zabudowa wsi Łosie i Kunkowa. Przez enklawę przepływa rzeka Ropa, która wpływa do zbiornika zaporowego Klimkówka. Zbiornik ten od południa sąsiaduje z obszarem. Użytkowanie terenu Świątynie są własnością lokalnych parafii. Większość powierzchni miejscowości i okolicznych łąk, pastwisk i pól uprawnych jest własnością prywatną. Lasy, należą w większości do Skarbu Państwa, pozostając w zarządzie Nadleśnictwa Łosie, niewielki fragment lasów należy do osób prywatnych. Uwarunkowania socjoekonomiczne Ostoja znajduje się w obszarze bezpośredniego zainteresowania społeczności lokalnej. W związku z powyższym, mogą się pojawić konflikty wynikających z funkcjonowania enklawy. Jej istnienie natomiast nie powinno spowodować istotnych utrudnień dla Nadleśnictwa Łosie. Wszelkie plany związane z ochroną obszaru jak i działania ochronne, powinny być prowadzone w bezpośredniej współpracy z Nadleśnictwem Łosie oraz przedstawicielami społeczności lokalnych i jednostek samorządu terytorialnego. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 8

9 Strategia ochrony gatunków zwierząt Zestawienie gatunków zwierząt W granicach obszaru stwierdzono obecność podkowca małego Rhinolophus hipposideros (1303) i nocka orzęsionego Myotis emarginatus (1321) Tab. 1. Lista gatunków zwierząt z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w enklawie Cerkiew w Łosiu i Kunkowej. Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Powierzchnia siedlisk gatunku (ha) Liczebność populacji Podkowiec mały Rhinopophus hipposideros Strychy cerkwi Nocek orzęsiony Myotis emarginatus Strych cerkwi w Łosiu 2-4 SUMA Ok. 100 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt 1303 Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros Podkowiec mały jest małym nietoperzem jednym z dwóch reprezentantów rodziny podkowcowatych w Polsce. Jest gatunkiem ciepłolubnym, osiadłym. Wiosną (IV, V) ciężarne samice gromadzą się w większych grupach tworząc tzw. kolonie rozrodcze. Miejscami formowania kolonii rozrodczych w Polsce są przede wszystkim strychu budynków. Ze względu na trwałość, względne bezpieczeństwo i łatwość dostępu z reguły w tym celu wykorzystywane są strychy budynków sakralnych. Tu w czerwcu rodzą się młode, uczą się latać i polować. Podkowce małe są zwierzętami o aktywności nocnej. Są owadożerne, żerują w najbliższym sąsiedztwie kolonii rozrodczych w zadrzewieniach i zakrzewieniach, bardzo chętnie polują w lasach zwłaszcza bukowych, a także w roślinności przybrzeżnej. Zdobycz chwytają przede wszystkim w locie. Od września kolonie stopniowo się rozpraszają. Zimę podkowce spędzają w jaskiniach. Okres hibernacji trwa od listopada do kwietnia. Zimowiska zlokalizowane są w niewielkim oddaleniu od kolonii rozrodczych. W obrębie enklawy znajdują się dwa obiekty, w których znajdują się kolonie rozrodcze tego gatunku. Na strychu Cerkwi w Łosiu corocznie formowana jest kolonia rozrodcza podkowca małego. Jest to najliczniejsza, kolonia rozrodcza podkowca małego w Beskidzie Niskim. Monitoring tego nietoperza, prowadzony jest w tym obiekcie nieregularnie od 1998 roku. W obiekcie mieści się kolonia rozrodcza licząca od ok. 30 do 90 dorosłych osobników. Strych cerkwi w Kunkowej zasiedla niewielka kolonia rozrodcza podkowca małego licząca do kilkunastu dorosłych osobników. Monitoring liczebności tej kolonii prowadzony jest od 2008 roku nocek orzęsiony Myotis emarginatus Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 9

