Rozmawiajmy! Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000

Transkrypt

1

2 Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000 Tworzenie sieci Natura 2000 jest od 1992 roku podstawowym zadaniem w dziedzinie ochrony przyrody dla wszystkich krajów Unii Europejskiej. W skład sieci wchodzą specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. obszary siedliskowe) oraz specjalne obszary ochrony ptaków (tzw. obszary ptasie). Dla zachowania spójności sieci ważne jest także utrzymywanie korytarzy ekologicznych łączących te obszary. Obszary Natura 2000 stanowią nową formę ochrony przyrody w polskim prawodawstwie dopełniają dotychczasowy krajowy system obszarów chronionych i częściowo się z nim nakładają. Na terenie kraju wyznaczanie i ochrona obszarów sieci Natura 2000 nadzorowane są przez Ministerstwo Środowiska. Nad właściwym wyznaczeniem tych obszarów i skutecznością ich ochrony czuwa Komisja Europejska. Państwa członkowskie UE mają jednak dużą dowolność w organizacji systemu zarządzania obszarami i wyborze sposobów ich ochrony. Najważniejszy jest efekt działań ochronnych, czyli zachowanie siedlisk i gatunków, które są przedmiotem ochrony w obszarach Natura Każda inwestycja, która może w istotny sposób wpłynąć na to, co chcemy w obszarze chronić, powinna zostać poddana procedurze oceny oddziaływania na środowisko. Nie ma przeszkód dla realizacji działań i inwestycji w obszarach Natura 2000 lub poza nimi, jeśli nie mają znaczącego wpływu na podlegające ochronie siedliska przyrodnicze a także siedliska gatunków roślin i zwierząt oraz ich populacje. Ochrona siedlisk gatunków oznacza, że oprócz ochrony populacji danego gatunku przed bezpośrednim niszczeniem, chronimy tereny przez nie zamieszkiwane. Chcąc chronić np. nietoperze, nie wystarczy zabronić ich zabijania. Należy również zachować odpowiednie warunki w ich zimowiskach (jaskiniach, podziemnych schronach), letnich schronieniach (np. na strychach budynków, zwłaszcza starych kościołów), żerowiskach, a także utrzymywać liniowe elementy krajobrazu łączące letnie schronienia z żerowiskami. Z kolei, dla zachowania łąkowych gatunków roślin, niezbędne jest utrzymanie ich półnaturalnych siedlisk poprzez użytkowanie kośne lub pasterskie. Rozmawiajmy! Obszary Natura 2000 nie są typowymi obszarami chronionymi, takimi jak np. parki narodowe i rezerwaty przyrody, które obejmują najcenniejsze, najbardziej naturalne fragmenty naszej przyrody i powinny podlegać głównie ochronie ścisłej. W sieci Natura 2000 znalazły się tereny o charakterze półnaturalnym lub wręcz zurbanizowane. Zakłada się, że na większości obszarów sieci będzie się godzić ochronę siedlisk i gatunków z gospodarowaniem człowieka, zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 i określanie celów ich ochrony opiera się wyłącznie na przesłankach przyrodniczych. Jednak sam sposób realizacji tej ochrony powinien być dostosowany do lokalnej specyfiki społecznej, gospodarczej i kulturowej. Bowiem skuteczność ochrony siedlisk i gatunków na wyznaczonych obszarach sieci zależy od akceptacji i zaangażowania gospodarzy tych terenów. Jednym z kluczowych działań jest włączenie lokalnych władz, mieszkańców i inwestorów w proces planowania zadań ochronnych dla obszarów Natura Ustalenia w tym zakresie powinny być poprzedzone dyskusjami o potrzebach w zakresie ochrony, o planowanych inwestycjach, o kierunkach rozwoju zainteresowanych gmin, słowem o przyszłości obszaru. Ale uwaga, włączenie w sieć Natura 2000 parków narodowych i rezerwatów przyrody nie oznacza osłabienia dotychczasowego reżimu ich ochrony czy zmian w sposobie zarządzania i planowania ich ochrony, lecz raczej stanowi dodatkową gwarancję zachowania ich walorów przyrodniczych. Strony internetowe:

3 Natura 2000 w Karpatach CERKIEW W ŁOSIU KOŁO ROPY Cerkiew w Łosiu koło Ropy K. Piksa Ostoja siedliskowa

4

5 Obszar Natura 2000: Cerkiew w Łosiu koło Ropy PLH W północo-zachodniej części Beskidu Niskiego rozpościera się malownicza wieś Łosie. Jest to jedna z najstarszych miejscowości tego regionu. Założona została w 1359 roku przez Kazimierza Wielkiego. Leży ona w dolinie rzeki Ropy i jej dopływu Osiówki. Ze wszystkich stron otoczona jest zalesionymi wzniesieniami: Łysej Góry (636 m n.p.m.), Suchego Wierchu (648 m n.p.m), Łyśca (662 m n.p.m.) oraz szczytów Pienin Gorlickich: Kiczery-Żdżaru (610 m n.p.m) i Ubocza (623 m n.p.m.). W sercu miejscowości, kilkadziesiąt metrów od brzegów rzeki Ropy wznosi się niewielka, łemkowska świątynia greckokatolicka Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Cerkiew wzniesiona została w 1810 roku i przez następne lata była rozbudowywana, a następnie w 1928 roku znacznie powiększona. Ściany świątyni pokryte są gontem, dach jest kalenicowy, kryty blachą, zwieńczony blaszanymi baniami. Wnętrze zdobi polichromia z 1935 roku. Najcenniejszym elementem wyposażenia jest neobarokowy ikonostas z przełomu XVIII/XIX wieku oraz barokowe ołtarze boczne. Cerkiew otoczona jest kamiennym murem krytym gontem, w którym umieszczona została murowana brama dzwonnica. Natura 2000 w Karpatach CERKIEW W ŁOSIU KOŁO ROPY Strych cerkwi i wieży jest miejscem bytowania gatunków nietoperzy z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG kolonii rozrodczej podkowca małego, nielicznie spotykany jest tu także nocek orzęsiony. Góra Łysiec K. Piksa

6 Widok na Pieniny Gorlickie i Łysiec z okolic Zapory w Klimkówce W.J. Gubała

7 Obszar Natura 2000 Cerkiew w Łosiu koło Ropy zajmuje powierzchnię 0,15 ha i obejmuje świątynię z najbliższym otoczeniem. Położony jest w województwie małopolskim, powiecie gorlickim, w gminie Ropa. Obszar ten w najbliższym czasie stanie się częścią jednej z enklaw Ostoi Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH W obrębie tej enklawy oprócz cerkwi w Łosiu znajdzie się także cerkiew w Kunkowej oraz tereny żerowiskowe nietoperzy. Cerkiew w Łosiu koło Ropy jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk SOOS Natura 2000 w Karpatach CERKIEW W ŁOSIU KOŁO ROPY Propozycja obszaru siedliskowego Cerkiew w Łosiu koło Ropy zgłoszona do KE w 2006 roku, została przez Komisję Europejską zatwierdzona jako Obszar o Znaczeniu dla Wspólnoty w 2008 roku. Teraz Minister Środowiska powinien ten obszar oficjalnie wyznaczyć jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk SOOS. Wieże z blaszanymi baniami K. Piksa Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Cerkiew w Łosiu koło Ropy ważny jest dla ochrony naturowych gatunków nietoperzy: podkowca małego Rhinolophus hipposideros (kod 1303), nocka orzęsionego Myotis emarginatus (kod 1321) jego liczebność jest niewielka i ostoja nie ma większego znaczenia dla zachowania tego gatunku w skali kraju. Jego ochrona zwiększa jednak różnorodność biologiczną w skali lokalnej). Dzwonnica K. Piksa

8 Otoczenie Cerkwi w Kunkowej K. Piksa Podkowiec mały jest małym nietoperzem, jednym z dwóch przedstawicieli rodziny podkowcowatych w Polsce. Gatunek ciepłolubny, osiadły. Wiosną, w kwietniu lub w maju ciężarne samice gromadzą się na strychach budynków, gdzie tworzą kolonie rozrodcze. Tu rodzą młode, karmią je mlekiem, wychowują, uczą latać i polować. To porodówka, żłobek, przedszkole i szkoła w jednym. Tablica informacyjna o stanowisku nietoperzy K. Piksa Podkowce małe żerują w najbliższym sąsiedztwie kolonii rozrodczej w zadrzewieniach i zakrzewieniach, bardzo chętnie polują w lasach, zwłaszcza bukowych, a także w roślinności przybrzeżnej. Zdobycz chwytają w locie. Od września kolonia stopniowo się rozprasza. Zimę podkowce spędzają w jaskiniach. Okres hibernacji trwa od listopada do kwietnia. Zimowiska zlokalizowane są w niewielkim oddaleniu od kolonii rozrodczych.

9 Podkowiec mały K. Piksa

10 Podkowiec mały K. Piksa Nocek orzęsiony jest średniej wielkości nietoperzem. Gatunek ciepłolubny, osiadły. Cykl życiowy podobny do podkowca małego. Wiosną na strychach budynków ciężarne samice tworzą kolonie rozrodcze. Tu rodzą młode i przebywają z nimi aż do uzyskania przez młode osobniki samodzielności. Nocki orzęsione żerują w sąsiedztwie kolonii rozrodczych w zadrzewieniach i zakrzewieniach, bardzo chętnie polują w lasach, a także nad pastwiskami. Od sierpnia kolonie stopniowo się rozpraszają. Zimę spędzają w jaskiniach, najczęściej ukryte głęboko w szczelinach. Okres hibernacji trwa od listopada do kwietnia. Zimowiska zlokalizowane są w niewielkim oddaleniu od kolonii rozrodczych. Cerkiew w Łosiu koło Ropy jest obiektem, w którym obecna jest najliczniejsza kolonia rozrodcza podkowca małego w Beskidzie Niskim i jedna z najcenniejszych w polskich Karpatach. 10 Wlot dla nietoperzy K. Piksa Podest chroniący strop kościoła przed guanem nietoperzy K. Piksa

11 Nocek orzęsiony K. Piksa 11

12 Ochrona gatunków w obszarze Natura 2000 Cerkiew w Łosiu koło Ropy Podstawowym celem ochrony jest utrzymanie obecnych liczebności populacji podkowca małego i nocka orzęsionego, powierzchni i jakości żerowisk, tras przelotu, a także utrzymanie warunków zapewniających możliwość trwałego wykorzystywania schronienia przez nietoperze. Znaczy to, że liczebność populacji nietoperzy, jak również powierzchnia ich żerowisk nie powinny ulec zmniejszeniu, a ich jakość o ile jest taka potrzeba powinna zostać poprawiona lub przynajmniej pozostać na tym samym poziomie. Warunki utrzymania i odtwarzania właściwego stanu siedlisk i gatunków zostaną dokładnie określone w zadaniach ochronnych 12 Remonty strychu i wieży cerkwi mogą być prowadzone tylko poza okresem bytności w nich nietoperzy K. Piksa

13 Buczyny preferowane przez podkowca małego miejsca Nocek żerowania orzęsiony W.J. K. Gubała Piksa 13

14 14 Nietoperze bardzo chętnie polują w roślinności nadbrzeżnej i nad lustrem wody rzeki Ropy K. Piksa

15 (planie ochrony) dla obszaru Natura Dokument taki będzie obejmował opis i ocenę istniejących i potencjalnych zagrożeń, opis sposobów ich eliminacji lub ograniczania, a także zalecenia, określające inne niezbędne działania. Ważnym zadaniem w przyszłości będzie też monitoring siedlisk i gatunków Natura Aby utrzymać właściwy stan przedmiotu ochrony należy: udrożnić, oznakować i utrzymać drożność wlotów na strych świątyni; ewentualne prace remontowe strychu, wieży i pokrycia dachu prowadzić poza okresem bytności w nich kolonii rozrodczych; konserwację więźby dachowej, stropu, drewnianych elementów dachu i ścian należy wykonać środkami nietoksycznymi dla ssaków; ograniczyć zanieczyszczenie światłem, oświetlenie budynków nie może obejmować miejsc wylotu nietoperzy i tras przelotu; nie instalować na wieży kościoła przekaźników telefonicznych; w otoczeniu obiektu zachować (lub w miarę potrzeby odtworzyć) zadrzewienia i zakrzewienia; utrzymać bazę żerowiskową poprzez zachowanie obecnego areału żerowisk (tereny leśne, zadrzewienia, zakrzewienia śródpolne i wzdłuż cieków wodnych, pastwiska); utrzymać (w miarę potrzeb odtworzyć) liniowe elementy krajobrazu (ciągi drzew i krzewów) przebiegające od świątyni w kierunku żerowisk; w ochronie lasów stosować środki owadobójcze działające selektywnie wyłącznie na wybrane grupy/taksony bezkręgowców; w ochronie roślin stosować wyłącznie preparaty dopuszczone do obrotu i stosować je zgodnie z wymogami wynikającymi z ustawy o ochronie roślin. Natura 2000 w Karpatach CERKIEW W ŁOSIU KOŁO ROPY 15

16 Podkowce posiadają na nosie bardzo charakterystyczną narośl w kształcie podkowy K. Piksa Działania służące ochronie obszaru muszą się koncentrować przede wszystkim na poprawie i utrzymaniu optymalnych warunków bytowych dla nietoperzy na strychu świątyni oraz w obrębie najbliższego otoczenia obiektu. Za obszary Natura 2000 odpowiedzialna jest Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. Zakres obowiązków zarządzającego obejmuje m.in.: zamówienie opracowania zadań ochronnych lub planu ochrony i nadzorowanie ich wykonania, a ponadto inicjowanie działań edukacyjnych i propagatorskich oraz ścisłą współpracę z samorządami lokalnymi i władającymi terenem. 16 Kolonia rozrodcza podkowców małych K. Piksa

17 17

18 18 Obszary NATURA 2000 w Karpatach Obszary ptasie PLC Bieszczady PLC Tatry PLB Babia Góra PLB Beskid Niski PLB Gorce PLB Góry Słonne PLB Pasmo Policy PLB Pieniny PLB Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Obszary siedliskowe PLC Bieszczady PLC Tatry PLH Babia Góra PLH Bednarka PLH Beskid Mały PLH Beskid Śląski PLH Beskid Żywiecki PLH Cerkiew w Łosiu koło Ropy PLH Czarna Orawa PLH Dolina Białki PLH Góry Słonne PLH Grota Zbójnicka na Łopieniu PLH Jasiołka PLH Kostrza PLH Kościół w Górkach Wielkich PLH Kościół w Radziechowach PLH Krynica PLH Luboń Wielki PLH Łabowa PLH Łysa Góra PLH Małe Pieniny PLH Na Policy PLH Nawojowa PLH Opactwo Cystersów w Szczyrzycu PLH Ostoja Gorczańska PLH Ostoja Jaśliska PLH Ostoja Magurska PLH Ostoja Popradzka PLH Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca PLH Pieniny PLH Podkowce w Szczawnicy PLH Polana Biały Potok PLH Torfowiska Orawsko-Nowotarskie PLH Trzciana

19 O PROJEKCIE Projekt Cele projektu: Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Strategie zarządzania Europejski program Natura 2000 ma na celu utworzenie spójnej sieci obszarów ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków szczególnie zagrożonych w skali Europy. Na terenie polskich Karpat zaprojektowano ponad 30 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk i Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków. Tworzenie sieci Natura 2000 spotyka się z licznymi problemami organizacyjnymi, dezinformacją i oporem społecznym. Stąd pomysł, aby wspólnie z instytucjami zarządzającymi, ekspertami i stronami zainteresowanymi zebrać informacje istotne dla planowania przestrzennego na obszarach sieci. Na ich podstawie dla każdego z obszarów zostanie uzgodniona strategia zarządzania, która zawierać będzie między innymi: dane o zasobach przyrodniczych i kulturowych oraz uwarunkowaniach socjo-ekonomicznych; wskazania do niezbędnych działań ochronnych; opis konfliktów i propozycje ich rozwiązania. System informacji Materiały te zostaną wykorzystane w planach zadań ochronnych lub w planach ochrony obszarów Natura 2000, a także pomogą w podejmowaniu decyzji dotyczących zagospodarowania przestrzennego. Istotny jest również powszechny dostęp do informacji o siedliskach przyrodniczych i gatunkach, które chronimy w sieci Natura Dlatego w ramach projektu powstanie system informacyjny udostępniony na stronie internetowej. Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach (PL1080) realizowany jest na terenie polskich Karpat, położonych w trzech województwach: małopolskim, podkarpackim i śląskim. Wdrażany będzie w latach Aktywna ochrona Skuteczna ochrona przyrody to nie tylko obejmowanie ochroną prawną kolejnych obszarów, ale przede wszystkim przemyślane i właściwie zaplanowane działania ochronne, m.in. zabiegi aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. Dla efektywnej ochrony kluczowe są również akceptacja i zaangażowanie lokalnych społeczności, a także wiedza na temat wartości chronionych zasobów przyrodniczych. Projekt Natura 2000 w Karpatach obejmuje wprowadzenie pilotażowych działań na rzecz czynnej ochrony szczególnie cennych siedlisk przyrodniczych, m.in. górskich polan, torfowisk, młak oraz terenów leśnych. Podjęte zostaną także prace, których celem jest zapobieganie szkodom wywoływanym przez chronione gatunki drapieżników. Edukacja W ramach projektu Natura 2000 w Karpatach zaplanowano szereg działań edukacyjnych. Przygotowane zostaną programy edukacyjne, skierowane m.in. do uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych, których celem będzie upowszechnianie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat, a także konkursy, wystawy i wydawnictwa. Projekt Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach realizowany jest w Instytucie Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia). Projekt współfinansowany przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie i Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Rzeszowie. Wydano z pomocą finansową: Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Tekst: Krzysztof Piksa, Rafał Szkudlarek Redakcja: Monika Grzegorczyk Projekt serii, skład i łamanie: Larus Studio Witold Ziaja Projekt okładki: Edward Bobeł Wydrukowano na papierze ekologicznym. Kraków 2009 Strona projektu: Obszary NATURA 2000 w Karpatach Natura 2000 w Karpatach CERKIEW W ŁOSIU KOŁO ROPY 19

20