Rozmawiajmy! Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000

Transkrypt

1

2 Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 Tworzenie sieci Natura 2000 jest od 1992 roku podstawowym zadaniem w dziedzinie ochrony przyrody dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. W skład sieci wchodzą specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. obszary siedliskowe) oraz specjalne obszary ochrony ptaków (tzw. obszary ptasie). Dla zachowania spójności sieci ważne jest także utrzymywanie korytarzy ekologicznych łączących te obszary. Obszary Natura 2000 stanowią nową formę ochrony przyrody w polskim prawodawstwie dopełniają dotychczasowy krajowy system obszarów chronionych i częściowo się z nim nakładają. Na terenie kraju wyznaczanie i ochrona obszarów sieci Natura 2000 nadzorowane są przez Ministerstwo Środowiska. Nad właściwym wyznaczeniem tych obszarów i skutecznością ich ochrony czuwa Komisja Europejska. Państwa członkowskie UE mają jednak dużą dowolność w organizacji systemu zarządzania obszarami i wyborze sposobów ich ochrony. Najważniejszy jest efekt działań ochronnych, czyli zachowanie siedlisk i gatunków, które są przedmiotem ochrony w obszarach Natura Każda inwestycja, która może w istotny sposób wpłynąć na to, co chcemy w obszarze chronić, powinna zostać poddana procedurze oceny oddziaływania na środowisko. Nie ma przeszkód dla realizacji działań i inwestycji w obszarach Natura 2000 lub poza nimi, jeśli nie mają znaczącego wpływu na podlegające ochronie siedliska przyrodnicze a także siedliska gatunków roślin i zwierząt oraz ich populacje. Ochrona siedlisk gatunków oznacza, że oprócz ochrony populacji danego gatunku przed bezpośrednim niszczeniem, chronimy tereny przez nie zamieszkiwane. Chcąc chronić np. nietoperze, nie wystarczy zabronić ich zabijania. Należy również zachować odpowiednie warunki w ich zimowiskach (jaskiniach, podziemnych schronach), letnich schronieniach (np. na strychach budynków, zwłaszcza starych kościołów), żerowiskach, a także utrzymywać liniowe elementy krajobrazu łączące letnie schronienia z żerowiskami. Z kolei, dla zachowania łąkowych gatunków roślin, niezbędne jest utrzymanie ich półnaturalnych siedlisk poprzez użytkowanie kośne lub pasterskie. Rozmawiajmy! Obszary Natura 2000 nie są typowymi obszarami chronionymi, takimi jak np. parki narodowe i rezerwaty przyrody, które obejmują najcenniejsze, najbardziej naturalne fragmenty naszej przyrody i powinny podlegać głównie ochronie ścisłej. W sieci Natura 2000 znalazły się tereny o charakterze półnaturalnym lub wręcz zurbanizowane. Zakłada się, że na większości obszarów sieci będzie się godzić ochronę siedlisk i gatunków z gospodarowaniem człowieka, zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 i określanie celów ich ochrony opiera się wyłącznie na przesłankach przyrodniczych. Jednak sam sposób realizacji tej ochrony powinien być dostosowany do lokalnej specyfiki społecznej, gospodarczej i kulturowej. Bowiem skuteczność ochrony siedlisk i gatunków na wyznaczonych obszarach sieci zależy od akceptacji i zaangażowania gospodarzy tych terenów. Jednym z kluczowych działań jest włączenie lokalnych władz, mieszkańców i inwestorów w proces planowania zadań ochronnych dla obszarów Natura Ustalenia w tym zakresie powinny być poprzedzone dyskusjami o potrzebach w zakresie ochrony, o planowanych inwestycjach, o kierunkach rozwoju zainteresowanych gmin, słowem o przyszłości obszaru. Ale uwaga, włączenie w sieć Natura 2000 parków narodowych i rezerwatów przyrody nie oznacza osłabienia dotychczasowego reżimu ich ochrony czy zmian w sposobie zarządzania i planowania ich ochrony, lecz raczej stanowi dodatkową gwarancję zachowania ich walorów przyrodniczych. Strony internetowe:

3 Natura 2000 w Karpatach OPACTWO CYSTERSÓW W SZCZYRZYCU Kościół pw. NMP Wniebowziętej i św. Stanisława BM w Szczyrzycu K. Piksa Ostoja siedliskowa

4

5 Obszar Natura 2000: Opactwo Cystersów w Szczyrzycu PLH Na starym szlaku wiodącym z Polski na Węgry w dolinie rzeki Stradomki na pograniczu Beskidu Wyspowego (Ciecień) i Pogórza Wiśnickiego (Wzgórza Szczyrzyckie) w malowniczym otoczeniu zalesionych wzgórz, sadów owocowych i pól uprawnych leży miejscowość Szczyrzyc. W 1234 roku przybyli na te tereny i osiedlili się mnisi ze Zgromadzenia Zakonnego Ojców Cystersów. Opactwo to funkcjonuje tu do dnia dzisiejszego i jest ono jedynym nieprzerwanie istniejącym klasztorem Cystersów na ziemiach polskich. Szczyrzyc to bardzo ważne sanktuarium maryjne, znajduje się tu cudowny obraz Matki Boskiej Szczyrzyckiej. Kompleks Opactwa oo. Cystersów mieści się w centrum wsi i obejmuje XVII-wieczny kościół zbudowany na planie krzyża oraz przylegające budynki klasztorne (w głównym zrębie z XVII w.) oraz skrzydło z czworobocznym wirydarzem. Do zespołu klasztornego należy również ozdobiony herbem spichlerz (obecnie muzeum) oraz tereny gospodarcze. Natura 2000 w Karpatach OPACTWO CYSTERSÓW W SZCZYRZYCU W najbliższym otoczeniu opactwa znajduje się park, liczne zadrzewienia i aleje starych drzew. Nieco dalej rozciągają się pastwiska, pola uprawne, sady, wzgórza porastają lasy i sady owocowe. Strychy kościoła i budynków klasztornych są miejscem bytowania dwóch bardzo cennych kolonii rozrodczych rzadkich i zagrożo- Opactwo Cystersów w Szczyrzycu K. Piksa

6 Ogród w Opactwie J. Perzanowska

7 Panorama Szczyrzyca K. Piksa nych gatunków nietoperzy: podkowca małego i nocka orzęsionego (gatunki z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG). Jest to najcenniejszy dla ochrony nietoperzy strych w Polsce. Natura 2000 w Karpatach OPACTWO CYSTERSÓW W SZCZYRZYCU Obszar Natura 2000 Opactwo Cystersów w Szczyrzycu zajmuje powierzchnię 7,12 ha i obejmuje budynki opactwa z najbliższym otoczeniem. Ostoja położona jest w województwie małopolskim, powiecie limanowskim, gminie Jodłownik. W najbliższym czasie obszar ten wejdzie w skład jednej z enklaw Ostoi Nietoperzy Beskidu Wyspowego. W obrębie tej enklawy oprócz zabudowań klasztoru znajdzie się także stary kościół w Skrzydlnej oraz tereny żerowiskowe nietoperzy. Brama do Opactwa J. Perzanowska

8 Aleja lipowa K. Piksa Dawny browar K. Piksa Opactwo Cystersów w Szczyrzycu jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk SOOS Propozycja obszaru siedliskowego Opactwo Cystersów w Szczyrzycu zgłoszona do KE w 2006 roku, została przez Komisję Europejską zatwierdzona jako Obszar o Znaczeniu dla Wspólnoty w 2008 roku. Teraz Minister Środowiska powinien ten obszar oficjalnie wyznaczyć jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk SOOS. Wśród licznych alei znajdują się kilkusetletnie dęby K. Piksa Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Opactwo Cystersów w Szczyrzycu utworzony został dla ochrony dwóch gatunków nietoperzy: podkowca małego Rhinolophus hipposideros (kod 1303); nocka orzęsionego Myotis emarginatus (kod 1321).

