Prof. dr hab. Kazimierz Ortyński Radom, dnia r. Recenzja

Transkrypt

1 Prof. dr hab. Kazimierz Ortyński Radom, dnia r. Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny w Radomiu Wydział Ekonomiczny Recenzja rozprawy doktorskiej Pani mgr Aleksandry Biernackiej pt.: Wpływ struktury własnościowej zakładów ubezpieczeniowych w Polsce po 1990 roku na sytuację ekonomiczną i jakość świadczonych usług, Akademia Finansów i Biznesu Vistula, Warszawa Uwagi wstępne- wybór przedmiotu badań i tematu pracy Procesy liberalizacji, deregulacji i akces w struktury unijne sprzyjały napływie inwestycji zagranicznych do Polski. Spowodowało to m.in. zdominowanie rynku finansowego, w tym rynku ubezpieczeniowego przez kapitał zagraniczny. Wejście kapitału zagranicznego do krajowych zakładów ubezpieczeń z jednej strony pociągnęło za sobą zwiększenie ich kapitałów, dostarczenie know-how, a także implementację reguł best practice, a z drugiej strony przyczyniło się do wzrostu konkurencyjności rynku i szybszego rozwoju rynku ubezpieczeń. Zagraniczni właściciele wpłynęli również na unowocześnienie funkcjonowania rynku ubezpieczeń oraz dostosowania go do standardów międzynarodowych. Z kolei do mniej korzystnych stron kapitału zagranicznego zalicza się możliwość przeniesienia do spółki-matki niektórych dziedzin działalności. W przypadku natomiast wystąpienia zjawisk kryzysowych o szerszym zakresie, np. światowego kryzysu finansowego rośnie ryzyko jego wystąpienia również w Polsce. Tak więc prace i badania naukowe podejmowane w celu opisu i głębszego poznania roli i efektywności funkcjonowania ubezpieczycieli z przeważającym kapitałem zagranicznym są 1

2 pożądane i wzbogacają nasze rozumienie zagadnień o roli struktury własnościowej w biznesie ubezpieczeniowym. Praca doktorska Pani mgr Aleksandry Biernackiej pt. Wpływ struktury własnościowej zakładów ubezpieczeniowych w Polsce po 1990 roku na sytuację ekonomiczną i jakość świadczonych usług wychodzi naprzeciw tym wyzwaniom. Podjęty przez Autorkę problem badawczy jest ważkim zagadnieniem teorii i praktyki ubezpieczeń, wpisującym się w zakres nauk ekonomicznych. Podjęta przez Doktorantkę problematyka jest nie tylko nurtem teoretycznie i poznawczo interesującym, ale także budzącym oczekiwania co do możliwości racjonalnego i efektywnego stosowania. Należy, więc uznać, że Autorka rozprawy dokonała dobrego wyboru tematu, który postawił przed nią duże wymagania. Stosując ogólnie przyjęte kryteria oceny prac naukowych, analizę rozprawy przeprowadzono w następujących aspektach: - cel i hipoteza badawcza oraz struktura pracy, -ocena merytoryczna oraz formalna pracy, -wnioski końcowe. 2. Cele pracy i hipotezy badawcze oraz charakterystyka struktury pracy We Wstępie Autorka stwierdza, że Celem głównym rozprawy jest zbadanie wpływu zmian, jakie zachodziły w sektorze ubezpieczeń w Polsce w latach , z uwzględnieniem sytuacji własnościowej zakładów ubezpieczeń na kondycję i jakość usług. Realizacja tego celu wymagała zbadania zasad funkcjonowania sektora ubezpieczeniowego z uwzględnieniem zmian, wynikających z dostosowania polskiego prawa ubezpieczeniowego do Dyrektyw UE, w tym rozwoju jednolitego unijnego rynku ubezpieczeń. Zdaniem Autorki realizacja tego celu ogólnego wymagała zbadania takich zagadnień (zrealizowania celów cząstkowych) jak: 1) ewolucja prawa ubezpieczeniowego, 2)charakter rozwoju rynku ubezpieczeń po 1990 r., 3) oddziaływanie światowego kryzysu finansowego na 2

