Recenzja rozprawy doktorskiej Pana mgr. Jacka Kulpińskiego na temat: Kultura fizyczna w województwie bielskim

Transkrypt

1 Dr hab. Jolanta Żyśko, prof. nadzw. Szkoła Główna Turystyki i Rekreacji Recenzja rozprawy doktorskiej Pana mgr. Jacka Kulpińskiego na temat: Kultura fizyczna w województwie bielskim Przedstawiona do recenzji rozprawa doktorska Pana mgr. Jacka Kulpińskiego zatytułowana: Kultura fizyczna w województwie bielskim , napisana pod kierunkiem dra hab. Andrzeja Nowakowskiego, dotyczy problemu badawczego, który mieści się w obszarze zainteresowań badawczych z dziedziny nauk o kulturze fizycznej. W szczególności odnosi ona się do zagadnień z zakresu historii kultury fizycznej, a bardziej szczegółowo współczesnej historii kultury fizycznej schyłku komunizmu i początku transformacji systemowej. Cezura chronologiczna pracy obejmuje okres funkcjonowania województwa bielskiego, od powstania województwa w 1975 roku do momentu jego zniesienia w 1998 roku. Tematyka podjęta w pracy jest interesująca i istotna z wielu względów. Koncepcja rozprawy jest dość poprawna i odnosi się do problemu badawczego o dużej istotności. Analizowany okres to czas dość gruntownych zmian w wielu dziedzinach życia społecznego w Polsce, także w obszarze kultury fizycznej. Obejmuje on okres schyłku gospodarki centralnie sterowanej i początek okresu transformacji systemowej, która była między innymi konsekwencją procesów globalnych mających wpływ na funkcjonowanie podstawowych jednostek organizacyjnych w sporcie, w tym przede wszystkim komercjalizacji i profesjonalizacji sportu. Te dwa procesy przejawiają się przede wszystkim w rosnącej liczbie jednostek sektora prywatnego funkcjonujących w obszarze szeroko rozumianej kultury fizycznej na zasadach komercyjnych. W okresie tym można także zaobserwować istotne zmiany w funkcjonowaniu sektora publicznego, w tym zmieniającej się roli administracji publicznej i samorządu terytorialnego szczebla lokalnego. Dodatkowo obserwuje się zmiany mechanizmów funkcjonowania organizacji sektora stowarzyszeniowego i publicznego działających we wszystkich dziedzinach życia społecznego, upodabniające działanie

2 organizacji z tych sektorów do sektora komercyjnego, opartego na zasadach i mechanizmach rynkowych, co ma zastosowanie także w odniesieniu do klubów sportowych. Niestety kontekst tak rozumianej zmiany został przedstawiony w pracy jedynie marginalnie. Przedłożona do recenzji praca jest bardzo obszerna i liczy 488 stron tekstu, 4 strony streszczenia w języku angielskim, 33 strony zawierające 67 fotografii, rozbudowany aneks składający się z 4 załączników (Listy zarejestrowanych drużyn piłki nożnej na terenie województwa bielskiego w latach , Plebiscyt Kroniki i Kroniki Beskidzkiej na najpopularniejszego sportowca województwa bielskiego w latach , Wyniki etapów TOUR DE POLOGNE w województwie bielskim w latach , Wyniki etapów wyścigu Solidarności i olimpijczyków w województwie bielskim w latach ), oraz spisy: fotografii, tabel, bibliografii, wykaz skrótów, nazwisk oraz miejscowości. Właściwy tekst pracy został zawarty w sześciu numerowanych rozdziałach oraz w zakończeniu, całość poprzedzona został wstępem. Struktura podziału treści, w szczególności brak wydzielonego rozdziału metodologicznego i ujęcie zagadnień metodologicznych w bardzo ograniczonym zakresie, we wstępie, wskazuje na historyczny charakter pracy i jest raczej charakterystyczna dla opracowań monograficznych, co nie jest typowe dla obszaru nauk o kulturze fizycznej, lecz dla nauk historycznych. Autor określa układ pracy jako mieszany: nadrzędnie-rzeczowy, podrzędnie-instytucjonalny (przy zachowaniu porządku chronologicznego), co także potwierdza historyczny sposób podejścia do analizowanego zagadnienia. Cel pracy nie został jednoznacznie sformułowany, nie określono także problemu lub problemów badawczych, które ułatwiłyby sposób strukturalizacji treści. Autor stwierdza, iż w pracy podjęto próbę przedstawienia wyników badań nad dziejami kultury fizycznej w województwie bielskim w latach (s. 9), a w innym miejscu pisze zamierzeniem Autora było zgromadzenie danych stanowiących podstawę poznania i odtworzenia przeszłości kultury fizycznej (s. 10), a dalej, iż Autor starał się w sposób rzetelny, poparty przypisami potwierdzającymi wiarygodność, scharakteryzować przedmiot swoich dociekań, tj. kulturę fizyczną w województwie bielskim. Tak postawiony cel/cele wskazują na wyraźnie deskryptywny charakter pracy, bez wskazania problemów badawczych porządkujących ten opis i operacjonalizujących proces badawczy. Podobnie, dobrana do badań indukcyjno-dedukcyjna metoda badawcza, oparta na analizie materiałów źródłowych zebranych w archiwach, zbiorach prywatnych, składnicach