9 Spichlerz obecnie muzeum K. Piksa Ponadto spotykane są tu: nocek duży Myotis myotis (gatunek z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG), gacek brunatny Plecotus auritus i mroczek późny Eptesicus serotinus. Liczebność tych gatunków nietoperzy nie przekracza jednak kilku, kilkunastu osobników. Natura 2000 w Karpatach OPACTWO CYSTERSÓW W SZCZYRZYCU Podkowiec mały jest małym nietoperzem, jednym z dwóch przedstawicieli rodziny podkowcowatych w Polsce. Gatunek ciepłolubny, osiadły. Wiosną (IV, V) ciężarne samice gromadzą się na strychach budynków, tworząc kolonie rozrodcze. Tu rodzą młode, karmią je mlekiem, wychowują, uczą latać i polować. To porodówka, żłobek, przedszkole i szkoła w jednym. Podkowce małe żerują w najbliższym sąsiedztwie kolonii rozrodczych w zadrzewieniach i zakrzewieniach, bardzo chętnie polują w lasach Aleja klonowa K. Piksa

10 Strych kościoła w Szczyrzycu K. Piksa Miejsca wlotu i wylotu nietoperzy powinny być opisane i drożne K. Piksa zwłaszcza bukowych, a także w roślinności przybrzeżnej. Zdobycz chwytają w locie. Od września kolonie stopniowo się rozpraszają. Zimę podkowce spędzają w jaskiniach. Okres hibernacji trwa od listopada do kwietnia. Zimowiska zlokalizowane są w niewielkim oddaleniu od kolonii rozrodczych. 10 Pod koloniami rozrodczymi gromadzi się duża ilość guana K. Piksa Nocek orzęsiony jest średniej wielkości nietoperzem. Gatunek ciepłolubny, osiadły. Cykl życiowy podobny do podkowca małego. Wiosną na strychach budynków ciężarne samice tworzą kolonie rozrodcze. Tu rodzą młode i przebywają z nimi aż do uzyskania przez młode osobniki samodzielności. Nocki orzęsione żerują w sąsiedztwie kolonii rozrodczych w zadrzewieniach i zakrzewieniach, bardzo chętnie polują w lasach, a także nad pastwiskami. Od sierpnia kolonie stopniowo się rozpraszają. Zimę spędzają

11 Portret podkowca małego K. Piksa 11

12 12 Nocek orzęsiony K. Piksa

13 Nietoperze bardzo chętnie polują nad Stradomką K. Piksa Nietoperze chętnie polują nad okolicznymi pastwiskami... w jaskiniach, najczęściej ukryte głęboko w szczelinach. Okres hibernacji trwa od listopada do kwietnia. Zimowiska zlokalizowane są w niewielkim oddaleniu od kolonii rozrodczych. Natura 2000 w Karpatach OPACTWO CYSTERSÓW W SZCZYRZYCU Kolonia rozrodcza nocka orzęsionego zamieszkująca strych kościoła w Szczyrzycu liczy ponad 300 dorosłych samic i jest najliczniejszą kolonią rozrodczą tego gatunku w Polsce. Liczebność kolonii rozrodczej podkowca małego sięga 320 dorosłych osobników i jest to jedna z najliczniejszych kolonii tego gatunku w Polsce. Opactwo Cystersów w Szczyrzycu jest więc kluczowym obszarem dla ochrony nocka orzęsionego i jednym z kilku bardzo ważnych dla ochrony podkowca małego w Polsce.... jednak zasadnicze żerowiska to lasy pokrywające stoki Ciecienia K. Piksa 13

14 14 Kolonia rozrodcza nocka orzęsionego na strychu kościoła w Szczyrzycu K. Piksa Ochrona gatunków w obszarze Natura 2000 Opactwo Cystersów w Szczyrzycu Podstawowym celem ochrony jest utrzymanie na aktualnym poziomie liczebności populacji podkowca małego i nocka orzęsionego, powierzchni i jakości żerowisk, tras przelotu, a także utrzymanie warunków zapewniających możliwość trwałego wykorzystywania schronień przez nietoperze. Znaczy to, że liczebność populacji wymienionych zwierząt, jak również powierzchnia ich siedlisk nie powinny ulec zmniejszeniu, a ich jakość o ile jest taka potrzeba powinna zostać poprawiona lub przynajmniej pozostać na tym samym poziomie. Warunki utrzymania i odtwarzania właściwego stanu siedlisk i gatunków zostaną dokładnie określone w zadaniach ochronnych (planie ochrony) dla obszaru Natura Dokument taki będzie obejmował opis i ocenę istniejących, i potencjalnych zagrożeń,

15 Część kolonii rozrodczej podkowca małego K. Piksa opis sposobów ich eliminacji lub ograniczania, a także zalecenia, określające inne niezbędne działania. Ważnym zadaniem w przyszłości będzie też monitoring siedlisk i gatunków Natura Aby utrzymać właściwy stan przedmiotu ochrony należy: udrożnić, oznakować i utrzymać drożności wlotów na strychy kościoła i budynków klasztornych; prace remontowe strychów, gdzie mieszczą się kolonie rozrodcze powinny być prowadzone poza okresem bytności w nich nietoperzy (listopad-kwiecień) oraz pod nadzorem specjalisty chiropterologa; konserwację więźby dachowej, stropu, drewnianych elementów dachu i ścian wykonywać środkami nietoksycznymi dla ssaków; ograniczyć zanieczyszczenia światłem, oświetlenie budynków nie może obejmować miejsc wylotu nietoperzy i tras przelotu; nie instalować na wieży kościoła przekaźników telefonicznych; w otoczeniu obiektów zachować (lub w miarę potrzeby odtworzyć) zadrzewienia i zakrzewienia; 15

16 utrzymać bazę żerowiskową poprzez zachowanie obecnego areału żerowisk (tereny leśne, zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne i wzdłuż cieków wodnych, pastwiska); utrzymać (w miarę potrzeb odtworzyć) liniowe elementy krajobrazu (ciągi drzew i krzewów) przebiegające od schronień w kierunku żerowisk; w ochronie lasów stosować środki owadobójcze działające selektywnie wyłącznie na wybrane grupy/taksony bezkręgowców; w ochronie roślin stosować wyłącznie preparaty dopuszczone do obrotu i stosować je zgodnie z wymogami wynikającymi z ustawy o ochronie roślin. Kluczowe dla utrzymania właściwego stanu przedmiotu ochrony będzie zapewnienie optymalnych warunków bytowych dla nietoperzy w obiektach mieszczących kolonie rozrodcze i w obrębie najbliższego otoczenia tych obiektów. Za obszary Natura 2000 odpowiedzialna jest Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Zakres obowiązków zarządzającego obejmuje m.in.: zamówienie, opracowania zadań ochronnych lub planu ochrony i nadzorowanie ich wykonania, a ponadto inicjowanie działań edukacyjnych i propagatorskich oraz ścisła współpraca z samorządami lokalnymi i władającymi terenem. 16 Liniowy element krajobrazu w postaci szpaleru drzew owocowych (śliwa) K. Piksa

