Efekty programu gwarancji de minimis 2018 Bank Gospodarstwa Krajowego

Transkrypt

1 Efekty programu gwarancji de minimis 2018 Bank Gospodarstwa Krajowego Agnieszka Kowalczyk Mateusz Walewski Copyright: Bank Gospodarstwa Krajowego. Wszystkie prawa zastrzeżone. Grudzień

2 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów i wyjaśnień Streszczenie Cel badania i notka metodologiczna Wyniki badania Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Poprawa dostępu do finansowania zewnętrznego dla MŚP trafność i skuteczność Programu de minimis Potrzeby i doświadczenie badanych przedsiębiorców w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w przeszłości Gwarancja de minimis a wpływ Programu na ograniczanie luki finansowej sektora MŚP Użyteczność programu i trwałość efektów wsparcia przedsiębiorców kredytem z gwarancją de minimis Efekty Programu PLD na poziomie przedsiębiorstwa Zmiana pozycji rynkowej przedsiębiorstwa Zmiana zatrudnienia Zmiana terytorialnego zasięgu działania Efekty osiągnięte przez przedsiębiorstwa, które pozyskały kredyt obrotowy z gwarancją BGK Efekty osiągnięte przez przedsiębiorstwa, które pozyskały kredyt inwestycyjny z gwarancją BGK Efekty przedsiębiorstw z luki finansowej na tle pozostałych badanych firm Efekty makroekonomiczne Programu PLD Wnioski z badania Spis tabel i wykresów

3 Wykaz skrótów i wyjaśnień B+R CATI efekt deadweight MŚP PARP PKD PLD Program Badawczo-rozwojowy sektor, prace, działania itd. Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (computer assisted telephone interview). tzw. efekt biegu jałowego, który polega na osiągnięciu takich samych efektów, jakie byłyby możliwe do uzyskania nawet bez wsparcia oferowanego w ramach programu publicznego. Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Polska Klasyfikacja Działalności. Portfelowa Linia Gwarancyjna de minimis. Rządowy program wsparcia w ramach Portfelowej Linii Gwarancyjnej de minimis. 3

4 1. STRESZCZENIE Przekazujemy w Państwa ręce coroczny raport oceniający efekty rządowego Programu gwarancji wspierających mikro, małych i średnich przedsiębiorców. Pomoc w ramach Portfelowej Linii Gwarancyjnej de minimis funkcjonuje od połowy marca 2013 r. Program ten ma na celu przede wszystkim poprawę dostępu do finansowania dla sektora MŚP, co przekłada się na rozwój firm tego sektora. Zasadniczym wynikiem badania jest pozyskanie odpowiedzi na pytania, czy Program spełnia swoją funkcję zmniejszania luki finansowej i w jakim stopniu jest dopasowany do potrzeb sektora MŚP, ale także w ogólnym zakresie jakie było jego znaczenie w skali makroekonomicznej. Lektura najnowszego raportu potwierdza trzy główne konstatacje z badań z poprzednich lat. Pierwsza zasadnicza to taka, że gwarancja de minimis znacząco ułatwia i przyspiesza pozyskanie finansowania dłużnego, co w szczególności firmom, które bez gwarancji nie uzyskałyby kredytu umożliwiło działania koncentrujące się na wzroście, a nie tylko przetrwaniu na rynku. W raporcie przedstawiono szczegółowe analizy odnoszące się do wpływu Programu na zmniejszenie luki finansowej sektora MŚP. Wyraźnie zarysowana jest tendencja, że im mniejszy jest terytorialny zasięg działania lub młodsze jest przedsiębiorstwo, tym większe utrudnienia w dostępie do finansowania. Najważniejszy wynik badania jednoznacznie wskazuje, że 5 przedsiębiorstw miałoby ograniczony dostęp do finansowania, gdyby nie uczestniczyły w Programie de minimis. unikniony efekt biegu jałowego dotyczył 19% badanych firm, które sądziły, że nawet bez gwarancji otrzymałyby kredyt. Co trzecie przedsiębiorstwo skorzystało z gwarancji ponieważ nie posiadało wystarczającego zabezpieczenia kredytu o jaki aplikowało, przy czym w przypadku przedsiębiorstw o lokalnym zasięgu lub młodych mówimy już o czterech firmach na dziesięć, którym brakowało odpowiedniego zabezpieczenia kredytu. Warte podkreślenia jest również to, że w luce finansowej, którą udało się zmniejszyć za sprawą gwarancji de minimis, znalazły się m.in. firmy, które wcześniej ubiegały się o kredyt lub pożyczkę, lecz spotkały się z odmową lub pozyskały finansowanie na gorszych warunkach. Zasadniczym powodem odmowy lub zaproponowanych mniej korzystnych dla firmy warunków był, tak jak i w poprzednich latach, brak odpowiedniego zabezpieczenia wymaganego przez kredytodawcę (65%). Powyższe wyniki badania potwierdzają zatem trafność narzędzia, jakim jest gwarancja de minimis. Program wpływa zatem na ograniczenie przyczyn utrudnionego dostępu do finasowania, z jakim borykają się firmy sektora MŚP. Cel Programu odnosi się bezpośrednio do ich potrzeb i braków w kontekście zabezpieczenia finansowania dłużnego. Po drugie, widoczne jest, że stabilizacja sytuacji finansowej, w szczególności zaobserwowana wśród firm, które bez gwarancji nie pozyskałyby kredytu obrotowego, zaowocowała szeregiem dodatkowych efektów, które wpłynęły na ich rozwój. Ustabilizowanie płynności finansowej jest jedną z najistotniejszych barier prowadzenia działalności gospodarczej i szybkiego wzrostu firm, której ograniczenie wymaga ciągłego gromadzenia kapitału lub korzystania z finansowania zewnętrznego. Ułatwienie dzięki gwarancji de minimis dostępu do finansowania dłużnego wpływa pozytywnie na zmniejszenie tej podstawowej dla mniejszych 4

5 przedsiębiorstw bariery. Pozyskane z gwarancją kredyty obrotowe u większości firm (86%) ustabilizowały sytuację finansową na tyle, że te podjęły się wielorakich działań rozwojowych, będących dodatkowymi efektami wsparcia obrotowego w ramach Programu. Znakomita większość firm (97%?), dzięki finansowaniu z gwarancją poprawiła pozycję rynkową (66%) lub ją utrzymała (dalsze 31%), co świadczy o dużym wpływie Programu na rozwój firmy i zmiany jej pozycji wobec konkurencji. Zaobserwowano również bardziej dynamiczne (niż w zeszłorocznym badaniu) zwiększanie zatrudnienia w firmach utworzenie nowych miejsc pracy stwierdziło 41% respondentów (2,4 tys. nowych etatów), zaś 48% deklaruje, że utworzy nowe miejsca pracy w najbliższej przyszłości (2,7 tys. nowych etatów). Jedna czwarta przedsiębiorców mogła dzięki pozyskanemu finansowaniu przynajmniej częściowo utrzymać dotychczasowe miejsca pracy, które bez wsparcia byłyby zagrożone. Łącznie we wszystkich firmach objętych badaniem ankietowym utrzymano 1,9 tys. miejsc pracy. Siedem na dziesięć firm, które pozyskały w wyniku zabezpieczenia gwarancją kredyt obrotowy zanotowało dzięki temu finansowaniu wzrost obrotów. Ponad połowa firm z tym rodzajem kredytu w wyniku polepszenia się sytuacji finansowej w firmie rozpoczęła inwestycje, a 37% firm dokonało innowacji, w tym innowacji na skalę globalną. W przypadku kredytów inwestycyjnych, pozyskane finansowanie wywołało efekt dźwigni, mobilizując prawie co drugiego przedsiębiorcę do uruchomienia dodatkowych środków z innych źródeł (przede wszystkim środków własnych). Jest to niebagatelny efekt Programu, szczególnie w obliczu długotrwałej niechęci firm do inwestowania, jaka była obserwowana w ostatnich latach. Należy również podkreślić, że u ponad połowy z badanych firm z kredytem inwestycyjnym, realizowana inwestycja miała charakter innowacyjny. Co więcej, 4 na 10 firm uruchomiło, lub w najbliższym czasie uruchomi kolejną inwestycję w wyniku zrealizowania tej kredytowanej. Wreszcie po trzecie Program kompleksowo i adekwatnie odpowiada na potrzeby oraz słabości poszczególnych grup przedsiębiorstw ze zróżnicowanego sektora MŚP, w którym start-upy, firmy lokalne, z sektorów borykających się z problemem sezonowości czy długimi terminami płatności, w większym stopniu narażone są na utratę płynności finansowej i automatycznie na zmniejszenie możliwości pozyskania finansowania zewnętrznego. Dzięki swojej prostocie gwarancja nie narzuca dodatkowych kryteriów dostępu ograniczających przedsiębiorców (a często wręcz upraszcza procedurę pozyskania finansowania), przez co stymuluje szerokie spektrum efektów rozwojowych u firm w nim uczestniczących i jest pożądanym przez przedsiębiorców narzędziem. Efekty Programu gwarancji de minimis na poziomie badanych przedsiębiorstw przekładają się na pozytywne zmiany w skali makroekonomicznej. Szacujemy, że między innymi za jego sprawą w gospodarce pojawiło się 29,3 mld zł dodatkowego kredytu (z czego 27,2 mld zł stanowił kredyt obrotowy), który nie powstałby bez wsparcia gwarancyjnego. Można szacować, że finansowanie przyznane dzięki gwarancjom de minimis przełożyło się na 200 tys. miejsc pracy utworzonych i utrzymanych (odpowiednio 95 tys. i 105 tys.). 5

