Efekty programu gwarancji de minimis 2016 Bank Gospodarstwa Krajowego

Transkrypt

1 Efekty programu gwarancji de minimis 2016 Bank Gospodarstwa Krajowego Agnieszka Kowalczyk Dr Tomasz Kaczor Copyright: Bank Gospodarstwa Krajowego. Wszystkie prawa zastrzeżone. Listopad

2 SPIS TREŚCI Wykaz skrótów i wyjaśnień Streszczenie Cel i metodologia badania Wyniki badania Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Poprawa dostępu do finansowania zewnętrznego dla MŚP trafność i skuteczność Programu de minimis Potrzeby i doświadczenie badanych przedsiębiorców w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w przeszłości Gwarancja de minimis a wpływ Programu na ograniczanie luki finansowej sektora MŚP Ocena trafności parametrów gwarancji de minimis i skuteczności tego instrumentu Użyteczność programu i trwałość efektów wsparcia przedsiębiorców kredytem z gwarancją de minimis Efekty Programu PLD na poziomie przedsiębiorstwa Zmiana pozycji rynkowej przedsiębiorstwa Zmiana zatrudnienia Efekty osiągnięte przez przedsiębiorstwa, które pozyskały kredyt obrotowy z gwarancją BGK Efekty osiągnięte przez przedsiębiorstwa, które pozyskały kredyt inwestycyjny z gwarancją BGK Efekty przedsiębiorstw z luki finansowej na tle pozostałych badanych firm Efekty makroekonomiczne Programu PLD Wnioski z badania Bibliografia Spis tabel i wykresów Załączniki

3 Wykaz skrótów i wyjaśnień B+R CATI efekt deadweight MŚP PARP PKD PLD Program Badawczo-rozwojowy sektor, prace, działania itd. Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (computer assisted telephone interview). tzw. efekt biegu jałowego, który polega na osiągnięciu takich samych efektów, jakie byłyby możliwe do uzyskania nawet bez wsparcia oferowanego w ramach programu publicznego. Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Polska Klasyfikacja Działalności. Portfelowa Linia Gwarancyjna de minimis. Rządowy program wsparcia w ramach Portfelowej Linii Gwarancyjnej de minimis. 3

4 1. STRESZCZENIE Przedstawiamy Państwu czwarty z kolei raport oceniający efekty rządowego Programu wspierania mikro, małych i średnich przedsiębiorców. Wsparcie w ramach Portfelowej Linii Gwarancyjnej de minimis funkcjonuje od połowy marca 2013 r. Program ten ma na celu poprawę dostępu do finansowania dla sektora MŚP, a przez to przyczynienie się do rozwoju firm. Podobnie jak poprzednie edycje, raport dostarcza odpowiedzi na pytanie, czy Program spełnia swoją funkcję i w jakim stopniu jest dopasowany do potrzeb sektora MŚP oraz jakie było jego znaczenie w skali makroekonomicznej. Lektura najnowszego raportu prowadzi do trzech zasadniczych wniosków. Po pierwsze gwarancja de minimis znacząco ułatwia i przyspiesza pozyskanie finansowania dłużnego, co w szczególności firmom, które bez gwarancji nie uzyskałyby kredytu, umożliwiło działania koncentrujące się na wzroście, a nie tylko przetrwaniu na rynku. Po drugie, stabilizacja finansowa uzyskana przez firmy korzystające z kredytów obrotowych w ramach Programu, wywołała, obok wzrostu obrotów, serię dodatkowych pozytywnych efektów, w tym zwiększenie zatrudnienia, podjęcie działań inwestycyjnych i innowacyjnych, a dzięki temu znaczący rozwój firm. Podobnie w przypadku firm, które pozyskały kredyt inwestycyjny zaobserwowano szereg efektów zarówno odnoszących się do wzrostu obrotów i zatrudnienia, jak i uruchomienia przez firmy dodatkowych środków na finansowanie kredytowanych inwestycji (efekt dźwigni), czy pojawienia się kolejnych inwestycji, które zapoczątkowała ta kredytowana w ramach Programu. Wreszcie po trzecie, Program kompleksowo i adekwatnie odpowiada na potrzeby oraz słabości poszczególnych typów przedsiębiorstw ze zróżnicowanego sektora MŚP. Dzięki swojej prostocie nie narzuca dodatkowych kryteriów dostępu ograniczających przedsiębiorców (a często wręcz upraszcza procedurę pozyskania finansowania), przez co stymuluje szerokie spektrum efektów rozwojowych u firm w nim uczestniczących i jest pożądanym przez przedsiębiorców narzędziem. W raporcie przedstawiono szczegółowe analizy odnoszące się do wpływu Programu, w szczególności w obrębie luki finansowej dla sektora MŚP. Wyraźnie zarysowana jest tendencja, że im mniejsze lub młodsze jest przedsiębiorstwo lub mniejszy zasięg jego działania, tym większe utrudnienia w dostępie do finansowania. Główne wyniki wskazują zaś jednoznacznie, że prawie 6 na 10 przedsiębiorstw miałoby ograniczony dostęp do finansowania, gdyby nie uczestniczyły w Programie de minimis. Nieunikniony efekt dead weight dotyczył jedynie 24% badanych firm, które nawet bez gwarancji otrzymałyby kredyt. W luce finansowej, którą udało się zmniejszyć za sprawą gwarancji de minimis, znalazły się m.in. firmy, które wcześniej ubiegały się o kredyt lub pożyczkę, lecz spotkały się z odmową lub pozyskały finansowanie o innych parametrach (takich jak okres czy kwota), niż potrzebowały (10%). Głównym powodem odmowy lub zaproponowanych gorszych warunków był brak odpowiedniego zabezpieczenia wymaganego przez kredytodawcę (40%). Uzyskane wyniki badania potwierdzają zatem, że podstawowy cel Programu, czyli umożliwienie poprawy dostępu do finansowania dłużnego, został osiągnięty. 4

5 Badanie wykazało ponadto, że parametry Programu są prawidłowo dopasowane do potrzeb sektora MŚP. Zarówno maksymalny okres gwarancji, jak i maksymalna kwota zostały uznane za wystarczające względem potrzeb badanych firm (odpowiednio 88% i 95% respondentów). Niezmiennie wysoko przedsiębiorcy ocenili prostotę, łatwość uzyskania gwarancji, a także co niezwykle istotne z ich punktu widzenia i działania skrócenie procedur kredytowych dzięki posiadaniu zabezpieczenia w postaci gwarancji de minimis. O wartości Programu świadczy także znacząca skala jego efektów odnotowanych na poziomie przedsiębiorstwa. Gros przedsiębiorców, dzięki finansowaniu z gwarancją poprawiło pozycję rynkową (54%) lub ją utrzymało (dalsze 39%), co świadczy o dużym wpływie Programu na rozwój firmy i zmiany jej pozycji wobec konkurencji. Przełożyło się to na duży impuls do zwiększania zatrudnienia w firmach utworzenie nowych miejsc pracy zadeklarowało 40% respondentów (2333 nowych etatów), zaś 56% deklaruje, że utworzy nowe miejsca pracy w najbliższej przyszłości (3546 nowych etatów). Około jedna czwarta ankietowanych przedsiębiorców mogła dzięki pozyskanemu finansowaniu przynajmniej częściowo utrzymać dotychczasowe miejsca pracy, które bez wsparcia byłyby zagrożone. Łącznie we wszystkich firmach objętych badaniem ankietowym utrzymano 3018 miejsc pracy. Pozyskane z gwarancją kredyty obrotowe u większości firm (82%) ustabilizowały sytuację finansową na tyle, że te podjęły się wielorakich działań rozwojowych, będących dodatkowymi efektami wsparcia obrotowego w ramach Programu. Firmy nie tylko zwiększyły obroty (62%), ale dokonały także inwestycji (54%), na które sam kredyt nie był skierowany, oraz podjęły się działań o charakterze innowacyjnym (43%). Wspierając stabilizację finansową firm tak prostym narzędziem, jakim jest gwarancja de minimis uaktywnione zostały możliwości wprowadzania innowacyjnych zmian nie tylko na poziomie przedsiębiorstwa czy rynku, ale nawet skalę światową. Są to cenne osiągnięcia Programu, zważywszy że efekty takie są częściej sygnalizowane przez przedsiębiorstwa, które bez gwarancji de minimis nie pozyskałyby kredytu. W przypadku kredytów inwestycyjnych, pozyskane finansowanie wywołało efekt dźwigni, mobilizując 72% respondentów do uruchomienia dodatkowych środków z innych źródeł (przede wszystkim środków własnych). Jest to niebagatelny efekt Programu, szczególnie w obliczu długotrwałej niechęci firm do inwestowania, jaka była obserwowana w ostatnich latach. Kolejnym, kluczowym nie tylko dla pojedynczych przedsiębiorstw, ale też dla całej gospodarki dodatkowym efektem, zaobserwowanym przy kredycie inwestycyjnym, był efekt realizacji kolejnych inwestycji, zainicjowanych przez inwestycję kredytowaną w ramach Programu. Takich właśnie inwestycji dokona 6 na 10 badanych firm, które pozyskały kredyt inwestycyjny. Jednocześnie ¼ wskazań uruchomienia w najbliższym czasie kolejnych inwestycji dotyczyła działań innowacyjnych. Ponadto, 41% firm z kredytem inwestycyjnym zadeklarowało innowacyjny charakter inwestycji gwarantowanej w ramach Programu. W świetle uzyskanych w niniejszym badaniu wyników można stwierdzić, że wpływ Programu na działania innowacyjne w firmach jest znaczący i świadczy o wadze gwarancji w pobudzaniu typowych mikro, małych i średnich firm do zmian rozwojowych, podejmowania ryzyka i działań innowacyjnych. Mając na uwadze, że jest to Program skierowany bez szczególnych kryteriów brzegowych do całego sektora MŚP, można skonstatować, że tworzy on razem z dedykowanymi innowacyjności ale 5

6 skierowanymi do wąskich grup programami efekt zarówno komplementarności jak i synergii 1, powodując zwiększenie siły wsparcia i stymulacji innowacji, szczególnie wśród firm, które nie działają w obszarze wysokich technologii. Efekty Programu gwarancji de minimis na poziomie badanych przedsiębiorstw przekładają się na pozytywne zmiany w skali makroekonomicznej. Szacujemy, że między innymi za jego sprawą w gospodarce pojawiło się 13,7 mld zł dodatkowego kredytu (z czego 12,4 mld zł stanowił kredyt obrotowy), który nie powstałby bez wsparcia gwarancyjnego. Można szacować, że finansowanie przyznane dzięki gwarancjom de minimis przełożyło się na 100 tys. miejsc pracy utworzonych i utrzymanych (odpowiednio 45,4 tys. i 54,8 tys.) 2. 1 Komplementarność programów to ich dopełnianie się prowadzące do realizacji określonego celu a synergia definiowana jako wzajemne wzmacnianie, potęgowanie się efektów interwencji publicznej, skuteczniejsza niż suma ich oddzielnych działań; to maksymalizacja rezultatów uzyskanych na skutek realizacji działań. 2 Oszacowanych wielkości nie można bezpośrednio traktować jako wzrostu zatrudnienia w gospodarce tylko dzięki realizacji Programu de minimis, gdyż nie można wykluczyć, że firmy poprawiając swoją pozycję na rynku (przejmując część rynku) spowodowały pośrednio redukcję zatrudnienia u swoich konkurentów. 6

7 2. CEL I METODOLOGIA BADANIA Celem przeprowadzanego corocznie badania jest ocena wpływu Programu de minimis na zwiększenie dostępu do finansowania zewnętrznego dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, a także oddziaływania wsparcia na przedsiębiorstwa i ich rozwój oraz polską gospodarkę. Metodologia badawcza zakładała ewaluację prowadzoną według przyjętych kryteriów badawczych, takich jak trafność, skuteczność, użyteczność Programu. By zrealizować ww. założenia poszukiwano odpowiedzi na następujące pytania: Na ile trafnie Program de minimis został zaprojektowany w kontekście ograniczeń dostępu do finansowania zewnętrznego dla MŚP i zaspokojenia ich potrzeb w tym zakresie? Jaka jest jego skuteczność w wypełnianiu luki finansowej? Jaka jest użyteczność Programu, mierzona bezpośrednimi efektami (dotyczącymi zwiększenia dostępu do kredytu) i efektami dodatkowymi (mierzonymi przede wszystkim wskaźnikami: zmianą poziomu zatrudnienia, pozycji na rynku, wzrostu obrotów, realizacji inwestycji dzięki uwolnionym środkom, realizacji inwestycji o charakterze innowacyjnym)? Jakie korzyści odnotowały gospodarka, a przede wszystkim sektor MŚP, dzięki wsparciu w ramach gwarancji de minimis? W tegorocznej edycji badania więcej uwagi poświęcono wychwyceniu potencjalnego wpływu wsparcia finansowaniem zwrotnym na powstanie innowacji w firmie zarówno procesowej czy produktowej, jak i marketingowej lub organizacyjnej. Należy jednak pamiętać, że Program w swoich założeniach nie premiował ani nie był specjalnie nakierowany na podnoszenie poziomu innowacyjności polskich przedsiębiorstw sektora MŚP ten efekt (jeśli się pojawił, co będzie wykazane w wynikach badania) będzie świadczył o wyjątkowej użyteczności Programu. Najważniejszym narzędziem badawczym w czwartym z kolei badaniu gwarancji de minimis była realizacja badania ilościowego (ankietowego) z udziałem przedsiębiorców biorących udział w Programie, uzupełniona podejściem jakościowym zebraniem pogłębionej informacji od przedsiębiorców podczas osobistych wywiadów, analizą danych ilościowych obejmujących całą populację uczestników Programu (dane sprawozdawcze) oraz kwerenda danych zastanych (desk research). Badanie ilościowe Badanie ilościowe ankietowe Podobnie jak w poprzednich latach badanie ankietowe miało przynieść przede wszystkim odpowiedzi na pytania dotyczące kryterium trafności Programu de minimis, kryterium skuteczności sukcesów Programu w kontekście barier, z jakimi MŚP borykają się w dostępie do finansowania dłużnego, oraz opinii przedsiębiorców dotyczących użyteczności Programu przekładającej się na korzyści i efekty, jakie odniósł lub odniesie w najbliższej przyszłości przedsiębiorca w wyniku pozyskania kredytu z gwarancją de minimis. Zebrane dane ankietowe pozwoliły również na stwierdzenie czy wystąpił, a jeżeli tak to w jakim zakresie, tzw. efekt deadweight (efekt biegu jałowego), czyli sytuacja kiedy przedsiębiorca mógł 7

8 pozyskać taką samą wartość kredytu i realizować zaplanowane działania biznesowe nawet bez wsparcia w ramach Programu. Analiza danych pozyskanych z badania ilościowego została przeprowadzona z uwzględnieniem przede wszystkim przekrojów charakteryzujących przedsiębiorcę takich jak wielkość przedsiębiorstwa oraz okres działalności firmy na rynku, ale również typ pozyskanego kredytu (inwestycyjny lub obrotowy) czy zasięg działalności. Badanie zostało wykonane przy użyciu metody CATI. Dobór próby do badania został dokonany w oparciu o bazy uczestników Programu przekazane przez 9 banków biorących w nim udział (PKO BP, BZ WBK, BGŻ, Alior, Pekao, mbank, ING, BPH, SGB, Idea oraz Raiffeisen Bank) według nielosowego schematu, dzięki któremu pozyskano tzw. próbą okolicznościową, tj. próbę, która odzwierciedla strukturę całej populacji uczestników Programu (w podziale na typ przedsiębiorstwa: mikro-, małe, średnie oraz położenie geograficzne). Łącznie pozyskano dane ankietowe od 1804 przedsiębiorstw, z czego 1216 pochodziło od firm, które uzyskały kredyt obrotowy a 588 od firm, które pozyskały kredyt inwestycyjny (lub jednocześnie kredyt inwestycyjny i obrotowy, wówczas w trakcie wywiadu zaobserwowane efekty odnosiły do kredytu inwestycyjnego). Badanie ilościowe miało charakter ogólnopolski i zostało zrealizowane przez zewnętrzny podmiot badawczy. Analiza ilościowa danych statystycznych oraz danych dotyczących wszystkich kredytów z gwarancją de minimis Dzięki wykorzystaniu danych sprawozdawczych obejmujących wszystkich uczestników Programu, którzy uzyskali kredyt z gwarancją de minimis w okresie od rozpoczęcia Programu do lipca 2016 r. oraz dostępnych danych statystycznych możliwa była analiza ilościowa dostarczająca odpowiedzi nt. wygenerowania dodatkowego kredytu oraz zmian zatrudnienia w całej populacji uczestników Programu w Polsce. Badanie jakościowe Celem badania jakościowego było przede wszystkim pogłębienie wiedzy na temat efektów, jakie przedsiębiorcy zaobserwowali w swoich firmach, a które pojawiły się w wyniku udziału w Programie. Pytania skierowane do przedsiębiorców objęły pogłębienie następujących zagadnień: wpływu wsparcia na firmę, w tym jakie problemy zostały rozwiązane dzięki gwarancji de minimis, dostępu do finasowania zewnętrznego, oceny informacji o Programie i zasad brania w nim udziału, efektów zaobserwowanych powstałych bezpośrednio w wyniku pozyskanego kredytu z gwarancją oraz efektów przewidywanych w przyszłości. Na poziomie operacyjnym zastosowano technikę pogłębionego wywiadu indywidualnego (diady oraz triady). W niniejszym raporcie wykorzystano cytaty z wypowiedzi przedsiębiorców, z którymi przeprowadzano osobiste wywiady w terenie. 8

9 Desk research Celem tej części badania była kwerenda dostępnych publikacji i analiz na temat stanu sektora MŚP (w tym jego innowacyjności) oraz luki finansowej, jaka dotyczy mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. 9

10 3. WYNIKI BADANIA 3.1 CHARAKTERYSTYKA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW Przed zaprezentowaniem głównych wyników tegorocznego badania poddanych analizie według przyjętych kryteriów trafności czy użyteczności, w pierwszej kolejności scharakteryzowana zostanie próba firm, jakie wzięły udział w badaniu w 2016 roku. Badanie przeprowadzone zostało na próbie 1804 przedsiębiorstw sektora MŚP, którym udzielono kredytu z gwarancją w okresie lipiec 2015 czerwiec 2016 r. Podstawową strukturę badanych przedsiębiorstw w podziale na typ wielkości przedstawia poniższy wykres. Największą grupę stanowią mikrofirmy 79% badanych przedsiębiorstw, małe 17%, a średnie 4%. Taki rozkład pokrywa się z rozkładem wielkości firm w całej populacji przedsiębiorstw uczestniczących w Programie gwarancji de minimis. Od początku realizacji Programu nie zmienia się relatywnie największa w stosunku do struktury populacji MŚP w Polsce 3 aktywność w pozyskiwaniu finansowania zwrotnego z gwarancją de minimis przez firmy małe i średnie. Wykres 1. Struktura badanych przedsiębiorstw według wielkości 17% 4% mikro firmy małe firmy średnie firmy 79% W tym miejscu warto również podkreślić, że w największej badanej grupie mikro firmach to te najmniejsze jedno i dwuosobowe podmioty są dominujące. Jak pokazuje wykres 2, pod względem zatrudnionych na umowę o pracę pracowników aż ponad połowa to najmniejsze z najmniejszych firm, będących albo działalnością jednoosobową, albo zatrudniających na stałe tylko jedną osobę. Do 3 osób włącznie zatrudnia na umowę o pracę 73% badanych mikrofirm. 3 Naturalny rozkład poszczególnych typów firm w polskim sektorze MŚP to: ok. 96%, małe ok. 3%, średnie 1%. 10