10 Nocek orzęsiony jest średniej wielkości nietoperzem. Podobnie jak podkowiec mały jest gatunkiem ciepłolubnym i osiadłym. Wiosną na strychach budynków (bardzo często są to strychu budynków sakralnych) ciężarne samice tworzą kolonie rozrodcze. Tu rodzą młode i przebywają z nimi aż do uzyskania przez młode osobniki samodzielności. Nocki orzęsione żerują w sąsiedztwie kolonii rozrodczych w zadrzewieniach, bardzo chętnie polują w lasach a także nad pastwiskami. Zdobycz chwytają w locie. Od sierpnia kolonie stopniowo się rozpraszają. Zimę nocki orzęsione spędzają w jaskiniach najczęściej schowane głęboko w szczelinach. Okres hibernacji trwa od listopada do kwietnia. Zimowiska zlokalizowane są niewielkim oddaleniu od kolonii rozrodczych. Na strychu cerkwi w Łosiu od 2008 roku spotykanych jest kilka osobników (2-4) tego gatunku. Wcześniej gatunek ten nie był tu obserwowany. Dzięki działaniom PTPP pro Natura i przychylności właścicieli cerkwi w Łosiu strych przystosowano do obecności nietoperzy: strych jest nieużytkowany, cała kubatura strychu została udostępniona dla nietoperzy, zamontowano podest na guano nietoperzy, wloty na strych i wieżę dla nietoperzy są, drożne i oznakowane. Wejście na strych jest zabezpieczone i niedostępne dla osób trzecich. Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze Cerkiew w Łosiu i Kunkowej (FV właściwy, U1 niezadowalający, U2 zły, XX nieznany) Nazwa polska gatunku Podkowiec mały Nocek orzęsiony Nazwa łacińska gatunku Rhinolophus hipposideros Myotis emarginatus Siedlisko Populacja Perspektywy ochrony Ocena ogólna FV FV FV FV FV XX FV XX SUMA FV FV FV FV FV Ocena ogólna (%) FV U1 U2 XX 100 Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt Brak istotnych problemów wynikających z zagospodarowania terenu dla różnych celów czy wymogów ochrony innych gatunków i typów siedlisk przyrodniczych. Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Nazwa polska gatunku Podkowiec mały Nocek orzęsiony Nazwa łacińska gatunku Rhinolophus hipposideros Myotis emarginatus Zagrożenie Prace remontowe obejmujące strych świątyń. Konserwacja więźby dachowej, drewnianych elementów dachu. Wpływ na przedmiot ochrony Eliminacja kolonii rozrodczych, utrudnienie lub uniemożliwienie zasiedlenia strychów. Eliminacja kolonii rozrodczej lub ograniczenie jej liczebności. Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Prace remontowe należy prowadzić poza okresem bytności nietoperzy (listopad-marzec). Prace należy prowadzić pod nadzorem specjalisty chiropterologa. Konserwacji należy dokonać środkami nietoksycznymi dla ssaków poza okresem bytności nietoperzy. 10 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)

11 Zanieczyszczenie światłem (oświetlenie nocne zewnętrznej bryły świątyń). Uszczelnienie strychów. Montaż przekaźników telefonii komórkowej. Usuwanie zadrzewień i zakrzewień wokół świątyni, linearnych ciągów roślinności drzewiastej. Kurczenie się dogodnych terenów żerowania. Stosowanie niedozwolonych środków ochrony roślin. Odstraszanie nietoperzy, utrudnienie wylotu ze strychu i dolotu do schronienia, zwiększenie presji ze strony drapieżników. Eliminacja kolonii rozrodczej, uniemożliwienie zasiedlenia strychów. Pogorszenie warunków bytowych kolonii. Utrudnienie wylotu ze strychu świątyni dolotu do miejsc żerowania i innych schronień, powrotu do schronienia. Pogorszenie kondycji nietoperzy, spadek liczebności kolonii rozrodczych. Pogorszenie kondycji nietoperzy. Ograniczenie oświetlenia tak by nie obejmowało ono miejsc wlotu i wylotu nietoperzy ze strychów obiektów i tras przelotu. Utrzymanie drożności wlotów/wylotów na strychy świątyń i ich oznakowanie. Nieinstalowanie. Zachowanie zadrzewień i zakrzewień. W razie konieczności usunięcia drzew przeprowadzić nasadzenia kompensacyjne. Zachowanie zadrzewień i zakrzewień, powierzchni i jakości terenów leśnych. W ochronie roślin stosowanie środków ochrony roślin o krótkim okresie prewencji dopuszczonych do obrotu i stosowania. * W związku z tym, że większość zagrożeń odnoszących się do podkowca małego dotyczy także nocka orzęsionego zagrożenie przedstawiono wspólnie dla tych dwóch gatunków. Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt Gatunek Stan ochrony Cel ochrony Warunki utrzymania/odtworzenia FV Podkowiec mały Nocek orzęsiony U1, prowadzono szereg działań ochronnych, m.in. zamontowano podest na guano nietoperzy, udrożniono i oznakowano wloty na strychy świątyń, umieszczono tablice informacyjne. Utrzymanie obecnego liczebnego kolonii rozrodczych i stanu siedlisk gatunku. Aby zapobiec pojawieniu się zagrożeń, należy regularnie monitorować liczebność kolonii rozrodczych, stan schronień i siedlisk, na bieżąco konsultować optymalne z punktu widzenia ochrony nietoperzy sposoby rozwiązania pojawiających się problemów. Zakres monitoringu gatunków zwierząt* Gatunek Rhinolophus hipposideros Myotis emarginatus Wskaźniki stanu populacji Wskaźniki stanu siedliska Powierzchnia schronienia dostępna Liczebność (dogodna) dla nietoperzy Zabezpieczenia przed niepokojeniem nietoperzy 11 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)

12 Dostępność wylotów i wlotów dla nietoperzy Stan zadrzewień i elementów linearnych wokół obiektu Struktura wiekowa Powierzchnia terenów zadrzewionych w obrębie enklawy *Monitoring stanu populacji nietoperzy i siedliska powinien być prowadzony wyłącznie przez doświadczonego specjalistę chiropterologa posiadającego stosowne zezwolenia (m.in. Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska) zgodnie z metodyką GDOŚ. Braki danych Waloryzacja obszaru Natura 2000 W obrębie enklawy znajdują się dwie kolonie rozrodcze podkowca małego i jedna niewielka nocka orzęsionego. Kolonia rozrodcza mieszcząca się w cerkwi w Łosiu jest najliczniejszą w Beskidzie Niskim. Enklawa ta odgrywa najistotniejszą rolę w ochronie podkowca małego w tym regionie. Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Osiągnięciu celów ochrony służyć będzie przede wszystkim ochrona miejsca formowania kolonii rozrodczych podkowca małego i nocka orzęsionego i zapewnienie im optymalnych warunków bytowych. Największymi potencjalnymi zagrożeniem dla przedmiotu ochrony mogą być: - niewłaściwie i w niewłaściwym terminie (kwiecień-październik) przeprowadzone prace remontowe strychów świątyń, - likwidacja lub niedrożność wlotów dla nietoperzy na strychy obiektów, - iluminacja świątyń nocą w taki sposób że oświetlane są miejsca wylotów nietoperzy ze schronienia i trasy ich przelotu, - montaż nadajników i przekaźników telefonii komórkowej, - impregnacja drewnianych elementów dachów środkami toksycznymi dla ssaków, - fragmentacja lub likwidacja zadrzewień, linearnych elementów krajobrazu w formie szpalerów i alei drzew w najbliższym sąsiedztwie świątyń, - nieprawidłowo przeprowadzone cięcia pielęgnacyjne drzew usytuowanych w najbliższym sąsiedztwie świątyń, - częste niepokojenie nietoperzy w okresie ich bytności na strychu (związane z prowadzeniem różnego typu prac technicznych, itp.), - znaczne uszczuplenie powierzchni terenów leśnych w obrębie enklawy. Ze względu na dobry stan techniczny obiektów mieszczących kolonie rozrodcze, dobre warunki bytowe nietoperzy na strychach obiektów, duża sieć linearnych ciągów roślinności drzewiastej, obecność dużej powierzchni optymalnych żerowisk oraz dotychczasowe stosowanie się do zaleceń ochronnych przez gospodarzy obiektów, większość spośród wymienionych wyżej punktów nie stanowi aktualnego zagrożenia dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej. Aby zapobiec pojawieniu się zagrożeń w przyszłości, należy regularnie monitorować liczebność kolonii rozrodczej, stan 12 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)