6 2. CEL BADANIA I NOTKA METODOLOGICZNA Celem przeprowadzanego corocznie badania jest ocena wpływu Programu de minimis na zwiększenie dostępu do finansowania zewnętrznego dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, a także oddziaływania wsparcia na przedsiębiorstwa i ich rozwój oraz polską gospodarkę. Metodologia badawcza bazowała na przyjętych kryteriach badawczych, takich jak trafność, skuteczność, użyteczność Programu. By zrealizować ww. założenia poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania: Na ile trafnie Program de minimis został zaprojektowany w kontekście ograniczeń dostępu do finansowania zewnętrznego dla MŚP? Jaka jest jego skuteczność w wypełnianiu luki finansowej? Jaka jest użyteczność Programu, mierzona bezpośrednimi efektami (dotyczącymi zwiększenia dostępu do kredytu) i efektami dodatkowymi (mierzonymi przede wszystkim wskaźnikami: zmianą poziomu zatrudnienia, pozycji na rynku, wzrostu obrotów, realizacji inwestycji dzięki uwolnionym środkom, realizacji inwestycji o charakterze innowacyjnym)? Jakie korzyści odnotowały gospodarka, a przede wszystkim sektor MŚP, dzięki wsparciu w ramach gwarancji de minimis? Analiza badawcza bazowała na metodzie triangulacji wyników pochodzących z trzech źródeł: 1) badania ilościowego (ankietowego) z udziałem przedsiębiorców biorących udział w Programie oraz wykorzystująca dane sprawozdawcze, 2) badania jakościowego (IDI), czyli zebraniem pogłębionej informacji od przedsiębiorców podczas osobistych wywiadów, oraz 3) desk research. Badanie ilościowe Badanie zostało wykonane przy użyciu metody CATI. Dobór próby do badania został dokonany w oparciu o bazy uczestników Programu przekazane przez 12 banków, w tym banki zrzeszające banki społdzielcze biorących w nim udział według nielosowego schematu, dzięki któremu pozyskano tzw. próbę okolicznościową, tj. próbę, która odzwierciedla strukturę całej populacji uczestników Programu (w podziale na typ przedsiębiorstwa: mikro-, małe, średnie oraz położenie geograficzne). Łącznie pozyskano dane ankietowe od 1800 przedsiębiorstw, z czego 1350 pochodziło od firm, które uzyskały kredyt obrotowy, a 450 od firm, które pozyskały kredyt inwestycyjny (lub jednocześnie kredyt inwestycyjny i obrotowy, wówczas w trakcie wywiadu zaobserwowane efekty odnosiły do kredytu inwestycyjnego). Badanie ilościowe miało charakter ogólnopolski i zostało zrealizowane przez zewnętrzny podmiot badawczy, obejmując przedsiębiorstwa, które uzyskały kredyty objęte gwarancją BGK w okresie od kwietnia 2017 r. do marca 2018 r. Dzięki wykorzystaniu danych sprawozdawczych obejmujących wszystkich uczestników Programu, którzy uzyskali kredyt z gwarancją de minimis w okresie od rozpoczęcia Programu do września 2018 r. oraz dostępnych danych statystycznych, możliwa była analiza ilościowa dostarczająca odpowiedzi nt. wygenerowania dodatkowego kredytu oraz zmian zatrudnienia w całej populacji uczestników Programu w Polsce. Badanie jakościowe (pogłębione wywiady indywidualne) Celem badania jakościowego było przede wszystkim pogłębienie wiedzy na temat efektów, jakie przedsiębiorcy zaobserwowali w swoich firmach, a które pojawiły się w wyniku udziału w Programie. 6

7 Na poziomie operacyjnym zastosowano technikę pogłębionego wywiadu indywidualnego (diady oraz triady). W niniejszym raporcie wykorzystano cytaty z wypowiedzi przedsiębiorców, z którymi przeprowadzano osobiste wywiady w terenie. Desk research Celem tej części badania była kwerenda dostępnych publikacji i analiz na temat stanu sektora MŚP (w tym jego innowacyjności) oraz luki finansowej, jaka dotyczy mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. 7

8 3. WYNIKI BADANIA 3.1 CHARAKTERYSTYKA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW Badanie przeprowadzone zostało na próbie 1800 przedsiębiorstw sektora MŚP, którym udzielono kredytu z gwarancją w okresie kwiecień 2017 marzec 2018 r. Dominującym kredytem jaki był pozyskiwany z gwarancją de minimis jest kredyt obrotowy (75%), natomiast kredyt inwestycyjny otrzymało 25% respondentów. W całej populacji PLD wskaźnik udzielonych gwarancji obrotowych jest jeszcze wyższy, wynosi bowiem 96%. Oprócz większej popularności kredytu obrotowego, na taki wynik miał wpływ fakt, że kredyt inwestycyjny został uruchomiony o rok później niż obrotowy. Jednak jest to stała tendencja, gdyż kredyt obrotowy nie tylko jest wygodniejszym i bardziej elastycznym dla przedsiębiorcy narzędziem niż kredyt inwestycyjny, ale przede wszystkim umożliwia firmom z sektora MŚP ustabilizować płynność finansową przedsiębiorstwa na tyle, że może podejmować odważniejsze decyzje rozwojowe- czy podejmować ryzyko czy przeczekać sezonowe zastoje. Ustabilizowanie płynności finansowej jest jedną z najistotniejszych barier prowadzenia działalności gospodarczej i szybkiego wzrostu firm, której ograniczenie wymaga ciągłego gromadzenia kapitału lub korzystania z finansowania zewnętrznego 1. zmiennie największą grupą badanych przedsiębiorstw były mikro firmy (76%). Małe przedsiębiorstwa stanowiły 18%, a średnie 6%. Udział w strukturze wielkości respondentów badania zbliżony jest do całej populacji uczestników Programu PLD. W badanym okresie zaobserwowano najmniejszy odsetek start-upów biorących udział w Programie, wynoszący 9% (wykres 1). Firmy młode działające od roku do 4 lat stanowiły 26%, a te od 4 do 9 lat 2. Najwięcej, bo 41% badanych firm to przedsiębiorstwa działające na rynku dłużej niż 9 lat. Wykres 1. Struktura badanych przedsiębiorstw według okresu prowadzenia działalności gospodarczej 9% 41% 26% Do 1 roku Powyżej 1 do 4 lat Powyżej 4 do 9 lat Po 9 roku 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n=1800]. Kolejna ważna cecha, która często determinuje rozwój i potencjał firmy, to zasięg jej działania. Rozkład przedsiębiorstw według zasięgu prowadzenia działalności gospodarczej pokazuje, że najliczniejsza grupa z badanych w tym roku prowadzi działalność ogólnopolską 3. A prawie ¼ to firmy międzynarodowe. Kolejna ¼ respondentów działa jedynie lokalnie, natomiast dalsze 19% na terenie regionu. 1 Firmy szybkiego wzrostu. Raport z badań jakościowych, PARP,

9 Wykres 2. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania firmy % 19% Lokalny Regionalny Ogólnopolski Międzynarodowy Analizując zasięg działania badanych przedsiębiorstw z perspektywy ich wielkości, można potwierdzić, że lokalny zasięg jest przeważający w grupie mikroprzedsiębiorstw (28%). Natomiast działalność najszersza międzynarodowa jest najbardziej charakterystyczna dla średnich firm (31%), a w dalszej kolejności małych (28%) i mikro (21%). Wykres 3. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania w podziale na wielkość firmy Średnie 19% 1 36% 31% Lokalny Małe 16% 21% 35% 28% Regionalny Ogólnopolski Mikro 28% 18% 3 21% Międzynarodowy Zasięg działania w relacji do okresu działania przedsiębiorstw uwidacznia znaczącą przewagę zasięgu lokalnego pośród firm do roku działalności na rynku 35% z nich prowadzi działalność lokalnie. Z kolei zasięg międzynarodowy jest najbardziej charakterystyczny pośród firm działających na rynku od roku do 4 lat (27%). Jednak w tym przypadku różnice nie są tak widoczne jak zasięgu lokalnym, ponieważ firmy działające 4-9 lat stanowiły 2 czyli o 3 p.p. mniej, start-upy 2 a te działające dłużej niż 9 lat 21%. Wykres 4. Struktura wiekowa badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania Po 9 roku 2 20% 3 21% Lokalny Powyżej 4 do 9 lat 2 21% 3 2 Regionalny Powyżej 1 do 4 lat 2 15% 3 27% Ogólnopolski Do 1 roku 35% 1 31% 2 Międzynarodowy 9

10 Bardzo podobnie w stosunku do poprzednich lat przedstawia się rozkład geograficzny badanych firm. Przedstawiony na poniższym wykresie udział przedsiębiorców z poszczególnych województw uwidocznia dominację mazowieckich firm w pozyskiwaniu kredytu z gwarancją de minimis w badanym okresie prawie 20% firm, które skorzystały z gwarancji de minimis to podmioty z województwa mazowieckiego. co mniej z województwa śląskiego 11%, wielkopolskiego i małopolskiego (po 10%) i dolnośląskiego (9%). Należy zaznaczyć, że jest to rozkład odzwierciedlający rozkład geograficzny całej liczebności beneficjentów Programu de minimis. Wykres 5. Geograficzny rozkład respondentów badania 25% 20% 19% 15% 10% 11% 10% 10% 9% 7% 7% 5% 5% 0% Bez większych zmian, do poprzednich badanych okresów, największy odsetek badanych firm działa w sektorze handlu (3). O połowę niższy odsetek zanotowano w sektorze przetwórstwa przemysłowego (16%), a w dalszej kolejności w budownictwie (11%), transporcie i logistyce (9%) oraz działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (8%). Wyniki są również odzwierciedleniem najsilniejszych branż w strukturze branżowej całej populacji MŚP w Polsce 2. Wykres 6. Struktura branżowa badanych przedsiębiorstw według PKD 1 3 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych; włączając motocykle Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Transport i gospodarka magazynowa 9% 8% 11% 16% Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Działalność w zakresie usług administrowania i działaność wspierająca Działalność finansowa i ubezpieczeniowa Opieka zdrowotna i pomoc społeczna Pozostałe 2 Dane GUS 2015 r [w: Małe i średnie przedsiębiorstwa niefinansowe w Polsce]: handel 28%, budownictwo 1, przetwórstwo przemysłowe 10%, transport i gospodarka magazynowa 8%, działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 1, zakwaterowanie i gastronomia. 10