11 Wykres 2. Liczba zatrudnionych pracowników na umowę o pracę oraz jednoosobowa działalność gospodarcza w badanej populacji mikrofirm 6% 7% 8% 3% 4% 2% 5% 12% 53% jednoosobowa działalność gospodarcza /1pracownik 2 pracowników 3 pracowników 4 pracowników 5 pracowników 6 pracowników 7 pracowników 8 pracowników 9 pracowników Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1531]. W badanym okresie zaobserwowano stosunkowo wysoki na tle poprzednich badań udział startupów pośród respondentów badania, wynoszący 22%. Firmy działające od roku do 4 lat stanowiły 26%, a te od 4 do 9 lat 19%. Z kolei relatywnie najwięcej, bo jedna trzecia badanych firm to przedsiębiorstwa działające na rynku dłużej niż 9 lat. Bardzo podobny rozkład wystąpił w 2014 roku, w przeciwieństwie do zeszłorocznych wyników, kiedy to zanotowano najmniej start-upów i najwięcej najstarszych firm (wykres 3). Wykres 3. Struktura badanych przedsiębiorstw według okresu prowadzenia działalności gospodarczej (badanie 2014, 2015 i 2016 rok) powyżej 9 lat 33% 33% 42% 4-do9lat 1-do4lat 19% 19% 27% 24% 26% 31% 2014 r r r. do roku 3% 21% 22% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [2014r. n = 973, 2015r. n=1617, 2016r. n=1804]. Rozkład wiekowy przedsiębiorstw w poszczególnych grupach firm wg wielkości (wykres 4) pokazuje przede wszystkim, że to mikroprzedsiębiorstwa są najbardziej zróżnicowane wiekowo i że w tym wypadku udziały poszczególnych grup wiekowych są do siebie zbliżone, w przeciwieństwie do małych czy średnich firm, pośród których wyraźnie większą rolę w naturalny sposób odgrywają firmy dojrzałe, działające na rynku dłużej niż 9 lat. Wśród mikro firm łącznie prawie połowa to podmioty najmłodsze startupy (27%) oraz te funkcjonujące na rynku od roku do 4 lat (również 27%). Nieco starszych mikrofirm w przedziale <4-9 lat zaobserwowano 17%, a powyżej 9 lat na rynku 29%. Struktura wiekowa badanych firm małych i średnich charakteryzuje się przede wszystkim dużym odsetkiem przedsiębiorstw działających dłużej niż 9 lat (51% w przypadku małych i 47% średnich firm). Taka struktura wiekowa jest typowa 11

12 i naturalna dla przebiegu rozwoju firm, rzadko się bowiem zdarza, że rozpoczynająca działalność mikro firma staje się w ciągu roku małym przedsiębiorstwem. Wykres 4. Struktura poszczególnych typów badanych przedsiębiorstw według okresu prowadzenia działalności gospodarczej Średnie 2% 23% 28% 47% do 1 roku działalności firmy Małe 3% 20% 26% 51% powyżej 1 do 4 lat działalności firmy powyżej 4 do 9 lat działalności firmy Mikro 27% 27% 17% 29% po 9 roku działalności firmy Tak jak w poprzednich latach, największy odsetek badanych firm działa w sektorze handlu (31%). O połowę niższy odsetek zanotowano w sektorze przetwórstwa przemysłowego (15%), a w dalszej kolejności w budownictwie (12%), działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (10%) oraz transporcie i logistyce (9%). Wyniki są również odzwierciedleniem struktury branżowej całej populacji MŚP w Polsce 4. Wykres 5. Struktura branżowa badanych przedsiębiorstw według PKD przetwórstwo przemysłowe 4% 2% 2% 5% 15% budownictwo handel 10% 12% transport i logistyka działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 3% informacja i komunikacja 3% 4% działalność finansowa i ubezpieczeniowa działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 9% 31% działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca opieka zdrowotna i pomoc społeczna pozostała działalność usługowa inne Najwięcej firm branży handlowej, które uczestniczyły w Programie, odnotowano wśród mikroprzedsiębiorstw ponad 26% badanych podmiotów. Jest to niewątpliwie przełożenie struktury branżowej całego sektora MŚP, w której największy udział ma handel. 4 Dane GUS 2015 r [w: Małe i średnie przedsiębiorstwa niefinansowe w Polsce]: handel 28%, budownictwo 13%, przetwórstwo przemysłowe 10%, transport i gospodarka magazynowa 8%, działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 12%, zakwaterowanie i gastronomia 3%. 12

13 Wykres 6. Struktura branżowa badanych przedsiębiorstw według PKD w podziale na wielkość firm pozostałe branże działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca działalność profesjonalna, naukowa i techniczna działalność finansowa i ubezpieczeniowa informacja i komunikacja działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi transport i logistyka handel budownictwo przetwórstwo przemysłowe 0,4% 0,4% 0,1% 0,4% 0,1% 0,1% 1,6% 0,2% 0,1% 2,5% 0,1% 0,4% 2,7% 0,1% 0,0% 3,7% 0,3% 0,9% 1,2% 4,2% 0,6% 1,6% 0,9% 2,9% 8,8% 9,1% 7,6% 9,6% 11,0% 26,3% średnie małe mikro Wyniki pokazują również, że zdecydowanie najwięcej badanych firm prowadzi swoją działalność gospodarczą na terenie całej Polski (35%). W dalszej kolejności to firmy lokalne (26%), międzynarodowe (20%) oraz te, które prowadzą działalność regionalnie (19%). Można zaobserwować znaczną różnicę w przypadku tego parametru w stosunku do wyniku badania z 2015 roku, w którym dominowały lokalne i regionalne firmy. Jak przedstawia wykres 8, rozkład zasięgu działania badanych firm z 2016 zbliżony jest do rozkładu z 2014 roku, przy czym udział firm ogólnopolskich jest jeszcze silniejszy niż 2 lata temu. Wykres 7. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania firmy 20% 26% lokalny ogólnopolski regionalny międzynarodowy 35% 19% 13

14 Wykres 8. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania firmy w latach lokalny miedzynarodowy 0 regionalny ogólnopolski Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [2014r. n = 973, 2015r. n=1617, 2016r. n=1804]. Analizując zasięg działania badanych przedsiębiorstw z perspektywy ich wielkości, można potwierdzić, że ogólnopolski zasięg jest przeważający w grupie mikroprzedsiębiorstw (35%), a w następnej kolejności lokalny (29%). Jednak w przypadku średnich firm to działalność międzynarodowa jest dominująca 45%. Najwięcej małych przedsiębiorstw prowadzi działalność o zasięgu ogólnopolskim (36%) oraz międzynarodowym (34%) i w tym wymiarze firmy małe zbliżone są bardziej do średnich niż mikroprzedsiębiorstw. Wykres 9. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania w podziale na wielkość firmy Średnie Małe Mikro 8% 11% 12% 18% 29% 36% 20% 36% 35% 45% 34% 16% lokalny regionalny ogólnopolski międzynarodowy Następne zestawienie pokazujące relację zasięgu działania do okresu działania przedsiębiorstw uwidacznia przede wszystkim podobieństwo rozkładów firm w kategoriach wiekowych: 1-4 lata, 4-9 i powyżej 9 lat oraz kontrastujący z nimi rozkład start-upów (wykres 10). Firmy dopiero rozpoczynające działalność, w głównej mierze mają charakter lokalny (40%). Na drugiej pozycji są firmy działające w całej Polsce (29%), następnie tylko w regionach (19%), a jedynie 12% działa również na rynkach zagranicznych. Natomiast we wszystkich pozostałych grupach wiekowych przeważa działalność ogólnopolska (36-39%). Działalność międzynarodową deklaruje od 21 do 23% firm. Podobny odsetek występuje także w przypadku działalności lokalnej. Wykres 10. Struktura wiekowa badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania po 9 roku powyżej 4 do 9 lat 21% 22% 20% 19% 36% 37% 23% 22% lokalny regionalny powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 22% 40% 18% 19% 39% 29% 21% 12% ogólnopolski międzynarodowy 14

15 Bez większych zmian w stosunku do poprzednich lat przedstawia się rozkład geograficzny badanych firm. Przedstawiony na poniższym wykresie udział przedsiębiorców z poszczególnych województw uwidocznia dominację mazowieckich firm w pozyskiwaniu kredytu z gwarancją de minimis w badanym okresie prawie co trzecie przedsiębiorstwo z Mazowsza skorzystało z gwarancji de minimis. A to właśnie w tym województwie trzy lata temu zdiagnozowano największą lukę finansową, a w dalszej kolejności na Śląsku i Wielkopolsce 5. Wykres 11. Geograficzny rozkład respondentów badania 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 30% 11% 8% 7% 6% 5% 5% 5% 4% 4% 4% 3% 3% 2% 2% 1% Prawie trzykrotnie mniejszy odsetek odnotowano w drugim w kolejności województwie śląskim (11%). Dalsze województwa to: małopolskie (8%), wielkopolskie (7%) oraz łódzkie (6%). Najniższy udział w rozkładzie można zaobserwować w przypadku województw świętokrzyskiego i lubuskiego (po 2%) oraz opolskiego (1%). Charakterystyczną cechą tegorocznych badanych firm jest niższa wartość pozyskiwanego przez nich kredytu z gwarancją w stosunku do wyników zeszłorocznych, widoczna szczególnie w przypadku mikroprzedsiębiorstw 6. Łączna wartość kredytów udzielonych respondentom badania wyniosła co najmniej 484 mln zł, w tym kwota gwarantowanego przez Program kredytu 290 mln zł. Poniższe zestawienie pokazuje jak istotnie różniły się średnie wartości i mediany kredytów pozyskanych przez różne typy firm i w różnym wieku. Lepsze pojęcie na temat wysokości najczęściej pozyskiwanych kredytów daje mediana, bo w jej przypadku, w przeciwieństwie do średniej, obraz nie jest zaburzony skrajnymi kredytami o dużych kwotach 7. 5 Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS Zestawienie wartości kredytów z badania 2015 w załączniku, tabela Z.1. 7 Podawane dane o średniej i medianie kredytu nie dotyczą pojedynczego kredytu, lecz sumy kredytów z gwarancją de minimis uzyskanych przez danego przedsiębiorcę. 15

16 Tabela 1 Średnia wartość i mediana pozyskanych przez MŚP kredytów, w podziale na typ i okres działania przedsiębiorstwa (w PLN) Ogółem Mikro Małe Średnie do roku 1-4 lat 4-9 lat powyżej 9lat Średnia wartość kredytów Mediana Z danych wynika, że podobnie jak w ubiegłych latach, firmy średnie pozyskiwały kredyt o najwyższej wartości (mediana 950 tys. zł), firmy małe prawie dwukrotnie niższy (500 tys. zł), a mikro dwunastokrotnie niższy od średnich i prawie siedmiokrotnie niższy od małych firm (75 tys. zł). W tegorocznym badaniu mediana wartości kredytów pozyskanych przez mikrofirmy szczególnie odstaje od mediany w pozostałych grupach, co nie było aż tak jaskrawe w poprzednich latach. W podziale na okres funkcjonowania przedsiębiorstw najwyższą wartość mediany na poziomie 150 tys. zł odnotowano w grupie dojrzałych firm działających na rynku powyżej 9 lat, a zbliżoną wartość 140 tys. w przedziale wiekowym <4 do 9 lat. Przeciętna wartość kredytu, jaką pozyskały start-upy jest bez zaskoczenia najniższa i wynosi jedynie 50 tys. zł. Dwukrotnie wyższy kredyt pozyskiwały firmy także stosunkowo młode, działające na rynku od roku do 4 lat. Jednak różnica dzieląca je od starszych firm nie jest już tak duża, co potwierdza wyniki poprzednich lat mówiące iż potrzeby finansowania zewnętrznego młodych firm działających od roku do 4 lat nie różnią się znacznie od starszych firm, bardziej okrzepłych na rynku. Analiza pozyskanych kredytów według przedziałów wartości (wykres 12) konsekwentnie potwierdza wyniki badań z poprzednich lat wskazujące, że są to wartości znacznie wyższe w porównaniu do wartości finansowania zwrotnego, o jakie ubiegały się firmy z sektora MŚP w 2011 roku, kiedy to jedynie 28% firm deklarowało ubieganie się o kredyt obrotowy w kwocie powyżej 50 tys. zł 8. W tegorocznym badaniu wyniki wskazują, że aż 64% MŚP pozyskała taki kredyt z gwarancją de minimis. Wykres 12. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją 6% 8% 2% 2% 7% 16% 23% 15% 21% do powyżej 2 mln W przypadku badanych mikrofirm, w ramach Programu de minimis kredyt powyżej 50 tys. zł pozyskało 57% z nich, a prawie 20% pozyskało od 200 tys. do 2 mln zł (wykres 13), a znacznie mniej, 8 Przeprowadzenie badań rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce: Finansowanie zwrotne, PSDB

17 bo 13% mieściło się w przedziale do 20 tys. Najczęstsze wartości kredytu z gwarancją wystąpiły w przedziale od 20 do 50 tys. zł (27%) oraz tys. zł (24%). Z kolei wśród małych przedsiębiorstw 1/3 pozyskiwała kredyt w przedziale tys. zł oraz kolejna 1/3 w przedziale 500 tys. zł 1 mln zł. Firmy średniej wielkości pozyskały największy pod względem wartości kredyt. W ich przypadku również dominowały dwa przedziały: od 500 tys. do mln zł (28%) oraz powyżej 2 mln zł aż 27%. Wykres 13. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją w podziale na typ przedsiębiorstwa do powyżej 2 mln Średnie 1% 4% 7% 21% 28% 11% 27% Małe 1% 3% 5% 10% 32% 31% 11% 6% Mikro 7% 9% 27% 24% 15% 13% 4% 1% 1% Rozważając okres funkcjonowania firm na rynku w kontekście pozyskanej wartości kredytów, można zauważyć przede wszystkim najniższe ich wartości w przypadku start-upów łącznie aż 68% z nich uzyskało kredyt poniżej 50 tys. zł, co nie dziwi biorąc pod uwagę, że w tej grupie firm przeważają te prowadzące działalność jedynie lokalną 9. Wykres 14. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją w podziale na okres działalności firmy do po 9 roku działalności firmy 2% 5% 16% 19% 19% 21% 12% 4% 3% powyżej 4 do 9 lat działalności firmy 3% 6% 15% 21% 17% 23% 10% 3% 4% powyżej 1 do 4 lat działalności firmy 5% 8% 23% 19% 18% 16% 7% 2% 2% do 1 roku działalności firmy 17% 12% 39% 26% 3% 2% Firmy działające od roku do 4 lat pozyskiwały dużo wyższe kredyty: do 50 tys. już tylko 36% z nich. Ponad połowa tej grupy wiekowej najczęściej pozyskiwała kredyt w łącznym przedziale powyżej 50 tys. do 500 tys. zł. Z kolei w przypadku dwóch pozostałych grup firm (<4-9 lat i powyżej 9 lat) rozkład wygląda prawie identycznie powyżej 50 tys. zł pozyskało 77% z nich. 9 Patrz wykres

18 Gros przedsiębiorców pozyskało tylko jeden kredyt z gwarancją de minimis według wyników tegorocznego badania ośmiu na dziesięciu respondentów pozyskało jeden z kredyt zarówno w przypadku pozyskiwania środków na inwestycje, jak i w przypadku kredytu obrotowego. Wykres 15.Liczba pozyskanych kredytów z gwarancją de minimis wg typu kredytu jeden kredyt dwa lub więcej kredytów pozyskane przez firmę kredyty inwestycyjne 83% 17% pozyskane przez firmę kredyty obrotowe 79% 21% W niniejszym badaniu postanowiliśmy bliżej przyjrzeć się kwestii innowacyjności uczestników Programu. Mimo iż Program gwarancji de minimis nie koncentrował się bezpośrednio na pobudzaniu innowacyjności sektora MŚP, gdyż podstawowym jego celem było ułatwienie dostępu do finansowania i usprawnienie płynności finansowej firm całego sektora MŚP (szczególnie utrudnionego w momencie uruchamiania Programu ze względu na skutki silnego spowolnienia gospodarczego), od początku jego trwania zaobserwowaliśmy wpływ pozyskanych kredytów z gwarancją na wzrost działań innowacyjnych podejmowanych przez firmy uczestniczące w Programie. Nie miało przy tym znaczenia to, czy firma pozyskała kredyt obrotowy czy inwestycyjny. O działaniach innowacyjnych podjętych przez firmy na skutek uzyskania finansowania z gwarancją szczegółowo traktować będzie rozdział 3.3, jednak już w tym miejscu należałoby określić, czy badane firmy jeszcze przed udziałem w Programie można było zaliczyć do grona innowacyjnych. Przed dalszą analizą należy jednak jeszcze raz przypomnieć strukturę badanej populacji uczestniczącej w Programie gwarancji de minimis aż 79% to mikrofirmy, z których siedem na dziesięć to najmniejsze mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do trzech pracowników 10, a w kontekście przynależności do branży czy wielkości przedsiębiorstwa badana populacja przedsiębiorców nie odstawała w swojej charakterystyce od całej populacji MŚP w Polsce. Mając powyższe na uwadze, można byłoby spodziewać się niewielkiej aktywności innowacyjnej badanych firm. Wyniki pokazują (wykres 16), że w okresie 12 miesięcy poprzedzających uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis 36% respondentów wprowadziło w firmie innowacje 11 wobec 62% badanych, którzy zadeklarowali przeciwnie. Trzeba nadmienić, że dotychczasowe dane (pochodzące z różnych badań i źródeł), określające udział innowacyjnych przedsiębiorstw są dość niespójne, przede wszystkim dlatego, że uwzględniają najczęściej wyniki małych, średnich i dużych firm, a nie mikro, małych i średnich. Przykładowo badania GUS, obejmujące firmy małe, średnie i duże wskazują na dość niski odsetek firm prowadzących działalność innowacyjną (18,9% przedsiębiorstw 10 Patrz wykres Innowacje (w tym innowacje produktowe, procesowe, marketingowe i organizacyjne) na użytek badania zdefiniowano następująco: innowacje produktowe wprowadzenie nowych lub znacząco udoskonalonych - w zakresie swoich cech lub zastosowań - wyrobów lub usług; innowacje procesowe wdrożenie nowej lub znacząco udoskonalonej metody produkcji, dostawy lub świadczenia usługi; innowacje marketingowe wdrożenie nowej metody marketingowej, zmiany dotyczące produktu lub opakowania, dystrybucji, promocji lub ceny; innowacje organizacyjne wdrożenie nowej metody organizacyjnej dotyczącej zasad działania firmy. 18