13 schronienia i siedlisk, na bieżąco konsultować optymalne z punktu widzenia ochrony nietoperzy sposoby rozwiązania ewentualnych problemów. 13 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)

14 Istniejące plany zarządzania dla obszaru Nazwa planu Krajowy Plan Zarządzania Gatunkiem PODKOWIEC MAŁY (R. Szkudlarek) Program Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Łosie Czas obowiązywania Od 2007 Zapisy planu mogące mieć wpływ na ochronę enklawy Natura 2000 Sposób ochrony gatunku nietoperza w Karpatach Zgodność planu z celami ochrony enklawy Zgodny Ochrona żerowisk nietoperzy Zgodny Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Mocne strony Strength Słabe strony Weakness Dobra znajomość zasad ochrony nietoperzy w Łatwość eliminacji kolonii rozrodczych podkowca obiektach sakralnych, sposobów i terminu małego ze schronień letnich, np. brak drożności prowadzenie remontów przez gospodarzy obiektów. wlotów na strychy obiektów sakralnych może Sukcesywnie rosnąca liczebność kolonii rozrodczych. skutkować całkowitą eliminacją gatunku ze Optymalne warunki bytowe dla kolonii rozrodczych schronienia i enklawy na strychach świątyń (strychy niewykorzystywane Brak rekompensat ponoszonych strat (stosowanie się przez człowieka; drożne, dobrze oznakowane wloty; do pewnych zaleceń może powodować wymierne cała kubatura strychów dostępna dla nietoperzy; straty). brak dostępu osób trzecich). Duża powierzchnia i jakość żerowisk, linearnych ciągów roślinności drzewiastej. Szanse Oportunities Zagrożenia Threats Wykorzystanie Natury 2000 do promocji znaczenia turystycznego enklawy i pozyskania funduszy na remont budynków sakralnych i czynną ochronę nietoperzy Potencjalnie najpoważniejszymi zagrożeniami mogą być: przeprowadzenie remontu strychu obiektów w nieodpowiednim okresie, niedrożność wlotów na strychy, kurczenie się terenów zadrzewionych i linearnych ciągów roślinności drzewiastej w najbliższym sąsiedztwie świątyń, zanieczyszczenie światłem. Brak środków finansowych i jasnych mechanizmów finansowania obszarów Natura Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)

15 Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000 Zarządzanie enklawą Cerkiew w Łosiu i Kunkowej powinno być prowadzone w ścisłej współpracy z gospodarzami obiektów, gospodarzem terenów lokalnym samorządem i Nadleśnictwem Łosie jak również z ekspertami z zakresu chiropterologii oraz służbami ochrony przyrody, a także PTPP pro Natura sprawującym opiekę nad koloniami. Wyniki konsultacji społecznych Spotkania i konsultacje prowadzone były z gospodarzami obiektów, przedstawicielem Nadleśnictwa Łosie i przedstawicielami lokalnych władz samorządowych. Zalecenia, sugestie dotyczące działań w zakresie ochrony kolonii rozrodczych przedstawiane były i konsultowane z gospodarzami obiektów na bieżąco, w trakcie prowadzenia prac monitoringowych czy konserwatorskich. Stosowanie się do większości z nich nie budziło sprzeciwu. Dzięki zgodzie gospodarzy obiektów podjęto szereg czynnych działań w celu poprawy warunków bytowych nietoperzy: udrożniono i oznakowano wloty na strychy obiektów, umieszczono tablice informacyjne, wyrażono zgodę na prowadzenie regularnego monitoringu liczebności kolonii rozrodczych i stanu ich siedlisk. W trakcie spotkania z przedstawicielem lasów państwowych przedstawiono podstawowe zalecenia odnoszące się do ochrony terenów leśnych enklawy, jako podstawowego miejsca żerowania nietoperzy. W związku z tym, że zalecenia zgodne są z obecnie wdrażanym Planem Ochrony Przyrody dla Nadleśnictwa Łosie nie stwierdzono rozbieżności. W trakcie spotkania z przedstawicielami władz samorządowych przedyskutowano