11 W badanym okresie respondenci pozyskali kredyty z gwarancją na łączną wartość co najmniej 779 mln zł. Poniższe zestawienie pokazuje, że kredyt o najwyższej wartości mediany pozyskiwały małe firmy (mediana 500 tys. zł), a zaraz po nich średnie firmy (mediana 300 tys. zł). Najniższe kredyty najczęściej zaobserwowano u start-upów (mediana zaledwie 70 tys. zł) oraz firm działających na rynku krótko, bo od 1 do 4 lat (mediana 150 tys. zł). W przypadku mikrofirm mediana również wyniosła 150 tys. zł, co jest znacznie wyższą wartością niż w latach poprzednich. Ogółem Mikro Małe Średnie do roku 1-4 lat 4-9 lat powyżej 9lat Średnia wartość kredytów Mediana Analiza pozyskanych przez mikrofirmy kredytów według przedziałów wartości (wykres 7) pokazuje, że firmy te pozyskują coraz wyższe wartości finansowania zwrotnego niż jeszcze 7 lat temu, kiedy to zaledwie 28% firm deklarowało ubieganie się o kredyt obrotowy w kwocie powyżej 50 tys. zł 3. Nasze wyniki z 2018 roku wskazują, że aż 96% MŚP pozyskała taki kredyt z gwarancją de minimis. Wykres 7. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją w mikroprzedsiębiorstwach 5% do 20 tys % 26% % % powyżej 1 mln Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1368]. Podobnie jak w ostatnich latach analizowane były działania proinnowacyjne badanych firm, w tym czynione jeszcze przed pozyskaniem finansowania z gwarancją. Wynik uzyskany w badaniu, mówiący, że 9 respondentów w okresie 12 miesięcy przez pozyskaniem finansowego wsparcia nie prowadziło prac badawczo-rozwojowych wskazuje, że zaledwie niewielki odsetek (8%) można by zaliczyć do zdecydowanie innowacyjnych firm. Wynika to przede wszystkim ze struktury wielkości badanych firm, w której największy udział mają najmniejsze firmy, które albo nie prowadzą prac B+R, albo w procesie tworzenia innowacji współpracują z innymi przedsiębiorstwami, które prace B+R prowadzą. 4 3 Przeprowadzenie badań rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce: Finansowanie zwrotne, PSDB Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał innowacyjności. Raport PARP, Warszawa, 2015]. 11

12 Wykres 8. Prowadzenie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis działań B+R 8% 9 Jak pokazują dwa poniższe wykresy, relatywnie najbardziej aktywne w kontekście prac badawczorozwojowych były małe przedsiębiorstwa (10%) i te działające na rynku od roku do 9 lat (po 9%). Wykresy 9 i 10. Prowadzenie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis działań B+R wg. typu i okresu funkcjonowania na rynku Średnie 7% 9 1% Małe 10% 90% 1% Mikro 7% 9 wiem Po 9 roku 7% 9 1% Powyżej 4 do 9 lat 9% 91% Powyżej 1 do 4 lat 9% 91% Do 1 roku 5% 95% wiem O ile w przypadku powyżej przedstawionych podziałów różnice między powyższymi grupami nie są znaczne, o tyle w przypadku zasięgu działalności (wykres 11) można zaobserwować istotne różnice. Największy odsetek firm prowadzących działalność B+R zaobserwowano wśród tych o zasięgu międzynarodowym aż 1. Prawie o połowę mniej wśród tych o ogólnopolskim zasięgu 8%, następnie regionalnym 6% oraz najmniej wśród lokalnych firm jedynie prowadzących takie prace. 12

13 Wykres 11. Prowadzenie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis działań B+R wg. typu i okresu funkcjonowania na rynku Międzynarodowy 1 85% 1% Ogólnopolski 8% 91% 1% Regionalny 6% 9 wiem Lokalny 98% 13

14 3.2 POPRAWA DOSTĘPU DO FINANSOWANIA ZEWNĘTRZNEGO DLA MŚP TRAFNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ PROGRAMU DE MINIMIS Potrzeby i doświadczenie badanych przedsiębiorców w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w przeszłości W kontekście potrzeb finansowania zewnętrznego badanych firm, jeszcze przed pozyskaniem kredytu z gwarancją de minimis analizowano starania się o kredyt, ale również sytuację kiedy to respondenci, którzy stwierdzali, że nie pozyskiwali pożyczki lub kredytu, pomimo ewidentnej potrzeby, ponieważ świadomie rezygnowali z ubiegania się o finansowanie, negatywnie oceniając swoje możliwości jego pozyskania. Spośród badanych przedsiębiorstw 1/3 w okresie bezpośrednio przed wzięciem udziału w Programie gwarancyjnym starała się o pożyczkę lub kredyt, z czego 6 otrzymała takie finansowanie o jakie wnioskowała, a łącznie 37% napotkało na utrudnienia w pozyskaniu potrzebnego finansowania tj. 26% uzyskało je na mniej korzystnych warunkach, a 11% badanych spotkało się z całkowitą odmową kredytu lub pożyczki (wykresy 12 i 13). Wykres 12. Firma podejmowała starania o pożyczkę lub kredyt w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis 3 wiem 65% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n =1800]. Wykres 13. Efekt starania firmy o pożyczkę lub kredyt w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis 11% Przyznano firmie taką, o jaką wnioskowała 26% 6 Przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane Całkowicie odmówiono pożyczki lub kredytu Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n =568]. Największy odsetek respondentów, którzy starali się wcześniej o kredyt lub pożyczkę (wykresy 14-16), dotyczył grupy średnich przedsiębiorstw, z których odpowiednio 4 aplikowało o finansowanie 14

15 dłużne, a także firm działających na rynku międzynarodowym (37%). Relatywnie najmniejszą potrzebą wykazywały się mikro firmy (30%), firmy o zasięgu lokalnym (29%) i startupy (2). Wykresy 14 i 15 i 16. Starania firmy o pożyczkę lub kredyt obrotowy w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis wg typu i zasięgu działania Średnie 4 56% Małe 35% 60% 5% Mikro 30% 67% wiem Po 9 roku Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku % % 75% 1% wiem Międzynarodowy Ogólnopolski Regionalny Lokalny 37% 30% 31% 29% 59% 66% 66% 68% wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n =1800]. Zestawienie starań firmy o finansowanie dłużne przed pozyskaniem gwarancji de minimis z jej zasięgiem działania również pokazuje wyraźną korelację: im większy zasięg działania tym większa możliwość pozyskania finansowania i mniejsze prawdopodobieństwo całkowitej odmowy kredytu (wykres 17). Najmniej firm lokalnych pozyskiwało pożyczkę lub kredyt przed pozyskaniem gwarancji de minimis i najwięcej z nich spotykało się z odmową (19%) oraz pozyskaniem finansowania na mniej korzystnych warunkach (35%) niż inne grupy badanych firm. Otrzymane wyniki potwierdzają zaobserwowaną w poprzednich edycjach badania korelację oraz inne badania i analizy 5. Wykres 17. Zasięg działania firmy vs. starania firmy o uzyskanie pożyczki lub kredytu w okresie bezpośrednio poprzedzającym udział w Programie Międzynarodowy 68% 2 10% Przyznano firmie taką, o jaką wnioskowała Ogólnopolski Regionalny 7 60% 3 19% 9% 8% Przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane Lokalny 46% 35% 19% Całkowicie odmówiono pożyczki lub kredytu Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 568]. 5 Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS 2013 r.; Kaczor T., Kowalczyk A., Raport: Efekty programu gwarancji de minimis, BGK 2015; Mitchell S., 2014 Independent Business Survey, Institute for Local Self-Reliance, 15

16 Przyczyną utrudnionego dostępu do finansowania dłużnego przed pozyskaniem wsparcia w ramach Programu był przede wszystkim brak wymaganego przez banki zabezpieczenia pożyczki lub kredytu (wykres 18) aż 65% respondentów borykało się z trudnością przedstawienia odpowiedniego zabezpieczenia kredytu lub pożyczki. Krótki okres funkcjonowania na rynku jako powód odmowy finansowania zwrotnego został zaobserwowany przez 1 respondentów. Wykres 18. Główne przyczyny odmowy lub otrzymania mniej korzystnej oferty finansowania zewnętrznego 1 7% Brak wymaganego zabezpieczenia pożyczki lub kredytu Zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku 1 65% Odmowa bez podania przyczyny wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 212]. Respondenci, którzy stwierdzili, że nie pozyskiwali pożyczki lub kredytu bezpośrednio przed uczestnictwem w Programie PLD pytani byli o świadomą rezygnację z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne, pomimo ewidentnych potrzeb firmy w tym zakresie. Wyniki tegorocznego badania pokazują, że jedynie 1 z tych firm wskazała na sytuację świadomego zrezygnowania się z ubiegania o finansowanie (wykres 19). Pozostałe firmy (87%) nie miała, na rok przed pozyskaniem finansowania z gwarancją potrzeby pozyskiwania kredytu lub pożyczki. Wykres 19. Rezygnacja z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne w okresie bezpośrednio przed uczestnictwem w Programie, pomimo zapotrzebowania w tym zakresie 1% 1 wiem 87% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1171]. Głównym powodem, dla połowy przedsiębiorstw odstępowania od decyzji o aplikowaniu po kredyt lub pożyczkę przed wzięciem udziału w Programie były niekorzystne warunki finansowe. W następnej kolejności powodem było niewystarczające zabezpieczenie kredytu (2), a także uciążliwa procedura pozyskania finansowania (17%) 6. 6 Por. 37% MMŚP negatywnie ocenia swoje możliwości zaciągnięcia lub zwiększania zadłużenia długoterminowego [w: Starczewska-Krzysztoszek, Curiculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw Finansowanie działalności i rozwoju, Konfederacja Lewiatan, Warszawa, 2014] 16

17 Wykres 20. Powody rezygnacji z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne (do momentu pozyskania kredytu z gwarancją de minimis) 11% 2 wystarczające zabezpieczenie 17% korzystne warunki finansowe 50% Uciążliwa i długotrwała procedura pozyskania Zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 140]. Podsumowaniem analizy potrzeb i doświadczenia firm w zakresie pozyskiwania finansowania zewnętrznego, jeszcze przed udziałem w Programie de minimis jest tabela 2. Tabela 1 Starania o pozyskanie i potrzeby (lub ich brak) finansowania zewnętrznego badanych firm w okresie przed udziałem w Programie Firma nie starała się w tym czasie o finansowanie, gdyż go nie potrzebowała Firma potrzebowała finansowania zewnętrznego (starała się lub rezygnowała z różnych powodów) % wskazań 56% 40% Wśród tegorocznych badanych firm zaobserwowano relatywnie niewiele, bo 40% tych, które potrzebowały finansowania zewnętrznego jeszcze przed udziałem w Programie. Mając na uwadze powyższe, szczegółowo przeanalizowano grupę respondentów, która odpowiedziała, że potrzebowała finansowania (starała się lub zrezygnowała) i nie była pewna swojej odpowiedzi spośród tych przedsiębiorstw prawie połowa z nich znajdowała się w szeroko pojętej luce finansowej (wykres 21). Szeroko pojęta luka obejmowała zarówno te przedsiębiorstwa, którym całkowicie odmówiono finansowania (), jak i te, które wprawdzie mogły otrzymać kredyt lub pożyczkę, ale na gorszych warunkach, niż je satysfakcjonowały np. na mniejszą kwotę lub krótszy okres (8%) oraz te które zrezygnowały z ubiegania się o finansowanie, pomimo potrzeb w tym zakresie (8%). Zaledwie 20% firm przyznano takie finansowanie jakiego potrzebowała. Wykres 21. Starania o pozyskanie o pozyskanie finansowania zewnętrznego firm przed skorzystaniem z gwarancji de minimis Firma nie starała się w tym czasie o finansowanie, bo go nie potrzebowała 56% Przyznano firmie takie finansowanie jakiego potrzebowała 20% Firma nie starała się w tym czasie o finansowanie mimo, że potrzebowała, ale zrezygnowała z ubiegania się o nie 8% Całkowicie odmówiono firmie finansowania 20% Przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane 8% 17