19 przemysłowych oraz 10,6% przedsiębiorstw usługowych) 12, w stosunku do zdiagnozowanego odsetka innowacyjnych mikroprzedsiębiorstw na poziomie 60% w badaniu PARP z 2015 roku 13. Jeszcze inne wyniki (ponownie dla małych, średnich i dużych firm) pokazuje inne badanie mówiące, że odsetek firm prowadzących działalność innowacyjną w okresie wyniósł 28% 14. Biorąc pod uwagę powyższe dane, wynik dla próby naszego badania 36% firm, które jeszcze przed udziałem w Programie dokonywały innowacji można uznać za nieodbiegający od typowo notowanych. Wykres 16. Wprowadzenie innowacji w firmie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis 2% firma wprowadziła innowacje 36% w tym okresie firma nie wprowadziła innowacji 62% nie wiem Tabela 2 Udział typów innowacji wprowadzonych w firmie przed udziałem w Programie Innowacje produktowe Innowacje procesowe Innowacje marketingowe Innowacje organizacyjne % wskazań Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 662], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Jak widać, najwięcej innowacji, wprowadzonych w firmach przed udziałem w Programie dotyczyło produktu (31%), dopiero w następnej kolejności były to innowacje procesowe, marketingowe czy organizacyjne (odpowiednio 24%, 23% i 22%). Przedsiębiorstwa, które relatywnie najliczniej dokonywały innowacji, znajdowały się w grupach firm średnich i małych (45% i 43%) oraz grupie dojrzałych firm funkcjonujących na rynku powyżej 9 lat (43%). Z kolei najniższą innowacyjność wykazywały mikroprzedsiębiorstwa (64%) oraz firmy, które dopiero rozpoczęły działalność (81%) i to te dwie grupy wyraźnie odstają od pozostałych pod względem realizowanych działań o charakterze innowacyjnym przed udziałem w Programie (wykresy 17 i 18). Nie są to wyniki zaskakujące. Badania nad innowacyjnością mikroprzedsiębiorstw wykazują, że im mniejsza firma, tym rzadziej prowadzi działalność innowacyjną, a innowacyjność jako zasadniczy element odpowiedzialny za przewagę konkurencyjną firmy postrzega bardzo niski odsetek małych firm, oscylujący na poziomie do 6% (za czynniki budowy przewagi konkurencyjnej uznawane są przede wszystkim jakość, następnie cena i lokalizacja) Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce w latach , Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Raport Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał polskiej innowacyjności, PARP, Warszawa Dla małych, średnich i dużych odsetek firm prowadzących działalność innowacyjną wynosił 28% ( ) [w: Raport: Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, PARP, 2013] 15 Innowacje to zaledwie 1,3% [w: Starczewska-Krzysztoszek, Curiculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw Finansowanie działalności i rozwoju, Konfederacja Lewiatan, Warszawa, 2014] lub 6% [w: Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014, Bank Pekao S.A. Warszawa 2015] pośród różnych czynników tworzących przewagę konkurencyjną firmy. 19

20 Wykresy 17 i 18. Wprowadzenie innowacji w firmie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis wg. typu firmy i okresu funkcjonowania na rynku średnie małe mikro 1% 3% 1% 45% 54% 43% 54% 35% 64% firma wprowadziła innowacje w tym okresie nie wprowadzała innowacji nie wiem po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 2% 2% 1% 1% 18% 43% 55% 40% 58% 40% 59% 81% Można jednak przypuszczać, że duża część z wprowadzonych innowacji była zakupiona, bądź miała charakter imitacyjny, lub też było to nowe rozwiązanie jedynie na poziomie firmy, gdyż jak pokazują dwa poniższe wykresy, zaledwie 8% z badanych firm w omawianym okresie prowadziła działania badawczo-rozwojowe (w tym tylko 4% pośród start-upów). Wykres 19. Prowadzenie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis działań B+R 1% 8% tak nie nie wiem 91% Wyniki pokazują, że odsetek firm prowadzących prace B+R wyniósł 11% w przypadku firm średnich, 10% małych i 8% mikro ponownie podkreślona jest tendencja, że im większa firma, tym więcej działań B+R. Z kolei w podziale na okres funkcjonowania na rynku widać podobną aktywność badawczo-rozwojową, na poziomie 10%, wśród młodych firm, które dopiero ugruntowują swoją pozycję na rynku w wieku <1-4lat oraz firm dojrzałych powyżej 9 lat, które na tym etapie rozwoju często odświeżają swoją pozycję na rynku. Zważywszy, że nieliczne MŚP współpracują z jednostkami naukowymi (według badania PEKAO SA z 2015 roku to zaledwie 1,2% 16 ), można przyjąć, że odsetek odpowiedzi przedsiębiorców odnosił się głównie do swoich własnych działań B+R, ewentualnie do współpracy w tym zakresie z innym powiązanym (lub też nie) przedsiębiorstwem Por. wyniki badań: O nikłej współpracy MŚP z jednostkami naukowymi świadczy również wynik, mówiący że zaledwie 0,2% przedsiębiorców wskazało na instytucje naukowe jako wyłącznego twórcę wprowadzonej przez firmę innowacji [w: Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014, Bank Pekao S.A., Warszawa 2015]; Współpracę z wyższymi uczelniami deklarowało 7% badanych firm a z inkubatorami technologicznymi zaledwie 2% przedsiębiorstw [w: Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał innowacyjności. Raport PARP, Warszawa, 2015]. 17 Najmniejsze firmy zarówno w regularnym działaniu, jak i w procesie tworzenia innowacji współpracują przede wszystkim z innymi przedsiębiorstwami [w: Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał innowacyjności. Raport PARP, Warszawa, 2015]. 20

21 Wykresy 20 i 21. Prowadzenie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis działań B+R wg. typu i okresu funkcjonowania na rynku tak nie nie wiem Średnie 11% 88% Małe 10% 89% 1% 1% Mikro 8% 91% 1% po 9 roku 10% 89% 1% powyżej 4 do 9 lat 8% 90% 1% powyżej 1 do 4 lat 10% 90% do 1 roku 4% 95% 1% Z powyższej charakterystyki wyłania się zatem dość typowy dla całego sektora MŚP obraz firm, które przystąpiły do Programu. W kontekście innowacyjności (przed uczestnictwem w Programie) nie można byłoby zaliczyć badanych firm do aktywnych. Ogólnym podsumowaniem może być opisanie typowego uczestnika Programu de minimis. Pod pojęciem typowy uczestnik należy rozumieć syntetycznego uczestnika Programu de minimis, scharakteryzowanego poprzez najczęstsze wartości analizowanych w badaniu parametrów (cech) statystycznych 18. Wyniki wskazują, że typowym uczestnikiem zdiagnozowanym w tegorocznym badaniu jest mazowieckie mikroprzedsiębiorstwo, które prowadzi od ponad 4 lat działalność handlową o zasięgu ogólnopolskim. Kredyt z gwarancją de minimis, jaki pozyskała mikro firma najczęściej występował w przedziałach: < tys. zł. Parametry typowego uczestnika dotyczące branży i województwa nie zmieniają się od początku realizacji Programu. Różnice pojawiają się przede wszystkim w kategorii okresu działania na rynku oraz zasięgu prowadzonej działalności gospodarczej Mikroprzedsiębiorca z Mazowsza, prowadzący szeroką (ogólnopolską i międzynarodową) dzialaność handlową od roku do 4 lat, który pozyskał kredyt obrotowy w przedziale < tys. zł. Dojrzałe mikroprzedsiębiorstwo z Mazowsza, prowadzące lokalną działalność handlową dłużej niż 9 lat, które pozyskało kredyt obrotowy w przedziale < tys. zł. Mikroprzedsiębiorstwo z Mazowsza, prowadzące ogólnopolską działalność handlową dłużej niż 4 lata, które pozyskało kredyt obrotowy w przedziale < tys. zł. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [2014 r. n = 973, 2015 r. n=1617, 2016 r. n=1804]. 18 Dominanty. 21

22 3.2 POPRAWA DOSTĘPU DO FINANSOWANIA ZEWNĘTRZNEGO DLA MŚP TRAFNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ PROGRAMU DE MINIMIS Potrzeby i doświadczenie badanych przedsiębiorców w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w przeszłości W pierwszej kolejności analizowane są doświadczenia badanych przedsiębiorstw z pozyskiwaniem kredytu w okresie bezpośrednio przed wzięciem udziału w Programie gwarancji de minimis. Zebrane dane wskazują, że niespełna ¼ respondentów starała się przed Programem o kredyt lub pożyczkę, z czego ponad połowa otrzymała takie finansowanie o jakie wnioskowała, a 48% 19 napotkało na utrudnienia w pozyskaniu potrzebnego finansowania tj. 22% uzyskało je na mniej korzystnych warunkach, a 26% badanych spotkało się z całkowitą odmową kredytu lub pożyczki (wykresy 22 i 23). Wykres 22. Firma podejmowała starania o pożyczkę lub kredyt w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis 3% 22% tak nie nie wiem 75% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n =1804]. Wykres 23. Efekt starania firmy o pożyczkę lub kredyt w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis 52% 22% 26% przyznano firmie taki kredyt o jaki wnioskowała przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane całkowicie odmówiono kredytu Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n =390]. Największy odsetek respondentów (wykres 24), którzy starali się wcześniej o kredyt lub pożyczkę, dotyczył grupy średnich przedsiębiorstw, z których 36% aplikowało o finansowanie dłużne, w następnej kolejności firm małych 30% a w najmniejszym stopniu mikroprzedsiębiorstw 20%. 19 Por. 37% MMŚP negatywnie ocenia swoje możliwości zaciągnięcia lub zwiększania zadłużenia długoterminowego [w: Starczewska-Krzysztoszek, Curiculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw Finansowanie działalności i rozwoju, Konfederacja Lewiatan, Warszawa, 2014] 22

23 Wykres 24. Starania firmy o pożyczkę lub kredyt obrotowy w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis wg typu Średnie 36% 61% 4% tak Małe 30% 66% 4% nie Mikro 20% 78% 2% nie wiem. Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n =1804]. Dwa poniższe wykresy wskazują, że to młode i najmniejsze firmy częściej spotykały się z całkowitą odmową finansowania. Wykresy 25 i 26. Efekt starania firmy o pożyczkę lub kredyt obrotowy w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis wg typu i okresu działania Średnie 53% 24% 23% przyznano firmie taki kredyt o jaki wnioskowała Małe 67% 20% 13% przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane Mikro 47% 23% 30% całkowicie odmówiono kredytu po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 67% 56% 37% 22% 33% 14% 23% 29% 41% 54% 10% 14% przyznano firmie taki kredyt o jaki wnioskowała przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane całkowicie odmówiono kredytu Szczególnie rozkład według okresu działalności jaskrawie pokazuje problem z pozyskaniem kredytu lub pożyczki przed udziałem w Programie w przypadku firm krótko funkcjonujących na rynku. Ponad połowie start-upów całkowicie odmówiono finansowania, a zaledwie 3 na 10 takie otrzymało. Problem ten dotyczył również młodych firm w przedziale <1-4 lata, z których 37% uzyskało wnioskowane finansowanie a 41% spotkało się z całkowitą odmową. Sytuację tą podkreślali przedsiębiorcy w trakcie rozmów: Mieliśmy bardzo jasny pomysł i wiedzieliśmy jak to zrobić i w pewnym momencie nam zabrakło kapitału. Wtedy [rok po rozpoczęciu działalności] była taka sytuacja, że spółka nie miała takiej dobrej sytuacji kredytowej, żeby Banki podjęły ryzyko i nie mówimy o dużych pieniądzach milion zł czy pół miliona, bo mówiliśmy o kwotach tys. Rozmawialiśmy z wieloma bankami, rozmawialiśmy także z firmami faktoringowymi i nie było to satysfakcjonujące, bo jesteśmy młodą firmą, a zabezpieczenie w postaci wysoce specjalistycznych nietypowych maszyn w nietypowej branży słabe. Firma bez większej historii kredytowej, działająca na trudnym rynku, jeszcze mało znana i nie ma możliwości wzięcia kredytu. Dopiero na dzień dzisiejszy bank inaczej nas ocenia, że jesteśmy znani, sprzedajemy produkty w całej Polsce do takich sieci jak RTV EURO, AGD i to buduje świadomość, że to nie jest jakaś lokalna Miki Mouse biznes. 23

24 Z kolei w przypadku podziału według wielkości 30% mikro firm wobec 23% średnich i 13% małych spotkało się z całkowitą odmową finansowania i jednocześnie najmniej z nich otrzymało taką pożyczkę lub kredyt, o jaki wnioskowali (47% mikro firm wobec 53% średnich i 67% małych). Skorelowanie starań firmy o finansowanie dłużne przed pozyskaniem gwarancji de minimis z zasięgiem jej działania również pokazuje wyraźną korelację: im większy zasięg działania tym większa możliwość pozyskania finansowania i mniejsze prawdopodobieństwo całkowitej odmowy kredytu (wykres 27). Należy mieć przy tym świadomość, że zasięg firmy sam z siebie nie jest istotnym czynnikiem determinującym dostęp do kredytu, jednak są nimi inne cechy silnie z nim skorelowane (np. struktura właścicielska). Otrzymane wyniki potwierdzają obserwacje z zeszłorocznego badania. Wykres 27. Zasięg działania firmy vs. starania firmy o uzyskanie pożyczki lub kredytu w okresie bezpośrednio poprzedzającym udział w Programie międzynarodowy ogólnopolski regionalny lokalny 61% 57% 52% 38% 24% 20% 19% 21% 22% 25% 23% 39% przyznano firmie taki kredyt o jaki wniskowała przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane całkowicie odmówiono kredytu Prawie 40% z firm o lokalnym zasięgu działania spotkało się z całkowitą odmową kredytu dwukrotnie więcej od firm mających większy zasięg działania (w szczególności międzynarodowy). Zależność zwiększonych szans uzyskania kredytu od dużego zasięgu działania (międzynarodowy, ogólnopolski) zanotowana była również we wcześniejszych analizach 20. I nie jest to zjawisko dotykające lokalne firmy tylko w Polsce, gdyż jak wskazuje badanie Institute for Local Self-Reliance 42% amerykańskich lokalnych, małych firm nie było w stanie pozyskać kredytu, pomimo, że go potrzebowała 21. Przyczyną utrudnionego dostępu do finansowania dłużnego przed pozyskaniem wsparcia w ramach Programu był w głównej mierze brak wymaganego przez banki zabezpieczenia pożyczki lub kredytu 4 na 10 respondentów borykało się z tym problemem. Kolejnych trzech na dziesięciu respondentów wskazywało na zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku jako powód odmowy finansowania zwrotnego (wykres 28). 20 Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS 2013 r.; Kaczor T., Kowalczyk A., Raport: Efekty programu gwarancji de minimis, BGK Mitchell S., 2014 Independent Business Survey, Institute for Local Self-Reliance, 24

25 Wykres 28. Główne przyczyny odmowy lub otrzymania mniej korzystnej oferty finansowania zewnętrznego 3% 5% brak wymaganego zabezpieczenia kredytu 23% 40% zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku odmowa bez podania przyczyny rezygnacja ofertobiorcy 29% nie wiem Takie wyniki ponownie uwypuklają czynniki utrudniające przedsiębiorstwom skuteczne pozyskiwanie zewnętrznego finansowania i rzucają światło na wagę zabezpieczenia w postaci gwarancji de minimis w ramach Programu jako narzędzia bezpośrednio niwelującego najważniejsze utrudnienia. Respondenci, którzy stwierdzili, że nie pozyskiwali pożyczki lub kredytu bezpośrednio przed uczestnictwem w Programie PLD pytani byli dodatkowo o świadomą rezygnację z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne, pomimo ewidentnych potrzeb firmy w tym zakresie. Odsetek odpowiedzi wskazujący na sytuację świadomego zrezygnowania się z ubiegania o finansowanie był nieznaczny i wyniósł 10%. Wykres 29. Rezygnacja z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne w okresie bezpośrednio przed uczestnictwem w Programie, pomimo zapotrzebowania w tym zakresie 1% 10% tak nie nie wiem 89% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1365]. Głównym powodem, dla którego badane w 2016 roku przedsiębiorstwa odstępowały od decyzji o aplikowaniu po kredyt lub pożyczkę przed wzięciem udziału w Programie były niekorzystne warunki finansowe lub warunki dotyczące okresu kredytowania 45% odpowiedzi (wykres 30). Dla ¼ z respondentów powodem rezygnacji było niewystarczające zabezpieczenie kredytu lub pożyczki, a dla kolejnych 22% - uciążliwa i długotrwała procedura przyznania finansowania. Trzeba podkreślić, że na właśnie te dwa ostatnie czynniki odpowiedzią jest Program gwarancji de minimis. 25

26 Wykres 30. Powody rezygnacji z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne w ostatnich 2 latach (do momentu pozyskania kredytu z gwarancją de minimis) 22% 6% 2% niewystarczające zabezpieczenie kredytu lub pożyczki 25% niekorzystne warunki finansowe kredytu lub dotyczące okresu kredytowania uciążliwa i długotrwała procedura pozyskania kredytu zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku 45% nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 141]. Podsumowaniem analizy potrzeb i wcześniejszego doświadczenia wszystkich badanych przedsiębiorstw dotyczącego pozyskiwania finansowania zewnętrznego jest tabela 3. Tabela 3 Starania o pozyskanie i potrzeby (lub ich brak) finansowania zewnętrznego badanych firm w okresie przed udziałem w Programie Firma nie starała się w tym czasie o finansowanie, gdyż go nie potrzebowała Firma potrzebowała finansowania zewnętrznego (starała się lub rezygnowała z różnych powodów) Trudno powiedzieć % wskazań 67% 29% 4% Najwyraźniej uwidoczniony jest brak potrzeb w zakresie pozyskiwania finansowania zewnętrznego w okresie poprzedzającym uczestnictwo w Programie (67%). W głównej mierze wynika to jednak z faktu, że aż 48% badanych firm to startupy i młode przedsiębiorstwa do 4 lat na rynku. Naturalnym jest, że duża część z nich dopiero była zakładana, ograniczona jeszcze w skali aktywności i posiłkowała się kapitałem własnym. W ich przypadku trudno jeszcze mówić o kwestii znajdowania się w luce finansowej. Mając na uwadze powyższe bliżej przyjrzano się grupie respondentów, która odpowiedziała, że potrzebowała finansowania (starała się lub zrezygnowała) i nie była pewna swojej odpowiedzi spośród tych przedsiębiorstw aż 56% znajdowało się w szeroko pojętej luce finansowej 22 (wykres 31). Wykres 31. Starania o pozyskanie o pozyskanie finansowania zewnętrznego firm 11% firma nie starała się w tym czasie o finansowanie mimo, że potrzebowała, ale zrezygnowała z ubiegania się o nie 24% całkowicie odmówiono firmie finansowania przyznano firmie finansowanie, ale na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane (niższa wartość, krótszy okres kredytowania) przyznano firmie takie finansowanie, o jakie wnioskowała 16% 16% 56% 34% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 596] % całej badanej populacji. 26

27 Uwzględnić tu należy zarówno te przedsiębiorstwa, którym całkowicie odmówiono finansowania (16%), jak i te, które wprawdzie mogły otrzymać kredyt lub pożyczkę, ale na gorszych warunkach, niż je satysfakcjonowały np. na mniejszą kwotę lub krótszy okres (16%) oraz te które zrezygnowały z ubiegania się o finansowanie, pomimo potrzeb w tym zakresie (24%). Z deklaracji respondentów wynika, że brak zabezpieczeń czy mało korzystne dla przedsiębiorcy warunki udzielania kredytu lub pożyczki w okresie poprzedzającym udział w Programie były głównymi powodami utrudnień w pozyskaniu finansowania zewnętrznego lub rezygnacji z niego. W tej grupie badanych 34% firm uzyskało takie finansowanie o jakie starali się jeszcze przed udziałem w Programie (11% całej badanej populacji). 27

