Załącznik nr 2. Autoreferat. Agnieszka Suder

Transkrypt

1 Załącznik nr 2. Autoreferat Agnieszka Suder Kraków, sierpień 2015

2 Załącznik nr Agnieszka Suder 2. Posiadane dyplomy, stopnie naukowe z podaniem nazwy, miejsca i roku ich uzyskania oraz tytułu rozprawy doktorskiej: 1998 magister rehabilitacji ruchowej Instytut Rehabilitacji, Wydział Wychowania Fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie doktor nauk o kulturze fizycznej, specjalność: antropologia Tytuł pracy doktorskiej: Skład ciała i dystrybucja tkanki tłuszczowej u młodych mężczyzn z populacji wielkomiejskiej w aspekcie statusu społeczno-ekonomicznego oraz stylu życia. Katedra Antropologii i Anatomii, Wydział Wychowania Fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie. 3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych: : Asystent, Zakład Anatomii, Katedra Antropologii i Anatomii, Wydział Wychowania Fizycznego, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie; : Asystent, Zakład Anatomii, Katedra Fizjoterapii, Wydział Rehabilitacji Ruchowej, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie; 2006 obecnie: Adiunkt, Zakład Anatomii, Katedra Fizjoterapii, Wydział Rehabilitacji Ruchowej, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie; 2010 obecnie: Kierownik Zakładu Anatomii, Katedra Fizjoterapii, Wydział Rehabilitacji Ruchowej, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie; 2013 obecnie: Wykładowca, Zakład Fizjoterapii, Instytut Kultury Fizycznej, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. 4. Wskazanie osiągnięcia* wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.): a) Tytuł osiągnięcia naukowego: 2

3 Najważniejsze osiągnięcia naukowe, będące podstawą złożonego przeze mnie wniosku o wszczęcie postępowania habilitacyjnego, stanowi monotematyczny cykl 5 oryginalnych prac naukowo-badawczych zebranych pod wspólnym tytułem: Zmienność ontogenetyczna dystrybucji tkanki tłuszczowej i uwarunkowania jej brzusznego typu w populacjach dzieci i młodzieży z różnych środowisk. b) Prace będące podstawą ubiegania się o tytuł doktora habilitowanego: 1. Chrzanowska M., Suder A Changes in central fatness and abdominal obesity in children and adolescents from Cracow, Poland, Annals of Human Biology, 37, 2, IF 1,713; MNiSW Chrzanowska M., Suder A., Kruszelnicki P Tracking and risk of abdominal obesity in the adolescence period in children aged The Cracow Longitudinal Growth Study. American Journal of Human Biology, 24, 1, IF 2,335; MNiSW Suder A., Chrzanowska M Risk factors of abdominal obesity in children and adolescents from Cracow, Poland ( ). Journal of Biosocial Science, 47, 2, IF 1,260; MNiSW Suder A., Janusz M., Jagielski P., Głodzik J., Pałka T., Cisoń T., Pilch W Prevalence and risk factors of abdominal obesity in Polish rural children. HOMO Journal of Comparative Human Biology, 66, 4, IF 0,704; MNiSW Suder A., Płonka M., Jagielski P, Piórecka B., Głodzik J Physiological and environmental factors associated with central fat distribution in pubertal girls. Journal of Physiology and Pharmacology, 66, 3, IF 2,386; MNiSW - 25 Sumaryczna punktacja osiągnięcia naukowego w postaci jednotematycznego cyklu publikacji wyniosła: IF - 8,398; MNiSW

4 Szczegółowe informacje na temat własnego wkładu pracy zamieszczono w Załączniku nr 4, a oświadczenia współautorów w Załączniku nr 6. c) Omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem ich ewentualnego wykorzystania: Uzasadnienie podjęcia tematu oraz cel naukowy: Wskaźnik antropometryczny BMI (Body Mass Index), będący ilorazem masy ciała (kg) i kwadratu wysokości (m 2 ), jest powszechnie wykorzystywany w badaniach populacyjnych do diagnostyki nadwagi i otyłości ze względu na jego stosunkowo niską korelację z wysokością ciała, a wysoką - z procentową zawartością tłuszczu w ciele. Jest on jednak również zależny od masy ciała szczupłego, w tym również od masy mięśniowej. Wskaźnik BMI pozwala na dobrą ocenę relatywnej masy ciała, nie pozwala natomiast na ujawnienie różnic w zawartości tłuszczu i beztłuszczowej masy ciała. Nie pozwala on także na ocenę rozłożenia tkanki tłuszczowej w ciele (12, 15, 27). A nadmierna kumulacja tkanki tłuszczowej - podskórnej i przede wszystkim trzewnej - w okolicy brzusznej, jest czynnikiem związanym z zaburzeniami metabolicznymi i produkcją białek stanu zapalnego, zarówno u dzieci jak i u dorosłych (20). Brzuszny typ dystrybucji tkanki tłuszczowej niesie szczególnie zagrażające zdrowiu konsekwencje. Predysponuje on do wystąpienia cukrzycy typu 2, choroby niedokrwiennej serca, jego przerostu i zwyrodnieniowych zmian mięśniowych, także nadciśnienia, hiperlipidemii, udaru mózgu, nowotworów, kamicy pęcherzyka żółciowego i nerek, ograniczenia wydolności układu oddechowego, stłuszczenia wątroby, zaburzeń w czynności jajników, przebiegu ciąży i porodu czy niektórych chorób skóry (13, 24, 30). Wyniki uzyskane w badaniach Bogolusa Heart Study potwierdziły wyższe ryzyko powikłań kardiometabolicznych wśród dzieci z BMI w normie lub nadwagą, ale charakteryzujących się otyłością typu brzusznego, w porównaniu do dzieci bez nadmiernej kumulacji tłuszczu w okolicy brzusznej (35). Wskaźnikiem antropometrycznym, który w stosunkowo prosty sposób pozwala na oszacowanie brzusznego typu otłuszczenia ciała, a rzadko jest wykorzystywany w badaniach populacyjnych i klinicznych, jest wskaźnik WHtR (waist to height ratio) (2, 32, 16, 17, 41). WHtR jest ilorazem obwodu pasa (cm) i wysokości ciała (cm). Otyłość typu brzusznego klasyfikuje się, gdy obwód pasa przekracza połowę wysokości ciała: WHtR 0,50 (32). Wskaźnik WHtR dobrze różnicuje dzieci i młodzież z niskim i wysokim poziomem otłuszczenia brzusznego, szacowanym na podstawie absorpcjometrii promieniowania X o 4

5 dwóch energiach (DXA, dual-energy X-ray absorptiometry) (40). Jest również stosunkowo niezależną od wieku miarą, gdyż w rozwoju ontogenetycznym ma miejsce przyrost obu składowych ilorazu tj. wysokości ciała i obwodu pasa (26). Wskaźnik ten ma dobrą wartość predyktywną w szacowaniu ryzyka chorób kardiometabolicznych u dzieci i młodzieży (4, 5, 6, 21, 39). Uwarunkowania nadwagi i otyłości, klasyfikowanych na podstawie BMI, są dobrze opisane w piśmiennictwie światowym, zdecydowanie mniej jest prac poświęconych uwarunkowaniom i czynnikom ryzyka otyłości brzusznej (11, 28, 38, 42). Opracowanie programów zwalczania centralnej dystrybucji tkanki tłuszczowej w ciele wymaga dokładnego rozeznania ich szczegółowych uwarunkowań, które często są charakterystyczne dla danej populacji. Celem moich prac było zatem zbadanie fenotypowej zmienności dystrybucji tkanki tłuszczowej w rozwoju osobniczym, na podstawie cech i wskaźników antropologicznych tj. obwodu pasa (WC waist circumference) oraz wskaźnika WHtR (waist to height ratio), u dzieci i młodzieży z różnych środowisk. A także, w świetle narastającej epidemii otyłości, celem moich prac było rozpoznanie i określenie czynników biologicznych, społecznych i stylu życia, które podnoszą ryzyko wystąpienia otyłości typu centralnego, charakteryzującej się nadmierną kumulacją tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej. Szczegółowa problematyka prac, składających się na osiągnięcie naukowe: W pracy Chrzanowska M., Suder A Changes in central fatness and abdominal obesity in children and adolescents from Cracow, Poland, Annals of Human Biology, 37, 2, podjęłyśmy kwestię oszacowania kierunku i wielkości zmian otłuszczenia typu centralnego zachodzących w fazie progresywnej ontogenezy. Analizie poddano średnie wartości obwodu pasa (WC) oraz wskaźnika WHtR, w dwóch reprezentatywnych kohortach dzieci i młodzieży Krakowa w wieku 4-20 lat. Oszacowano również częstość występowania brzusznego typu otyłości u chłopców i dziewcząt na podstawie wskaźnika WHtR oraz jej zmiany pomiędzy dwoma kohortami. Materiał stanowiły dane z dwukrotnych badań realizowanych przez zespół badawczy Katedry Antropologii i Anatomii Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie z 1983 roku (przebadano 3252 chłopców i 3288 dziewcząt) oraz z roku 2000 (przebadano 2409 chłopców i 2093 dziewcząt) pod roboczym tytułem Dziecko krakowskie (8, 9, 19). Badania antropometryczne i ankietowe zostały przeprowadzone we wszystkich typach placówek szkolnych. Reprezentatywność próby zapewniono dokonując wyboru jednostek do badań z listy wszystkich szkół i 5

6 przedszkoli krakowskich na drodze losowej, za pomocą losowania dwustopniowego, metodą urnową. Wyniki uzyskane przez Chrzanowską i Suder (2010) pokazują, że średnie wartości obwodu pasa (WC) dzieci badanych w 2000 roku były istotnie wyższe u chłopców i dziewcząt w fazie przedpokwitaniowej w porównaniu do ich rówieśników badanych w Jednak w okresie późnej adolescencji kierunek zróżnicowania był przeciwny, pokazując istotnie niższe średnie wartości WC u chłopców i dziewcząt badanych 2000 roku. Podobny kierunek zróżnicowania potwierdzono w przypadku wskaźnika WHtR, którego średnie wartości były istotnie niższe zarówno u chłopców jak i dziewcząt w okresie późnej adolescencji badanych w 2000 roku, w porównaniu do młodzieży z kohorty W przypadku najstarszej młodzieży badanej w 2000 roku różnica średnich wartości obwodu pasa może wynikać z wpływów środowiskowych związanych z promowaniem w mediach mody na szczupłą sylwetkę (10). Wynikiem niepokojącym okazał się wzrost częstości występowania otyłości typu brzusznego, szacowanej na podstawie kryterium WHtR 0,50 (32), w analizowanych kohortach. Częstość występowania otyłości brzusznej była wyższa zarówno u chłopców jak i u dziewcząt badanych w 2000 roku, w porównaniu do dzieci i młodzieży z kohorty Częstość ta wynosiła, odpowiednio dla chłopców i dziewcząt, w kohorcie 2000: 6,4% i 3,1%, natomiast w kohorcie 1983: 3,9% i 2,4% i w przypadku chłopców różnice te były statystycznie istotne. Uzyskane rezultaty pokazały wzrastającą częstość występowania otyłości typu brzusznego u dzieci i młodzieży z Krakowa badanej na przestrzeni niemal dwudziestu lat. Trend ten nie był tak nasilony jak w innych krajach (18, 29, 34, 36), ale pokazywał ten sam kierunek zmian. Zmiany średnich wartości wskaźnika WHtR z wiekiem nie były dotąd prezentowane na tak dużej populacji dzieci krakowskich, a zestawienie tych zmian z dwóch kohort badanych na przełomie wieków, stanowi istotne źródło do analiz porównawczych. Uzyskane rezultaty mogą zatem służyć jako biologiczne układy odniesienia w procesie oceny i porównań rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży z podobnych środowisk dużych miast w Polsce. Zastosowanie kryterium WHtR 0,50 dla oszacowania częstości występowania otyłości typu brzusznego umożliwia natomiast porównania epidemiologiczne na skalę światową. Praca ta była cytowana między innymi w wiodącym periodyku związanym z tematyką otyłości - International Journal of Obesity. Ponieważ wskaźnik WHtR okazał się czułym barometrem zmian w częstości występowania otyłości typu brzusznego w kolejnej pracy (Chrzanowska M., Suder A., 6

7 Kruszelnicki P Tracking and risk of abdominal obesity in the adolescence period in children aged The Cracow Longitudinal Growth Study. American Journal of Human Biology, 24, 1, podjęto próbę oszacowania ryzyka wystąpienia otyłości brzusznej w wieku 15 lat w zależności od występowania centralnego typu otłuszczenia ciała w wieku 7-14 u chłopców i dziewcząt z Krakowskich Badań Longitudinalnych (3). Analizę oparto na archiwalnych, 8-letnich, ciągłych badaniach antropometrycznych 315 chłopców i 198 dziewcząt z jednej dzielnicy Krakowa Nowej Huty. Wybrana próba dzieci z Nowej Huty nie różniła się pod względem podstawowych wskaźników wzrastania i rozwoju tj. wysokości i masy ciała, oraz wieku menarche i wieku wyrzynania się zębów stałych od dzieci z populacji całego miasta Krakowa, badanych przekrojowo w roku 1983 (8). Ponieważ materiał badawczy nie był liczny, brzuszny typ otłuszczenia ciała określono stosując granicę 75 centyla dla obwodu pasa (WC) oraz wskaźnika WHtR, natomiast otyłość brzuszną stosując granicę 90 centyla dla odpowiedniego wieku i płci. W pierwszej fazie opracowania danych dokonano oceny stopnia kontynuacji typu otłuszczenia ciała - za pomocą tablic wielodzielczych i testu chi-kwadrat, opartych na kwartylach rozkładu obwodu pasa oraz wskaźnika WHtR - określonego na początku badań tj. w wieku 7 lat i na końcu tj. w wieku 15 lat. Odpowiednie wartości 25 centyla oraz 75 centyla stanowiły punkty odcięcia dla określenia kategorii szczupłych < 25, przeciętnych i >75 z brzusznym typem otłuszczenia ciała. Analiza rozkładów kwartylowych pokazała, że u większości chłopców, których charakteryzował brzuszny typ otłuszczenia ciała (określony na podstawie WC i WHtR >75) w wieku 7 lat, typ ten został zachowany również w 15 roku życia, czyli wśród 7-latków z brzusznym typem otłuszczenia ciała tylko 1-2% chłopców przesunęło się do kategorii szczupłych w 15 roku życia, podczas gdy większość (62%) pozostało w kategorii z brzusznym typem otłuszczenia ciała. Podobne zależności, ale o mniejszym stopniu nasilenia, zaobserwowano u dziewcząt: wśród 7-latek z brzusznym typem otłuszczenia ciała 6-7% z nich przeszło do kategorii szczupłych w wieku 15 lat, natomiast połowa z nich charakteryzowała się dalej brzusznym typem otłuszczenia ciała. Wyniki te potwierdzają również związki pomiędzy dystrybucją tłuszczu i płcią, które są wyrażone bardziej centralną dystrybucją tkanki tłuszczowej u chłopców i bardziej obwodową u dziewcząt. U badanych 7-latków typ otłuszczenia ciała wydaje się już zatem ustalony, o czym świadczy z częstością powyżej 50% zjawisko ciągłości (kontynuacji) typu otłuszczenia brzusznego ciała. Z ilorazu odsetka dzieci danej kategorii, które stały się dziećmi z brzusznym typem otłuszczenia ciała, w stosunku do odsetka wszystkich dzieci z brzusznym typem otłuszczenia 7

8 ciała w skali całej próby, niezależnie od poziomu otłuszczenia w 7 roku życia, obliczono relatywne ryzyko (RR) zostania dzieckiem z brzusznym typem otłuszczenia ciała w wieku młodzieńczym. Dla dzieci szczupłych w 7 roku życia (WHtR < 25) wyniosło ono dla chłopców i dziewcząt odpowiednio: 0,15 i 0,17, podczas gdy dla dzieci z brzusznym typem otłuszczenia ciała (WHtR > 75) relatywne ryzyko wyniosło 2,41 dla chłopców i 2,06 dla dziewcząt. Zastosowanie bardziej rygorystycznych punktów odcięcia (WC i WHtR 90 centyla) dla określenia brzusznego typu otyłości w oszacowaniu ryzyka wystąpienia otyłości brzusznej w wieku 15 lat w zależności od wystąpienia tej otyłości w wieku od 7 do 14 lat, przy wykorzystaniu regresji logistycznej i ilorazu szans (OR odds ratio) z 95% przedziałem ufności (CI confidence interval), pokazało, że ryzyko to jest największe już u 7-letnich chłopców (OR=5,46; 95% CI: 1,61-18,51) i dziewcząt (OR=6,19; 95% CI: 1,63-23,52) oraz u 12-letnich dziewczynek (OR=5,59; 95% CI: 1,34-23,28) w przypadku WHtR oraz u 12- letnich u chłopców (OR=11,59 ; 95% CI: 1,70-78,58) oraz dziewcząt (OR=9,05; 95% CI: 1,15-71,06) w przypadku obwodu pasa. Okres dojrzewania jest krytycznym okresem dla kształtowania się fenotypu otłuszczenia ciała (14, 22, 23, 25) i dystrybucji tkanki tłuszczowej (31). Wyniki naszej pracy pokazują wczesną predyspozycję do rozwoju otyłości brzusznej u chłopców i dziewcząt z Krakowa. Otyłość brzuszna 7-latka stanowi poważny czynnik ryzyka otyłości brzusznej u młodego człowieka wchodzącego w dorosłość i powinna skłaniać do podjęcia działań, zmierzających do zredukowania nadmiernego otłuszczenia ciała, zwłaszcza w okolicy brzusznej już na wczesnym etapie rozwoju organizmu. W kolejnych pracach skupiłam się na określeniu biologicznych, społecznoekonomicznych i związanych ze stylem życia czynników ryzyka nadmiernej kumulacji tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej u dzieci i młodzieży z różnych środowisk. W artykule: Suder A., Chrzanowska M Risk factors of abdominal obesity in children and adolescents from Cracow, Poland ( ). Journal of Biosocial Science, 47, 2, określono czynniki ryzyka wystąpienia centralnej dystrybucji tkanki tłuszczowej u dzieci i młodzieży z dwóch kohort miejskich, badanych w latach transformacji ustrojowej. Materiał stanowiły dane antropometryczne i ankietowe dzieci i młodzieży w wieku 4-18 lat, pochodzące z badań przeprowadzonych w ramach projektu Dziecko krakowskie (8, 9, 19). Dla celów obecnego opracowania wyliczono wskaźnik WHtR, a brzuszny typ otyłości zdefiniowano przyjmując granicę 90 centyla obwodu pasa (WC) oraz wskaźnika WHtR 8

9 odpowiedniego do wieku i płci (34). Pełny zestaw danych opracowano dla 2160 chłopców i 2178 dziewcząt badanych w roku 1983 oraz dla 816 chłopców i 718 dziewcząt badanych w 2000 roku. Za biologiczne czynniki ryzyka przyjęto: wiek dziecka, wiek matki podczas porodu, masę urodzeniową, występowanie otyłości u rodziców oraz występowanie otyłości typu brzusznego u rodziców. Wśród czynników społeczno-ekonomicznych analizie poddano wykształcenie ojca, wykształcenie matki, liczbę dzieci w rodzinie oraz sytuację ekonomiczną rodziny. Za czynniki związane ze stylem życia przyjęto liczbę posiłków spożywanych w ciągu dnia, palenie papierosów przez rodziców, aktywność fizyczną podejmowaną przez dzieci w czasie wolnym oraz aktywność fizyczną podejmowaną w klubach sportowych. Badając wpływ czynników ryzyka na występowanie otyłości brzusznej obliczono iloraz szans (OR odds ratio) oraz 95% przedział ufności (CI confidence interval) przy zastosowaniu analizy regresji logistycznej. Przeprowadzona analiza wykazała, że występowanie otyłości w rodzinie (BMI 30), zwłaszcza u obojga rodziców, stanowiło istotny czynnik ryzyka wystąpienia otyłości brzusznej u ich dzieci. W obu seriach badań córki otyłych rodziców miały niemal pięciokrotnie wyższe ryzyko wystąpienia otyłości brzusznej (WHtR) w porównaniu do dziewcząt, których rodzice pozostali szczupli (OR=4,82; 95% CI: 1,17-19,77). Niemal sześciokrotnie ryzyko to wzrastało wśród chłopców badanych w serii 2000 (OR=5,85; 95% CI: 1,36-25,10). Brzuszny typ rozmieszczenia tłuszczu (WC) u ojców związany był z ponad dwukrotnym wzrostem ryzyka wystąpienia otyłości brzusznej u synów (OR=2,46; 95% CI: 1,12-5,36), a otyłość brzuszna matek podnosiła to ryzyko ponad dwukrotnie u córek (OR=2,03; 95% CI: 1,02-4,04). Wpływ pozostałych czynników biologicznych okazał się nieistotny, poza wysoką masą urodzeniową dziecka ( 4000 g) w przypadku dziewcząt, która wiązała się z podwyższonym ryzykiem wystąpienia otyłości brzusznej (OR=1,78; 95% CI: 1,12-2,82). Wśród czynników społeczno-ekonomiczych niski poziom wykształcenia rodziców (OR=2,06; 95% CI: 1,18-3,60) oraz zła sytuacja ekonomiczna rodziny (OR=2,83; 95% CI: 1,10-7,28) powiązane były ze wzrostem ryzyka wystąpienia otyłości brzusznej (WHtR), zwłaszcza u dziewcząt z serii Posiadanie jednego dziecka wiązało się natomiast ze wzrostem ryzyka wystąpienia otyłości brzusznej u chłopców badanych w 2000 roku (OR=1,96; 95% CI: 1,36-3,40). Brak deklarowanej aktywności fizycznej podejmowanej w czasie wolnym przynajmniej przez dwie godziny w tygodniu stanowił istotny czynnik ryzyka wystąpienia 9

10 otyłości brzusznej (WHtR) u chłopców. Ryzyko to wzrastało sześciokrotnie u chłopców, którzy nie podejmowali regularnej aktywności fizycznej, w porównaniu do chłopców trenujących w klubach sportowych przynajmniej cztery godziny tygodniowo (OR=6,11; 95% CI: 1,46-25,47). Palenie papierosów przez rodziców stanowiło istotny czynnik ryzyka wystąpienia centralnej kumulacji tkanki tłuszczowej u dzieci. Ryzyko to wzrastało trzykrotnie u dziewcząt (OR=2,94; 95% CI: 1,46-5,91), u chłopców natomiast wzrost ryzyka związany był z paleniem papierosów przez matki (OR=1,88; 95% CI: 1,03-4,13). Uzyskane rezultaty, oparte na licznych, reprezentatywnych próbach populacji wielkomiejskiej, badanej dwukrotnie: w 1983 oraz 2000 roku wskazały na te zmienne biologiczne, społeczno-ekonomiczne oraz związane ze stylem życia, które stanowią istotne czynniki ryzyka wystąpienia otyłości brzusznej u dzieci i młodzieży. W działaniach profilaktycznych szczególną uwagę należy poświęcić dzieciom, których rodzice są otyli, prowadzą niezdrowy styl życia (palenie papierosów, brak aktywności fizycznej), cechuje ich brak wykształcenia i zła sytuacja ekonomiczna rodziny. Czynniki ryzyka otyłości brzusznej u dziewcząt stanowią w dużej mierze zmienne społeczne (wykształcenie rodziców, sytuacja ekonomiczna rodziny), natomiast u chłopców elementy stylu życia (aktywność fizyczna, palenie papierosów). Większe zróżnicowanie czynników ryzyka w kohorcie z 2000 roku, w porównaniu do kohorty 1983 roku, może wynikać z socjalnych i ekonomicznych zmian, które miały miejsce pod koniec ubiegłego wieku i skutkują rozwarstwieniem społecznoekonomicznym społeczeństwa. Z punktu widzenia prewencji otyłości i powikłań metabolicznych z niej wynikających na uwagę zasługuje fakt, że obok zmiennych biologicznych i społecznych, czynnikiem, który istotnie wpływa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia otyłości brzusznej u chłopców jest podejmowanie intensywnej aktywności fizycznej w czasie wolnym. Określenie częstości oraz czynników ryzyka występowania otyłości typu brzusznego u dzieci ze środowiska wiejskiego było tematem kolejnego opracowania: Suder A., Janusz M., Jagielski P., Głodzik J., Pałka T., Cisoń T., Pilch W Prevalence and risk factors of abdominal obesity in Polish rural children. HOMO Journal of Comparative Human Biology, 66, 4, Analizę oparto na przekrojowej, reprezentatywnej próbie 3048 chłopców i dziewcząt badanych w latach w szkołach podstawowych powiatu myślenickiego (południowa Polska). Badania antropometryczne i ankietowe przeprowadzono w ramach projektu: Wdrożenie idei szkół promujących zdrowie na terenie Powiatu Myślenickiego poprzez realizację wybranych programów profilaktyki i promocji zdrowia programu Polsko- 10

11 Norweska Współpraca Badawcza (Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Powiat Myślenicki). Próba objęła 89% gmin powiatu i odzwierciedla proporcje ludności wiejskiej i pochodzącej z małych miast (7). Dla celów opisywanej pracy obliczono wskaźnik WHtR, przyjmując wartość 0,50 jako punkt odcięcia dla zdefiniowania otyłości brzusznej (32). Kwestionariusz ankiety zawierał pytania dotyczące miejsca zamieszkania, wykształcenia ojca, wykształcenia matki, posiadanego rodzeństwa, liczby osób w gospodarstwie domowym oraz występowania otyłości u rodziców. Analizie poddano również zmienne związane ze sposobem odżywiania oraz aktywnością fizyczną. Oszacowano częstość spożywania warzyw, owoców, słodyczy oraz produktów wysokoenergetycznych, regularność w spożywaniu śniadań i podwieczorków oraz liczbę posiłków spożywanych w ciągu dnia. Pytano o udział w regularnych pozaszkolnych zajęciach sportowych (przynajmniej 2 godziny w tygodniu) takich jak pływanie, gimnastyka, koszykówka, siatkówka. Na podstawie danych związanych z częstością podejmowania różnych form aktywności fizycznej w czasie wolnym (oznaczano liczbę dni w tygodniu oraz liczbę godzin w ciągu dnia) utworzono wskaźnik aktywności fizycznej. Każdej formie aktywności przypisano jej ekwiwalent metaboliczny (MET metabolic equivalent), a miarę aktywności fizycznej w czasie wolnym stanowiła suma MET-ów uzyskanych z poszczególnych aktywności fizycznych, co pozwoliło wyróżnić grupy o wysokim i niskim wskaźniku aktywności fizycznej w czasie wolnym (1). Badając wpływ czynników ryzyka na występowanie otyłości brzusznej obliczono iloraz szans (OR odds ratio) oraz 95% przedział ufności (CI confidence interval) przy zastosowaniu analizy regresji logistycznej. Częstość występowania brzusznego typu otyłości u chłopców i dziewcząt ze środowiska wiejskiego wynosiła odpowiednio 11% i 9% i była wyższa od częstości obserwowanej w środowisku miejskim (37). Statystycznie istotne różnice pomiędzy płcią potwierdzono w starszej grupie dzieci (10-12-letnich), w której częstość występowania otyłości brzusznej była wyższa u chłopców (12%) w porównaniu do dziewcząt (8%). Bardziej dokładna analiza częstości występowania otyłości brzusznej pokazała wzrost odsetka chłopców z centralną dystrybucją tkanki tłuszczowej wraz z wiekiem: z 7% wśród najmłodszych chłopców do 14% wśród dwunastolatków. Natomiast w grupie dziewcząt, po wzroście częstości występowania otyłości brzusznej do dziewiątego roku życia do wartości 13%, nastąpił spadek do 7% u najstarszych badanych dziewcząt. W środowisku wiejskim występowanie otyłości u obojga rodziców stanowiło istotny czynnik ryzyka wystąpienia otyłości brzusznej u chłopców (OR=5,59; 95% CI: 1,88-16,62) oraz u dziewcząt (OR=12,07; 95% CI: 2,93-49,71). Otyłość występująca tylko u matki 11

12 zwiększała ponad trzykrotnie ryzyko wystąpienia brzusznego typu otłuszczenia ciała zarówno u chłopców (OR=3,82; 95% CI: 1,92-7,59) jak i u dziewcząt (OR=3,18 ; 95% CI: 1,55-6,54), natomiast otyłość ojca związana była z podwyższonym ryzykiem wystąpienia otłuszczenia brzusznego u chłopców (OR=3,03; 95% CI: 1,70-5,35). Zmienne społeczno-ekonomiczne takie jak miejsce zamieszkania (wieś/małe miasto) czy poziom wykształcenia rodziców nie stanowiły istotnych czynników ryzyka, podczas gdy bycie jedynakiem (OR=2,18; 95% CI: 1,18-4,03) oraz mała liczba osób w gospodarstwie domowym (OR=1,21; 95% CI: 1,06-1,39) zwiększały ryzyko wystąpienia brzusznego typu otłuszczenia ciała u chłopców. Wśród czynników stylu życia związanych ze zwyczajami żywieniowymi spożywanie produktów wysokoenergetycznych podwyższało ryzyko wystąpienia otyłości brzusznej u chłopców (OR=1,99; 95% CI: 1,17-3,22). Natomiast u dziewcząt czynnikami ryzyka było nieregularne spożywanie śniadań (OR=2,22; 95% CI: 1,01-4,59), mała liczba posiłków w ciągu dnia (OR=1,49; 95% CI: 1,05-2,11) i regularne spożywanie podwieczorków (OR=1,74; 95% CI: 1,04-2,89). Brak podejmowania regularnej pozaszkolnej aktywności fizycznej związany był z podwyższonym ryzykiem wystąpienia otyłości brzusznej u chłopców (OR=1,91; 95% CI: 1,06-3,43). Uzyskane rezultaty wskazują zatem na większą predyspozycję do brzusznego typu otyłości i mogących z niej wynikać powikłań metabolicznych u chłopców, w porównaniu do dziewcząt. Więcej zmiennych środowiskowych stanowiło czynniki ryzyka wystąpienia otłuszczenia brzusznego u chłopców, w porównaniu do dziewcząt, wskazując na większą ekosensytywność płci męskiej. Programy profilaktyczne, wprowadzające zmiany w stylu życia współczesnych społeczeństw powinny uwzględniać czynniki ryzyka, które różnią się pomiędzy płciami. W środowisku wiejskim czynniki ryzyka otyłości brzusznej stanowiły zmienne związane ze stylem życia, tj. zwyczajami żywieniowymi i aktywnością fizyczną. Nie potwierdzono zależności pomiędzy otyłością brzuszną, a wykształceniem rodziców czy miejscem zamieszkania, a więc zmiennymi społecznymi. Biologiczne i środowiskowe uwarunkowania centralnej dystrybucji tkanki tłuszczowej u dziewcząt w okresie pokwitania były tematem pracy: Suder A., Płonka M., Jagielski P, Piórecka B., Głodzik J Physiological and environmental factors associated with central fat distribution in pubertal girls. Journal of Physiology and Pharmacology, 66, 3, Materiał badań stanowiła przekrojowa próba 297 dziewcząt w wieku 9-16 lat, badana w dwóch typach szkół: sportowych i niesportowych. Dziewczęta ze szkół sportowych 12

13 uczestniczyły w regularnych treningach pływackich przynajmniej 10 godzin tygodniowo, natomiast dziewczęta ze szkół niesportowych uczęszczały na regularne zajęcia wychowania fizycznego w wymiarze 4 godzin tygodniowo. U dziewcząt wykonano pomiary antropometryczne, oszacowano skład ciała przy wykorzystaniu analizatora TBF 300, oceniono stopień rozwoju gruczołu piersiowego (skala Tannera) oraz zbadano stężenie leptyny i ghreliny w osoczu krwi metodą radioimmunologiczną (RIA). Czynniki związane ze stylem życia i statusem społeczno-ekonomicznym oszacowano za pomocą kwestionariusza ankiety. Za zmienne zależne przyjęto cechy i wskaźniki opisujące otłuszczenie brzuszne tj. obwód pasa (WC) i WHtR oraz otłuszczenie ogólne tj. BMI. Natomiast zmienne niezależne stanowiły czynniki biologiczne i środowiskowe takie jak: wiek dziecka, stężenie leptyny oraz ghreliny, wysokość ciała, stopień zaawansowania w rozwoju biologicznym (skala Tannera), otyłość ojca, otyłość matki, wykształcenie ojca, wykształcenie matki, posiadanie rodzeństwa, uczęszczanie do klas sportowych i regularne spożywanie śniadań. Dziewczęta ze szkół sportowych i niesportowych były w zbliżonym wieku, nie potwierdzono również istotnych różnic w wysokości i masie ciała pomiędzy wyróżnionymi grupami. Badane dziewczęta różniły się natomiast średnimi wartościami BMI, WC i WHtR oraz stężenia leptyny i ghreliny w osoczu krwi. W celu wyjaśnienia zmienności otłuszczenia brzusznego i ogólnego ciała zastosowano metodę regresji krokowej zstępującej. Standaryzowane cząstkowe współczynniki regresji (b) wykazały wpływ poszczególnych czynników niezależnych (biologicznych i środowiskowych) na zmienną zależną (WC, WHtR, BMI) przy wyeliminowaniu wpływu pozostałych czynników uwzględnionych w analizie. Zmienność WC i WHtR została wyjaśniona odpowiednio: w 53% i 44% przez czynniki biologiczne takie jak: wiek, wysokość ciała, stopień zaawansowania w rozwoju biologicznym oraz stężenie leptyny i ghreliny w osoczu krwi, jak również przez czynniki środowiskowe takie jak poziom aktywności fizycznej oraz występowanie otyłości u ojców. Zmienność BMI została wyjaśniona w 56% przez podobny zestaw czynników z wykluczeniem jednak poziomu aktywności fizycznej. Im wyższy stopień zaawansowania w rozwoju biologicznym (b=0,36; p=0,001) wykazywały dziewczęta, tym wyższe wartości przyjmował wskaźnik WHtR. Jednakże starszy wiek (b=-0,47; p=0,001) dziewcząt wiązał się z niższymi wartościami WHtR, wskazując na zjawisko smuklenia w tej grupie dziewcząt. Wyższe wartości wskaźnika WHtR wiązały się z wyższym stężeniem leptyny w osoczu krwi (b=0,44; p=0,000) oraz z niższym stężeniem ghreliny (b=-0,15; p=0,026). Występowanie otyłości u ojców (b=0,20; p=0,001) wpływało na bardziej centralne rozmieszczenie tkanki tłuszczowej u dziewcząt, natomiast wysoki poziom aktywności 13

14 fizycznej (b=-0,13; p=0,044) związany był z niższymi wartościami WHtR. Zależności pomiędzy WC i BMI, a czynnikami biologicznymi i środowiskowymi przyjmowały podobny kierunek (poza wysokością ciała) jak w przypadku wskaźnika WHtR. W następnym kroku zastosowano regresję logistyczną w celu wykazania zmiennych, które w największym stopniu łączą się ze wzrastającym ryzykiem wystąpienia otyłości brzusznej. Otyłość brzuszną (WHtR 0,50) potwierdzono u 6% badanych dziewcząt. Ryzyko przekroczenia punktów odcięcia wg. kryteriów WHtR wzrastało pięciokrotnie wraz ze wzrostem o 1ng/ml stężenia leptyny w osoczu krwi (OR=5,24; 95% CI: 1,60-17,12). Uzyskane rezultaty wykazały, że obok biologicznych determinantów dystrybucji tkanki tłuszczowej w ciele człowieka, istotną rolę odgrywają czynniki środowiskowe takie jak poziom aktywności fizycznej. Wskaźnik otłuszczenia ogólnego (BMI) nie wykazywał związków z poziomem aktywności fizycznej u badanych młodych dziewcząt. Wskaźnik otłuszczenia brzusznego WHtR wydaje się być zatem bardziej czułym wskaźnikiem środowiskowych zachowań niż wskaźnik otłuszczenia ogólnego. Znaczenie przedstawionych badań: Światowy wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości wśród współczesnych społeczeństw przybrał już rozmiary epidemii. Dokładne rozpoznanie czynników ryzyka, które są często charakterystyczne dla danej populacji, może ten proces zahamować. Moim wkładem w rozwiązywanie tych problemów było przeprowadzenie badań mających na celu rozpoznanie i zrozumienie czynników ryzyka otyłości typu centralnego, charakteryzującej się nadmierną kumulacją tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej. Podsumowując cykl prac składających się na osiągnięcie naukowe za najważniejsze wyniki uważam: 1. Określenie kierunku i wielkości zmian otłuszczenia typu centralnego w fazie progresywnej ontogenezy na podstawie średnich wartości obwodu pasa oraz wskaźnika WHtR w dwóch reprezentatywnych kohortach dzieci i młodzieży miejskiej badanych w latach W fazie prepubertalnej rozwoju ontogenetycznego istotnie wyższe średnie wartości obwodu pasa i wskaźnika WHtR charakteryzowały dzieci badane w 2000 roku w porównaniu do ich rówieśników badanych w Jednak w okresie późnej adolescencji kierunek zależności, zwłaszcza w przypadku WHtR, przyjmuje odwrotną tendencję, wskazując na zjawisko smuklenia, które jest pogłębione w najstarszej grupie dziewcząt. 14

15 2. Wykazanie wzrostu częstości występowania otyłości typu brzusznego, szacowanej na podstawie kryterium WHtR, u dzieci i młodzieży z populacji wielkomiejskiej w latach Wykazanie, że w rozwoju ontogenetycznym okresem krytycznym dla ryzyka wystąpienia otyłości typu brzusznego u młodzieży obojga płci jest wiek 7 lat. Kolejnym okresem krytycznym u dziewcząt jest początek okresu dojrzewania (10 rok życia) oraz dla obu płci wiek 12 lat. 4. Określenie czynników ryzyka występowania otyłości brzusznej u dzieci i młodzieży ze środowiska miejskiego. W działaniach profilaktycznych szczególną uwagę należy poświęcić dzieciom, których rodzice są otyli, prowadzą niezdrowy styl życia (palenie papierosów, brak aktywności fizycznej), cechuje ich brak wykształcenia i zła sytuacja ekonomiczna rodziny. Czynniki ryzyka otyłości brzusznej u dziewcząt stanowią w dużej mierze czynniki społeczne (wykształcenie rodziców, sytuacja ekonomiczna rodziny), natomiast u chłopców czynniki stylu życia (aktywność fizyczna, palenie papierosów). 5. Oszacowanie częstości występowania brzusznego typu otyłości, na podstawie kryterium WHtR, na reprezentatywnej próbie chłopców i dziewcząt ze środowiska wiejskiego. 6. Wykazanie, że w środowisku wiejskim czynniki ryzyka otyłości brzusznej stanowiły zmienne związane ze stylem życia, tj. zwyczajami żywieniowymi i aktywnością fizyczną. Nie potwierdzono zależności pomiędzy otyłością brzuszną, a wykształceniem rodziców czy miejscem zamieszkania, a więc zmiennymi społecznymi. Więcej zmiennych środowiskowych stanowiło czynniki ryzyka wystąpienia otłuszczenia brzusznego u chłopców, w porównaniu do dziewcząt, wskazując na większą ekosensytywność płci męskiej. 7. Oszacowanie zmienności WC i WHtR u dziewcząt, która została wyjaśniona w połowie przez czynniki biologiczne takie jak: wiek, wysokość ciała, stopień zaawansowania w rozwoju biologicznym oraz stężenie leptyny i ghreliny w osoczu krwi, jak również przez czynniki środowiskowe takie jak poziom aktywności fizycznej oraz występowanie otyłości u ojców. Zmienność BMI została wyjaśniona przez podobny zestaw czynników z wykluczeniem jednak poziomu aktywności fizycznej. 8. Wykazanie, że wskaźnik otłuszczenia brzusznego WHtR wydaje się być bardziej czułym wskaźnikiem środowiskowych zachowań niż wskaźnik otłuszczenia ogólnego BMI. 15

16 Otrzymane wyniki, uzyskane w oparciu o reprezentatywne kohorty przy wykorzystaniu zaawansowanych metod statystycznych, poszerzają wiedzę na temat zmienności dystrybucji tkanki tłuszczowej w rozwoju ontogenetycznym oraz precyzują czynniki ryzyka związane z jej nadmierną kumulacją w okolicy brzusznej. Mają one aspekt poznawczy w dziedzinach nauk biologicznych, nauk o kulturze fizycznej, nauk o zdrowiu, nauk medycznych oraz społecznych. W aspekcie praktycznym uzyskane rezultaty mogą służyć jako biologiczne układy odniesienia w procesie oceny i porównań rozwoju fizycznego dzieci i młodzieży z podobnych środowisk dużych miast bądź obszarów wiejskich. Zastosowanie kryterium WHtR 0,50 dla oszacowania częstości występowania otyłości typu brzusznego umożliwia porównania epidemiologiczne na skalę światową. Piśmiennictwo 1. Ainsworth BE., Haskell WL., Herrmann SD., Meckes N., Bassett DR. Jr, Tudor-Locke C., Greer JL., Vezina J., Whitt-Glover MC., Leon AS Compendium of physical activities: a second update of codes and met values. Med Sci Sports Exerc 43, Ashwell M., Cole TJ., Dixon AK Ratio of waist circumference to height is strong predictor of intra abdominal fat. BMJ 313, Bocheńska Z, Chrzanowska M Rozwój Somatyczny, Fizjologiczny i Psychologiczny Dzieci i Młodzieży o Różnym Poziomie Sprawności Fizycznej w Świetle Badań Długofalowych. Wyd Monograf nr 52, Kraków: AWF. 4. Brambilla P., Bedogni G., Heo M., Pietrobelli A Waist circumference-to-height ratio predicts adiposity better than body mass index in children and adolescents. Int J Obes 37, Browning LM., Hsieh SD., Ashwell M A systematic review of waist-to-height ratio as a screening tool for the prediction of cardiovascular disease and diabetes: 0.5 could be a suitable global boundary value. Nutr Res Rev 23, Campagnolo PD., Hoffman DJ., Vitolo MR Waist-to-height ratio as a screening tool for children with risk factors for cardiovascular disease. Ann Hum Biol 38, Central Statistical Office The condition and structure of population and natural movement in territory section. State on Available online at: accessed 3. December Chrzanowska M, Gołąb S, Bocheńska Z, Panek S Dziecko Krakowskie. Poziom Rozwoju Biologicznego Dzieci i Młodzieży Krakowa. Wyd Monograf nr 34, Kraków: AWF. 9. Chrzanowska M, Gołąb S, Żarów R, Sobiecki J, Brudecki J Dziecko Krakowskie Poziom Rozwoju Biologicznego Dzieci i Młodzieży Miasta Krakowa. Wyd Monograf nr 19, Kraków: AWF. 16

17 10. Contento IR., Basch C., Zybert P Body image, weight, and food choices of Latina women and their young children. J Nutr Educ Behav 35, de Moraes AC., Falcão MC Lifestyle factors and socioeconomic variables associated with abdominal obesity in Brazilian adolescents. Ann Hum Biol 40, Demerath EW., Schubert CM., Maynard LM., Sun SS., Chumlea WC., Pickoff A., Czerwinski SA., Towne B., Siervogel RM Do changes in body mass index percentile reflect changes in body composition in children? Data from the Fels Longitudinal Study. Pediatrics 117, e487-e Despres JP Health consequences of visceral obesity. Ann Med 33: Dietz WH Critical periods in childhood for the development of obesity. Am J Clin Nutr 59, Freedman DS., Sherry B The validity of BMI as an indicator of body fatness and risk among children. Pediatrics 124(Suppl. 1), Garnett SP., Baur LA., Cowell CT Waist-to-height ratio: a simple option for determining excess central adiposity in young people. Int J Obes Relat Metab Disord 32, Garnett SP., Baur LA., Cowell CT The prevalence of increased central adiposity in Australian school children 1985 to Obes Rev 12, Garnett SP., Cowell CT., Baur LA., Shrewsbury VA., Chan A., Crawford D., Salmon J., Campbell K., Boulton TJ Increasing central adiposity: the Nepean longitudinal study of young people aged 7-8 to y. Int J Obes Relat Metab Disord 29, Gołąb S., Chrzanowska M., Sobiecki J., Żarów R., Kościuk T., Brudecki J., Matusik S., Pałosz J., Gwardjak T., Suder A., Cadel K Dziecko Krakowskie Sprawność Fizyczna i Postawa Ciała Dzieci i Młodzieży Miasta Krakowa Wyd Monograf nr 22, Kraków: AWF. 20. Goran MI., Gower BA Relation between visceral fat and disease risk in children and adolescents. Am J Clin Nutr 70 (Suppl), 149S-156S. 21. Graves L., Garnett SP., Cowell CT., Baur LA., Ness A., Saltar N., Lawlor DA Waist-to height ratio and cardiometabolic risk factors in adolescence: findings from a prospective birth cohort. Pediatr Obes 25, DOI: /j x 22. Guo SS., Huang C., Maynard LM., Demerath E., Towne B., Chumlea WC., Siervogel RM Body mass index during childhood, adolescence and young adulthood in relation to adult overweight and adiposity: the Fels Longitudinal Study. Int J Obes 24, Guo SS., Wu W., Chumlea WC., Roche AF Predicting overweight and obesity in adulthood from body mass index values in childhood and adolescence. Am J Clin Nutr 76, Janssen J., Katzmarzyk PT., Srinivasan SR., Chen W., Malina RM., Bouchard C., Berenson GS Combined influence of body mass index and waist circumference on coronary artery disease risk factor among children and adolescents. Pediatrics 115, Kozieł S What is the risk for overweight children of being overweight at age 18 years? The Wrocław Growth Study. Anthropol Rev 68,

18 26. Kromeyer-Hauschild K., Neuhauser H., Schaffrath RA., Schienkiewitz A Abdominal obesity in german adolescents defined by waist-to-height ratio and its association to elevated blood pressure: The KiGGS Study. Obes Facts 6, Lee CM., Huxley RR., Wildman RP., Woodward M Indices of abdominal obesity are better discriminators of cardiovascular risk factors than BMI: a meta-analysis. J Clin Epidemiol 61, Lehto R., Ray C., Lahti-Koski M., Roos E Health behaviours, waist circumference and waist-to-height ratio in children. Eur J Clin Nutr 65, Li C., Ford ES., Mokdad AH., Cook S Recent trends in waist circumference and waistheight ratio among US children and adolescents. Pediatrics 118, e Lobstein T., Baur L., Uauy R Obesity in children and young people: a crisis in public health. Obes Rev 5 (Suppl 1), Malina RM., Kozieł S., Bielicki T Variation in subcutaneous adipose tissue distribution associated with age, sex, and maturation. Am J Hum Biol 11, McCarthy HD., Ashwell M A study of central fatness using waist-to-height ratios in UK children and adolescents over two decades supports the simple message- keep your waist circumference to less than half your height. Int J Obes Relat Metab Disord 30, McCarthy HD., Ellis SM., Cole TJ Central overweight and obesity in British youth aged years: cross-sectional surveys of waist circumference. BMJ 326, McCarthy HD., Jarrett KV., Emmett PM., Rogers I., the ALSPAC Study Team Trends in waist circumferences in young British children: a comparative study. Int J Obes Relat Metab Disord 29, Mokha JS., Srinivasan SR., DasMahapatra P., Fernandez C., Chen W., Xu J., Berenson GS Utility of waist-to-height ratio in assessing the status of central obesity and related cardiometabolic risk profile among normal weight and overweight/obese children: The Bogalusa Heart Study. BMC Pediatr 10, Moreno LA., Sarria A., Fleta J., Marcos A., Bueno M Secular trends in waist circumference in Spanish adolescents, 1995 to Arch Dis Child 90, Nawarycz T., Haas GM., Krzyżaniak A., Schwandt P., Ostrowska-Nawarycz L Waist circumference and waist-to-height ratio distributions in Polish and German schoolchildren: comparative analysis. Int J Prev Med 4, Ortega FB., Ruiz JR., Sjöström M Physical activity, overweight and central adiposity in Swedish children and adolescents: the European Youth Heart Study. Int J Behav Nutr Phys Act 4, Savva S.C., Tornaritis M., Savva M.E., Kourides Y., Panagi A., Silikiotou N., Georgiou C., Kafatos A Waist circumference and waist-to-height ratio are better predictors of 18

19 cardiovascular disease risk factors in children than body mass index. Int J Obes Relat Metab Disord 24, Taylor RW., Williams SM., Grant AM., Taylor BJ., Goulding A Predictive ability of waistto-height in relation to adiposity in children is not improved with age and sex-specific values. Obesity 19, Ulijaszek S.J., Henneberg M., Henry CJK One reason why waist-to-height ratio is usually better related to chronic disease risk and outcome than body mass index. Int J Food Sci Nutr 64, Vale S., Soares-Miranda L., Santos R., Moreira C., Marques A.I., Santos P., Teixeira L., Mota J Influence of cardiorespiratory fitness and parental life style on adolescent s abdominal obesity. Ann Hum Biol 5, Omówienie pozostałych osiągnięć naukowo badawczych: a) Najważniejsze osiągnięcia naukowe przed uzyskaniem stopnia naukowego doktora Pierwszy etap mojej pracy naukowej związany był z tematyką nieprawidłowości w postawie ciała człowieka. Jako członek zespołu badawczego Katedry Antropologii i Anatomii Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie (Kierownik Katedry prof. dr hab. Stanisław Gołąb) zajmowałam się między innymi oceną postawy ciała w ramach szeroko zakrojonych badań statutowych, oceniających rozwój fizyczny populacji dzieci i młodzieży krakowskiej, pod roboczym tytułem Dziecko krakowskie Wyniki badań dotyczących epidemiologii wad postawy ciała dzieci i młodzieży oraz ich związków ze sprawnością fizyczną zostały opublikowane w kilku artykułach z listy B MNiSW oraz w monografii: Suder A., Sobiecki J., Kościuk T., Pałosz J., Sprawność motoryczna a postawa ciała dzieci w wieku przedszkolnym. Nowiny Lekarskie, 71, 4-5, Suder A., Kościuk T., Pałosz J Częstość występowania wad postawy ciała chłopców krakowskich w wieku od 4 do 18 lat - stan aktualny i zmiany w ostatnim trzydziestoleciu. Pediatria Polska,78, 2, Gołąb S., Chrzanowska M., Sobiecki J., Żarów R., Kościuk T., Brudecki J., Matusik S., Pałosz J., Gwardjak T., Suder A., Cadel K Dziecko krakowskie Sprawność fizyczna i postawa ciała dzieci i młodzieży miasta Krakowa. Studia i Monografie Nr 22, AWF Kraków. 19

20 Kościuk T., Suder A., Pałosz J., Występowanie wad postawy ciała wśród dziewcząt miasta Krakowa. Pediatria Polska, 79, 4, W tym okresie byłam również wykonawcą w projekcie badawczym realizowanym w ramach grantu KBN pt.: Budowa ciała i aktywność fizyczna osób dorosłych a ich rozwój biologiczny w okresie dziecięcym i młodzieńczym (kontynuacja badań ciągłych), którego efektem była między innymi publikacja: Kowal M., Suder A., Żarów R., Związki pomiędzy parametrami morfologii krwi a czynnikami ryzyka zespołu metabolicznego w populacji krakowskiej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin Polonia, Sectio D Medicina, Vol. LX, Suppl. XVI, 340, Wraz z zespołem badawczym Katedry Antropologii i Anatomii Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie brałam aktywny udział w badaniach statutowych Somatyczne i motoryczne efekty różnic społecznych i stylu życia w ocenie kondycji biologicznej pracowników Huty im. T. Sendzimira w Krakowie. Materiał obejmujący młodych, pracujących mężczyzn z Huty im. Sendzimira, ale poszerzony przeze mnie o inne obszary zatrudnienia, stał się przedmiotem rozprawy doktorskiej pt.: Skład ciała i dystrybucja tkanki tłuszczowej u młodych mężczyzn z populacji wielkomiejskiej w aspekcie statusu społeczno-ekonomicznego oraz stylu życia, wykonanej pod kierunkiem Pani prof. dr hab. Marii Chrzanowskiej i obronionej w 2005 roku. b) Najważniejsze osiągnięcia naukowe po uzyskaniu stopnia doktora Po uzyskaniu stopnia naukowego doktora opublikowałam wyniki badań dotyczących uwarunkowań nadwagi i otyłości oraz dystrybucji tkanki tłuszczowej u dorosłych mężczyzn w kilku periodykach naukowych z zasięgu międzynarodowym: Suder A., Socioeconomic and lifestyle determinants of body fat distribution in young working males from Cracow, Poland. American Journal of Human Biology, 20, 1, Suder A., Body fatness and its social and lifestyle determinants in young working males from Cracow, Poland. Journal of Biosocial Science, 41, 1, Suder A., Sokołowski A., Relationship of social and lifestyle factors with central fat distribution expressed by the aggregate fat distribution index. Anthropological Review, 77, 2, W pracach tych skupiłam się na określeniu zróżnicowania w cechach otłuszczenia i dystrybucji tkanki tłuszczowej u pracujących mężczyzn z miasta Krakowa w zależności od 20

21 statusu społeczno-ekonomicznego oraz wybranych elementów stylu życia. Spośród analizowanych elementów największą względną siłę oddziaływania zarówno na otłuszczenie ciała mężczyzn, opisywane łączną grubością trzech fałdów skórno-tłuszczowych, jak i dystrybucję tkanki tłuszczowej, określoną wskaźnikiem WHR (waist to hip ratio) wykazywał, obok wieku - poziom sprawności motorycznej, szacowanej na podstawie prób z Europejskiego Testu Sprawności Fizycznej oraz poziom aktywności ruchowej podejmowanej w czasie wolnym. Za pracę opublikowaną w American Journal of Human Biology otrzymałam w 2011 roku Indywidualną Nagrodę Naukową II stopnia Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością. Jako kierownik kolejnego projektu: Stężenie ghreliny, leptyny i hormonu wzrostu (GH) u dziewcząt w okresie przedpokwitaniowym a dystrybucja tkanki tłuszczowej w aspekcie zróżnicowanej aktywności fizycznej (badania longitudinalne) podjęłam współpracę z Katedrą Fizjologii CM UJ oraz z Zakładem Żywienia CM UJ, co zaowocowało kolejnymi publikacjami (między innymi): Płonka M., Tabor A., Piórecka B., Kowal M., Suder A., Żwirska J., Schlegel-Zawadzka M Evaluation of body silhouette of girls aged 8-16 from the city of Crakow and the region (southern Poland) in relation to their physical activity level. Polish Journal of Environmental Studies, 17, 4A, Płonka M., Totoń-Morys A., Adamski P., Suder A., Bielański W., Dobrzańska M.J., Kamińska A., Piórecka B., Głodzik J Association of physical activity with leptin blood serum level, body mass indices and obesity in schoolgirls. Journal of Physiology and Pharmacology, 62, 6, W pracach tych nasz zespół analizował związki pomiędzy składem ciała, a śrenim stężeniem leptyny w osoczu krwi w nawiązaniu do poziomu aktywności fizycznej u dziewcząt ze szkół sportowych. U badanych dziewcząt stężenie leptyny było dodatnio skorelowane ze wskaźnikami otłuszczenia ogólnego i dystrybucji tkanki tłuszczowej. Natomiast pomiędzy stężeniem leptyny a wysokim poziomem aktywności fizycznej (MET/tydzień) potwierdzono ujemną korelację. Równolegle, współpracując z pracownikami Katedry Antropologii Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie, a szczególnie prof. dr hab. Marią Chrzanowską zajęłam się analizą i opracowaniem danych dotyczących ontogenetycznych przemian i zróżnicowania płciowego w dystrybucji podskórnej tkanki tłuszczowej określanej grubością fałdów skórno-tłuszczowych u dzieci i młodzieży na podstawie badań longitudinalnych: 21