3 akt urzędów państwowych oraz instytucji i organizacji kultury fizycznej, wskazuje na historyczny charakter pracy. Jak wyżej wspomniano test dysertacji został opracowany w sześciu numerowanych rozdziałach. Nie wszystkie z nich stanowią syntetyczne opracowanie bezpośrednio realizujące cel postawiony przez Autora. Rozdział I stanowi opis Kultury fizycznej na obszarze województwa bielskiego do 1975 roku i zawarty został na 65 stronach tekstu. Opis kultury fizycznej w województwie bielskim został poprzedzony charakterystyką regionu, zawierającą zagadnienia społecznogospodarcze, demograficzne oraz kulturalno-oświatowe. W dalszej części rozdziału Doktorant dokonał opisu: Rozwoju struktur organizacyjno-prawnych kultury fizycznej w trzech okresach historycznych: w okresie autonomii galicyjskiej ( ), w okresie międzywojennym ( ), oraz w okresie po II wojnie światowej ( ). Analizy te zostały przeprowadzone w trzech oddzielnych podrozdziałach 2.1, 2.2 i 2.3, z których 2.2 i 2.3 nie zostały umieszczone w spisie treści. Rozważania w całym podrozdziale 2 koncentrują się na analizie rozwoju struktur organizacyjnych kultury fizycznej województwa bielskiego i ich uwarunkowań w okresie poprzedzającym cezurę chronologiczną pracy. W dalszej części rozdziału (podrozdział 3) analizie poddano uwarunkowania infrastrukturalne i odnoszące się do kapitału społecznego zaangażowanego w ruch sportowy w tym samym okresie. Powyższe analizy wykazują dużą dywersyfikację uwarunkowań i rozwoju kultury fizycznej w analizowanym województwie w okresie poprzedzającym badany okres i stanowią podstawę do późniejszych rozważań odnoszących się do właściwego okresu badawczego. Szkoda też, że Doktorant nie wykorzystał analiz poprowadzonych w tym rozdziale do późniejszych opisów znajdujących się w kolejnych rozdziałach i wniosków zawartych w zakończeniu dysertacji. Rozdział II zawiera analizę Czynników rozwoju kultury fizycznej w województwie bielskim w latach i odnosi się do czynników: polityczno-prawnych (2.1), kapitału społecznego (kadra działaczy i szkoleniowców kultury fizycznej (2.2) oraz opieki medycznej (2.4)), bazy szkoleniowej (2.3) oraz sprzętu sportowego (2.5). Analizy w tym rozdziale zostały przeprowadzone w oparciu o akty normatywne prawa powszechnego, prawa specjalistycznego dla kultury fizycznej oraz dość rzetelną analizę literatury przedmiotu i materiałów źródłowych. Wskazują one na wzrost wszystkich