28 3.2.2 Gwarancja de minimis a wpływ Programu na ograniczanie luki finansowej sektora MŚP Analizując wpływ Programu na dostęp do finansowania dla przedsiębiorstw z sektora MŚP oraz jego skuteczność w zmniejszaniu luki finansowej, w pierwszej kolejności badano powód skorzystania przez przedsiębiorców z gwarancji. Największy odsetek 44% respondentów zdecydował się na skorzystanie ze wsparcia w postaci gwarancji de minimis z powodu korzyści jakie dawała gwarancja, głównie dotyczących przyspieszenia procesu uzyskania kredytu i/lub uniknięcia konieczności zabezpieczania kredytu majątkiem prywatnym (wykres 32). Wykres 32. Powód skorzystania z gwarancji de minimis 7% firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem, ale dzięki gwarancji zabezpieczenie wykorzystała na inne cele 16% firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, ale wykorzystanie gwarancji było korzystniejsze 44% firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu 34% Czas pozyskania kredytu i skomplikowane procedury zabezpieczenia majątkiem prywatnym, w wielu przypadkach kilku wspólników, okazują się być bardzo ważnymi elementami wpływającymi na podjęcie decyzji o skorzystaniu z finansowania dłużnego potrzebnego do rozwoju firmy. Można stwierdzić, że w przypadku respondentów dysponujących potencjalnym zabezpieczeniem, dla których kluczowe znaczenie miał czas pozyskania kredytu, możemy mieć do czynienia z brakiem efektywnego zabezpieczenia. Firma taka nie dysponowała bowiem zabezpieczeniem, które mogłaby wykorzystać na uzyskanie kredytu w czasie pozwalającym na realizację założonych działań. Ma to swoje odzwierciedlenie bezpośrednio w wypowiedziach przedsiębiorców: Szybkość uzyskania kredytu dzięki gwarancji bardzo ważna, bo jak jest jakiś pomysł, czy inwestycja, czy akurat jest fajny kontrakt, trzeba go zrealizować szybko, bo jest termin i nie można czekać pół roku. Muszę powiedzieć, że niektóre banki komercyjne strasznie długo to procedują, także to też przy takich gwarancjach ta szybkość ma znaczenie, dlatego że nie szuka się innych pomysłów na zabezpieczenia, tylko jest gwarancja, wiadomo na jakich zasadach, wiadomo, jakie trzeba spełniać warunki i zupełnie ten proces jest szybszy. Naprawdę czas zawsze gra na niekorzyść przedsiębiorców. Tym bardziej, że jak się tworzy jakiś produkt ciekawy, to chce się go zrobić szybko, wypuścić i być tym pierwszym na rynku, a nie dziesiątym. Dziesiąty to już nie ma po co tego robić. Także tutaj o tą szybkość, szybkie realizowanie pomysłów. Dla nas waga gwarancji de minimis jest bardzo duża. Nie bylibyśmy w tym miejscu rozwoju, gdyby nie gwarancja i szybkość i łatwość otrzymanego finasowania. Szybkość to jest klucz, bo trzeba też powiedzieć o tym, że nie tylko o udzielenie kredytu chodzi, ale w jakim czasie się go otrzyma. 28

29 Szczególnie w przypadku inwestycji, kiedy trzeba jakąś innowacyjną maszynę kupić, a za pół roku już nie będzie innowacyjna. Dla przedsiębiorcy, który chce tworzyć nowy produkt rok to jest bardzo długo, pół roku czasami jest długo. Jak ma dobry kontrakt to też musi się szybko, że tak powiem mobilizować, żeby zrealizować ten kontrakt szybko. Tak, to ważne, że 60 % zabezpieczania, jest zabezpieczone przez Państwo, nie musimy poniekąd zastawiać swoich nieruchomości, mrozić gotówki, bo w innych przypadkach na przykład trzeba było zastawić dom, jeszcze gotówka w to wchodziła i to niemała. Nie tyle jest trudno dostać kredyt, ale większe są wymagania banków, jeśli chodzi o zabezpieczenia, wymogi, udział własny, spłaty, okres udzielania kredytu. Można dostać, tylko te warunki dla przedsiębiorców są gorsze, bezwzględnie. Ja widzę tutaj dużą różnicę. Ta zdolność kredytowa jest oceniana, te wskaźniki bezwzględnie muszą być lepsze. Kolejny ważny powód skorzystania z gwarancji de minimis to brak zabezpieczenia ponad 1/3 respondentów stwierdziło, że to właśnie nieposiadanie wystarczającego zabezpieczenia kredytu przyczyniło się do skorzystania z gwarancji. W tym przypadku gwarancja bezpośrednio odpowiada na potrzeby firm. Najmniejsza grupa badanych przedsiębiorców (16%) stwierdziła, że posiadała odpowiednie zabezpieczenie kredytu, jednak skorzystanie z gwarancji de minimis pozwoliło na użycie swojego zabezpieczenia na inne cele, np. na zabezpieczenie innego kredytu, dzięki czemu możliwe było zintensyfikowanie działań przedsiębiorstwa. Podobny odsetek zaobserwowano w ubiegłorocznym badaniu. Pomimo, że zjawisko występuje w najmniej licznej grupie badanych, konsekwentnie wskazuje ono na efekt dodatkowy Programu, jakim jest stymulacja dynamicznego rozwoju przedsiębiorstwa. Zestawienie wyników według typu wielkości i czasu działania na rynku przedstawiają wykresy 33 i 34, które uwypuklają kwestię braku zabezpieczenia kredytu, jako powód do skorzystania z gwarancji przede wszystkim w przypadku start-upów (50%) i młodych firm <1-4 lat (36%) oraz firm mikro i małych (po 34%). Wykresy 33 i 34. Powód skorzystania z gwarancji de minimis wg typu przedsiębiorstwa Średnie Małe Mikro 26% 34% 34% 61% 45% 43% 13% 15% 6% 16% 7% firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, ale wykorzystanie gwarancji było korzystniejsze firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem, ale dzięki gwarancji zabezpieczenie wykorzystała na inne cele po 9 roku 26% 51% 15% 8% powyżej 4 do 9 lat 24% 48% 19% 9% powyżej 1 do 4 lat 36% 43% 16% 4% do 1 roku 50% 31% 13% 6% 29

30 Wykorzystanie gwarancji de minimis mimo dysponowania odpowiednim zabezpieczeniem, ponieważ było to korzystniejsze dla firmy lub właściciela, było charakterystyczne dla firm średnich (61%) oraz doświadczonych na rynku (powyżej 9 lat 51% i <4-9 letnich 48%). Spojrzenie na powody skorzystania z gwarancji w przekroju uwzględniającym zasięg działania firm pokazuje, że im mniejszy zasięg działania, tym częściej wskazywane jest wykorzystanie gwarancji z powodu braku wystarczającego zabezpieczenia brak odpowiedniego zabezpieczenia był powodem częściej wybieranym przez lokalne firmy w stosunku do pozostałych (38% vs. 33% zasięg regionalny, 34% ogólnopolski czy 30% międzynarodowy). Z kolei im większy zasięg działania, tym częściej wskazywane jest wykorzystanie gwarancji, bo było to korzystniejsze dla firmy lub właściciela. Wykresy 35. Powód skorzystania z gwarancji de minimis wg zasięgu działalności firmy międzynarodowy 30% 47% 16% 7% firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu ogólnopolski 34% 46% 14% 6% firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, ale wykorzystanie gwarancji było korzystniejsze regionalny 33% 42% 17% 8% firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem, ale dzięki gwarancji zabezpieczenie wykorzystała na inne cele lokalny 38% 39% 16% 7% nie wiem Z brakiem wystarczającego zabezpieczenia kredytu w dużo większym stopniu borykały się firmy, które pozyskały kredyt inwestycyjny (43%), niż te z kredytem obrotowym (29%). Jest to bezpośrednio powiązane ze znacznie wyższymi wartościami pozyskiwanych kredytów na inwestycje, ale także z większym ryzykiem inwestycji i dłuższym terminem jej kredytowania, co wpływa na konieczność posiadania większego zabezpieczenia. Wykres 36. Powód skorzystania z kredytu wg jego typu firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu kredyt obrotowy kredyt inwestycyjny 29% 43% 48% 37% 16% 7% 15% 5% firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem, ale wykorzystanie gwarancji było korzystniejsze firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem, ale dzięki gwarancji zabezpieczenie wykorzystała na inne cele nie wiem Z kolei odwrotną zależność można obserwować w przypadku skorzystania z gwarancji de minimis ponieważ było to korzystniejsze rozwiązanie dla firmy lub właściciela dużo częściej taka sytuacja miała miejsce przy kredycie obrotowym (48%) niż inwestycyjnym (37%). Wydaje się, że powód skorzystania jest dość ściśle związany z typem kredytu, w przypadku obrotowego (często o niższej wartości niż inwestycyjny) fakt, że proces przyznania finansowania dzięki gwarancji jest szybszy i łatwiejszy (zastępując długotrwały proces dostarczania odpowiednich własnych zabezpieczeń) był ważniejszym powodem niż sam brak zabezpieczenia. Warto jeszcze zwrócić uwagę na pojawiającą się zmienność wagi poszczególnych powodów (a w szczególności nieposiadania wystarczającego zabezpieczenia kredytu) w różnych okresach 30

31 trwania Programu, gdyż jest to ściśle powiązane z jednym z kluczowych wyników badania oceną, czy bez gwarancji firma uzyskałaby kredyt, która analizowana będzie w kolejnych akapitach. Jak przedstawia poniższy wykres porównawczy, największy odsetek odpowiedzi braku wystarczającego zabezpieczenia jako powodu skorzystania z gwarancji wystąpił w badaniu z 2015 roku. Można postawić hipotezę, że powodem takiego stanu rzeczy może się być lokalny zasięg działania firmy, cecha, jaką respondenci ubiegłorocznego badania w największym stopniu wykazywali. Charakterystyka ta, jak wskazano w dotychczasowej analizie powiązana jest ściśle zarówno z posiadaniem odpowiedniego zabezpieczenia jak i na możliwością pozyskania kredytu 23. Wykres 37. Powód skorzystania z kredytu w poprzednich latach Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [2014r. n = 973, 2015r. n=1617, 2016r. n=1804]. Jak już wspomniano, jednym z najważniejszych zadań badania ewaluacyjnego Programu było zebranie odpowiedzi na pytanie zadane firmom bezpośrednio odnoszącego się do kwestii poprawy dostępu do finansowania dla MŚP. Badane przedsiębiorstwa oceniały czy bez gwarancji de minimis pozyskałyby kredyt. Odpowiedzi przeczące wskazały na firmy, które znalazłyby się w luce finansowej, gdyby nie było narzędzia gwarancji de minimis (wąsko pojęta definicja luki finansowej). Uzyskano też odpowiedzi świadczące o pozyskaniu kredytu, ale na gorszych warunkach (szerokie pojęcie luki), co daje pełniejszy obraz luki. Udział odpowiedzi (wykres 38) potwierdzających możliwość nieuzyskania kredytu bez gwarancji wyniósł 32%. Tym samym blisko 1/3 z badanych przedsiębiorstw znalazłaby się w wąsko zdefiniowanej luce finansowej. Wykres 38. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? 20% 48% tak nie 32% 23 Por. Rozdział 3.1 wykres 8, rozdział wykres 27 i wykres

32 Wynik ten jest znacznie niższy od wyniku dla wąsko pojętej luki w badaniu z 2015 roku i bardzo zbliżony do wyniku z 2014 roku. Na to zjawisko miało wpływ kilka elementów. Po pierwsze, w tegorocznej edycji badania o połowę więcej respondentów odpowiedziało na to pytanie: trudno powiedzieć, co istotnie zmienia rozkład pozostałych odpowiedzi. Wykres 39. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? (wg lat) tak nie 2016 Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [2014r. n = 973, 2015r. n=1617, 2016r. n=1804]. Po drugie, jak przedstawiono w analizie wykresu 37, wynik ten jest ściśle związany z niższym udziałem takich cech wśród przedsiębiorców jak brak zabezpieczenia (taka sytuacja wystąpiła również w 2014 r.). Oznacza to, że Program realizowany w na różnych jego etapach i różnych warunkach ekonomicznych przyciąga firmy z innym potencjałem pozyskiwania kredytu i o różnych potrzebach w zakresie wsparcia pozyskania finansowania. Relatywnie największe problemy z pozyskaniem kredytu bez gwarancji de minimis miałyby mikro firmy (34%), następnie średnie (28%) oraz małe (22%), które najlepiej poradziłyby sobie bez kredytu. Istotną różnicę widać natomiast w rozkładzie na okres funkcjonowania na rynku, który pokazuje wyraźnie, że aż 56% badanych start-upów nie uzyskałoby kredytu, gdyby nie gwarancja de minimis i znalazłoby się w ścisłej luce finansowej (wykresy 40 i 41). Również 1/3 firm młodych będących na rynku 1-4 lata miałoby podobny problem. Najlepiej poradziłyby sobie firmy starsze, szczególnie te po 9 latach funkcjonowania na rynku, co wynika ze zgromadzonego przez firmy kapitału własnego, relacji z bankami, doświadczenia itp. Wykresy 40 i 41. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? (wg typu przedsiębiorstwa) Średnie Małe 50% 61% 28% 22% 22% 16% tak nie Mikro 45% 34% 21% po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 22% 46% 62% 56% 56% 33% 22% 21% 17% 22% 21% 22% tak nie 32

33 Na pozyskanie (bądź nie) kredytu bez gwarancji de minimis ogromny wpływ ma również typ kredytu (wykres 42). Prawie połowa firm, która pozyskała kredyt inwestycyjny, nie zdołałaby tego uczynić bez zabezpieczenia w postaci gwarancji de minimis wobec prawie ¼ firm z kredytem obrotowym. A więc, podobnie jak w przypadku braku wystarczających zabezpieczeń jako powodu skorzystania z gwarancji, przedsiębiorstwa aplikujące po kredyt inwestycyjny również znacząco częściej znajdowałyby się w luce finansowej niż firmy, które pozyskały kredyt obrotowy 24. Wykres 42. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? (wg. typu uzyskanego kredytu) kredyt inwestycyjny kredyt obrotowy 33% 56% 49% 23% 18% 22% tak nie Również przedsiębiorstwa mające mniejszy zasięg działania (lokalny i regionalny) częściej byłyby w luce niż te o ogólnopolskim i międzynarodowym zasięgu (35% vs. 27%) 25. Luka finansowa w szerokim znaczeniu obejmuje również przedsiębiorstwa, które wprawdzie bez gwarancji dostałyby kredyt, ale byłby on niższej wartości lub pozyskanie go zajęłoby więcej czasu oba te parametry mogą niekorzystnie wpłynąć na realizację działań w firmie. Wyniki w tym zakresie obrazuje wykres 43, z którego wynika, że 30% z respondentów, którzy uznali, że pozyskaliby kredyt nawet bez gwarancji stwierdzili, że byłby on niższej wartości. Z kolei ponad połowa z nich utrzymywała, że pozyskany kredyt byłby takiej samej wartości. Wykres 43. Kredyt uzyskany bez gwarancji de minimis: 14% byłby tej samej wartości 30% 56% byłby niższej wartości Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 870]. Przedsiębiorcy, którzy twierdzą, że otrzymaliby kredyt o niższej wartości, najczęściej szacowali różnicę w przedziale od 20-30% całej wartości kredytu (27% odpowiedzi) oraz 10-20% (25%). Średnio wartość pozyskanego kredytu bez gwarancji de minimis byłaby niższa o 26%. Wykres 44. Przedziały procentowe zmniejszenia wartości kredytu, który byłby pozyskany bez gwarancji 16% 25% 27% 7% 12% 14% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 258]. do 10% powyżej 10% do 20% powyżej 20% do 30% powyżej 30% do 50% 50% i powyżej nie wiem 24 Podobne wyniki potwierdzone w: Biernat B., Luka finansowa w sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na przykładzie województwa świętokrzyskiego, Załącznik, wykres Z.2. 33

34 Gorsze warunki kredytu, jaki byłby pozyskany bez gwarancji podkreślali przedsiębiorcy w wywiadach: Myślę, że otrzymalibyśmy [bez gwarancji] 50% tego co dostaliśmy, bo jednak gwarancja to jest naprawdę bardzo mocne zabezpieczenie i daje możliwości instytucjom finansowym, ale również firmom no i szkoda byłoby, gdyby tego nie było, tym bardziej że banki teraz w ogóle się usztywniają. Nawet nie liczyliśmy na taką kwotę jaką dostaliśmy, bo wpisaliśmy na mniejszą, a doradca wyliczył, że z gwarancją możemy dostać o 30% wyższy kredyt obrotowy. Byliśmy w szoku, ale pomyśleliśmy, że akurat możemy wykorzystać ten moment, by wykorzystać to do zainwestowania w inne rzeczy. 26 Mieliśmy problemy z pozyskaniem takiego kredytu, o takiej wysokości, jakiego chcieliśmy. Bank od nas żądał prywatnych poręczeń od udziałowców, także jak się pojawił ten program gwarancyjny de minimis, to było łatwiej. Można było pozyskać większą kwotę i to było łatwiejsze rozwiązanie niż wstępne żądanie banku. Naprawdę sytuacja firm musi być bardzo dobra, żeby bank bez wielkiego problemu udzielił kredytu, bo jak firma chce się rozwijać i potrzebuje więcej pieniędzy to okazuje się, że można dostać mniejszą kwotę, a to ta większa jest potrzebna albo w ogóle. To tak bardzo często jest, szczególnie przy kredytach inwestycyjnych. To swoiste racjonowanie kredytów, szczególnie dla przedsiębiorstw z sektora MŚP, jest dość dobrze opisane w innych, dotychczasowych analizach 27. Nasze wyniki ponownie to zjawisko potwierdzają. Następnym elementem wskazującym na gorsze warunki kredytowania (a więc szeroką pojętą lukę) był dłuższy czas pozyskiwania kredytu bez gwarancji de minimis. Jak widać na wykresie 45, prawie 1/3 z respondentów musiałaby poświęcić więcej czasu, by pozyskać kredyt bez gwarancji BGK. Oznacza to, że z powodu wydłużonego czasu również mieliby utrudniony dostęp do finansowania, szczególnie w sytuacjach, kiedy kredyt potrzebny był do realizacji projektu osadzonego w rygorystycznych ramach czasowych. Wykres 45. Kredyt bez gwarancji de minimis byłby pozyskany: 18% w takim samym czasie jak z gwarancją 5% 45% pozyskanie go bez gwarancji zajęłoby więcej czasu pozyskanie go bez gwarancji trwałoby krócej 32% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 870]. 26 Z toku wypowiedzi w trakcie wywiadu wynikało, że przedsiębiorca mówił o pozytywnej zmianie ( ten moment ) w firmie po uzyskaniu kredytu obrotowego, która umożliwiła inwestycje. 27 Dostępność finansowania przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce, NBP 2016; Biernat B., Luka finansowa w sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na przykładzie województwa świętokrzyskiego,

35 Podsumowując dotychczasowe rozważania dotyczące luki finansowej, zdiagnozowanej w analizowanym badaniu, należy wyraźnie podkreślić, że utrudnienia w dostępie do finansowania bez gwarancji de minimis objęły nie tylko tych, którzy stwierdzili, że bez gwarancji de minimis nie pozyskaliby kredytu, ale również tych, którzy pozyskaliby kredyt, ale o niższej w stosunku do ich potrzeb wartości lub w dłuższym czasie. Wykres 46. Możliwość uzyskania kredytu bez gwarancji de minimis bez gwarancji de minimis firma nie uzyskałaby kredytu 24% 20% 32% 8% bez gwarancji de minimis firma uzyskałaby kredyt, ale o niższej wartości bez gwarancji de minimis firma uzyskałaby kredyt, ale w dłuższym czasie bez gwarancji de minimis firma uzyskałaby kredyt, ale o niższej wartości i w dłuższym czasie bez gwarancji de minimis firma uzyskałaby kredyt 6% 10% W związku z tym, szerzej definiowana luka objęłaby łącznie 56%, w tym: 32% nie uzyskałaby kredytu bez gwarancji de minimis 24% bez gwarancji uzyskałaby kredyt niższej wartości lub/i pozyskanie go zajęłoby więcej czasu Natomiast ci, którzy w swojej ocenie otrzymaliby wnioskowany kredyt (o takiej samej wartości, na takich samych warunkach) bez gwarancji de minimis stanowili niespełna ¼ badanych. Ta grupa badanych jest miarą tzw. efektu biegu jałowego (deadweight) Programu. Zdiagnozowany poziom efektu deadweight jest wyższy od zeszłorocznego, co oznacza, że luka finansowa się zmniejsza między innymi 28 w wyniku realizacji Programu gwarancji de minimis poprawia się dostęp do finansowania 29. Sygnały o lepszej dostępności do finansowania zewnętrznego pojawiły się również w tegorocznym badaniu Banku Pekao 30, w którym stwierdzono najwyższy do tej pory odsetek przedsiębiorstw sektora MŚP deklarujących korzystanie z finansowania zewnętrznego. Należy jednak pamiętać, że na wzrost popytu na kredyt w ocenie banków wpłynął właśnie Program gwarancji de minimis 31. Całkowite wyeliminowanie efektu biegu jałowego nie jest możliwe, gdyż niemożliwe jest ustawienie kryteriów brzegowych wsparcia tak, by trafiło ono tylko i wyłącznie do grupy firm, która bez wystarczającego zabezpieczenia nie otrzymałaby kredytu. Negatywne skutki zaostrzenia kryteriów 28 W badanym okresie ogólna sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstw była dobra i stosunkowo stabilna [w: Szybki Monitoring NBP, kwartalne informacje dot. sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw w okresie 2015/2016, Sytuacja finansowa sektora przedsiębiorstw w II kw r., NBP], co również przyczyniło się do poprawy dostępu do finasowania. 29 Potencjał innowacyjny gospodarki: uwarunkowania, determinanty, perspektywy, NBP, Warszawa Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2015, Bank Pekao S.A., Warszawa Program gwarancji PLD wpłynął na złagodzenie warunków dostępu przedsiębiorców do kredytu w kategorii Wymagane zabezpieczenia oraz na wzrost popytu na kredyt i rozwój działalności firm [w: Program gwarancji de minimis na tle innych programów publicznych z udziałem banków - opinie i oczekiwania środowiska bankowego, prezentacja Związku Banków Polskich, Warszawa 2014], por. Dostępność finansowania przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce, NBP

36 dostępu do programów wsparcia pokazują liczne przykłady programów, w tym dotacyjnych, którymi sami przedsiębiorcy nie są zainteresowani, gdyż generują one więcej biurokracji i kosztów dla przedsiębiorcy. Mając na uwadze powyższe wyniki można wnioskować, że stałe ułatwianie poprawy dostępu do finansowania dłużnego dla sektora MŚP zaprojektowane w ramach Programu jest pożądanym i skutecznym działaniem. Jednakże równie ważne, w kontekście kontynuacji wsparcia mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, jest użyteczność wsparcia przekładająca się na efekty powstałe w wyniku uzyskania finansowania, o czym szczegółowo będzie traktował kolejny rozdział 3.3. Na użytek dalszych analiz zaprezentowanych w niniejszym raporcie, ze względu na jednoznaczność odpowiedzi dotyczącą braku dostępu do finansowania, przyjęto, że definicja luki finansowej obejmuje wyłącznie 32% badanych przedsiębiorstw, które bez gwarancji de minimis w ogóle nie pozyskałyby kredytu. 36

37 3.2.3 Ocena trafności parametrów gwarancji de minimis i skuteczności tego instrumentu Dotychczasowe badania trafności podstawowych parametrów gwarancji de minimis pokazują, że zostały one odpowiednio oszacowane i zaadresowane w zestawieniu z potrzebami mikro, małych i średnich firm. 95% respondentów badania potwierdziło, że maksymalna kwota gwarancji w pełni zaspokaja potrzeby firmy (wykres 47). Podobnie jak w badaniach w poprzednich latach, nieco mniejszy odsetek pozytywnych odpowiedzi zaobserwowano w kontekście maksymalnego okresu trwania gwarancji jako odpowiedni w stosunku do potrzeb zadeklarowało go 88% badanych podmiotów. Wykres 47. Maksymalna kwota i okres gwarancji de minimis a zaspokojenie w tym zakresie potrzeb przedsiębiorców 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 95% 88% 9% 3% 3% 2% tak nie maksymalny dostępny okres gwarancji w pełni zaspokaja potrzeby firm maksymalna dostępna kwota gwarancji w pełni zaspokaja potrzeby firm Największy odsetek usatysfakcjonowanych wysokością kwoty gwarancji to firmy mikro (96%) oraz start-upy (97%). Z kolei, relatywnie najwięcej stwierdzeń dotyczących nieadekwatności kwoty gwarancji do potrzeb zanotowano w grupie średnich i małych przedsiębiorstw (odpowiednio 8% i 6%). Wykresy 48 i 49 Maksymalna kwota gwarancji de minimis a zaspokojenie w tym zakresie potrzeb w podziale na typ i okres działalności firmy Średnie 8% po 9 roku 2% 4% 94% Małe Mikro 3% 6% 2% 2% 92% 91% 96% trudno powiedzieć nie tak powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 2% 3% 2% 4% 1% 1% 94% 95% 97% 37

38 Mniejszy odsetek pozytywnych odpowiedzi zaobserwowanych w kontekście okresu trwania gwarancji dotyczył w szczególności małych przedsiębiorstw (81%) oraz tych działających na rynku od ponad 9 lat (84%). Zwraca też uwagę bardzo wysoki odsetek pozytywnych odpowiedzi start-upów (95%), co może wynikać z ograniczonych potrzeb na tak wczesnym etapie działania, a także mniejszego doświadczenia w zarządzaniu finansami firmy. Wykresy 50 i 51. Maksymalny okres gwarancji de minimis a zaspokojenie w tym zakresie potrzeb w podziale na wielkość oraz okres działalności firmy Średnie 12% po 9 roku 3% 14% 84% 4% 88% trudno powiedzieć powyżej 4 do 9 lat 3% 9% 87% Małe Mikro 15% 3% 8% 81% 89% nie tak powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 4% 9% 1% 4% 87% 95% Rozważając zaspokojenie potrzeb firm w podziale na typ kredytu (obrotowy/inwestycyjny) należy zauważyć, że o ile maksymalna kwota gwarancji tj. 3,5 mln zł zaspokoiła podobny odsetek respondentów zarówno z kredytem obrotowym jak i inwestycyjnym, o tyle w przypadku maksymalnego okresu gwarancji, widoczna jest znaczna różnica 10 p.p. in plus dla trafności okresu gwarancji kredytu inwestycyjnego wobec obrotowego (tabela 4). W przypadku kredytu obrotowego relatywnie najwięcej badanych przedsiębiorstw 12% uznała okres trwania gwarancji za nieodpowiedni do ich potrzeb. Tabela 4 Zaspokojenie potrzeb firm w odniesieniu do parametrów gwarancji de minimis wg typu kredytu Kredyt obrotowy (27 miesięcy, 3,5 mln zł) Kredyt inwestycyjny (99 miesięcy, 3,5 mln zł) Maksymalny okres gwarancji % % tak nie 12 4 Trudno powiedzieć 4 2 Maksymalna kwota gwarancji tak nie 3 2 Trudno powiedzieć

39 Niezmiennie od początku trwania Programu przedsiębiorcy w wywiadach pogłębionych badania jakościowego podkreślają prostotę i użyteczność zabezpieczenia w postaci gwarancji de minimis. Postrzegają gwarancję BGK jako narzędzie nie wymagające zbędnej biurokracji, a ułatwiające i przyspieszające pozyskanie kredytu, nawet tego o wyższej wartości: Oprocentowanie [gwarancji], to są dobre warunki, okres [gwarancji] mógłby być jeszcze wydłużany, byśmy mieli spokojnie. Dla mniejszego przedsiębiorcy, tak jak my, te dwa lata to zbyt szybko mija. Dokumentacja była prosta, nie było aż tak dużo, jak w poprzednim [kredycie]. Formalności są dużo szybsze i kredyt łatwiejszy w zdobyciu. Naprawdę na decyzję czekaliśmy bardzo krótko w ciągu tygodnia mieliśmy już informację, dlatego byliśmy bardzo zaskoczeni. Korzystam rok czasu dopiero, ale naprawdę gwarancja jest bardzo pomocna i bez tego to nawet nam i w wielu inwestujących firmach na pewno byłoby ciężko. Tak myślę, że taka gwarancja dwuletnia to jest za krótka, w sytuacjach, gdy firma się rozwija i cały czas trzeba inwestować. Przedsiębiorcy podczas rozmów szczególnie podkreślali obawy zakończenia Programu i pozbawienia ich możliwości skorzystania właśnie z takiego narzędzia jakim jest gwarancja de minimis. Bez zmian pozostaje zatem wniosek z poprzednich lat, że w Programie gwarancji de minimis zaprojektowano wystandaryzowane, proste i powszechnie dostępne narzędzie wsparcia sektora MŚP, które trafnie zaadresowane okazało się największym sukcesem w dotychczasowych programach gwarancyjnych realizowanych w Polsce. 39

40 3.3 UŻYTECZNOŚĆ PROGRAMU I TRWAŁOŚĆ EFEKTÓW WSPARCIA PRZEDSIĘBIORCÓW KREDYTEM Z GWARANCJĄ DE MINIMIS Efekty Programu PLD na poziomie przedsiębiorstwa Efekty osiągnięte na poziomie przedsiębiorstwa, takie jak zmiana pozycji na rynkowej czy zmiana wielkości zatrudnienia będą analizowane w pierwszej kolejności w tym przypadku pytania dla firm z kredytem obrotowym jak i inwestycyjnym były takie same i odpowiedzi przedstawiane są łącznie. Kolejne analizy będą prezentowane odrębnie dla obu typów kredytu, który mógł wpłynąć w odmienny sposób na działanie firmy, stąd też nieco inna, dopasowana do nich specyfika pytań. Zmiana pozycji rynkowej przedsiębiorstwa Respondentów badania poproszono o ocenę zmiany pozycji rynkowej ich firm na skutek pozyskania finansowania zewnętrznego z gwarancją de minimis. Ponad połowa (54%) stwierdziła, że udało im się poprawić swoją pozycję na rynku, a 39% z nich dzięki gwarancji udało się utrzymać swoje wcześniejsze pozycjonowanie (wykres 52). Wykres 52. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową 7% poprawiła swoją pozycję na rynku, na którym działa 39% 54% utrzymała swoją pozycję na tynku, na którym działa W podziale na wielkość firmy większy odsetek zauważających poprawę swojej pozycji wystąpił wśród mikroprzedsiębiorstw (55%), jednak nie jest on znacząco różny od oceny respondentów z małych czy średnich firm (różnica 4 p.p.). Wykresy 53 i 54. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na wielkość przedsiębiorstwa i lata działania na rynku Średnie 51% 37% 12% poprawiła swoją pozycję na rynku, na którym działa Małe Mikro 51% 55% 44% 38% 4% 7% utrzymała swoją pozycję na tynku, na którym działa 40

41 po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat 46% 52% 58% 50% 44% 36% 4% 5% 6% poprawiła swoją pozycję na rynku, na którym działa utrzymała swoją pozycję na tynku, na którym działa do 1 roku 65% 22% 13% Znacznie większe różnice w postrzeganiu tego efektu widać w podziale na okres funkcjonowania na rynku poprawę pozycji na rynku, na którym działa firma najwyraźniej odczuły najmłodsze i mniej doświadczone na rynku przedsiębiorstwa (start-upy 65% i <1-4 lat 58%) w stosunku do tych dojrzałych, ponad 9 letnich, wśród których odnotowano najniższy wynik na poziomie 46%. Analiza w podziale na kredyt obrotowy i inwestycyjny również wskazuje na istotną różnicę intensywności zaobserwowania efektu poprawy pozycji rynkowej przedsiębiorstwa w przypadku kredytu inwestycyjnego (65%) w stosunku do kredytu obrotowego (49%). Wynika to zapewne z konkretności projektów inwestycyjnych, jak zakup maszyn, nowych linii produkcyjnych, zakup nieruchomości zwiększających np. potencjał produkcyjny, a które w zauważalny sposób mogły zmienić pozycję firmy wobec konkurentów. Tak zobrazował to jeden z respondentów: Myślę, że przed tym kredytem [który firma pozyskała], byśmy ciągle sprzedawali na rynku tylko chrupki. A o to chodzi, żeby się rozwijać i żeby sprzedawać inne, nowe produkty, żeby rozszerzać tą swoją działalność handlową poza swój region, rynek, i iść troszeczkę dalej. Z kolei kredyt obrotowy w większym stopniu wpływał na utrzymanie pozycji konkurencyjnej firmy na rynku. Tabela 5 Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na typ kredytu Kredyt obrotowy Kredyt inwestycyjny % % Poprawiła swoją pozycję rynkową Utrzymała swoją pozycję rynkową Trudno powiedzieć 5 10 W drugiej kolejności zapytano respondentów o wpływ kredytu z gwarancja BGK na przewidywane zmiany pozycji rynkowej w najbliższej przyszłości. W tym przypadku, połowa z nich oceniła, że ich pozycja rynkowa firmy poprawi się w najbliższej przyszłości, a znacznie mniej (38%) z nich utrzyma taką jak dotychczas (wykres 55). 41

42 Wykres 55. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową 12% poprawi swoją pozycję rynkową 38% 50% utrzyma swoją pozycję rynkową Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n =827]. Poprawę pozycji rynkowej w nieodległej przyszłości zadeklarowały przede wszystkim start-upy i firmy średnie (po 59%), a pozostałe grupy na poziomie ok. 10 p.p. mniej. Wykresy 56 i 57. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową (wg typu przedsiębiorstwa i lat działania na rynku) Średnie 59% 25% 16% poprawi swoją pozycję rynkową Małe 48% 42% 10% utrzyma swoją pozycję rynkową Mikro 50% 38% 13% po 9 roku 48% 41% 11% powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat 47% 47% 43% 36% 10% 17% poprawi swoją pozycję rynkową utrzyma swoją pozycję rynkową do 1 roku 59% 29% 12% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 827]. Podobnie jak w przypadku już dostrzeżonego efektu poprawy pozycji w podziale na typ kredytu (inwestycyjny/obrotowy), tak i oczekiwany efekt poprawy pozycji wobec konkurentów w najbliższej przyszłości bardziej jest widoczny przy kredycie inwestycyjnym, a utrzymanie pozycji rynkowej przy obrotowym. Tabela 6 Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na typ kredytu Kredyt obrotowy Kredyt inwestycyjny % % Poprawi swoją pozycję rynkową Utrzyma swoją pozycję rynkową Trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 827]. 42

43 Zmiana zatrudnienia Kolejnymi z kluczowych oddziaływań na poziomie przedsiębiorstwa z sektora MSP, jak i całej gospodarki są te dotyczące zmian zatrudnienia w badanych firmach na skutek pozyskania kredytu z gwarancją de minimis. Niezwykle istotnymi efektami Programu, które diagnozowano były zmiany w poziomie zatrudnienia w badanych przedsiębiorstwach, zarówno w kontekście zatrudniania nowych pracowników jak i utrzymania zatrudnienia dotychczasowych. Dane przedstawione na wykresie 58, pokazują, że aż 40% badanych firm w wyniku pozyskania kredytu z gwarancją BGK utworzyło nowe miejsca pracy, przy czym typ kredytu nie miał wpływu na deklaracje w tym zakresie przedsiębiorcy z kredytem inwestycyjnym w takim samym stopniu tworzyli nowe miejsca pracy jak ci z kredytem obrotowym. Wykres 58. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utworzono nowe miejsca pracy 3% 40% tak nie 57% Nowe miejsca pracy powstały najczęściej w firmach małych (47%), ale też średnich (44%) oraz tych działających na rynku powyżej 4 do 9 lat (45%). Na drugim biegunie deklaracji tworzenia nowych miejsc pracy znalazły się start-upy (34%) i mikroprzedsiębiorstwa (38%). Wykresy 59 i 60. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utworzono nowe miejsca pracy (wg typu przedsiębiorstwa i okresu działania na rynku) Średnie 44% 54% 1% tak Małe 47% 48% 5% nie Mikro 38% 59% 3% po 9 roku 41% 55% 4% powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat 45% 40% 52% 56% 3% 4% tak nie do 1 roku 34% 64% 2% Z danych dostarczonych przez tych respondentów, którzy szczegółowo podali liczbę nowoutworzonych etatów wynika, że w wyniku Programu powstało u nich 2333 nowych miejsc pracy. Przy tym pozytywnym zjawiskiem jest fakt, że najwięcej odpowiedzi (32%) wskazywało na utworzenie 2 dodatkowych etatów i dopiero w następnej kolejności jednego (29%). 43

44 Wykres 61. Liczba nowych miejsc pracy powstałych w wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis 10% 1% 1 miejsce pracy 7% 21% 29% 2 miejsca pracy od 3 do 4 miejsc pracy od 5 do 6 miejsc pracy 7 i więcej miejsc pracy 32% nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 709]. Badani przedsiębiorcy ocenili również swoje najbliższe plany zatrudnienia nowych pracowników. Zebrane wyniki są dość optymistyczne aż 56% z badanych firm zamierza wkrótce utworzyć miejsca pracy, do czego przyczynkiem jest pozyskane finansowanie z gwarancją BGK. W przeciwieństwie do już osiągniętych efektów w zatrudnieniu nowych ludzi 32, w przypadku planów skutek taki zaobserwowano przede wszystkim wśród firm najmłodszych (aż 70%!) i najmniejszych, a w najmniejszym stopniu wśród firm małych i dojrzałych (wykresy 56-58). Taki wynik wśród startupów być może należałoby nieco skorygować, biorąc pod uwagę duży optymizm tej grupy przedsiębiorstw, wynikający z mniejszego doświadczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej. Wykres 62. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości utworzone zostaną nowe miejsca pracy 14% 30% 56% tak nie Wykresy 63 i 64. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości utworzone zostaną nowe miejsca pracy (w podziale na typ i okres działania na rynku) Średnie 55% 33% 12% tak Małe 48% 33% 18% nie Mikro 57% 29% 14% po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 49% 52% 55% 70% 36% 32% 29% 20% 15% 16% 16% 10% tak nie 32 Wykresy

45 Spora różnica w planach dotyczących zatrudnienia w najbliższej przyszłości zarysowuje się również w podziale na typ kredytu (tabela 7) firmy które finansowały w ramach Programu inwestycje w większym stopniu będą zatrudniać nowych pracowników (67% z nich vs. 50% firm z kredytem obrotowym). Jest to naturalne, biorąc pod uwagę, że inwestycje te w momencie badania nie musiały być w pełni produktywne ani nawet uruchomione, a także uwzględniając to, że inwestycje w pierwszym etapie funkcjonowania mogą prowadzić do spadku zatrudnienia. Tabela 7 W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości utworzone zostaną nowe miejsca pracy (w podziale na typ kredytu) Kredyt obrotowy Kredyt inwestycyjny % % Tak Nie Trudno powiedzieć Z szacunków przedstawianych przed przedsiębiorców wynika, że w najbliższym czasie powstanie u nich 3546 nowych miejsc pracy, o ponad tysiąc więcej niż miejsc już powstałych w wyniku uczestnictwa w Programie. Szczegółowy udział liczby miejsc pracy przedstawia poniższy wykres, na którym widać przewagę planowanych dwóch nowych etatów (31%) nad jednym (24%). Wykres 65. Liczba nowych miejsc pracy, które powstaną w najbliższej przyszłości w wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis 11% 4% 24% 1 miejsce pracy 2 miejsca pracy 10% 3-4 miejsc pracy 20% 31% 5-6 miejsc pracy 7 i więcej miejsc pracy nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1009]. Ważnym aspektem badania dotyczącym poziomu zatrudnienia była kwestia utrzymania przynajmniej części dotychczasowych miejsc pracy w wyniku wsparcia firmy kredytem z gwarancją. Deklaracje pozyskane od przedsiębiorców nie wskazują dużego wpływu wsparcia na zmiany dotyczące dotychczasowych miejsc pracy w firmie, mierząc ten efekt liczbą firm. Jedynie 26% z nich zaobserwowało w swojej firmie taki efekt (wykres 66). Jednocześnie jednak z deklaracji tych przedsiębiorców wynika, że utrzymano 3018 dotychczasowych miejsc pracy. Warto podkreślić, że jest to liczba większa niż liczba miejsc pracy utworzonych, mimo wyraźnie mniejszej liczby jednostek deklarujących utrzymanie miejsc pracy niż ich utworzenie. Oznacza to, że liczba utrzymanych miejsc pracy na przedsiębiorstwo była większa niż liczba miejsc utworzonych. Przy tym relacja staje się odwrotna w przypadku firm uzyskujących tylko kredyt inwestycyjny, co jest naturalne, biorąc pod uwagę, że inwestycje zwykle oznaczają rozwój firmy, a więc potencjalnie nowe miejsca pracy, a nie jej ratowanie czyli ochronę istniejących miejsc pracy. 45

46 Wykres 66. Kredyt z gwarancją de minimis pozwolił na utrzymanie istniejących miejsc pracy 4% 26% tak nie 70% Wykresy 67 i 68. Kredyt z gwarancją de minimis pozwolił na utrzymanie istniejących miejsc pracy wg wielkości oraz okresu działalności przedsiębiorstwa Średnie 24% 72% 4% tak Małe 31% 66% 3% nie Mikro 25% 71% 5% po 9 roku 31% 64% 5% powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat 26% 23% 69% 74% 5% 3% tak nie do 1 roku 21% 74% 4% Utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy najczęściej miało miejsce w firmach małych oraz funkcjonujących na rynku powyżej 9 lat (po 31%) oraz tych, które pozyskały kredyt obrotowy (28%) (wykresy 67 i 68 oraz tabela 8). Tabela 8 W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utrzymano miejsca pracy (w podziale na typ kredytu) Kredyt obrotowy Kredyt inwestycyjny % % Tak Nie Trudno powiedzieć 4 4 Powyższe analizy dotyczące zmian w zatrudnieniu na skutek wsparcia finansowaniem dłużnym z gwarancją de minimis wyraźnie wskazują na pozytywny wpływ wsparcia w ramach Programu PLD na zatrudnienie w sektorze MŚP. Warto również dodać, że efekty dotyczące zatrudnienia są wyższe w tegorocznym badaniu w porównaniu do ubiegłorocznego. 46

47 Efekty osiągnięte przez przedsiębiorstwa, które pozyskały kredyt obrotowy z gwarancją BGK W przypadku przedsiębiorstw, które pozyskały kredyt obrotowy obserwowano, czy kredyt z gwarancją de minimis wpłynął na stabilizację sytuacji finansowej firmy rozumianą jako udrożnienie płynności i usunięcie zatorów płatniczych. Wydaje się, że jest to oczywisty efekt uzyskania kredytu obrotowego, jednak to on mówi o ogromnej wadze Programu dla przedsiębiorstw, które by móc skoncentrować się na rozwoju potrzebują w pierwszej kolejności stabilności finansowej firmy. Wyniki badania pokazują, że gros uczestników Programu, którzy pozyskali kredyt obrotowy w momencie badania oceniły swoją sytuację finansową jako stabilną na skutek uzyskanego finansowania dłużnego (82%). Jedynie 15% była odmiennego zdania (wykres 69). Wykres 69. Uzyskanie kredytu obrotowego z gwarancją ustabilizowało sytuację finansową firmy 15% 3% tak nie 82% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Jak istotny jest to efekt dla rozwoju i renomy firmy potwierdzali sami przedsiębiorcy, w trakcie przeprowadzanych rozmów: [dzięki kredytowi obrotowemu z gwarancją] mieliśmy taki spokój finansowy, mogliśmy się skupić w danym momencie na rozwoju firmy i uderzeniu bardzo mocno w informatykę sieciową, czyli tak naprawdę.mogliśmy inwestować. To ułatwia sposób działania, masz mniejsze, jak to się mówi ciśnienie finansowe, przez dwa lata. Wtedy myśli się troszeczkę o rozwoju firmy. To pozwala na rozwój. Daje się firmom [kontrahentom] przelew, kredyt zaufania, czasami jest tak, że oni cię zblokują i w pewnym momencie robi się zator i my musimy te pieniądze za kogoś zakładać, a wiadomo, że jak hurtowni się nie zapłaci, jeden dzień czy dwa, to towaru nie ma. Błędne koło. Myślę, że pomoc gwarancji w tamtym okresie dała nam tą możliwość uzyskania sensownego kredytu obrotowego w normalnym banku, a nie w jakimś tam parabanku. Brak takiej możliwości przyblokowałby rozwój, bo najtrudniejszy moment w małej spółce jak nasza jest to, że nagle zwiększa się nam ilość zamówień i właśnie się okazuje, że nie ma pieniędzy, żeby to wyprodukować i bez napływu gotówki zewnętrznej tego się nie rozrusza. Jak widać na dwóch poniższych wykresach, efekt ten na podobnym poziomie widoczny był prawie we wszystkich badanych grupach. Wyraźnie mniej deklaracji zanotowano jedynie wśród średnich firm (72% wobec 83% małych firm i 82% mikro oraz wszystkich firm działających dłużej niż rok, które zanotowały efekt w przedziale 80%-84%). Oznacza to, że problem płynności finansowej nie jest 47

48 charakterystyczny tylko dla mikro czy najmłodszych firm i całe MŚP w tym zakresie potrzebuje wsparcia. Wykresy 70 i 71. Uzyskanie kredytu obrotowego z gwarancją ustabilizowało sytuację finansową firmy w podziale na wielkość i okres działalności Średnie 72% 25% 3% tak Małe 83% 15% 2% nie Mikro 82% 15% 3% po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 82% 84% 80% 78% 14% 4% 15% 2% 18% 3% 18% 3% tak nie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Efektem kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, jakiego należałoby się spodziewać, a który występował również silnie od początku realizacji Programu był wzrost obrotów firmy. Jak wskazują zebrane dane (wykres 72), zwiększenie obrotów na skutek pozyskanego finansowania zadeklarowało aż 62% z badanych uczestników Programu. 1/3 badanych nie zanotowało wpływu finansowania z gwarancją na obroty ich przedsiębiorstwa. Na wzrost obrotów (obok innych efektów), w wyniku uzyskania większego kredytu z gwarancją de minimis zwracali uwagę respondenci badania jakościowego: Po zdobyciu finansowania [kredytu obrotowego, ale też funduszy unijnych] rozwój był na tyle dynamiczny, że po wzroście sprzedaży i 3 latach funkcjonowania konieczne było: zwiększenie miejsca produkcyjnego, nabycie w tym celu nieruchomości, uzbrojenie, przygotowanie zakładu produkcyjnego. Wykres 72. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy 5% 33% tak nie 62% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Tendencja wzrostowa obrotów nieznacznie częściej zaobserwowana była przez firmy młode (<1-4 lat 68%, startupy 65%) oraz mikro firmy. Najniższy odsetek zadeklarowały średnie przedsiębiorstwa oraz te funkcjonujące na rynku więcej niż 9 lat (obie grupy po 57%). 48

49 Wykresy 73 i 74. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy Średnie 57% 32% 11% tak Małe 59% 34% 7% nie Mikro 63% 33% 4% po 9 roku 57% 37% powyżej 4 do 9 lat 62% 34% powyżej 1 do 4 lat 68% 29% do 1 roku 65% 26% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. 6% 4% 4% 9% tak nie W przypadku odpowiedzi odnoszących się do wzrostu obrotów w najbliższej przyszłości 68% badanych spodziewa się takiego efektu (wykres 75) uzyskano wynik o 6 punktów procentowych lepszy niż w pytaniu o taką zmianę zaobserwowaną w przeszłości. Wykres 75. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy 17% 15% tak nie 68% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Rozpatrując spodziewany w najbliższej przyszłości wzrost obrotów można stwierdzić, że rozkład w podziale na poszczególne grupy badanych jest stosunkowo równomierny (wykresy 76, 77). Wyjątek stanowi jedynie grupa średnich przedsiębiorstw, z których relatywnie najmniej widzi taką możliwość (60%), a jednocześnie najwięcej z nich (27%) najtrudniej było określić czy taki efekt się pojawi. Wykresy 76 i 77. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy wg typu firmy i okresu działalności Średnie 60% 13% 27% tak Małe 69% 16% 15% nie Mikro 68% 15% 17% po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 66% 67% 71% 71% 15% 17% 14% 16% 19% 17% 15% 13% tak nie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Powyższe wyniki konsekwentnie świadczą o tym, że kredyt obrotowy z gwarancją de minimis nie tylko udrożnił płynność finansową na tyle, by utrzymać obroty i pomóc w okresie trudnym dla 49

50 przedsiębiorstw, ale efekt jest znacznie większy wsparcie w ramach Programu istotnie wpłynęło na wzrost obrotów, a więc i rozwój firm z sektora MŚP. Analiza efektów obejmuje również dodatkowy efekt kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, którym jest dokonanie inwestycji na skutek pozytywnych zmian, jakie nastąpiły w firmie po uzyskaniu wsparcia obrotowego. Jest to niezwykle istotny efekt Programu, biorąc pod uwagę, że według tegorocznego badania przedsiębiorstw i usług bankowych jedna piąta małych firm i ponad jedna trzecia średnich firm nie posiada wolnych środków, które mogłaby inwestować 33. Taki dodatkowy efekt Programu w postaci dokonania inwestycji wystąpił u 54% respondentów (wykres 78). Wykres 78. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji 3% 43% 54% tak nie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Najbardziej znaczące różnice w badanych podgrupach firm (wykresy 73 i 74) wskazują, że najwięcej firm, które poczyniły inwestycje reprezentowało firmy działające na rynku od roku do 4 lat (60%), firmy średnie (59%) oraz mikro (57%). Najmniej inwestycji sygnalizowały przedsiębiorstwa małe (44%), które jednocześnie tworzyły i utrzymywały najwięcej miejsc pracy w stosunku do pozostałych grup. Wykresy 79 i 80. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie 59% 40% 1% tak Małe 44% 49% 7% nie Mikro 57% 41% 2% po 9 roku 50% 46% 3% powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 54% 60% 56% 43% 38% 41% 3% 2% 3% tak nie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. 33 Raport: Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa o usługach bankowych, CBM Indicator, Warszawski Instytutu Bankowości, Warszawa

51 Najczęstszymi inwestycjami, zrealizowanymi w wyniku polepszenia się sytuacji finansowej w firmie na skutek udziału w Programie, były zakupy lub remont maszyn i linii produkcyjnych (40% wskazań), ale też zakupy lub remont pojazdów i roboty budowlane (po 26%). Wykres 81. Rodzaj inwestycji dokonanych w wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis i zmiany sytuacji firmy innowacja w wartości niematerialne i prawne 10% zakupy lub remont maszyn, urządzeń technicznych oraz linii produkcyjnej 40% zakupy lub remont pojazdów 26% zakupy budunku lub gruntu 11% remonty lub roboty budowlane 26% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 665], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Badani przedsiębiorcy, którzy wskazali szacunkową wartość tych działań (560 firm), będących dodatkowym efektem kredytu obrotowego, zrealizowali inwestycje na wartość prawie 286 mln zł. Średnio wartość inwestycji wyniosła ok. 510 tys. zł, zaś średnia wartość kredytów obrotowych przedsiębiorstw (które zrealizowały lub zrealizują w najbliższej przyszłości inwestycję) wyniosła o połowę mniej, bo 258 tys. zł. Najwięcej przedsiębiorców poczyniło inwestycje o wartościach w czterech przedziałach wartości: <25tys.-50tys. (16%) zł, <50tys.-100tys. zł (16%), <100tys.-200tys. zł (14%) oraz <200tys.-500tys. zł (13%) (wykres 82). Biorąc pod uwagę, że rozważamy sytuację firm, które pozyskały kredyt obrotowy w celu poprawienia płynności finansowej, to taki wynik dotyczący wartości inwestycji, które powstały tylko jako efekt uboczny wsparcia należy zaliczyć do wyjątkowych sukcesów Programu. W przypadku przedsiębiorstw, które zadeklarowały, że powstały nowe inwestycje ich wartość była dwukrotnie większa od wartości sumy pozyskanych kredytów obrotowych. Wykres 82. Przedziały wartości inwestycji dokonanych w wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis i zmiany sytuacji firmy 8% 6% 13% 15% 14% 2% 4% 6% 16% 16% do 5 tys. PLN powyżej 5 tys. do 10 tys. PLN powyżej 10 tys. do 15 tys. PLN powyżej 15 tys. do 25 tys. PLN powyżej 25 tys. do 50 tys. PLN powyżej 50 tys. do 100 tys. PLN powyżej 100 tys. do 200 tys. PLN powyżej 200 tys. do 500 tys. PLN powyżej 500 tys. do 1 mln. PLN powyżej 1 mln. PLN nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 665]. 51

52 Przedsiębiorcy odnieśli się również do inwestycji, które zrealizują w najbliższym czasie na skutek pozytywnej zmiany w firmie po uzyskaniu kredytu obrotowego z gwarancją de minimis. Okazuje się, że w tym przypadku również 54% respondentów potwierdziło plany realizacji inwestycji pod wpływem zmian w firmie i uczestnictwie w Programie (wykres 83). Przedsiębiorstwa, które dopiero planują poczynić inwestycje działają na rynku przede wszystkim <1-4 lat (60%) i <4-9 lat (59%). Relatywnie najniższą aktywność w tym względzie przejawiają firmy powyżej 9 lat funkcjonowania na rynku (48%). Wykres 83. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieni się na tyle, że firma dokona inwestycji w najbliższej przyszłości 13% 33% 54% tak nie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Wykresy 84 i 85. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieni się na tyle, że firma dokona inwestycji w najbliższej przyszłości (w podziale na typ i okres działalności firmy) Średnie 57% 23% 21% tak Małe 55% 33% 13% nie Mikro 54% 34% 12% po 9 roku 48% 37% 14% powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat 59% 60% 29% 29% 13% 12% tak nie do 1 roku 54% 39% 7% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Łącznie 533 respondentów, którzy wskazali wartość planowanych inwestycji w najbliższej przyszłości wyda ok. 412 mln złotych na realizację tych planów (średnio ok. 770 tys. zł). 52

53 Kredyt obrotowy nie miał przeznaczenia inwestycyjnego, czy innowacyjnego, a jego głównym celem było ustabilizowanie i usprawnienie przepływów finansowych w firmie. Jednak ankietowanych, którzy pozyskali kredyt obrotowy z gwarancją zapytano, czy sama zmiana sytuacji finansowej dzięki wsparciu w ramach Programu skutkowała powstaniem nowego lub zmodernizowaniem istniejącego produktu, procesu lub usługi. Dane z wykresu 86 wskazują, że ponad 4 na 10 badanych przedsiębiorców zadeklarowało, że w ich firmie w wyniku pozytywnych zmian związanych z pozyskaniem kredytu obrotowego powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę. Porównując ten wynik do 36% deklaracji firm, które wprowadzały innowacje jeszcze przed udziałem w Programie 34 można stwierdzić, że skala wdrożenia innowacji podczas uczestniczenia w Programie była większa. Wykres 86. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę 4% 53% 43% tak nie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Fakt, że w przypadku kredytu obrotowego, który poświęcony był zapewnieniu płynności finansowej, zaobserwowano taki wynik dobitnie wskazuje na wagę swoistego bezpieczeństwa i stabilizacji sytuacji finansowej w firmie. Program wspierając na pierwszym miejscu usprawnienie płynności finansowej firm zadziałał jako silny impuls rozwojowy skutkujący pośrednio wprowadzeniem innowacji. To niezwykle pozytywny efekt dodatkowy Programu de minimis. Co więcej, prawie 1/3 firm, które na rok przed udziałem w Programie nie wprowadziły żadnej innowacji, w wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją i zmiany sytuacji finansowej w firmie podjęły taką aktywność i wprowadziły innowacyjne rozwiązanie 35. Znaczenie kredytu obrotowego, który w trakcie intensywnych realizacji nowych pomysłów zabezpieczał płynność finansową podkreślano w wywiadach: W 2011, w roku powstania spółki, sprzedaż wyniosła 100 zestawów (produktów). W połowie 2016 roku było to już 1,5 tys. zestawów w tym już z podzespołami wykonywanymi w wyniku prac badawczo-rozwojowych przez naszą firmę. Bez wsparcia finansowego i obrotówki nie byłoby to możliwe w takim zakresie. Zjawisko to szczególnie akcentowali mikroprzedsiębiorcy, z których 44% wskazało na wdrożenie innowacji oraz wśród firm w fazie wzrostu (<1-4 lat 45%). Ważne jest jednak, by zauważyć, że intensywność i dostrzegalność zmian sytuacji w firmie w przypadku mikroprzedsiębiorstw jest 34 patrz wykres 16, rozdział Załącznik, tabela Z.2. 53

54 większa, niż w firmach średnich czy małych, ze względu na mniejszy zakres działania tych pierwszych. I pomimo, że wartość kredytów mikro firm była znacznie niższa, niż w pozostałych grupach wielkości, to mogły one uruchomić znaczące, czy wręcz decydujące o dalszym rozwoju procesy. Charakterystyczny jest również najniższy odsetek firm podejmujących działania innowacyjne wśród start-upów (33%). Wykresy 87 i 88. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie Małe Mikro 39% 40% 44% 42% 19% 55% 5% 52% 4% tak nie po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 43% 43% 45% 33% 53% 50% 52% 62% 4% 6% 4% 6% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. Kolejny wykres pokazuje korelację wpływu zasięgu działania firm do podejmowanych przez nich działań innowacyjnych na skutek zmiany w firmie. W tym przypadku również zaobserwować można tendencje, że im mniejszy zasięg działania firmy tym rzadsze podejmowanie działań innowacyjnych lokalne przedsiębiorstwa mają najniższą aktywność innowacyjną, największą zaś firmy mające zasięg międzynarodowy, co związane jest niewątpliwie z jakością i liczebnością firm konkurencyjnych, ale też liczebnością klientów 36. Można zatem zauważyć, że zasadniczym motywatorem wzmożenia działań innowacyjnych jest chęć/konieczność zdobywania nowych rynków. Testy potwierdzają istotną statystycznie korelację zasięgu działania firmy i wprowadzenia nowości na skalę światową 37. Wykresy 89. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę (wg zasięgu działania firmy) międzynarodowy 6% 48% 47% ogólnopolski regionalny 6% 2% 50% 45% 41% 57% nie tak lokalny 3% 38% 59% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. W przypadku wsparcia firm kredytem obrotowym z gwarancją de minimis najczęstszą innowacją która została wdrożona w wyniku zmiany sytuacji finansowej firmy, była innowacja produktowa (46%, wykres 90). Mniejszą popularnością cieszyły się innowacje procesowe oraz marketingowe lub organizacyjne (oba typy po 38%). Przy czym warto podkreślić, że nie każda innowacja ma i musi mieć 36 Por. Żołnierski A., Innowacyjność polskich mikro przedsiębiorstw, PARP, Warszawa Załącznik, tabela Z.3. 54

55 charakter technologiczny, ponieważ innowacje organizacyjne czy marketingowe (wpływającej na dystrybucję, rynki zbytu itd.) również mogą poprzez usprawnienie działalności i wpływ rozwiązania na wzrost wydajności być znaczącym elementem pozyskiwania przewagi konkurencyjnej firmy na rynku, na którym działa. Wykres 90. Charakter innowacyjnej inwestycji nie wiem 2% Innowacja marketingowa lub organizacyjna Innowacja procesowa 38% 38% Innowacja produktowa 46% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 542], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Podział na typ firmy i okres jej działania na rynku uwypukla charakterystyczne dla badanych grup zależności (wykresy 91 i 92). Najbardziej odbiegającą od pozostałych, wydaje się grupa firm średnich ponad połowa z nich wprowadziła innowację procesową, co nie zostało zaobserwowane w pozostałych grupach. Z drugiej strony średnie firmy wprowadzają najmniej innowacji marketingowych lub organizacyjnych (18%). Z kolei małe firmy wprowadzają najwięcej innowacji produktowych 54% z nich zadeklarowało wprowadzenie tego typu działania, w dalszej kolejności innowacji procesowych (44%) oraz marketingowych lub organizacyjnych (32%). W przypadku mikro firm rozkład procentowy typów innowacji jest zbliżony niewielka przewaga innowacji produktowej (44%) nad pozostałymi (innowacja marketingowa lub innowacyjna 40% i procesowa 36%). Generalnie, w podziale na wielkość widać następującą tendencję im większa firma, tym więcej innowacji procesowych, a mniej marketingowych i organizacyjnych. Zaś zwiększanie liczby innowacji produktowych występuje tylko do granicy małych przedsiębiorstw u średnich spada i jest niższe niż u mikro firm. Biorąc pod uwagę okres funkcjonowania na rynku największe różnice widać w rozkładzie poszczególnych innowacji pomiędzy młodymi firmami (start-upy i <1-4 lat), które wprowadzają przede wszystkim innowacje produktowe i marketingowe lub organizacyjne, a firmami z większym doświadczeniem na rynku (<4-9 lat) i dojrzałymi (powyżej 9 lat), wśród których dominują innowacje produktowe i procesowe. To naturalne tendencje odzwierciedlające proces rozwoju przedsiębiorstwa młodsze firmy w pierwszych latach, by zdobyć rynek inwestują w nowe rozwiązania w zakresie oferty produktowej, a także stosunkowo prostych (i tańszych) innowacji marketingowych. Na dalszych etapach rozwoju zaczynają się intensywniejsze innowacje procesowe. Co ważne po 9 latach kiedy dojrzałe firmy często szukają kolejnego sposobu konkurowania, firmy ponownie wprowadzają innowacje marketingowe. 55

56 Wykresy 91 i 92. Charakter innowacji (w podziale na typ przedsiębiorstwa i okres działania na rynku) Średnie Małe Mikro 4% 2% 18% 53% 41% 32% 44% 54% 40% 36% 44% nie wiem Innowacja marketingowa lub organizacyjna Innowacja procesowa Innowacja produktowa po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 3% 1% 1% 36% 38% 43% 30% 44% 48% 44% 36% 49% 45% 29% 42% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 542], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź]. Respondentom badania zadano również pytanie o skalę nowości wprowadzonego rozwiązania. Odpowiedzi wskazują, że prawie połowa firm wprowadziła rozwiązanie innowacyjne na skalę rynku na którym działa. Nieco mniej 44% zadeklarowało, że jest to nowość, ale tylko na poziomie przedsiębiorstwa. 6% respondentów oceniła wprowadzoną innowację jako nowość na skalę światową. Biorąc pod uwagę, że cel Programu, a przede wszystkim przeznaczenie kredytu obrotowego nie służyły bezpośrednio innowacjom, taki uboczny efekt Programu można uznać za spore osiągnięcie. Wykres 93. Poziom innowacji (kredyt obrotowy) 1% 6% nowość na skalę światową 44% 49% nowość na skalę rynku, na którym działa firma nowość tylko na poziomie firmy nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 542]. Stwierdzono istotną statystycznie zależność pomiędzy prowadzeniem przez firmę prac B+R lub współpracy w tym zakresie z innym podmiotem, a wprowadzeniem innowacji na skalę światową 38. Innowację w skali globalnej wprowadziły, jako efekt dodatkowy Programu, przede wszystkim firmy średnie, w największym stopniu prowadzące prace B+R (18%), a w znacznie mniejszym stopniu małe (6%) oraz mikro firmy (5%), ale także te które funkcjonują na rynku <4-9 lat (8%). Rozwiązania innowacyjne wyłącznie na poziomie przedsiębiorstwa najbardziej charakterystyczne są dla startupów (59%) oraz mikrofirm (49%). 38 Załącznik, tabela Z.3. 56

57 Wykresy 94 i 95. Poziom innowacji (w podziale na typ przedsiębiorstwa i okres działania na rynku) Śred nie Małe 18% 6% 36% 70% 42% 3% 24% nowość na skalę światową nowość na skalę rynku, na którym działa firma nowość tylko na poziomie firmy po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat 5% 8% 5% 51% 51% 49% 43% 40% 45% 1% 1% 1% Mikro 5% 45% 49% 1% do 1 roku 5% 35% 59% 2% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 542]. Warto dodać, że nowość na skalę światową była najbardziej charakterystyczna dla przedsiębiorstw z województwa mazowieckiego, małopolskiego oraz wielkopolskiego Załącznik wykres Z.3. 57

58 Efekty osiągnięte przez przedsiębiorstwa, które pozyskały kredyt inwestycyjny z gwarancją BGK Analiza danych zebranych od firm, które pozyskały kredyt z konkretnym przeznaczeniem inwestycyjnym pokazuje, że aż 73% z nich zanotowało wzrost obrotów w wyniku wsparcia w ramach Programu (wykres 96). Wpływ finansowania inwestycji na wzrost obrotów najwyraźniejszy był pośród start-upów (75%), firm mikro, małych oraz działających na rynku <1-4 lata (po 73%). Firmy średnie (40%) w najmniejszym stopniu doświadczyły tego efektu, co można tłumaczyć faktem, że jako największe badane firmy mogły w tym czasie realizować więcej inwestycji niezwiązanych z kredytem z gwarancją, których efekt był bardziej widoczny, bądź realizowane były na tyle duże inwestycje, że efekt pojawi się dopiero w przyszłości na co wskazują odpowiedzi samych przedsiębiorców (wykres 100). Wykres 96. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy 9% 18% tak nie 73% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Wykresy 97 i 98. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie 40% 29% 30% tak Małe 73% 19% 8% nie Mikro 73% 18% 9% po 9 roku 65% 30% 5% powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat 72% 73% 21% 21% 7% 6% tak nie do 1 roku 75% 12% 13% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Jak już wspomniano powyżej efekt ten będzie w większym stopniu obserwowalny w najbliższej przyszłości, w miarę postępów realizacji inwestycji lub jej ukończenia. Zebrane deklaracje wskazują, że aż 81% przedsiębiorców, na skutek pozyskania kredytu z gwarancja de minimis spodziewa się wzrostu obrotów w najbliższym czasie (wykres 99) i jedynie co dziesiąty jest innego zdania. 58

59 Wykres 99. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy 10% 9% tak nie 81% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Ponownie największy odsetek firm spodziewających się wzrostu obrotów to start-upy (84%), ale także mikro firmy (81%) oraz firmy średnie (79%) i te działające <1-4 lata (78%). Wykresy 100 i 101. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy (wg wielkości oraz czasu działania firmy na rynku) Średnie 79% 21% tak Małe 73% 18% 8% nie Mikro 81% 9% 9% po 9 roku 76% 18% 7% powyżej 4 do 9 lat 77% 13% 10% tak nie powyżej 1 do 4 lat 78% 11% 11% do 1 roku 84% 7% 9% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Badanym przedsiębiorcom zadawano również pytanie dotyczące uruchomienia przez przedsiębiorstwo dodatkowych środków finansowych, by zrealizować kredytowaną inwestycję. Uzyskane odpowiedzi pozwoliły na zdiagnozowanie efektu dźwigni, jaki powstał na skutek wsparcia, a który zanotowano aż u 72% badanych respondentów (wykres 102). 59

60 Wykres 102. Inwestycja realizowana w ramach kredytu z gwarancją de minimis wymagała również uruchomienia / skorzystania z innych środków finansowych np. środków własnych czy innych pożyczek/kredytów 27% 1% tak nie 72% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Mobilizacja dodatkowych środków na realizację kredytowanej inwestycji dotyczyła większości małych przedsiębiorstw (78%), start-upów (74%) oraz mikro i młodych firm, działających nie dłużej niż 4 lata (po 72%). Średnie przedsiębiorstwa relatywnie najrzadziej łączyły różne źródła finansowania inwestycji z kredytem z gwarancją, ale wciąż była to ponad połowa z nich. Wykresy 103 i 104. Inwestycja realizowana w ramach kredytu z gwarancją de minimis wymagała również uruchomienia / skorzystania z innych środków finansowych (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie 52% 48% tak Małe 78% 22% nie Mikro 72% 27% 1% po 9 roku 70% 30% 1% powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat 70% 72% 28% 28% 2% tak nie do 1 roku 74% 25% 1% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Dodatkowymi źródłami jakie wykorzystano do współfinansowania kredytowanej inwestycji były w głównej mierze środki własne badanych firm aż 93% wskazań. Jedynie sporadycznie firmy posiłkowały się innymi pożyczkami lub kredytami (11% wskazań), czy środkami pomocowymi (10%). Wykres 105. Środki uruchomione dodatkowo przy realizacji kredytowanej w ramach Programu inwestycji inne pożyczki lub kredyty środki pomocowe 11% 10% środki własne 93% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 423], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. 60

61 Z danych wynika, że środków własnych uruchomiono ponad 57,4 mln zł (średnio 184 tys. zł), środków pomocowych (dotacji, funduszy unijnych) 12,6 mln zł (średnio 352 tys. zł) oraz 21,8 mln zł z innych pożyczek i kredytów (średnio 290 tys. zł). Łącznie 423 przedsiębiorców oszacowało dodatkową mobilizację środków na wartość 91,8 mln zł, które razem z kredytem z gwarancją de minimis służyły do uruchomienia inwestycji (średnio ponad 217 tys. zł dodatkowych środków). Najczęstsze inwestycje dotyczyły zakupu lub remontu maszyn, urządzeń technicznych oraz linii produkcyjnych (38% wskazań). Kolejnymi popularnymi kredytowanymi działaniami były remonty lub roboty budowlane (28%), zaś zakup budynków lub gruntów i zakup/remont pojazdów wskazywany był na niższym, zbliżonym do siebie poziomie (19% i 18%). Warto zauważyć, że zakup lub remont maszyn, urządzeń i linii produkcyjnych był także najczęstszą i na podobnym poziomie realizowaną inwestycją przez firmy z kredytem obrotowym. Jednak w przypadku kredytu inwestycyjnego wyraźnie więcej inwestycji dotyczyło zakupu budynku lub gruntów (8 p.p. więcej w stosunku do firm z kredytem obrotowym), a mniej zakupu lub remontu pojazdów (8 p.p. mniej), co prawdopodobnie tłumaczy przeciętna wielkości obu rodzajów kredytu. Wykres 106. Rodzaj inwestycji na jaki przeznaczono kredyt inwestycyjny z gwarancją de minimis inwestycja w wartości niematerialne i prawne 13% zakup lub remont maszyn, urządzeń technicznych oraz lini produkcyjnych 38% zakup lub remont pojazdów zakup budynku lub gruntów 18% 19% remonty lub roboty budowlane 28% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. W wyniku badania stwierdzono, że 41% z firm, które pozyskały kredyt inwestycyjny poczyniło inwestycje o charakterze innowacyjnym (wykres poniżej). Wykres 107. Innowacyjny charakter inwestycji realizowanej w ramach Programu 2% 57% 41% tak nie Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. W tym przypadku wyróżniającą się grupą pod względem wprowadzenia innowacji finansowanych kredytem inwestycyjnym z gwarancją de minimis były małe przedsiębiorstwa (51%) oraz firmy dojrzałe funkcjonujące na rynku powyżej 9 lat (52%). Najmniej przedsiębiorstw, u których zaistniała taka sytuacja pochodziła z grupy firm średnich (jedynie 17%). W przypadku najliczniejszej badanej grupy mikro odsetek deklaracji innowacyjnego charakteru inwestycji wyniósł 40%. 61

62 Wykresy 108 i 109. Innowacyjny charakter inwestycji realizowanej w ramach Programu (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie 17% 83% 0% tak Małe 51% 43% 6% nie Mikro 40% 58% 2% po 9 roku 52% 45% 3% powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat 44% 40% 53% 57% 3% 3% tak nie do 1 roku 37% 61% 2% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Najczęstszą zaobserwowaną innowacją przy kredycie inwestycyjnym, była innowacja produktowa ponad połowa odpowiedzi wskazywała właśnie na inwestycję dotyczącą produktu. Taki wynik jest dość naturalny zważywszy, że respondenci często wskazywali na zakup lub remont maszyn, urządzeń technicznych oraz linii produkcyjnych 40. Warto zauważyć również, że tego rodzaju innowacji jest o 5 pp. więcej niż w przypadku kredytu obrotowego (51% vs. 46%). Natomiast niższy, w porównaniu do kredytu obrotowego 41, odsetek wskazań zanotowano w pozostałych rodzajach innowacji. Kredyt inwestycyjny wygenerował o 6 p.p. mniej innowacji procesowych, niż w przypadku kredytu obrotowego, który tylko pośrednio wpływał na działania innowacyjne (32% vs. 38%). Wykres 110. Charakter innowacji zrealizowanej w ramach wsparcia kredytem inwestycyjnym z gwarancją de minimis nie wiem 1% Innowacja marketingowa lub organizacyjna Innowacja procesowa 32% 36% Innowacja produktowa 51% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. W podziale na wielkość i okres funkcjonowania na rynku firm, które zrealizowały (bądź jeszcze realizują) inwestycje o charakterze innowacyjnym, rozkład rodzaju innowacji przypomina nieco ten jaki zanotowano w przypadku kredytu obrotowego, z jedną wyraźną różnicą średnie firmy z kredytem inwestycyjnym powszechnie zadeklarowały inwestycję o charakterze innowacji procesowej. W przypadku kredytu inwestycyjnego małe firmy realizowały najwięcej innowacji produktowych (55%), choć do tego wyniku zbliżały się również firmy mikro (51%). W dalszej 40 Patrz wykres Por. wykres

63 kolejności te dwie grupy realizowały inwestycje o charakterze innowacji marketingowych lub organizacyjnych (36% i 37%) oraz w nieco mniejszym stopniu procesowych (32% i 30%). Innowacje produktowe były również najczęstsze wśród firm działających na rynku <1-4 lat i powyżej 9 lat (po 57%) oraz <4-9 lat (56%), a innowacje marketingowe lub organizacyjne wśród start-upów (41%). Wykresy 111 i 112. Typ innowacji zrealizowanej w ramach wsparcia kredytem inwestycyjnym z gwarancją de minimis (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Średnie 100% Innowacja marketingowa lub organizacyjna Małe 37% 30% 55% Innowacja procesowa Mikro 36% 32% 51% Innowacja produktowa po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 2% 1% 0% 0% 28% 28% 34% 25% 34% 31% 44% 41% 45% 57% 56% 57% nie wiem Innowacja marketingowa lub organizacyjna Innowacja procesowa Innowacja produktowa Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Poziom innowacji w realizowanych inwestycjach nie odbiega od poziomu zanotowanego przy kredycie obrotowym (wykres 113). Nowość na skalę światową wykazało 7% respondentów badania, przy czym większość z nich była w szeroko pojętej luce finansowej. Innowację na skalę rynku zadeklarowało 47%, a nowość wyłącznie na poziomie firmy 45%. Wykres 113. Poziom innowacji (kredyt inwestycyjny) 1% 7% nowość na skalę światową 45% 47% nowość na skalę rynku, na którym działa firma nowość tylko na poziomie firmy nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Większe różnice pojawiają się na poziomie poszczególnych typów wielkości firm oraz okresu funkcjonowania na rynku. Innowację na poziomie międzynarodowym wykazało najwięcej przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku od roku do 4 lat (13%). Biorąc pod uwagę, że są to jeszcze młode firmy, można domniemywać, że przynajmniej niektóre z nich zostały powołane do życia jako 63

64 sposób na wykorzystanie i komercjalizację już istniejącego pomysłu innowacji. One też realizowały najmniej inwestycji o charakterze innowacji marketingowej lub organizacyjnej (32%). Wykresy 114 i 115. Poziom innowacji (kredyt inwestycyjny) (wg wielkości oraz czasu działania firmy na rynku) Średnie Małe 6% 50% 43% 50% 51% nowość na skalę światową nowość na skalę rynku, na którym działa firma nowość tylko na poziomie firmy Mikro 7% 47% 45% 1% nie wiem po 9 roku 5% 55% 40% nowość na skalę światową powyżej 4 do 9 lat 9% 39% 51% 1% nowość na skalę rynku, na którym działa Pana(i) firma powyżej 1 do 4 lat 13% 55% 32% nowość tylko na poziomie Pana(i) firmy do 1 roku 5% 42% 52% 1% nie wiem Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Globalny charakter inwestycji najczęściej deklarowali przedsiębiorcy z województwa dolnośląskiego, zachodniopomorskiego, śląskiego, pomorskiego oraz mazowieckiego. Ostatnim efektem jaki był obserwowany w badaniu był efekt polegający na wygenerowaniu kolejnych inwestycji, których powstanie/planowanie umożliwiły inwestycje poczynione w ramach Programu. Co szósta badana firma wskazała na uruchomienie (lub uruchomienie w najbliższym czasie) kolejnej inwestycji w wyniku zrealizowania tej kredytowanej! Jest to szczególnie pozytywny wynik wskazujący na kompleksowe i rozłożone w czasie działanie w wyniku impulsu rozwojowego zapoczątkowanego przez udział w Programie. Prawie ¼ wskazań uruchomienia w najbliższym czasie nowych inwestycji dotyczyła inwestycji innowacyjnych lub innych działań o charakterze innowacyjnym (wykres 116). Co znamienne, na podstawie oszacowania przez respondentów badania wartości tych inwestycji można powiedzieć, że będą one ponad dwukrotnie wyższe niż wartość inwestycji nieinnowacyjnych planowane przez ankietowanych inwestycje łącznie wynoszą bowiem 125 mln zł średnio ok. 1,3 mln zł na inwestycję innowacyjną wobec ok. 600 tys. na inwestycję nieinnowacyjną. Wykres 116. Sfinansowane kredytem z gwarancją de minimis inwestycje pozwoliły lub pozwolą na uruchomienie w najbliższym czasie: w najbliższym czasie nie planujemy kolejnych inwestycji 40% innych działań o charakterze innowacyjnym zarówno inwestycji o charakterze innowacyjnym jak i nieinowacyjnym kolejnych inwestycji o charakterze innowacyjnym 5% 7% 11% kolejnych inwestycji 42% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. 64