3 polski sektor ubezpieczeniowy z uwzględnieniem struktury własnościowej krajowych zakładów ubezpieczeń, 4) sytuacja ekonomiczna zakładów ubezpieczeń z uwzględnieniem różnic występujących pomiędzy zakładami ubezpieczeń z kapitałem krajowym i z zagranicznym (s.7). Tak określone cele pracy są konsekwencją przyjętych przez Autorkę hipotez badawczych. Autorka postawiła do weryfikacji następujące hipotezy badawcze: 1. Ogólne rezultaty finansowe i kondycja zakładów ubezpieczeniowych z przeważającym kapitałem krajowym nie jest gorsza od zakładów z przeważającym kapitałem zagranicznym, 2.Jakość usług świadczona przez zakłady ubezpieczeń z przeważającym kapitałem krajowym jest na wyższym poziomie niż z przeważającym kapitałem zagranicznym (s.7). Zdaniem Autorki weryfikacja hipotez badawczych wymagała rozwiązania kilku szczegółowych problemów badawczych m.in. poprzez badania empiryczne, formułując następujące pytania badawcze: 1. Jak zmieniło się prawo ubezpieczeniowe pod kątem własnościowym zakładów ubezpieczeniowych?, 2. Jak zmieniono prawo ubezpieczeniowe po wprowadzeniu wszystkich zmian przed akcesją z Unią Europejską?, 3. Jak zmieniły się usługi świadczone przez zakłady ubezpieczeń?, 4. Jaka zmiana zaszła w formie nadzoru ubezpieczeń?, 5. Jak zakłady ubezpieczeń poradziły sobie z kryzysem finansowym (s.8). Pytania badawcze poddano procedurze diagnostycznej, w celu ustalenia stanu faktycznego zawartych w nim problemów. Wykorzystano metodę analizy i krytycznego studium literatury w celu wyłonieniu istotnych cech, związków oraz zależności problemów związanych z pytaniami badawczymi. Wyraźne określenie celu i hipotezy pracy dla tego typu pracy jest bardzo istotne. Po pierwsze, jest wymogiem stawianym pracom naukowym, a po drugie, pozwala recenzentowi ocenić stopień osiągnięcia tego celu. Zaproponowane przez Autorkę hipotezy badawcze wskazują, w sposób właściwy na logiczną sekwencję procedury badawczej, która pozwoliła przeprowadzić badania naukowe o walorach poznawczych i pragmatycznych. Służyło to osiągnięciu celów badawczych oraz zweryfikowaniu hipotez badawczych, którym podporządkowano strukturę dysertacji. 3

4 Uważam zatem za trafne i naukowo uzasadnione podjęcie przez Autorkę problemu wpływu struktury własnościowej ubezpieczycieli na ich sytuację ekonomiczną i jakość świadczonych przez nich usług w pracy doktorskiej. Uważam także, że cele pracy, jak i główne jej hipotezy zostały sformułowane poprawnie. Praca obejmuje 239 stron. Rozprawa zawiera wstęp, 5 rozdziałów, zakończenie i wnioski końcowe, bibliografię, spis tabel, spis wykresów oraz załączniki. Treść pracy udokumentowano odsyłaczami do literatury oraz innych źródeł. Bibliografia zawiera w sumie 160 pozycji, w tym 108 pozycji literaturowych, 42 pozycje źródeł statystycznych oraz 10 pozycji źródeł prawnych. Kolejność rozdziałów odpowiada celowi pracy i pozwala na dowiedzenie postawionych we wstępie hipotez. Praca jest spójna, chociaż brakuje mi w niej odniesienia się Autorki do znaczenia ubezpieczeń na rynku finansowym i roli w gospodarce narodowej. W rozdziale I Autorka swoje rozważania rozpoczęła od zdefiniowania podstawowych pojęć prawa ubezpieczeniowego i określenia wybranych cech charakterystycznych ubezpieczeń. Następnie wskazała na procesy rozwoju ubezpieczeń na ziemiach polskich wraz z instytucjonalnym ujęciem zachodzących zmian, obejmujących reformę systemu prawnego ubezpieczeń, stanowiącego podstawę prywatyzacji i demonopolizacji rynku ubezpieczeń, funkcjonującego na zasadzie wolnej konkurencji. Wskazano również na nowe szczegółowe rozwiązania odnoszące się m.in. do zasad działalności ubezpieczeniowej, gospodarki finansowej ubezpieczycieli, powołania instytucji ochrony interesów klientów zakładów ubezpieczeń (ubezpieczeniowego funduszu gwarancyjnego), pośrednictwa ubezpieczeniowego a także utworzenia w późniejszym okresie wyodrębnionego organizacyjnie organu nadzoru ubezpieczeniowego. Istotne jest zaprezentowane podejście Autorki do procesu transformacji systemu ubezpieczeń gospodarczych oraz jego europeizację. Na początku rozdziału drugiego Autorka analizuje trzy główne akty prawne leżące u podstaw Wspólnoty Europejskiej i określające zasady jej funkcjonowania oraz oddziałujące na charakter jednolitego rynku ubezpieczeniowego, tj. Traktat Rzymski z 1957r., Jednolity 4