4 czynników warunkujących rozwój kultury fizycznej województwa bielskiego w analizowanym okresie. Kolejny III rozdział poświęcony został Kulturze fizycznej w środowisku szkolnym i akademickim, zawierający analizę wychowania fizycznego i zdrowotnego, zarówno w szkołach wchodzących w skład systemu oświaty, jak i systemu szkolnictwa wyższego. Rozdział zawiera także analizę działalności dwóch pionów sportowych związanych z sektorem szeroko rozumianej edukacji: Szkolnego Związku Sportowego oraz Akademickiego Związki Sportowego. W rozdziale Autor pisze o powstaniu pierwszych uczniowskich klubów sportowych przed 1996 rokiem i ustanowieniem ustawy z dnia 18 stycznia 1996 roku o kulturze fizycznej (Dz. U. Nr 25, poz. 113), która w art. 7 stworzyła możliwości prawne powstawania tego typu podmiotów. Szkoda, że Autor nie skomentował szerzej tego faktu, a jedynie napisał o powstaniu pierwszych uks-ów na terenie rejonu wadowickiego w roku Najbardziej obszerną i w opinii recenzenta kluczową część pracy stanowi rozdział IV: Struktury sportu w województwie bielskim, w którym Doktorant przeanalizował 33 najbardziej popularne dyscypliny sportu w badanym województwie. Analizy te zostały poprzedzone przedstawieniem szerszego kontekstu odnoszącego do struktur kultury fizycznej. Zdaniem recenzenta rozdział ten powinien rozpoczynać się od podrozdziału 4.2 Ewolucja związków i stowarzyszeń sportowych, który odnosi się do ewolucji modelu organizacyjnego kultury fizycznej w Polsce i zawiera najbardziej ogólny kontekst prowadzonych analiz. W rozważaniach dotyczących struktur organizacyjnych kultury fizycznej w województwie bielskim. Analizy w tym zakresie zostały przeprowadzone przez Doktoranta w sposób bardzo tradycyjny odzwierciedlający model sportu w Polsce sprzed transformacji systemowej oparty na działalności pionów sportowych. Autor rozprawy całkowicie pominął wątek rodzącego się w okresie badawczym sektora prywatnego w sporcie i rekreacji. Badania tego sektora przeprowadzone w skali ogólnopolskiej na początku lat dziewięćdziesiątych wskazywały, iż mieszkańcy województwa bielskiego byli w prywatyzacji założycielskiej w obszarze kultury fizycznej bardzo aktywni. W dalszej części rozdziału Doktorant opisał funkcjonowanie głównych pionów sportowych: sportu pracowniczego, Zrzeszenia Ludowe Zespoły Sportowe, Zrzeszenia Sportowego Spółdzielczości Pracy Start, pionu wojskowego i policyjnego, dopełniając wcześniej rozpoczęty opis pionów sportowych działających w szkołach i na uczelniach. Analizując najbardziej popularne dyscypliny sportu w województwie bielskim Autor ponownie dokonał bardzo szczegółowego opisu, wynikającego z tytanicznej pracy historyka-badacza. Zdaniem recenzenta ponownie potwierdza się potrzeba bardziej

5 problemowej analizy zebranego materiału i charakterystyki przemian w szerszym kontekście.. W kolejnym rozdziale (chyba niezbyt szczęśliwie) zatytułowanym: Społeczny zasięg kultury fizycznej w województwie bielskim, Doktorant opisał funkcjonowanie jednostek organizacyjnych sportu powszechnego i organizacji młodzieżowych popularyzujących kulturę fizyczną: Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej, Ligi Obrony Kraju, Polskiego Związku Wędkarskiego, Polskiego Związku Łowieckiego, Polskiego Związku Krótkofalowców, Ligi Morskiej i Rzecznej, Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, NSZZ Solidarność, Związku Harcerstwa Polskiego, Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej, Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, Katolickich Organizacji Sportowych i organizacji innych wyznań, oraz organizacji ratowniczych (WOPR, GOPRi OSP). W tym rozdziale kontekst zachodzących przemian systemowych w obszarze kultury fizycznej został dość mocno uwypuklony, szczególnie w części opracowania poświęconej działalności sportowej w organizacjach wyznaniowych. Rozdział VI pracy zatytułowany: Turystyka kwalifikowana w województwie bielskim, zawiera opis walorów krajoznawczo-turystycznych województwa bielskiego oraz analizę form i zasięgu turystyki kwalifikowanej dokonaną głównie na przykładzie działalności Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Zakończenie ma ponownie charakter raczej opisowy, choć Autor dysertacji wysuwa w nim kilka wniosków. Doktorant wykazał się tutaj poprawnym sposobem rozumowania naukowego, a także znajomością zagadnienia i umiejętnością syntetycznego myślenia. Ta część pracy nie budzi zastrzeżeń, choć w opinii recenzenta brak w niej ponownie odniesienia do szerszego kontekstu zmian w obszarze kultury fizycznej. Do opracowania dysertacji Autor wykorzystał około 104 pozycje piśmiennictwa, kilka prac nieopublikowanych oraz liczne źródła i akty normatywne. Całość pracy napisana jest poprawnym i zrozumiałym dla czytelnika językiem. Autor dość swobodnie porusza się po omawianej problematyce sięgając do podstawowych kategorii i pojęć charakterystycznych dla nauk humanistycznych i nauk o kulturze fizycznej, a bardziej precyzyjnie do obszaru badawczego związanego z historią kultury fizycznej. Formalna strona pracy nie budzi większych zastrzeżeń, choć w pracy znalazłam nieliczne literówki, błędy językowe i techniczne. Pomimo wspomnianych powyżej nielicznych uwag o charakterze krytycznym uważam, rozprawa doktorska Pana mgr. Jacka Kulpińskiego spełnia podstawowe wymogi stawiane rozprawie doktorskiej w art. 13 ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach

6 naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz u. nr 65 poz. 595). Pan mgr przedstawił oryginalne opracowanie problemu naukowego, wykazał się ogólną wiedzę teoretyczną z zakresu nauk o kulturze fizycznej oraz umiejętnością samodzielnego prowadzenia pracy naukowej, w związku z tym wnioskuję o dopuszczenie Pana mgr. do dalszych etapów przewodu doktorskiego. Z poważaniem Jolanta Żyśko