18 3.2.2 Gwarancja de minimis a wpływ Programu na ograniczanie luki finansowej sektora MŚP O trafności zaprojektowanego w ramach Programu de minimis wsparcia dla MŚP, mającego zwiększyć dostęp do finansowania zewnętrznego mówią wyniki badania, według których 35% respondentów zdecydowała się na skorzystanie ze wsparcia w postaci gwarancji de minimis z powodu braku wystarczającego zabezpieczenia kredytu (wykres 22). Jak mówili sami przedsiębiorcy podczas przeprowadzonych wywiadów pogłębionych: W przypadku takiej firmy jak nasza, która wynajmuje pomieszczenia, dzierżawimy, nie mamy zabezpieczenia w nieruchomościach, a jedynie w zapasach, i to mimo tego, że jesteśmy już długo na rynku. Gwarancja, daje większy komfort funkcjonowania, pozwala zwiększyć płynność finansową, ponieważ część środków, która byłaby zablokowana może służyć w projekcie jako kaucje gwarancyjne czy zaliczki to po pierwsze, a po drugie często nie możemy, albo nie mamy wystarczająco dużo środków, żeby je przyblokować. W tegorocznym badaniu największa grupa, bo aż 47% firm, stwierdziła, że posiadali zabezpieczenie kredytu, jednak użycie gwarancji było dla przedsiębiorstwa korzystniejsze w całym procesie pozyskiwania finansowania, zarówno w kontekście krótszego czasu pozyskiwania kredytu, jak i uniknięcia wykorzystywania zabezpieczeń kredytu majątkiem prywatnym. Wykres 22. Powód skorzystania z gwarancji de minimis Firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu o jaki aplikowała 1 6% 35% Firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, który był odpowiedni dla banku kredytującego, ale wykorzystanie gwarancji było korzystniejsze Firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem kredytu, ale dzięki gwarancji swoje zabezpieczenie wykorzystała na inne cele 47% wiem wielka grupa przedsiębiorców (1) stwierdziła, że posiadała odpowiednie zabezpieczenie kredytu, jednak skorzystanie z gwarancji de minimis pozwoliło na użycie swojego zabezpieczenia na inne cele, np. na zabezpieczenie innego kredytu, dzięki czemu możliwe było zintensyfikowanie działań przedsiębiorstwa. Analiza w podziale na typ wielkości i czas działania na rynku (wykresy 23 i 24), wskazuje, że brak odpowiedniego zabezpieczenia kredytu najczęściej był powodem pozyskania gwarancji w przypadku firm średnich (57%), mikro (5) oraz start-upów (4). Zeszłoroczne badanie również pokazało dość wysoki odsetek firm średnich, dla których brak zabezpieczenia był powodem skorzystania z gwarancji. 18

19 Wykresy 23 i 24. Powód skorzystania z gwarancji de minimis wg typu przedsiębiorstwa Średnie 57% 31% 9% Firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu o jaki aplikowała Małe 39% 40% 19% Firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, który był odpowiedni dla banku kredytującego, ale wykorzystanie gwarancji było korzystniejsze Firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem kredytu, ale dzięki gwarancji swoje zabezpieczenie wykorzystała na inne cele Mikro % wiem Po 9 roku 29% 5 1 6% Firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu o jaki aplikowała Powyżej 4 do 9 lat 39% 45% 11% 5% Firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, który był odpowiedni dla banku kredytującego, ale wykorzystanie gwarancji było korzystniejsze Powyżej 1 do 4 lat 40% 45% 8% 7% Firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem kredytu, ale dzięki gwarancji swoje zabezpieczenie wykorzystała na inne cele Do 1 roku 4 40% 10% 7% wiem zmiennie, co roku, wykazywana jest tendencja, że im mniejszy zasięg działania, tym częściej wskazywane jest wykorzystanie gwarancji z powodu braku wystarczającego zabezpieczenia. Brak odpowiedniego zabezpieczenia był powodem znacząco częściej wybieranym przez lokalne firmy w stosunku do pozostałych (41% vs. 37% zasięg regionalny, 3 w przypadku ogólnopolskiego i międzynarodowego). Wykresy 25. Powód skorzystania z gwarancji de minimis wg zasięgu działalności firmy Międzynarodowy 3 50% 1 5% Firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu o jaki aplikowała Ogólnopolski 3 50% 11% 6% Firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, który był odpowiedni dla banku kredytującego, ale wykorzystanie gwarancji było korzystniejsze Regionalny 37% 4 11% 8% Firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem kredytu, ale dzięki gwarancji swoje zabezpieczenie wykorzystała na inne cele Lokalny 41% 4 11% 5% wiem Jak co roku zauważalny jest również relatywnie większy brak wystarczającego zabezpieczenia kredytu w przypadku firm, które pozyskały kredyt inwestycyjny (38%), w porównaniu do firm z kredytem obrotowym (35%). Jest to bezpośrednio powiązane ze znacznie wyższymi wartościami 19

20 pozyskiwanych kredytów na inwestycje, ale także z większym ryzykiem inwestycji i dłuższym terminem jej kredytowania, co wpływa na konieczność posiadania większego zabezpieczenia. Wykres 26. Powód skorzystania z kredytu wg jego typu inwestycyjny lub obrotowy 38% 35% 38% 50% 20% 9% 6% Firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu Firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, ale wykorzystanie gwarancji było korzystniejsze Firma dysponowała zabezpieczeniem kredytu, ale dzięki gwarancji swoje zabezpieczenie wykorzystała na inne cele Kluczowym wynikiem badania była odpowiedź na pytanie zadane firmom bezpośrednio odnoszącego się do kwestii poprawy dostępu do finansowania dla MŚP w wyniku wzięcia udziału w Programie. Badane przedsiębiorstwa oceniały czy bez gwarancji de minimis pozyskałyby kredyt. Odpowiedzi przeczące wskazały na firmy, które znalazłyby się w luce finansowej, gdyby nie było narzędzia gwarancji de minimis (wąsko pojęta definicja luki finansowej). Uzyskano też odpowiedzi świadczące o pozyskaniu kredytu, ale na gorszych warunkach (szerokie pojęcie luki), co daje pełniejszy obraz luki. Udział odpowiedzi (wykres 27) potwierdzających możliwość nieuzyskania kredytu bez gwarancji wyniósł 3. Oznacza to, że ponad 1/3 badanych przedsiębiorstw znalazłaby się w wąsko zdefiniowanej luce finansowej. Potwierdza to jednocześnie wagę wsparcia gwarancjami mikro, małych i średnich firm w kontekście ograniczania luki finansowej. Wykres 27. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? 16% 50% 3 Relatywnie największe problemy z pozyskaniem kredytu bez gwarancji de minimis miałyby start-upy (48%), firmy działające 4-9 lat (39%), firmy o zasięgu regionalnym (4) i lokalnym (38%), firmy średniej wielkości (36%) oraz mikro (3). Najlepiej bez gwarancji poradziłyby sobie dojrzałe firmy funkcjonujące na rynku powyżej 9 lat (58%), małe (5) oraz o zasięgu międzynarodowym (5). 20

21 Wykresy 28, 29 i 30. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? (wg okresu działalności i zasięgu działania) Średnie Małe Mikro % 36% % 1 16% Po 9 roku 58% 28% 1 Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat 46% 46% 39% 35% 15% 19% Do 1 roku 35% 48% 18% Międzynarodowy 5 29% 18% Ogólnopolski 5 31% 16% Regionalny Lokalny 4 47% 4 38% 1 15% Luka finansowa w szerokim znaczeniu obejmuje również przedsiębiorstwa, które wprawdzie bez gwarancji dostałyby kredyt, ale byłby on niższej wartości lub pozyskanie go zajęłoby więcej czasu (co szczególnie podkreślali przedsiębiorcy podczas pogłębionych wywiadów indywidualnych) oba te parametry mogą niekorzystnie wpłynąć na realizację działań w firmie, bezpośrednio doprowadzając do niepodjęcia się różnych projektów, których zamknięcie finansowe z niższym kredytem byłoby pod znakiem zapytania. Z badania wynika, że 31% z respondentów, którzy uznali, że pozyskaliby kredyt nawet bez gwarancji stwierdzili, że byłby on jednak niższej wartości. Oznacza to, że racjonowanie kredytów (przyznawanie niższego finansowania niż firma oczekuje i potrzebuje) zwiększa lukę finansową 7. Wykres 31. Kredyt uzyskany bez gwarancji de minimis: 1 Byłby tej samej wartości 31% 55% Byłby niższej wartości Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 897]. 7 Por. Dostępność finansowania przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce, NBP 2016; Biernat B., Luka finansowa w sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na przykładzie województwa świętokrzyskiego, 2015, Badanie efektów gwarancji de minimis 2016, BGK 21

22 Gorszy dostęp do finansowania to również dłuższy czas pozyskiwania kredytu bez gwarancji de minimis, który bezpośrednio wpływa na decyzję o realizacji konkretnych projektów, szczególnie tych związanych z procedurami przetargowymi. Wyniki pokazują, że prawie czterech na dziesięć respondentów badania musiałaby poświęcić więcej czasu, by pozyskać kredyt bez gwarancji BGK (wykres 32). Wykres 32. Kredyt bez gwarancji de minimis byłby pozyskany: 2 W takim samym czasie jak z gwarancją 3 Pozyskanie go bez gwarancji zajęłoby więcej czasu Pozyskanie go bez gwarancji zajęłoby krócej 39% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 897]. Podczas badania jakościowego przedsiębiorcy w następujący sposób podkreślali swój utrudniony dostęp do finansowania dłużnego, którego pozyskanie możliwe było dzięki gwarancji de minimis: Brak takiej historii kredytowej, którą punktują banki, też by wpłynęło na to, że moglibyśmy nie dostać takiego [jak chcieliśmy] kredytu. No a ta gwarancja wpłynęła dodatkowo na przyspieszenie tego wszystkiego. Na pewno, na 100%, byśmy nie otrzymali takiego kredytu. Wtedy byśmy musieli cały czas poszukiwać jakiś rozwiązań, możliwości zabezpieczenia tego kredytu, co byłoby trudniejsze., w zeszłym roku, na pewno bez tej gwarancji byśmy takiego kredytu nie otrzymali, ewentualnie by tutaj wchodziły dodatkowe zabezpieczenia wykraczające poza to, co chcielibyśmy dać, no i wszystko by się wydłużyło. Gdyby nie było tych pieniążków, które dostaliśmy dzięki gwarancji, to firma mogłaby stanąć w upadłości, bo były ciężkie momenty, bo to są duże kontrakty i my zazwyczaj dostajemy 30% przed rozpoczęciem kontraktu, 50% po zakończeniu pracy, a resztę jeszcze później. Czyli my musimy tę całość zrobić w 30%, ale kwoty są tak duże, że bez wsparcia kredytem nie da się. Podsumowaniem dotychczasowych rozważań dotyczących wpływu gwarancji na pozyskanie kredytu jest poniższy wykres. Obrazuje on szeroko rozumianą lukę finansową, czyli utrudnienia w dostępie do finansowania bez gwarancji de minimis, które objęły nie tylko tych, którzy stwierdzili, że bez gwarancji de minimis w ogóle nie pozyskaliby kredytu, ale również tych, którzy pozyskaliby kredyt, ale o niższej w stosunku do ich potrzeb wartości lub w dłuższym czasie. 22

23 Wykres 33. Możliwość uzyskania kredytu bez gwarancji de minimis 27% 19% 20% 3 Bez gwarancji de minimis firma nie otrzymałaby kredytu Bez gwarancji de minimis firma uzyskałaby kredyt, ale o niższej wartości lub w dłuższym czasie Bez gwarancji de minimis firma otrzymałaby kredyt na takich warunkach, jakich wnioskowała W związku z tym, szerzej definiowana luka objęłaby łącznie 5, w tym: 3 nie uzyskałaby kredytu bez gwarancji de minimis 20% bez gwarancji uzyskałaby kredyt niższej wartości lub/i pozyskanie go zajęłoby więcej czasu Ci respondenci, którzy w swojej ocenie otrzymaliby wnioskowany kredyt (o takiej samej wartości, na takich samych warunkach) bez gwarancji de minimis stanowili jedynie 19% wszystkich badanych firm. Ta grupa badanych jest miarą tzw. efektu biegu jałowego (deadweight) Programu, którego z żadnej interwencji wsparcia nie można wyeliminować bez znaczącego zaostrzania kryteriów dostępu, które wpłynęłyby na podniesienie biurokratyzacji, jednocześnie na ryzyko nieefektywnych kryteriów, które odsiewałyby przedsiębiorstwa de facto potrzebujące wsparcia w kontekście zabezpieczenia kredytu, ale również mające potencjał rozwojowy a nie upadłościowy. Warto również przytoczyć jedną z wypowiedzi z wywiadów pogłębionych, która mówi o ogromnej wadze Programu gwarancyjnego: Uważam, że to byłoby dużą stratą, jeżeli ten mechanizm [gwarancyjny] byłby wycofany. Firmy, które nauczyły się korzystać z tego, jeżeli nagle będą pozbawione tego narzędzia to się okaże, że po prostu zaczynają wpadać w problemy dlatego, że ich wiarygodność kredytowa z punktu widzenia banku się obniża, bo dalej zostają tylko z tymi swoimi zabezpieczeniami, więc ta linia kredytowa z założenia powinna być objęta gwarancją długoterminową może weryfikowalną, może warunkową, żeby nie budować ryzyka niepotrzebnego, ale to na pewno nie powinno być coś co jest udostępniane na rok czy dawaj lata, bo to wtedy można mówić wyłącznie o gwarancjach celowych, które się, nie związanych z poprawą jakości funkcjonowania firmy, ale uruchomieniem konkretnego projektu inwestycyjnego. 23

24 3.3 UŻYTECZNOŚĆ PROGRAMU I TRWAŁOŚĆ EFEKTÓW WSPARCIA PRZEDSIĘBIORCÓW KREDYTEM Z GWARANCJĄ DE MINIMIS Efekty Programu PLD na poziomie przedsiębiorstwa W poniższych analizach w pierwszej kolejności będą przedstawione wyniki dotyczące efektów na poziomie przedsiębiorstwa, wspólne dla kredytu obrotowego i inwestycyjnego, następnie efekty dla kredytu obrotowego, kończąc na kredycie inwestycyjnym. Zmiana pozycji rynkowej przedsiębiorstwa 2/3 respondentów badania stwierdziła, że dzięki uzyskanemu z gwarancją finansowaniu udało im się poprawić swoją pozycję na rynku, a 45% z nich dzięki gwarancji udało się utrzymać swoją wcześniejszą pozycję (wykres 34). Łącznie zatem 97% firm, które skorzystały z gwarancji odczuło pozytywny wpływ finansowania na ich potencjał rynkowy. Wykres 34. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową 31% Poprawiła swoją pozycję na rynku, na którym działa Utrzymała swoją pozycję na rynku, na którym działa 66% W podziale na wielkość firmy, okres działania oraz jego zasięg relatywnie największy odsetek zauważających poprawę swojej pozycji wystąpił wśród małych (69%), firm działających do 9 lat (69%) oraz przede wszystkim o zasięgu regionalnym (71%). Wykresy 35, 36 i 37. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na wielkość przedsiębiorstwa i lata działania na rynku Średnie 60% 35% 5% Poprawiła swoją pozycję na rynku, na którym działa Małe 69% 28% Utrzymała swoją pozycję na rynku, na którym działa Mikro 66% 31% 24

25 Po 9 roku Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat 6 69% 69% 3 27% 29% Poprawiła swoją pozycję na rynku, na którym działa Utrzymała swoją pozycję na rynku, na którym działa Do 1 roku 69% 29% Międzynarodowy Ogólnopolski Regionalny Lokalny 67% 6 71% 66% 30% 3 26% 31% Poprawiła swoją pozycję na rynku, na którym działa Utrzymała swoją pozycję na rynku, na którym działa Znaczącą różnicę efektu poprawy pozycji rynkowej przedsiębiorstwa zaobserwowano w przypadku podziału na kredyt obrotowy i inwestycyjny, i to przedsiębiorstwa, które pozyskały ten ostatni częściej stwierdzały poprawę swojej pozycji na rynku dzięki gwarantowanemu przez BGK finansowaniu (71% kredyt inwestycyjny vs. 65% kredyt obrotowy). Co związane jest zapewne ze specyfiką projektów inwestycyjnych zwiększających np. potencjał produkcyjny, który z kolei mógł poprawić pozycję firmy wobec konkurentów. Natomiast kredyt obrotowy w większym stopniu wpływał na utrzymanie konkurencyjnej pozycji firmy na rynku. Tabela 2 Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na typ kredytu Kredyt obrotowy Kredyt inwestycyjny % % Poprawiła swoją pozycję rynkową 64,7 71,3 Utrzymała swoją pozycję rynkową 32,4 25,1 8,9 6,0 Wpływ gwarantowanego finansowania na zwiększenie konkurencyjności i polepszenie sytuacji firmy na rynku ma odzwierciedlenie chociażby w poniższej wypowiedzi właściciela małej firmy: Kredyt z gwarancją od BGK daje nam dużo większe bezpieczeństwo finansowe, to jest może ten handicap. Możemy złożyć bardziej konkurencyjną ofertę, starając się o zlecenie w stosunku do innego podmiotu dlatego, że mamy troszkę lepsze finansowanie i nie powoduje to rewolucji w strukturze organizacji czy skali działania Respondentów zapytano również o wpływ kredytu z gwarancją BGK na przewidywane zmiany pozycji rynkowej w najbliższej przyszłości. Okazało się, że 65% z tych firm oceniła pozytywnie możliwość poprawienia się ich pozycji rynkowej w najbliższej przyszłości, (wykres 38). 25

26 Wykres 38. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową 8% 27% Poprawi swoją pozycję rynkową Utrzyma swoją pozycję rynkową 65% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n =1800]. Poprawę pozycji rynkowej w nieodległej przyszłości zadeklarowały przede wszystkim mikro (65%) i małe firmy (69%), ale także te które istnieją na rynku powyżej 9 lat (70%), od 4 do 9 lat (69%) i od roku do 4 lat (7). W przypadku oczekiwanego efektu poprawy pozycji w podziale na typ kredytu (inwestycyjny/obrotowy), poprawa pozycji wobec konkurentów w najbliższej przyszłości jest bardziej widoczna przy kredycie inwestycyjnym, ale różnica jest już mniejsza niż w przypadku efektu już zaobserwowanego, a utrzymanie pozycji rynkowej przy obrotowym jest na podobnym poziomie 27%. Tabela 3. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na typ kredytu Kredyt obrotowy Kredyt inwestycyjny % % Poprawi swoją pozycję rynkową 64,1 66,7 Utrzyma swoją pozycję rynkową 27,0 27,3 8,9 6,0 Zmiana zatrudnienia Kolejnym ważnym oddziaływaniem pozyskania gwarantowanego przez BGK finansowania na poziomie przedsiębiorstwa i całą gospodarkę są zmiany zatrudnienia w badanych firmach. Dane przedstawione na wykresie 39, pokazują, że 41% badanych firm w wyniku pozyskania kredytu z gwarancją BGK utworzyło nowe miejsca pracy. Jest to wysoki odsetek, biorąc pod uwagę zeszłoroczne 2. Jednocześnie nie zaobserwowano różnicy, w przypadku tworzenia nowego miejsca pracy, pomiędzy przedsiębiorstwami z kredytem obrotowym a kredytem inwestycyjnym. 26

27 Wykres 39. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utworzono nowe miejsca pracy 41% 57% Nowe miejsca pracy powstały najczęściej w firmach działających na rynku 1-4 lata (5), zasięgu międzynarodowym (50%) oraz małej wielkości (49%). Z kolei w najmniejszym stopniu miejsca pracy powstawały w firmach o zasięgu lokalnym (31%) i dojrzałych po 9 roku działalności (3%). Wykresy 40, 41 i 42. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utworzono nowe miejsca pracy (wg typu przedsiębiorstwa, okresu działania na rynku i zasięgu) Średnie Małe Mikro 37% 40% 49% 59% 59% 48% 1% Po 9 roku Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku 3 41% 5 41% 6 57% 47% 58% 1% 1% Międzynarodowy 50% 48% Ogólnopolski Regionalny Lokalny 41% 4 31% 57% 5 67% Z danych dostarczonych przez tych respondentów, którzy szczegółowo podali liczbę nowoutworzonych etatów wynika, że w wyniku Programu powstało u nich 2,4 tys. nowych miejsc pracy (średnio 3 nowe miejsca pracy na firmę). Najwięcej odpowiedzi (29%) wskazywało na utworzenie dwóch dodatkowych etatów, a w następnej kolejności jednego (26%) i trzech (2). 27

28 Wykres 43. Liczba nowych miejsc pracy powstałych w wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis 1 7% 26% 1 miejsce pracy 2 miejsca pracy 3-4 miejsca pracy 5-6 miejsc pracy 2 29% 7 i więcej miejsc pracy nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 449]. Zebrane wyniki w kontekście zatrudnienia nowych pracowników w najbliższej przyszłości również (wykres 44) pokazują optymistyczne w porównaniu do zeszłego roku zjawisko zwiększenia zatrudnienia aż 48% z badanych firm, w wyniku pozyskania finansowania z gwarancja de minimis zamierza wkrótce utworzyć miejsca pracy. Wykres 44. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości utworzone zostaną nowe miejsca pracy 2 48% 29% Plany utworzenia nowych etatów ponownie miało najwięcej start-upów (59%), młodych firm działających na rynku 1-4 lata (58%) oraz firm średnich (5). Na drugim biegunie, podobnie jak w przypadku już utworzonych miejsc pracy były firmy dojrzałe po 9 roku funkcjonowania na rynku, które zadeklarowały utworzenie miejsc pracy w najbliższej przyszłości. Wykresy 45 i 46. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości utworzone zostaną nowe miejsca pracy (w podziale na typ i okres działania na rynku) Średnie 5 30% 19% Małe 48% 26% 27% Mikro 48% 29% 2 28

29 Po 9 roku 40% 3 28% Powyżej 4 do 9 lat 46% 25% 29% Powyżej 1 do 4 lat 58% 26% 16% Do 1 roku 59% 31% 10% Z szacunków przedstawianych przez deklarujących utworzenie nowych miejsc wynika, że dzięki pozyskanemu z gwarancją BGK finansowaniu w najbliższym czasie powstanie u nich 2,7 tys. nowych miejsc pracy (średnio 4 miejsca pracy na firmę). W badaniu wpływu finansowania z gwarancją na poziom zatrudnienia istotna jest również kwestia utrzymania przynajmniej części dotychczasowych miejsc pracy w wyniku wsparcia firmy kredytem z gwarancją. Wyniki pokazują, że ¼ firm dzięki wsparciu w ramach Programu mogło utrzymać istniejące miejsca pracy (wykres 47). Z deklaracji tych przedsiębiorców wynika, że utrzymano 1,9 tys. dotychczasowych miejsc pracy. Wykres 47. Kredyt z gwarancją de minimis pozwolił na utrzymanie istniejących miejsc pracy 25% 71% Utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy najczęściej miało miejsce w firmach, który zasięg działania jest międzynarodowy (30%) a najrzadziej w przypadku firm lokalnych (19%). Biorąc pod uwagę podział na wielkość firmy, okres jej działania na rynku czy zasięg, widoczne jest, że bez finansowania z gwarancją BGK to start-upy miałyby największy problem z utrzymaniem miejsc pracy, co mogłoby się zakończyć redukcją wszystkich etatów (3). Problem z utrzymaniem części miejsc pracy miałyby również firmy średniej wielkości (31%) oraz o zasięgu międzynarodowym (30%). (wykresy 48-50). 29

30 Wykresy 48, 49 i 50. Kredyt z gwarancją de minimis pozwolił na utrzymanie istniejących miejsc pracy wg wielkości okresu działalności przedsiębiorstwa oraz zasięgu działania Średnie Małe Mikro 27% 2 31% 68% 7 65% 6% Po 9 roku 21% 7 Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku 27% 27% 3 68% 70% 6 6% Międzynarodowy 30% 66% Ogólnopolski Regionalny 26% 2 70% 7 Lokalny 19% 7 7% O zmianie zatrudnienia przedsiębiorcy, z którymi rozmawialiśmy mówili między innymi tak: Rok temu pracowało 12 osób, w tym roku już 22, bo jest płynność finansowa i możemy się na niej opierać w decyzjach o nowych ludziach. W ostatnim półtora roku, kiedy inwestujemy i mamy finansowanie obrotowe [w ramach Programu], zwiększyliśmy również zatrudnienie o ok. 10%. Przed tym dużym projektem, na które potrzebny był kredyt mieliśmy o połowę mniej spawaczy, teraz to się zmieniło. Zmiana terytorialnego zasięgu działania W badaniu zapytano przedsiębiorców o potencjalny wpływ wsparcia, będący skutkiem zmiany sytuacji finansowej w firmie na ich aktywność międzynarodową. Jak prezentuje poniższy wykres, najliczniejsza grupa respondentów nie eksportuje (co pokrywa się z ich lokalnym, regionalnym czy ogólnopolskim zasięgiem). Jednak pośród tych, którzy działalność międzynarodową prowadzą lub się do niej przymierzają (2) prawie połowa z nich odczuła wpływ finansowania z gwarancją na te działania w postaci zwiększenia udziału sprzedaży z eksportu lub podjęcia decyzji i eksportowaniu, jak zaznaczył to w badaniu jakościowym jeden z interlokutorów: Pozwoliło to [gwarantowany kredyt obrotowy] znaleźć nowych klientów ze Szwecji gdzie w ogóle wcześniej nie współpracowaliśmy, no i też z Holandii. Pośród firm, które wcześniej eksportowały (6%), połowa odnotowała, w wyniku zmiany sytuacji finansowej w firmie wzrost udziału eksportu w sprzedaży (wykres 51). 30

31 Wykres 51. Aktywność eksportowa firm, w wyniku zmiany sytuacji w firmie po uzyskaniu kredytu z gwarancją de minimis 6% 1% 1 5% Firma nie jest i nie zamierza w najbliższym czasie eksportować Zamierza rozpocząć eksport swoich produktów i lub usług Właśnie rozpoczęła eksport swoich produktów i lub usług Zwiększyła udział eksportu w sprzedaży 7 Firma jest eksporterem, ale kredyt z gwarancją nie wpłynął na działania eksportowe firmy Efekty osiągnięte przez przedsiębiorstwa, które pozyskały kredyt obrotowy z gwarancją BGK Dotychczas przeprowadzone badania pokazują, że utrzymanie płynności finansowej, szczególnie przy bardzo długich okresach płatności, czy sezonowości jest na czele elementarnych problemów sektora MŚP w Polsce. W przypadku przedsiębiorstw, które pozyskały kredyt obrotowy analizowano, czy kredyt z gwarancją de minimis wpłynął na stabilizację sytuacji finansowej firmy rozumianą jako udrożnienie płynności i usunięcie zatorów płatniczych. To podstawowy i najbardziej odczuwany efekt uzyskania kredytu obrotowego, jednocześnie mówiący o ogromnej wadze Programu dla przedsiębiorców, którzy bez uzyskania stabilności finansowej firmy nie mogliby rozwijać swojego biznesu. Wyniki badania pokazują, że większość uczestników Programu, którzy pozyskali kredyt obrotowy w momencie badania oceniła swoją sytuację finansową jako stabilną na skutek uzyskanego finansowania dłużnego (86%). Zaledwie 1 była odmiennego zdania (wykres 52). Wykres 52. Uzyskanie kredytu obrotowego z gwarancją ustabilizowało sytuację finansową firmy 1 86% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Efekt ten najliczniej odnotowały najmłodsze firmy, w pierwszym roku działalności (89%), ale też mikroprzedsiębiorstwa (86%). Mniej deklaracji zanotowano wśród średnich firm (70%) mikro oraz wszystkich firm działających dłużej niż 9 lat (78%). 31

32 Wykresy 53 i 54. Uzyskanie kredytu obrotowego z gwarancją ustabilizowało sytuację finansową firmy w podziale na wielkość i okres działalności Średnie 78% 18% Małe 85% 1 Mikro 86% 1 Po 9 roku 85% 1 Powyżej 4 do 9 lat 87% 1 Powyżej 1 do 4 lat 85% 1 Do 1 roku 89% 10% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Kolejny efekt zaobserwowany przez przedsiębiorstwa to wzrost obrotów firmy. Tegoroczne wyniki pokazują (wykres 55), że zwiększenie obrotów na skutek pozyskanego finansowania zadeklarowało 70% badanych uczestników Programu. Jedynie 2 badanych nie zanotowało wpływu finansowania z gwarancją na obroty ich przedsiębiorstwa. Należy pamiętać, że zbyt małe obroty są jedną z głównych przeszkód w prowadzeniu biznesu 8. Poniższe wypowiedzi również podkreślają wagę wsparcia w ramach Programu gwarancji de minimis w ograniczaniu tej przeszkody rozwojowej MŚP. Bez kredytu obrotowego byśmy stanęli i się nie rozwijali. Kredyt wpłynął na obroty i na inwestowanie, bez tego byśmy prawdopodobnie byli w innym miejscu, bo byśmy się nie rozwijali. Dzięki temu kredytowi weszliśmy na pewno na większe poziomy współpracy z dotychczasowym kontrahentem, a aktualnie można powiedzieć, że pracujemy już z czterema i z punktu widzenia firmy to też jest bardzo korzystne, ponieważ gdyby coś się działo na rynku bardzo łatwo można tą współpracę zewnętrzną, chroniąc własną firmy ograniczyć albo w ogóle zakończyć, bez potrzeby restrukturyzacji firmy czy zwalniania własnych ludzi. Zwiększenie linii kredytowej wpłynęło na nasze obroty. To mniej więcej około 30% wzrost obrotów. Oczywiście rynek też miał swój wpływ, ale tak to widzę. Kredyt z gwarancją od BGK daje nam dużo większe bezpieczeństwo finansowe, to jest może ten handicap. Możemy złożyć bardziej konkurencyjną ofertę, starając się o zlecenie w stosunku do innego podmiotu dlatego, że mamy troszkę lepsze finansowanie i nie powoduje to rewolucji w strukturze organizacji czy skali działania. 8 Trendy rozwojowe mikro, małych i średnich firm w ocenie przedsiębiorców w drugiej połowie 2016 roku, Ministerstwo Rozwoju, maj