kilka najważniejszych problemów na styku gospodarki rolnej, potrzeb urbanizacyjnych i ochrony nietoperzy. W trakcie spotkania poruszono następujące kwestie, które można uznać za kluczowe dla funkcjonowania enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej sieci Natura 2000 w tym regionie: a) utrzymanie stanu zadrzewień, linearnych ciągów roślinności drzewiastej w obrębie enklawy, b) powiększenie powierzchni zabudowy, a ochrona tras przelotu i miejsc żerowania, c) informacja i edukacja, d) finansowe wsparcie obszarów Natura Ad. a, b. Kluczowe dla zapewnienia swobodnego wlotu i wylotu nietoperzy ze schronień i komunikacji między koloniami rozrodczymi, a miejscami żerowania jest utrzymanie obecnego stanu zadrzewień wokół obiektów i sieci linearnych ciągów roślinności drzewiastej w obrębie enklawy. W trakcie zabudowy, regulacji koryta rzek i strumieni, poprawy infrastruktury drogowej, itp. może dojść do fragmentacji tych ciągów. Ważnym zaleceniem, który należy uwzględniać w planach zagospodarowania przestrzennego jest utrzymanie linearnych ciągów roślinności drzewiastej. W razie konieczności usunięcia drzew należałoby przeprowadzić nasadzenia kompensacyjne. Spełnienie tego zalecenia nie powinno nastręczać większych problemów, ponieważ zabudowa planowana jest w obszarach na ogół pozbawionych drzew, ciągów zadrzewień. Uzgodniono również, że w razie konieczności usunięcia drzew zalecane będą nasadzenia kompensacyjne. 15 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)

16 Ad. c. Większość obaw wyrażanych przez przedstawicieli lokalnych społeczności wynika z dotychczasowych negatywnych doświadczeń, z braku lub niepełnej informacji, o zasadach funkcjonowania sieci Natura 2000, jaka dociera do gospodarstw domowych. W trakcie planowanych prac nad planami zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 bardzo istotnym elementem powinien być program informacji skierowany do społeczności lokalnej. Program ten powinien precyzyjnie określać zasady gospodarowania w ostoi. Ad. d. Jednym z postulatów zgłoszonych jest potrzeba wspierania finansowego obszarów Natura Wprowadzenie obszarów Natura 2000 pociąga za sobą także straty, utrudnienia i ograniczenia ( odstraszanie inwestorów, generowanie dodatkowych kosztów, niemożność rozbudowy niektórych działów infrastruktury turystycznej, itp.). Tworzenie ostoi Natura 2000 powinno więc iść w parze z przeznaczeniem dodatkowych środków finansowych, rekompensat i ułatwień w pozyskiwaniu środków finansowych dla wsparcia lokalnych inwestycji. Obecnie doświadczenia (oparte na programach rolno-środowiskowych) nie są optymistyczne: nieprzyjazne, skomplikowane procedury oraz niskie (w stosunku do poniesionego przez wnioskodawcę nakładu czasu i kosztów) dopłaty nie zachęcają do korzystania z programów. Należałoby opracować dodatkowe programy wsparcia dla tego typu obszarów. W przypadku tego regionu jest to tym bardziej konieczne, ponieważ większość regionu objęta jest różnymi formami ochrony przyrody. Jednym z postulatów był także apel do służb ochrony przyrody o przyspieszenie procesów decyzyjnych odnoszących się do oceny planowanych inwestycji. Przedłużające się i skomplikowane procedury oceny oddziaływania na środowisko utrudniają realizację niektórych przedsięwzięć. Zbyt restrykcyjne zdaniem władz samorządowych jest także podejście tych służb do niektórych kwestii dotyczących ochrony przyrody. Niektóre decyzje powoduje opóźnienia w realizacji planowanych przedsięwzięć, paraliż lub niemożność ich realizacji. Niektóre z nich są niezrozumiałe zarówno dla władz samorządowych jak mieszkańców i budzą naturalny sprzeciw i obawę. 16 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia)