THE REGRESS OF EXPLOSIVE POWER WITH MEN S AGE ON BACKGROUND OF SOCIAL VARIABLES

Transkrypt

1 Citation: Gołąb S., Matusik S., The Regress of Explosive Power with Men s Age on Background of Social Varaibles [in Polish], Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio D Medicina, Vol. LX, Suppl. XVI, 178, 2006, pp M A N U S C R I P T Katedra Antropologii Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie Chair of Anthropology University School of Physical Education, Cracow Stanisław Gołąb, Stanisław Matusik THE REGRESS OF EXPLOSIVE POWER WITH MEN S AGE ON BACKGROUND OF SOCIAL VARIABLES REGRES SIŁY EKSPLOZYWNEJ Z WIEKIEM MĘŻCZYZN NA TLE ZMIENNYCH SPOŁECZNYCH

2 Pośród zadań ruchowych wchodzących w skład większości testów sprawności motorycznej, próba skoku obunóż z miejsca ( w dal lub wzwyż) należy do często stosowanej. Rezultaty osiągane w próbie przyjmowane są za wyraz tzw. siły eksplozywnej mocy. Można je również przeliczać na maksymalną pracę anaerobową (MPA). Analizy trafności poszczególnych testów sprawności motorycznej (6) wskazują na stosunkowo wysokie wysycenie tej próby czynnikiem maksymalnej mocy anaerobowej (MMA). Zdolność rozwijania MMA (niekwasomlekowej) leży u podstaw energetycznych możliwości wysiłkowych i w znacznym stopniu stanowi o kondycji fizycznej zdrowotnej osobnika (1, 4). Podnoszone są również powiązania poziomu skoczności z innymi zdolnościami oraz właściwościami somatycznymi. W monografii poświęconej skoczności Radzińska i Starosta (5) traktują skoczność jako kompleks motoryczny złożony z siły, szybkości, koordynacji ruchowej i techniki, dostarczający wiedzy o potencjale motorycznym osobnika. Mając na uwadze naturalny proces regresu sprawności fizycznej z wiekiem a zarazem jego uwarunkowania czynnikami środowiska społeczno-ekonomicznego (2, 4) podjęto próbę opisania relacji pomiędzy wynikami sprawnościowymi a zmiennymi z grupy społecznych. Opracowanie jest kontynuacją tematyki uwarunkowań sprawności i wydolności fizycznej mężczyzn z populacji krakowskiej i prezentowanej już częściowo w czasie poprzedniej konferencji poświęconej promocji zdrowia w hierarchii wartości (3). MATERIAŁ I METODY Materiały pochodzą z badań antropometrycznych, sprawności motorycznej i środowiska społeczno-ekonomicznego 1453 mężczyzn, pracowników Huty im. T. Sendzimira w Krakowie. Badania przeprowadził zespół badawczy Katedry Antropologii i Anatomii AWF w Krakowie w ramach współpracy z ZOZ Centrum Medyczne Nowa Huta, w latach Z zestawu cech pomiarowych i danych ankietowych do niniejszego opracowania wybrano: wyniki próby skoku w dal obunóż z miejsca (wg Eurofitu), wiek kalendarzowy oraz informacje o wykształceniu i aktywności fizycznej w czasie wolnym. Wydzielono 4 kategorie wykształcenia (podstawowe, zasadnicze zawodowe, średnie, powyżej średniego) oraz 4 kategorie aktywności fizycznej (nieaktywni, aktywni tylko w przeszłości, aktywni tylko obecnie, aktywni w przeszłości i obecnie). Wśród deklarowanej aktywności fizycznej zdecydowanie przeważała aktywność typu rekreacyjnego i turystycznego a aktywność sportowa zawodnicza występowała sporadycznie, tylko w przeszłości.

3 W pracy wykorzystano współczynniki korelacji rang, równania regresji liniowej oraz trójczynnikową analizę wariancji. ANALIZA WYNIKÓW W świetle współczynników korelacji Spearmana (tab. 1), w badanej grupie mężczyzn brak jest statystycznie istotnych powiązań wykształcenia i aktywności fizycznej z wiekiem. W kolejnych grupach wiekowych na ogół utrzymuje się podobna struktura wykształcenia i aktywności fizycznej. Tab. 1. Współczynniki korelacji rang Spearmana Wykształcenie Aktywność fizyczna Skok Wiek 0,012-0,098-0,526 Wykształcenie 0,295 0,180 Aktywność fizyczna 0,237 Jednakże zestawienie częstości w kategoriach aktywności (ryc. 1) wskazuje na pewne różnice pomiędzy przedziałami wiekowymi wynikającymi głównie ze stopniowego, konsekwentnego zwiększania się liczebności osób nieaktywnych a zmniejszanie deklarujących aktywność fizyczną tylko obecnie. Istotne związki występują natomiast między wykształceniem a aktywnością fizyczną oraz wynikami próby motorycznej. Siła eksplozywna koreluje mocniej z aktywnością fizyczną niż z wykształceniem. 50 nieaktywni tylko obecnie tylko w przeszłości w przeszłości i obecnie 40 % i więcej Wiek [lata] Ryc. 1. Częstość w kategoriach aktywności fizycznej [%].

4 300 Nieaktywni Tylko obecnie Tylko w przeszłości Aktywni trend (nieaktywni) trend (tylko obecnie) trend (tylko w przeszłości) trend (aktywni) [cm] y = - 1,52x + 231,1 y = - 1,74x + 238,3 y = - 0,020x ,6 50 y = - 0,019x , Wiek [lata] Ryc. 2. Spadek wyników skoku w dal z miejsca z wiekiem w kategoriach wykształcenia. 300 Podstawowe Zasadnicze Średnie Powyżej średniego trend (podstawowe) trend (zasadnicze) trend (średnie) trend (powyżej średniego) [cm] 150 y = - 1,43x + 237,0 100 y = - 1,58x + 238,5 50 y = - 0,020x ,8 y = - 0,023x , Wiek [lata] Ryc. 3. Spadek wyników skoku w dal z miejsca z wiekiem w grupach aktywności fizycznej.

5 Na podstawie równań linii regresji (ryc. 2) zauważono, że trendy spadku wyników skoku z wiekiem w przypadku kategorii wykształcenia średniego i powyżej średniego są słabsze od pozostałych i mają charakter wyraźnie prostoliniowy. Natomiast u mężczyzn z wykształceniem podstawowym i zawodowym spadek jest głębszy i opisany przez wielomian II stopnia. Znaczne przyspieszenie regresu wyników skoku zaznacza się od ok. 45 roku życia w grupie z wykształceniem podstawowym. Podobnie spadkowy kierunek kształtowania się wyników skoku z wiekiem występuje przy uwzględnieniu kategorii aktywności fizycznej (ryc. 3). Liniowy charakter spadku wyników sprawności prezentuje się w grupach mężczyzn fizycznie aktywnych w przeszłości i obecnie oraz aktywnych tylko w przeszłości. Podczas gdy wśród nieaktywnych i deklarujących aktywność fizyczną tylko obecnie regres wyników skoku jest mocniejszy i przebiega wg krzywej opisanej wielomianem II stopnia. Zaznacza się tu przyspieszenie pogarszania wyników po roku życia. 250 Wykszt. podstawowe, nieaktywni Wykszt.powyżej średniego, nieaktywni Wielom. (Wykszt. podstawowe, nieaktywni) Liniowy (Wykszt.powyżej średniego, nieaktywni) Wykszt. podstawowe, aktywni teraz i w przeszł. Wykszt.powyżej średniego, aktywni teraz i w przeszł. Liniowy (Wykszt. podstawowe, aktywni teraz i w przeszł.) Liniowy (Wykszt.powyżej średniego, aktywni teraz i w przeszł.) 200 y = 0,036x + 181,7 y = 0,24x + 167,0 150 [cm] y = - 0,56x + 183, y = - 0,022x , Wiek [lata] Ryc. 4. Modele regresji liniowej skoku w dal z miejsca w kombinacjach wykształcenia i aktywności fizycznej.

6 Istotność zróżnicowań rezultatów skoku w zależności od trzech zmiennych (wiek, wykształcenie i aktywność fizyczna) oceniano przy pomocy trójczynnikowej analizy wariancji. Wykazano statystycznie znamienny wpływ każdej ze zmiennych na zróżnicowanie wyników próby skoku (F=200,54 - wiek, F=29,64 wykształcenie, F=42,10 aktywność fizyczna; p<0,001) oraz dodatkowo istotny wpływ interakcji kategorii wieku z aktywnością fizyczną (F=3,29; p<0,05). W celu podkreślenia wagi wpływu jednej zmiennej przy ustalonym poziomie drugiej, przedstawiono też równania regresji dla kombinacji pomiędzy skrajnymi kategoriami wykształcenia i aktywności fizycznej. Linie regresji (ryc. 4) wskazują na brak pogarszania się wyników skoku u mężczyzn z wykształceniem zarówno podstawowym jak i powyżej średniego, jeżeli należą oni do grupy aktywnych w przeszłości i obecnie. Stosunkowo nieduży trend spadkowy wyników zaznaczył się w grupie z wysokim poziomem wykształcenia ale nieaktywnych fizycznie. Zdecydowanie największy regres tej sprawności ma miejsce w grupach wiekowych mężczyzn nieaktywnych fizycznie z wykształceniem podstawowym. PODSUMOWANIE WYNIKÓW WNIOSKI Postępujący w miarę grup wiekowych spadek siły eksplozywnej u mężczyzn przejawia różny stopień nasilenia w zależności od poziomu wykształcenia i deklarowanej aktywności fizycznej. Wyraźne zwiększenie tendencji spadkowej wyników skoku obunóż z miejsca występuje w grupach z wykształceniem podstawowym, zawodowym, nieaktywnych fizycznie i aktywnych tylko obecnie. Podjęta w przeszłości i utrzymywana nadal aktywność fizyczna, jak też aktywność tylko w przeszłości wpływają znacząco na zmniejszanie regresu siły eksplozywnej z wiekiem. Aktywność fizyczna w stylu życia mężczyzn podejmowana w przeszłości, przyczynia się do osłabienia regresji sprawności motorycznej w wieku późniejszym, mimo deklarowania braku aktywności fizycznej w bieżącym stylu życia. PIŚMIENNICTWO 1. Bouchard C., Malina R. M., Perusse L., Genetics of fitness and physical performance. Hum.Kinetics. Publ. Champaing III

7 2. Gołąb S., Sobiecki J., Społeczne uwarunkowania sprawności fizycznej kobiet i mężczyzn w wieku produkcyjnym [w:] Społeczne kontrasty w stanie zdrowia Polaków. Pierwsze warsztaty antropologiczne, AWF Warszawa, 1998, s Gołąb S., Sobiecki J., Matusik S., Uwarunkowania sprawności i wydolności fizycznej mężczyzn z populacji krakowskiej. Annales Universitatis M. Curie-Skłodowska, Sectio D, Medicina, Vol. LX, Supl. XVI, Nr 2, 2005, s Jopkiewicz A., Zmienność sprawności fizycznej mężczyzn oraz genetyczne i środowiskowe jej uwarunkowania. Wydział Pedagogiczny WSP, Kielce, Radzińska M., Starosta W., Znaczenie, rodzaje i struktura skoczności oraz jej uwarunkowania. Instytut KF, Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej, Gorzów, Szopa J., Wpływ zwiększonej aktywności ruchowej na poziom rozwoju somatycznego i funkcjonalnego: problemy metodologiczne i stan badań [w:] Aktywność fizyczna. Drugie warsztaty antropologiczne AWF w Warszawie, 1999, s STRESZCZENIE Na podstawie badań antropometrycznych, sprawności motorycznej i środowiska społeczno-ekonomicznego wśród 1453 mężczyzn, letnich z populacji krakowskiej, podjęto próbę określenia regresu siły eksplozywnej z wiekiem w nawiązaniu do wykształcenia i deklarowanej aktywności fizycznej w czasie wolnym. Ocenę siły eksplozywnej oparto na wynikach skoku w dal obunóż z miejsca. Zastosowano równania regresji liniowej i trójczynnikową analizę wariancji. Stwierdzono różne nasilenie regresu wyników skoku w kolejnych grupach wiekowych w zależności od zmiennych społecznych. Wyraźne zwiększenie spadku wyników sprawności występowało w grupach o niskim poziomie wykształcenia oraz nieaktywnych fizycznie, bądź aktywnych tylko obecnie. Podjęta w przeszłości i utrzymywana nadal aktywność fizyczna w stylu życia jak również aktywność tylko w przeszłości wpływają znacząco na zmniejszenie regresu siły eksplozywnej z wiekiem u mężczyzn. SUMMARY Based on anthropometric measurements, information about socio-economical condition, educational level and declared physical activity in a free time, changes with age in

8 the explosive powers in 1453 healthy men from Krakow, aged was investigated. The estimation of explosive powers was based on the results of standing broad jump. The linear regression equation and multivariate analysis of variance were used. The different regress intensity was observed in particular age groups and socialeconomical variables. More intensive decrease of explosive powers were observed in low educational levels groups, physically non-active and active only in the present time. Physical activity undertaken in the past and still practised in life style or practised only in the past has significant influence on decreasing regress of explosive power with men s age.