33 Wykres 55. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy 6% 2 70% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Najwięcej firm, które zaobserwowały wzrost obrotów odnotowano w grupie firm młodych: startupów (78%) i firm 1-4 lat na rynku (76%). Relatywnie najsłabiej odczuły ten efekt firmy dojrzałe po 9 roku działalności na rynku (6) oraz małe (66%). Wykresy 56 i 57. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy Średnie Małe Mikro 66% 7 71% 25% 2 2 8% 5% 6% Po 9 roku Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku 6 71% 76% 78% 29% 2 20% 20% 8% 7% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. W przypadku odpowiedzi odnoszących się do wzrostu obrotów w najbliższej przyszłości 6 badanych spodziewa się takiego efektu (wykres 58). Wykres 58. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy 21% 15% 6 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. 33

34 Również i w tym przypadku wzrost obrotów spodziewany w najbliższej przyszłości był najbardziej charakterystyczny dla startupów (76%) oraz młodych firm działających 1-4 lata na rynku (7). Wykresy 59 i 60. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy wg typu firmy i okresu działalności Średnie Małe Mikro 65% % 15% 20% 2 15% 21% Po 9 roku 56% 16% 28% Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku % % % Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Powyższe wyniki, konsekwentnie świadczą o tym, że kredyt obrotowy z gwarancją de minimis nie tylko udrożnił płynność finansową na tyle, by utrzymać obroty i pomóc w okresie trudnym dla przedsiębiorstw, ale też w wielu przypadkach je zwiększyć. Program zatem niezmiennie wpływa na wzrost obrotów, a więc i rozwój firm z sektora MŚP. Analiza objęła także dodatkowy efekt kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, którym jest dokonanie inwestycji na skutek pozytywnych zmian, jakie nastąpiły w firmie po uzyskaniu wsparcia obrotowego. Z badań na rynku wynika, że jedna piąta małych firm i ponad jedna trzecia średnich firm nie posiada wolnych środków, które mogłaby inwestować 9, co podkreśla pozytywny efekt wpływu Programu na kondycję firm umożliwiając im inwestowanie, nawet przy kredycie obrotowym, który nie służy bezpośrednio inwestycjom.. i dodatkowy efekt Programu w postaci dokonania inwestycji wystąpił u 5 respondentów (wykres 61). Wykres 61. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji 1% 45% 5 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Inwestycje najbardziej charakterystyczne były dla tych firm, które zanotowały największy wzrost obrotów, tj. młodych firm działających 1-4 lata na rynku (61%), startupów (57%) oraz firm mikro 9 Raport: Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa o usługach bankowych, CBM Indicator, Warszawski Instytutu Bankowości, Warszawa 2016, Inwestycje w MŚP. Pod lupą, EPMPF,

35 (5). Jest to bezpośredni sygnał, że bez wzrostu obrotów i zwiększenia wolnych środków nie ma inwestycji. Wykresy 62 i 63. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie Małe 5 50% 46% 49% 1% Mikro 5 4 1% Po 9 roku 48% 50% 1% Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku 5 61% 57% 46% 38% 4 1% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Zdecydowanie najczęstszą inwestycją, zrealizowaną w wyniku polepszenia się sytuacji finansowej w firmie na skutek udziału w Programie, były zakupy lub remont maszyn i linii produkcyjnych (47% wskazań). W dalszej kolejności wskazywane były zakupy lub remont pojazdów (26%) i roboty budowlane (21%). Wykres 64. Rodzaj inwestycji dokonanych w wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis i zmiany sytuacji firmy Remonty, roboty budowlane 21% Zakup budynku lub gruntów 15% Zakup, lub remont pojazdów 26% Zakup lub remont maszyn, urządzeń technicznych oraz linii produkcyjnych 47% Inwestycja w wartości niematerialne i prawne 15% Zakup towaru Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Badani przedsiębiorcy, którzy wskazali szacunkową wartość tych działań, będących dodatkowym efektem kredytu obrotowego, zrealizowali inwestycje na wartość prawie zł. Średnio wartość inwestycji wyniosła ok. 599 tys. zł. Przedsiębiorcy odnieśli się również do inwestycji, które zrealizują w najbliższym czasie na skutek pozytywnej zmiany w firmie po uzyskaniu kredytu obrotowego z gwarancją de minimis. Odsetek respondentów, którzy potwierdzili plany realizacji inwestycji pod wpływem zmian w firmie i uczestnictwie w Programie wyniósł 46%. 35

36 Wykres 65. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieni się na tyle, że firma dokona inwestycji w najbliższej przyszłości 2 46% 3 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Ponownie w podziale na poszczególne grupy, najwięcej firm planujących dokonanie inwestycji było pośród młodych startupów (59%) oraz firm działających na rynku 1-4 lata (50%). Co charakterystyczne największą niepewnością charakteryzowały się przedsiębiorstwa dojrzałe, powyżej 9 lat na rynku. Wartość planowanych inwestycji w najbliższej przyszłości wyniosła złotych (średnio ok. 1,5 mln zł). Wykresy 66 i 67. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieni się na tyle, że firma dokona inwestycji w najbliższej przyszłości (w podziale na typ i okres działalności firmy) Średnie Małe Mikro 46% 48% 46% 3 30% Po 9 roku Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku 40% 47% 50% 59% 3 27% 35% 31% 26% 26% 15% 10% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Co roku badamy również wpływ Programy na pojawienie się w sektorze MŚP innowacji. Kredyt obrotowy nie miał przeznaczenia inwestycyjnego, czy innowacyjnego, a jego głównym celem było ustabilizowanie i usprawnienie przepływów finansowych w firmie. Jednak podobnie jak w przypadku inwestycji, wsparcie gwarancją de minimis mogło zaowocować polepszeniem sytuacji finansowej, a zmiana ta z kolei skutkowała powstaniem nowego lub zmodernizowaniem istniejącego produktu, procesu lub usługi. Wyniki badania wskazują, że w przypadku 37% badanych przedsiębiorców zdeklarowane zostało wdrożenie innowacji w ich firmie w wyniku pozytywnych zmian związanych z pozyskaniem kredytu obrotowego (wykres 68). 36

37 Wykres 68. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę 59% 37% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Jest to kolejne potwierdzenie, jak istotny jest kredyt obrotowy zapewniający płynność finansową i swoiste bezpieczeństwo podejmowania odważniejszych decyzji rozwojowych dla kreowania innowacji przez sektor MŚP. Program wspierając na pierwszym miejscu usprawnienie płynności finansowej firm pośrednio działa jako silny impuls rozwojowy skutkujący powstawaniem inwestycji i innowacji, co podkreślali nasi rozmówcy: Teraz mamy własną produkcję i to jest nasze rozwiązanie, nie ma producenta w skali Polski i nie ma producenta w skali świata takiego urządzenia jak nasze i mamy to potwierdzone przez rzecznika patentowego. Na tym etapie rozpoczęliśmy też współpracę z NCBIR i Politechniką Gdańską, bo mam w firmie 8 inżynierów, mam bieżącą sprzedaż, ale chętnie to chętnie bym zatrudnił tych 10 osób do działu badań i rozwoju tylko tych osób nie ma w naszych okolicach Ten kredyt spowodował, że zainwestowaliśmy w oprogramowanie bardzo nowoczesne można powiedzieć, że innowacyjne. Pojawienie się nowego lub znacząco ulepszonego produktu, procesu lub usługi najwięcej respondentów deklarowało w grupie firm o zasięgu międzynarodowym (4). W następnej kolejności firm działających na rynku 4-9 lat (40%), jednak tylko o 2 p.p. mniej zaobserwowano wśród mikro, małych oraz tych firm, które działają 1-2 lata na rynku. Relatywnie najmniej firm wprowadzających innowacje było w grupie start-upów (3) oraz przedsiębiorstw działających lokalnie (31%). 37

38 Wykresy 69, 70 i 71. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie 37% 57% 6% Małe 38% 58% Mikro 38% 59% Po 9 roku Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat 37% 40% 38% 59% 56% 60% 5% Do 1 roku 3 6 Międzynarodowy Ogólnopolski Regionalny Lokalny 4 37% 38% 31% 51% 61% 57% 66% 6% 5% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1350]. Wyniki w podziale na zasięg działania oraz przeprowadzone testy istotności wskazują tendencję, że im większy zasięg działania firm, tym częstsze podejmowanie działań innowacyjnych międzynarodowe przedsiębiorstwa najliczniej wykazują aktywność innowacyjną, a lokalne najsłabiej. Z kolei zbadany poziom innowacji mówi nam, że ponad połowa z nich miała charakter innowacji jedynie na poziomie firmy. Jednak aż 30% firm wskazała na wprowadzenie innowacyjnego na skalę Polski, a 10% respondentów oceniła wprowadzoną innowację jako nowość na skalę globalną (najwyższy wynik uzyskany w dotychczasowych badaniach). Biorąc pod uwagę, że cel Programu, a przede wszystkim przeznaczenie kredytu obrotowego nie były nakierowane na innowacje, ten dodatkowy efekt Programu można uznać za ważne osiągnięcie. Wykres 72. Poziom innowacji (kredyt obrotowy) 10% Nowość na skalę światową 58% 30% Nowość na skalę Polski Nowość tylko na poziomie firmy wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 508]. Innowację w skali globalnej wprowadziły, jako efekt dodatkowy Programu, przede wszystkim firmy średnie i małe (po 1). Z kolei innowacja na poziomie przedsiębiorstwa najbardziej charakterystyczne są dla firm mikro (61%) oraz firm <4-9 (6). 38

39 Wykresy 73 i 74. Poziom innowacji (w podziale na typ przedsiębiorstwa i okres działania na rynku) Średnie Małe Mikro 1 1 9% 28% 3 46% 61% 50% 4 Nowość na skalę światową Nowość na skalę Polski Nowość tylko na poziomie firmy wiem Po 9 roku Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku 11% 11% 8% 7% 29% 25% 35% 3 58% % Nowość na skalę światową Nowość na skalę Polski Nowość tylko na poziomie firmy Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 508]. Efekty osiągnięte przez przedsiębiorstwa, które pozyskały kredyt inwestycyjny z gwarancją BGK Analiza danych zebranych od firm, które pozyskały kredyt z konkretnym przeznaczeniem inwestycyjnym pokazuje, że aż 7 z nich zanotowało wzrost obrotów w wyniku wsparcia w ramach Programu. Wpływ finansowania inwestycji na wzrost obrotów najwyraźniejszy był pośród małych fiem oraz firm działających na rynku <1-4 lata (po 80%). Firmy średnie (67%) w najmniejszym stopniu doświadczyły tego efektu, co można tłumaczyć faktem, że jako największe badane firmy mogły w tym czasie realizować więcej inwestycji niezwiązanych z kredytem zabezpieczonym gwarancją, których efekt był bardziej widoczny. Wykres 75. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy 2 7 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450]. Wykresy 76 i 77. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie Małe Mikro 67% 71% 80% 28% 2 17% 5% Po 9 roku 68% 25% 7% Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku 7 80% 7 27% 19% 21% 1% 5% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450]. 39