17 17

18 18 Obszary NATURA 2000 w Karpatach Obszary ptasie PLC Bieszczady PLC Tatry PLB Babia Góra PLB Beskid Niski PLB Gorce PLB Góry Słonne PLB Pasmo Policy PLB Pieniny PLB Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Obszary siedliskowe PLC Bieszczady PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Bednarka PLH Beskid Mały PLH Beskid Śląski PLH Beskid Żywiecki PLH Cerkiew w Łosiu koło Ropy PLH Czarna Orawa PLH Dolina Białki PLH Góry Słonne PLH Grota Zbójnicka na Łopieniu PLH Jasiołka PLH Kostrza PLH Kościół w Górkach Wielkich PLH Kościół w Radziechowach PLH Krynica PLH Luboń Wielki PLH Łabowa PLH Łysa Góra PLH Małe Pieniny PLH Na Policy PLH Nawojowa PLH Opactwo Cystersów w Szczyrzycu PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Jaśliska PLH Ostoja Magurska PLH Ostoja Popradzka PLH Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca PLH Pieniny PLH Podkowce w Szczawnicy PLH Polana Biały Potok PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Trzciana

19 O PROJEKCIE Projekt Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Strategie zarządzania Europejski program Natura 2000 ma na celu utworzenie spójnej sieci obszarów ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków szczególnie zagrożonych w skali Europy. Na terenie polskich Karpat zaprojektowano ponad 30 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk i Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków. Tworzenie sieci Natura 2000 spotyka się z licznymi problemami organizacyjnymi, dezinformacją i oporem społecznym. Stąd pomysł, aby wspólnie z instytucjami zarządzającymi, ekspertami i stronami zainteresowanymi zebrać informacje istotne dla planowania przestrzennego na obszarach sieci. Na ich podstawie dla każdego z obszarów zostanie uzgodniona strategia zarządzania, która zawierać będzie między innymi: dane o zasobach przyrodniczych i kulturowych oraz uwarunkowaniach socjo-ekonomicznych; wskazania do niezbędnych działań ochronnych; opis konfliktów i propozycje ich rozwiązania. System informacji Materiały te zostaną wykorzystane w planach zadań ochronnych lub w planach ochrony obszarów Natura 2000, a także pomogą w podejmowaniu decyzji dotyczących zagospodarowania przestrzennego. Istotny jest również powszechny dostęp do informacji o siedliskach przyrodniczych i gatunkach, które chronimy w sieci Natura Dlatego w ramach projektu powstanie system informacyjny udostępniony na stronie internetowej. Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach (PL1080) realizowany jest na terenie polskich Karpat, położonych w trzech województwach: małopolskim, podkarpackim i śląskim. Wdrażany będzie w latach Aktywna ochrona Skuteczna ochrona przyrody to nie tylko obejmowanie ochroną prawną kolejnych obszarów, ale przede wszystkim przemyślane i właściwie zaplanowane działania ochronne, m.in. zabiegi aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Dla efektywnej ochrony kluczowe są również akceptacja i zaangażowanie lokalnych społeczności, a także wiedza na temat wartości chronionych zasobów przyrodniczych. Projekt Natura 2000 w Karpatach obejmuje wprowadzenie pilotażowych działań na rzecz czynnej ochrony szczególnie cennych siedlisk przyrodniczych, m.in. górskich polan, torfowisk, młak oraz terenów leśnych. Podjęte zostaną także prace, których celem jest zapobieganie szkodom wywoływanym przez chronione gatunki drapieżników. Edukacja W ramach projektu Natura 2000 w Karpatach zaplanowano szereg działań edukacyjnych. Przygotowane zostaną programy edukacyjne, skierowane m.in. do uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, których celem będzie upowszechnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat, a także konkursy, wystawy i wydawnictwa. Projekt Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowany jest w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia). Projekt współfinansowany przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie i Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Wydano z pomocą finansową: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Tekst: Krzysztof Piksa, Rafał Szkudlarek Redakcja: Monika Grzegorczyk Projekt serii, skład i łamanie: Larus Studio Witold Ziaja Projekt okładki: Edward Bobeł Wydrukowano na papierze ekologicznym. Kraków 2009 Strona projektu: Obszary NATURA 2000 w Karpatach Natura 2000 w Karpatach OPACTWO CYSTERSÓW W SZCZYRZYCU 19

20