5 Akt Europejski z 1985 r. oraz Traktat Europejski (tzw. traktat z Maastricht) z 1992r. Następnie wyodrębnia cztery etapy budowania jednolitego rynku ubezpieczeń w latach , charakteryzujące się zróżnicowanym zakresem kształtowania zestawu standardów regulujących poszczególne zagadnienia i segmenty tego rynku. Wskazuje się też na rolę dyrektyw koordynacyjnych UE w procesie tworzenia się jednolitego rynku ubezpieczeń. W pozostałej części rozdziału drugiego Autorka określa rolę i zakres działania nadzoru ubezpieczeniowego na rynku ubezpieczeń oraz kierunki zmian w jego charakterze z uwzględnieniem aktualnie implementowanej regulacji Solvency II. W swych ocenach zasad funkcjonowania jednolitego rynku ubezpieczeniowego Autorka pozytywnie ocenia ich wpływ na rozwój polskiego rynku ubezpieczeń, po akcesji Polski do UE. Natomiast zbyteczny jest, moim zdaniem, punkt ostatni tego rozdziału, odnoszący się do zagadnień już wcześniej dyskutowanych. Rozdział trzeci poświęcony jest analizom ilościowym rozwoju polskiego rynku ubezpieczeń w latach Przedmiotem badania jest liczba zakładów ubezpieczeń, inwestycje zagraniczne w sektorze ubezpieczeniowym, wyniki ekonomiczne zakładów ubezpieczeń, struktura rynku według działów oraz grup ubezpieczeń, a także wpływ światowego kryzysu finansowego na polski rynek ubezpieczeń. Wyniki tych obliczeń i analiz są przedmiotem szczegółowych interpretacji badanych zagadnień. Rozdział ten cechuje się poprawnością pod względem podjętych problemów oraz prezentowanych informacji. Wywody w tej części pracy są oparte o badania empiryczne, dzięki którym Autorka mogła zidentyfikować, przeanalizować a następnie określić główne cechy i tendencje zmian rozwoju polskiego rynku ubezpieczeń. W rozdziale czwartym Doktorantka postawiła sobie za cel zbadanie wpływu struktury własnościowej ubezpieczycieli na ich wyniki ekonomiczno-finansowe. W pierwszej części rozdziału czwartego przedmiotem analiz Doktorantki jest udział inwestycji zagranicznych w kapitale podstawowym krajowych ubezpieczycieli zarówno według kraju pochodzenia kapitału, jak i według działów ubezpieczeń. Następnie badana była struktura własnościowa rynku ubezpieczeń w rozbiciu na rynek ubezpieczeń życiowych oraz rynek ubezpieczeń non-life. Pogłębionej analizie według 5

6 struktury własności poddano także podstawowe dane ekonomiczne ubezpieczycieli oraz dokonano oceny ich kondycji finansowej, wykorzystując metody analizy wskaźnikowej. Wyniki obszernych analiz są przekonywujące i zasadnie stanowiły podstawę do weryfikacji pierwszej hipotezy badawczej. Rozdział piąty, poświęcony badaniu jakości usług ubezpieczeniowych oferowanych przez ubezpieczycieli z uwzględnieniem ich struktury własnościowej, jest istotny i wartościowy w szczególności z punktu widzenia weryfikacji drugiej hipotezy badawczej. W pierwszej części rozdziału piątego Autorka poddaje analizie wyniki badań Diagnozy Społecznej na temat zaufania do instytucji finansowych, w tym również do zakładów ubezpieczeń. Następnie Doktorantka dyskutuje problematykę jakości usług ubezpieczeniowych oraz metod jej pomiaru i zasadnie stwierdza, że satysfakcja klienta ma istotne (strategiczne) znaczenie dla rozwoju biznesu ubezpieczeniowego. W trzeciej (ostatniej) części tego rozdziału dokonano analizy wyników badań ankietowych badania zadowolenia klientów z usług świadczonych przez zakłady ubezpieczeń. Autorka podkreśla, że rezultaty badań potwierdziły słuszność drugiej hipotezy badawczej. Formularz ankiety zamieszczono w Załączniku nr 2. W Zakończeniu i wnioskach Autorka dokonuje podsumowania osiągniętych rezultatów badań oraz wskazuje, że wyniki przeprowadzonych analiz potwierdzają zasadność postawionych hipotez badawczych. Ocena merytoryczna i formalna pracy Podsumowując poszczególne rozdziały rozprawy i składające się na nie podrozdziały należy podkreślić, że są one odzwierciedleniem kolejnych kroków badawczych, tj. kolejnych faz czynności w logicznym ciągu analiz cząstkowych. Przyjęty tok rozumowania, odzwierciedlony w tytułach i zawartości poszczególnych rozdziałów jest zrozumiały i przekonujący. Kolejność zagadnień poruszonych w poszczególnych rozdziałach skutecznie przyczyniła się do realizacji celów pracy i udowodnienia sformułowanych hipotez. Recenzowaną pracę doktorską można skomentować zarówno jako przedsięwzięcie analizujące to, co znajduje się w polskim piśmiennictwie zajmującym się zagadnieniami 6

7 polskiego rynku ubezpieczeń i dokonujących się w nim zmian, jak i pewne wyraziste stanowisko Autorki wobec tych kwestii. Oceniając niniejszą dysertację należy uznać, że otrzymaliśmy studium, które nie tylko podsumowuje dyskusję o ekonomiczno-finansowym charakterze rozwoju polskiego rynku ubezpieczeniowego, lecz również stanowi udaną próbę rozwiązania oryginalnego problemu badawczego, w której Autorka wykazała się właściwą wiedzą teoretyczną w dyscyplinie naukowej ekonomia oraz umiejętnością samodzielnego prowadzenia pracy naukowej. Do przedstawionych powyżej raczej pozytywnych ocen efektów pracy Autorki, trzeba dodać kilka uwag krytycznych. Rozważania na s w znacznej części koncentrują się na historii uregulowań prawnych ubezpieczeń, czego nie oddaje nazwa punktu. Ponadto, w moim przekonaniu wiążą się one luźno z tematem pracy i powinno się z nich zrezygnować. Na s. 74 a także na s. 122 Autorka analizując zmiany w liczbie zakładów ubezpieczeń w latach wyciąga powierzchowne wnioski, bez szerszej refleksji o przyczynach zachodzących zmian, a w szczególności o występującym, w końcowych latach badanego okresu zjawisku fuzji i przejęć i powstawaniu ubezpieczeniowych grup kapitałowych. Wykres 2 na s. 75 o inwestycjach zagranicznych w polskich ubezpieczeniach (w %) wymaga komentarza, tj. względem czego odnosi się te inwestycje, ale na s. 120, tabela 26 wyraźnie wskazuje się, że chodzi o udział kapitału zagranicznego w kapitale podstawowym polskich zakładów ubezpieczeń. Tabela 6 na s. 77 i wykres 4 na s.78: określa się wartość składki przypisanej brutto w latach w cenach stałych, ale brak informacji, z którego roku wzięto ceny bazowe. Na s. 110 Autorka niepoprawnie określa gr.3 ubezpieczeń życiowych, jako ubezpieczenia na życie, jeśli są związane z funduszem inwestycyjnym, zamiast sformułowania ubezpieczenia na życie, jeśli są związane z funduszem kapitałowym. Analizując koszt reasekuracji (s. 139, tabela 41) brak jest wyjaśnienia jego zakresu pojęciowego, tj. czy koszt ten obejmuje tylko składkę reasekuracyjną, czy składkę reasekuracyjną, np. pomniejszoną o wielkość prowizji reasekuracyjnej? 7

8 W ocenie efektywności reasekuracji w zakładach ubezpieczeń (s. 143) pominięto, moim zdaniem ważny wątek, a mianowicie związki kapitałowe cedentów z udziałem kapitału zagranicznego z reasekuratorami. Badanie udziału odszkodowań i świadczeń wypłaconych zarówno w wielkościach absolutnych jak i w relacji do składki przypisanej brutto (s ) ma ograniczoną wartość poznawczą, ponieważ nie uwzględnia się rezerw szkodowych, stąd taką analizę można by z powodzeniem pominąć. Na s. 94 i dalszych dokonuje się analizy zadowolenia klientów z usług ubezpieczycieli, ale brak jest informacji o zasadach przeprowadzonych badań ankietowych, w tym także o wielkości przyjętej do analizy próby badawczej, jej reprezentatywności itd. Doktorantka powinna te zagadnienia szerzej wyjaśnić. Wnioski końcowe Sformułowane wyżej uwagi nie zmieniają mojej pozytywnej oceny o wartości pracy. Formułując swoją ostateczną opinię uwzględniam następujące fakty: 1. konstrukcję pracy 2. merytoryczną jej poprawność 3. dojrzałość merytoryczną ocenianą in abstracto oraz erudycję Autorki. Niniejszym stwierdzam, że przedłożona mi do recenzji praca doktorska Pani mgr Aleksandry Biernackiej spełnia wszystkie wymagania stawiane rozprawom doktorskim określonym w art. 13 ust. 1 Ustawy z dnia 14 marca 2003r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 z późn. zm.) oraz wnoszę do Rady Wydziału Biznesu i Stosunków Międzynarodowych Akademii Finansów i Biznesu Vistula w Warszawie o kontynuowanie wszczętej procedury i dopuszczenie jej do publicznej obrony. Kazimierz Ortyński 8