40 Zebrane deklaracje wskazują, że 69% przedsiębiorców, na skutek pozyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis spodziewa się wzrostu obrotów w najbliższej przyszłości (wykres 78). Zaledwie 11% badanych firm nie spodziewa się takiego efektu. Wykres 78. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy 20% 11% 69% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450]. Na spodziewany w przyszłości efekt wzrostu obrotów najliczniej wskazywały firmy działające na rynku <1-4 lata (7) oraz małe (71%). Wykresy 79 i 80. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy (wg wielkości oraz czasu działania firmy na rynku) Średnie Małe 67% 71% 1 7% 21% 2 Mikro 68% 1 19% Po 9 roku 66% 1 2 Powyżej 4 do 9 lat 70% 9% 21% Powyżej 1 do 4 lat 7 10% 17% Do 1 roku 67% 15% 18% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 500]. Jak co roku rozważano również kwestię skali inwestycji i jej całkowitej wartości, która mogła być pokrywana również innymi środkami niż te pozyskane z gwarantowanego przez BGK kredytu. Uzyskane odpowiedzi pozwoliły na zdiagnozowanie znaczącego efektu dźwigni czyli użytych dodatkowych środków jaki powstał na skutek wsparcia, a który zanotowano aż u 46% badanych respondentów (wykres 81). Mobilizacja dodatkowych środków na realizację kredytowanej inwestycji charakterystyczna była przede wszystkim dla start-upów (6), firm młodych działających na rynku <1-4 lata (5) oraz <4-9 i mikrofirm (po 48%). 40

41 Wykres 81. Inwestycja realizowana w ramach kredytu z gwarancją de minimis wymagała również uruchomienia / skorzystania z innych środków finansowych np. środków własnych czy innych pożyczek/kredytów 5% 49% 46% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450]. Wykresy 82 i 83. Inwestycja realizowana w ramach kredytu z gwarancją de minimis wymagała również uruchomienia / skorzystania z innych środków finansowych (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie Małe Mikro 40% 39% 48% 51% 50% 48% 9% 11% Po 9 roku Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat 38% 48% 5 58% 46% 4 5% 7% 5% Do 1 roku 6 31% 5% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450]. Gros przedsiębiorców (9), którzy uruchomili dodatkowe środki na inwestycję wskazywali, że były to środki własne 10 (wykres 84). Inne pożyczki lub kredyty czy środki pomocowe były wykorzystywane rzadko (razem 20% wskazań). Przedsiębiorcy oszacowali dodatkową mobilizację środków na wartość 80 mln zł, które razem z kredytem zabezpieczonym gwarancją de minimis służyły do uruchomienia inwestycji (średnio prawie 400 tys. zł dodatkowych środków na przedsiębiorstwo). Wykres 84. Środki uruchomione dodatkowo przy realizacji kredytowanej w ramach Programu inwestycji Środki własne 9 Środki pomocowe Inne pożyczki lub kredyty 17% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. 10 Wg. Raportu o stanie sektora MŚP w Polsce, PARP, 2016, większość nakładów inwestycyjnych MŚP finansowana jest środkami własnymi. 41

42 Najczęstsze inwestycje, podobnie jak w przypadku kredytu obrotowego, dotyczyły zakupu lub remontu maszyn, urządzeń technicznych oraz linii produkcyjnych (5 wskazań). Kolejnymi popularnymi kredytowanymi działaniami były remonty lub roboty budowlane (36%) oraz zakup/remont pojazdów (2). Należy podkreślić, że struktura typów wydatków i odsetek ich wskazań praktycznie nie zmienia się na przestrzeni lat, od kiedy to przeprowadzane jest badanie. Wykres 85. Rodzaj inwestycji na jaki przeznaczono kredyt inwestycyjny z gwarancją de minimis Remonty, roboty budowlane 36% Zakup budynku lub gruntów Zakup, lub remont pojazdów 2 2 Zakup lub remont maszyn, urządzeń technicznych oraz linii produkcyjnych 5 Inwestycja w wartości niematerialne i prawne 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Również w przypadku gwarantowanego kredytu inwestycyjnego badano kwestię innowacyjności (wykresy ). Z dostarczonych przez przedsiębiorców odpowiedzi wynika, że aż 56% z firm, które pozyskały kredyt inwestycyjny poczyniło inwestycje o charakterze innowacyjnym. W tym przypadku wyróżniającą się grupą pod względem wprowadzenia innowacji finansowanych kredytem inwestycyjnym z gwarancją de minimis były przede wszystkim firmy dojrzałe funkcjonujące na rynku dłużej niż 9 lat (6) oraz przedsiębiorstwa średniej wielkości (6). Relatywnie najmniej przedsiębiorstw, u których zaistniała taka sytuacja pochodziła z grupy startupów (3). Wykres 86. Innowacyjny charakter inwestycji realizowanej w ramach Programu 41% 56% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450]. 42

43 Wykresy 87 i 88. Innowacyjny charakter inwestycji realizowanej w ramach Programu (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie Małe Mikro % 4 35% 38% Po 9 roku 6 3 Powyżej 4 do 9 lat Powyżej 1 do 4 lat Do 1 roku 3 51% % 4 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450]. Najwięcej firm (78%) wprowadziło innowację tylko na poziomie firmy (wykres 89). Nowość lub zmodyfikowany produkt, proces czy usługę w skali całej Polski zadeklarowało 16% firm. Na skalę rynku, na którym działa firma 46%. Innowację na skalę światową wprowadziło 6% badanych firm. Co zaskakujące, w przypadku kredytu inwestycyjnego znacznie więcej odpowiedzi dotyczyło innowacji na poziomie firmy, niż w przypadku kredytu obrotowego (wykres 72), również innowacja na w skali światowej i Polski była wyższa przy kredycie obrotowym. Podkreśla to znaczenie tego typu kredytu dla swobody podejmowania decyzji o rozwoju firmy, w tym wprowadzania do niej innowacji. Wykres 89. Poziom innowacji (kredyt inwestycyjny) 6% 16% Nowość na skalę światową Nowość na skalę Polski 78% Nowość tylko na poziomie firmy Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 250]. W przypadku kredytu inwestycyjnego firmy, które wprowadziły innowacje na poziomie światowym to przede wszystkim podmioty średniej wielkości oraz start-upy (po 15%). Ciekawy przypadek startupów wskazuje, że były to najmłodsze firmy, które powstały po to by zrealizować innowacyjny w skali globalnej projekt. Również najwięcej średnich firm zadeklarowało wdrożenie, dzięki kredytowi inwestycyjnemu z gwarancją, innowacji na poziomie całego kraju (37%). Jednocześnie wszystkie pozostałe start-upy wprowadziły innowacje jedynie na poziomie firmy. Równie wysoki poziom innowacji na poziomie firmy zaobserwowano wśród małych firm, z których aż 8 zadeklarowało wprowadzenie właśnie takiej nowości. 43

44 Wykresy 90 i 91. Poziom innowacji (kredyt inwestycyjny) (wg wielkości oraz czasu działania firmy na rynku) Średnie Małe Mikro 15% 11% 1 37% 8 81% 48% 1% Nowość na skalę światową Nowość na skalę Polski Nowość tylko na poziomie firmy wiem Po 9 roku 20% 75% 1% Nowość na skalę światową Powyżej 4 do 9 lat 5% 1 8 Nowość na skalę Polski Powyżej 1 do 4 lat 7% 1 79% Nowość tylko na poziomie firmy Do 1 roku 15% 85% wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 250]. Jak co roku, w badaniu obserwowano również efekt polegający na wygenerowaniu kolejnych inwestycji, których powstanie/planowanie umożliwiły inwestycje poczynione w ramach Programu. Wyniki pokazują, że 4 na dziesięć firm uruchomiło (lub uruchomi w najbliższym czasie) kolejną inwestycję w wyniku zrealizowania tej kredytowanej. Jest to bardzo ważny efekt generowany przez Program gwarancji de minimis. 2 respondentów wskazało, że uruchomione w najbliższym czasie nowe inwestycje dotyczyć będą inwestycji innowacyjnych lub innych działań o charakterze innowacyjnym. Wykres 92. Sfinansowane kredytem z gwarancją de minimis inwestycje pozwoliły lub pozwolą na uruchomienie w najbliższym czasie: 16% Kolejnej inwestycji o charakterze nieinnowacyjnym 8% 40% Kolejnej inwestycji o charakterze innowacyjnym 60% 16% Kolejna inwestycja zarówno inwestycji o charakterze innowacyjnym jak i nieinnowacyjnym W najbliższym czasie nie planujemy kolejnych inwestycji Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 450 ]. Respondenci zadeklarowali szacunkową wartość kolejnych inwestycji na łączną kwotę ponad 467 mln złotych, średnio ponad 3 mln zł na kolejną inwestycję. 44

45 Wszystkie zdiagnozowane powyżej efekty wpływu Programu PLD na przedsiębiorstwa biorące w nim udział zbiorczo przedstawiono na poniższych wykresach Wykres 93. Efekty jakie zaobserwowano w przedsiębiorstwach w wyniku pozyskania kredytu (obrotowego lub inwestycyjnego) z gwarancją de minimis Utrzymanie lub poprawa sytuacji rynkowej 97% Utworzenie nowych miejsc pracy 41% 57% Utrzymanie części dotychaczasowych miejsc pracy 25% 71% Wykres 94. Efekty jakich w wyniku pozyskania kredytu (obrotowego lub inwestycyjnego) z gwarancją de minimis przedsiębiorstwa spodziewają się w najbliższej przyszłości Firma poprawi lub utrzyma swoją pozycję rynkową w najbliższej przyszłości 8% 9 Firma utworzy nowe miejsca pracy w najbliższej przyszłości 2 29% 48% Wykres 95. Efekty jakie zaobserwowano w przedsiębiorstwach w wyniku pozyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis Nowy lub zmodernizowany produkt 37% 59% Dokonanie inwestycji Wzrost obrotów 1% 6% % 70% Stabilizacja sytuacji finansowej firmy 1 86% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1300]. 45