65 Efekt ten najwyraźniej występuje w przedsiębiorstwach średniej wielkości, łącznie 79% wskazań zaistnienia takiego efektu, w tym 47% dotyczących powstania kolejnych inwestycji innowacyjnych i 40% powstania kolejnych inwestycji nieinnowacyjnych (wykresy 117, 118, tabela 9). Relatywnie najmniej (ale wciąż mówimy tu o połowie badanych firm tej grupy) kolejnych inwestycji powstało lub powstanie w małych firmach, ale też przedsiębiorstwach, które działają na rynku <4-9 lat (łącznie 61%). Najmniej inwestycji innowacyjnych powstanie w mikro firmach (łącznie 21% wskazań wobec 44% wskazań na kolejne inwestycje nieinnowacyjne) oraz co dość oczywiste w startupach (21% wobec 46%). Wykresy 117 i 118. Sfinansowane kredytem z gwarancją de minimis inwestycje pozwoliły lub pozwolą na uruchomienie w najbliższym czasie (wg typu przedsiębiorstwa i okresu działania na rynku): Średnie Małe Mikro 21% 39% 50% 50% 61% 79% w najblizszym czasie nie planujemy kolejnych inwestycji kolejnych inwestycji i dzialań po 9 roku powyżej 4 do 9 lat powyżej 1 do 4 lat do 1 roku 34% 39% 40% 49% 51% 66% 61% 60% w najblizszym czasie nie planujemy kolejnych inwestycji kolejnych inwestycji i dzialań Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Tabela 9 Charakter kolejnych inwestycji i działań (%) Mikro Małe Średnie do roku 1-4 lat 4-9 lat powyżej 9lat Kolejne inwestycje Kolejne inwestycje o charakterze innowacyjnym Zarówno innowacyjne jak i nie innowacyjne inwestycje Inne działania o innowacyjne Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588], odpowiedzi nie sumują się do 100 proc., ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Z 326 odpowiedzi dotyczących szacunkowej wartości kolejnych inwestycji wskazuje na łączną kwotę ponad 214 mln złotych, średnio 658 tys. zł na kolejną inwestycję, co wartość dodatkowej inwestycji, której poczynienie zapowiadali respondenci była porównywalna z wartością uzyskanego kredytu, a nierzadko go przekraczała, co oznacza bardzo silny efekt. Powyżej zdiagnozowane efekty wpływu Programu PLD na przedsiębiorstwa biorące w nim udział zbiorczo przedstawiono na poniższych wykresach W szczególności zwracają uwagę pozytywne efekty dotyczące zwiększenia i utrzymania zatrudnienia, ale też w przypadku firm z kredytem obrotowym poziomu wygenerowania inwestycji w wyniku zwiększonej płynności finansowej firmy (w tym inwestycji innowacyjnych), a w przypadku przedsiębiorstw z kredytem inwestycyjnym uruchomienia przez nie dodatkowych środków na realizowaną inwestycję, a także uruchamiania kolejnych inwestycji. 65

66 Wykres 119. Efekty jakie zaobserwowano w przedsiębiorstwach w wyniku pozyskania kredytu (obrotowego lub inwestycyjnego) z gwarancją de minimis Utworzenie nowych miejsc pracy Utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy lub redukcja zwolnień Utrzymanie lub poprawa sytuacji rynkowej 3% 4% 7% 26% 40% 57% 70% 93% nie tak Wykres 120. Efekty jakich w wyniku pozyskania kredytu (obrotowego lub inwestycyjnego) z gwarancją de minimis przedsiębiorstwa spodziewają się w najbliższej przyszłości Firma utworzy nowe miejsca pracy w najbliższej przyszłości Firma utrzyma lub poprawi swoją pozycję rynkową w najbliższej przyszłości 8% 12% 30% 38% 50% 56% nie tak Wykres 121. Efekty jakie zaobserwowano w przedsiębiorstwach w wyniku pozyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis Nowy lub zmodernizowany produkt 4% 43% 53% Dokonanie inwestycji Wzrost obrotów 3% 5% 33% 43% 54% 62% nie tak 3% Stabilizacja sytuacji finansowej firmy 15% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. 82% Wykres 122. Efekty jakich w wyniku pozyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis przedsiębiorstwa spodziewają się w najbliższej przyszłości Firma dokona inwestycji w najbliższej przyszłości Wzrosną obroty firmy 13% 17% 15% 33% 54% 68% nie tak Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 1216]. 66

67 Wykres 123. Efekty jakie zaobserwowano w przedsiębiorstwach w wyniku pozyskania inwestycyjnego z gwarancją de minimis kredytu Uruchomienie dodatkowych, innych środków na kredytowaną inwestycję 1% 27% 72% Innowacyjny charakter inwestycji 2% 41% 57% nie tak Wzrost obrotów firmy 9% 18% 73% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. Wykres 124. Efekt jakiego w wyniku pozyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis przedsiębiorstwa spodziewają się w najbliższej przyszłości Wzrosną obroty w najbliższej przyszłości Uruchomienie kolejnych inwestycji w najbliższej przyszłości w wyniku realizacj kredytowanej inwestycji 9% 10% 40% 60% 81% nie tak Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 588]. 67

68 3.3.2 Efekty przedsiębiorstw z luki finansowej na tle pozostałych badanych firm Dobrym podsumowaniem wpływu Programu de minimis na MŚP jest porównanie efektów zaobserwowanych przez przedsiębiorstwa ze zdiagnozowanej wąsko pojętej luki finansowej 42 z pozostałymi firmami biorącymi udział w Programie, którego dokonano w poniższym zestawieniu. Można zauważyć, że z wyjątkiem dwóch efektów przy kredycie inwestycyjnym (uruchomienia kolejnych inwestycji i innowacyjnego charakteru inwestycji), wszystkie pozostałe efekty są silniej dostrzegane przez przedsiębiorstwa z luki, czyli te które bez gwarancji de minimis w ogóle nie dostałyby kredytu. Szczególnie wyraźne różnice na korzyść przedsiębiorstw z luki widoczne są w przypadku poprawienia pozycji rynkowej (o 17 p.p. więcej), utworzenia nowych miejsc pracy w przyszłości (o 15 p.p. więcej), czy wzrostu obrotów (13 p.p.) i ustabilizowania sytuacji finansowej w firmie (11 p.p). Tabela 10 Zestawienie efektów przedsiębiorców z luki finansowej vs. pozostałych uczestników Programu Firmy, które bez gwarancji w ogóle nie pozyskałyby kredytu (%) Efekty Już zaobserwowane Spodziewane w najbliższej przyszłości Już zaobserwowane Pozostałe firmy (%) Efekty uzyskane zarówno przez firmy, które pozyskały kredyt obrotowy jak i te z kredytem inwestycyjnym Spodziewane w najbliższej przyszłości Poprawienie pozycji rynkowej Utworzenie nowych miejsc pracy Utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy Efekty uzyskane przez firmy, które pozyskały kredyt obrotowy Ustabilizowanie sytuacji finansowej firmy Wzrost obrotów Dzięki wsparciu, sytuacja zmieniła się na tyle, że dokonano inwestycji Dzięki wsparciu, sytuacja zmieniła się na tyle, że dokonano inwestycji o charakterze innowacyjnym Efekty uzyskane przez firmy, które pozyskały kredyt inwestycyjny Wzrost obrotów Innowacyjny charakter inwestycji Uruchomienie dodatkowych środków na inwestycję Uruchomienie kolejnych inwestycji w najbliższej przyszłości w wyniku kredytowanej inwestycji Pod uwagę brane jest 32% przedsiębiorców, którzy bez gwarancji de minimis w ogóle nie pozyskaliby kredytu. 68

69 3.3.3 Efekty makroekonomiczne Programu PLD Wyniki opisywanych w niniejszym raporcie badań ankietowych, podobnie jak badania prowadzone w poprzednich latach, wskazują, że w przypadku znacznej części kredytobiorców dostęp do gwarancji de minimis był czynnikiem, który umożliwił sięgnięcie po kredyt niedostępny bez tego wsparcia. Oznacza to, że dzięki realizacji Programu w gospodarce poziom kredytu był wyższy niż byłby w sytuacji, gdyby nie został on uruchomiony. Ankietowani przedsiębiorcy wskazywali też, że dzięki kredytom, a więc w konsekwencji także dzięki gwarancji umożliwiającej ich otrzymanie, możliwe było zwiększenie zatrudnienia lub ograniczenie jego redukcji. W niniejszym rozdziale podjęto próbę oszacowania efektów dotyczących dodatkowego kredytu i wpływu na zatrudnienie w odniesieniu do całego Programu. Zawarte w dalszej części szacunki efektów makroekonomicznych opierają się o definicję luki finansowej rozumianej jako ograniczenie w dostępie do finansowania kredytem bankowym. W ankiecie kwestia luki była badana przez szereg pytań odnoszących się do różnych jej aspektów (o czym piszemy we wcześniejszych częściach opracowania). Celem oceny rozmiaru oddziaływania programu de minimis w skali makroekonomicznej lukę finansową definiujemy jednak bardzo wąsko. Zakładamy, że dodatkowy kredyt (tj. taki, który w przypadku nieuruchomienia programu nie powstałby w gospodarce) dotyczy tylko przedsiębiorstw, które w badaniu ankietowym stwierdziły, że ze względu na brak zabezpieczeń bez gwarancji nie otrzymałyby kredytu. Takie podejście ma podwójne uzasadnienie. Po pierwsze, dzięki temu w naszej ocenie uzyskane oszacowanie efektów makroekonomicznych jest konserwatywne. Po drugie, ewentualne rozszerzenie definicji luki skutkowałoby koniecznością przyjęcia na potrzeby wyliczenia szeregu potencjalnie dyskusyjnych założeń ilościowych. Niektórzy z badanych nie byli w stanie ocenić, na ile gwarancja była czynnikiem katalizującym uzyskanie kredytu i przynajmniej część z uzyskanych przez nich kredytów można prawdopodobnie przypisać możliwości skorzystania z gwarancji. Także w przypadku przedsiębiorców, którzy odpowiadali, że nawet bez wsparcia uzyskaliby kredyt, część wskazała, że byłby on niższy (a więc gwarancja umożliwiła zwiększenie kwoty kredytu) lub udzielony na mniej korzystnych warunkach (potencjalnie mniej korzystne warunki mogły skłonić przedsiębiorcę do aplikowania o mniejszą kwotę). Dodatkowo, pośród przedsiębiorstw niedostrzegających ryzyka braku dostępu do kredytu bez wsparcia gwarancją znajdują się takie, które w nieodległej przeszłości miały problemy z jego pozyskaniem. Nie można wykluczyć, że czynniki je powodujące ograniczyłyby dostęp do kredytu także obecnie i ocena, że firma uzyskałaby kredyt także bez gwarancji była nazbyt optymistyczna. W takiej sytuacji także mielibyśmy do czynienia z wygenerowaniem dodatkowego kredytu przez gwarancję. Jednak tego rodzaju efekty pomijamy w prezentowanych w niniejszym rozdziale wyliczeniach, przede wszystkim ze względu na trudność z kwantyfikacją. Podstawą do wyliczeń były wyniki trzech badań ankietowych przeprowadzonych w latach 2014, 2015 i 2016, łącznie materiałem wyjściowym było 4394 ankiet, z tego 1804 z badania przeprowadzonego w 2016 roku. Na ich podstawie oznaczono przedsiębiorstwa, które w oparciu o przytoczoną wyżej definicję znajdowały się w luce finansowej, oraz przypisane im kwoty kredytu. Następnie relację sumy kredytów przedsiębiorstw w luce do łącznej sumy kredytu zastosowano do kwoty gwarantowanych kredytów z danych sprzedażowych Programu. Zastosowanie relacji kwotowej (a nie np. liczby firm w luce do łącznej liczby ankietowanych) wynika z faktu, że nie można wykluczyć, że większa kwota 69

70 kredytu zwiększa prawdopodobieństwo, że dane przedsiębiorstwo znajdzie się w luce 43. Wyliczenia prowadzono odrębnie dla kredytu inwestycyjnego i obrotowego. Wielkość dodatkowego kredytu, który nie powstałby bez wsparcia gwarancyjnego od początku działania programu do końca II kwartału 2016 oszacowano na 13,7 mld zł, z czego 12,4 mld zł stanowił kredyt obrotowy. Należy przy tym podkreślić, że wykorzystane dane sprzedażowe dotyczą maksymalnej wartości linii kredytowej dostępnej dla przedsiębiorcy, a nie rzeczywistej kwoty przezeń wykorzystanej. Ta ostatnia może się zmieniać w zależności od potrzeb, szczególnie w przypadku kredytu obrotowego. Wpływ programu na poziom zatrudnienia oszacowano opierając się o poniższe założenia. Przyjęto, że liczba miejsc pracy utworzonych lub utrzymanych jest proporcjonalnie zależna od kwoty dodatkowego kredytu, który pojawił się dzięki programowi. Innymi słowy, zakładamy, że dodatkowe efekty dla zatrudnienia pojawiły się tylko u firm, które znalazły się w wąsko pojmowanej luce finansowej. W oparciu o badania ankietowe wyznaczono średni kredyt powiązany z utrzymaniem lub utworzeniem miejsca pracy. Wyniósł on odpowiednio 0,28 mln zł i 0,23 mln zł dla kredytu obrotowego oraz 1,31 mln zł i 2,16 mln zł dla inwestycyjnego. Biorąc pod uwagę kwoty dodatkowych kredytów w obu grupach oszacowano liczbę utworzonych miejsc pracy na 45,4 tys., zaś utrzymanych na 54,8 tys. Podkreślić należy jednak, że oszacowanej wielkości nie można bezpośrednio interpretować jako wzrostu zatrudnienia w gospodarce tylko dzięki realizacji Programu de minimis, co wynika z dwóch czynników. Po pierwsze, jak już wspomniano, nie można założyć, że żadnego z tych efektów nie udałoby się uzyskać dzięki finansowaniu z innych źródeł. Po drugie, uczestnicy Programu zgodnie z ich deklaracjami poprawili dzięki kredytowi pozycję rynkową, nie można więc wykluczyć, że u niektórych z ich konkurentów doszło do redukcji zatrudnienia, bowiem ich pozycja rynkowa uległa relatywnemu pogorszeniu. 43 Wykorzystanie relacji liczby, a nie kwoty kredytu zmniejsza uzyskaną kwotę dodatkowego kredytu o 5%. 70

71 4. WNIOSKI Z BADANIA Analizy prowadzone w ramach badania wykazały wyjątkową rolę, jaką odegrała gwarancja de minimis w procesie uzyskania finansowania zewnętrznego przez mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa, przez co Program PLD przyczynił się do wsparcia sektora MŚP, a tym samym całej gospodarki. Wnioski z badania Programu PLD Uczestnicy Programu, ich potrzeby i doświadczenie w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w przeszłości [1.1] Analiza cech badanych przedsiębiorstw pozwala wnioskować, że były to typowe dla całego sektora firmy pod względem wielkości (większość firmy mikro, w tym przewaga firm do 3 pracowników zatrudnionych na umowę o pracę), branży w której działają, rozkładu geograficznego oraz ograniczonej innowacyjności (aktywność innowacyjną deklarowało 36% firm a prace B+R prowadziło 8%). [1.2] Odnosząc się do dominującej w Programie branży, można pokusić się o stwierdzenie, że wspieranie mikro firm w dużej mierze oznacza konieczność wspierania przedsiębiorstw handlowych, ponieważ taka jest właśnie struktura branżowa mikrofirm. [1.3] Najwięcej przedsiębiorstw, które skorzystały z gwarancji de minimis pochodziło z Mazowsza, z regionu, w którym wcześniejsze badania wykazywały największa lukę finansową w Polsce. [1.4] Tegoroczne badanie potwierdziło, że relatywnie najaktywniejsze w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w ramach Programu gwarancji de minimis pośród firm w podziale na mikro, małe i średnie były małe przedsiębiorstwa. [1.5] Z doświadczenia przedsiębiorców w kontekście pozyskiwania kredytów lub pożyczek tuż przed udziałem w Programie wynika, że 48% z aktywnie starających się o potrzebne finansowanie napotkało na utrudnienia w jego pozyskaniu. Najczęściej były to firmy najmniejsze i najmłodsze, działające nie więcej niż 4 lata. [1.6] Badanie potwierdziło tendencję, że im mniejszy zasięg działania przedsiębiorstwa, tym mniejsza możliwość pozyskania finansowania i większe prawdopodobieństwo całkowitej odmowy kredytu prawie 40% z firm o lokalnym zasięgu działania spotkało się z całkowitą odmową kredytu, dwukrotnie więcej niż firm mających większy zasięg działania. [1.7] Przyczyną utrudnionego dostępu do finansowania dłużnego był przede wszystkim brak wymaganego przez banki zabezpieczenia pożyczki lub kredytu 4 na 10 respondentów borykało się z tym problemem, a kolejnych 3 na 10 respondentów wskazywało na zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku. [1.8] Stwierdzono, że spośród tych przedsiębiorstw, które potrzebowały finansowania jeszcze przed udziałem w Programie 56% znajdowało się w szeroko pojętej luce finansowej. Obejmuje to zarówno przedsiębiorstwa, którym całkowicie odmówiono finansowania (16%), jak i te, które wprawdzie mogły je otrzymać, ale na gorszych warunkach, niż je satysfakcjonowały np. na mniejszą kwotę lub krótszy 71

72 okres (16%), oraz te które pomimo potrzeby zrezygnowały z ubiegania się o finansowanie (24%). [1.9] Głównym powodem, dla którego badane przedsiębiorstwa odstępowały od ubiegania o finansowanie dłużne były niekorzystne warunki finansowe lub warunki dotyczące okresu kredytowania 45% odpowiedzi, oraz dla 25% z respondentów niewystarczające zabezpieczenie kredytu lub pożyczki, a dla kolejnych 22% uciążliwa i długotrwała procedura przyznania finansowania. Trzeba podkreślić, że między innymi dwa ostatnie czynniki łagodzi Program gwarancji de minimis. [1.10] Na podstawie powyższych można zatem wnioskować, że przedsiębiorcy beneficjenci Programu przed skorzystaniem z gwarancji BGK w dużej części znajdowali się w szeroko pojmowanej luce finansowej, właśnie z powodu braku odpowiedniego zabezpieczenia, uciążliwej i długotrwałej procedury uzyskania kredytu i/lub zbyt krótkiego funkcjonowania firmy na rynku. Obserwacje te potwierdzają bezpośrednio wartość i trafność narzędzia, jakim jest gwarancja de minimis. Program wpływa zatem na ograniczenie przyczyn utrudnionego dostępu do finasowania, z jakim borykały się firmy sektora MŚP, w szczególności te działające lokalnie. 2. Trafność i skuteczność wsparcia w ramach Programu wypełnianie luki finansowej [2.1] Największy odsetek respondentów 44% zdecydował się na skorzystanie ze wsparcia w postaci gwarancji de minimis z powodu korzyści jakie dawała gwarancja, głównie dotyczących przyspieszenia procesu uzyskania kredytu i/lub uniknięcia konieczności zabezpieczania kredytu majątkiem prywatnym. Takie powody były charakterystyczne dla firm średnich (61%) oraz doświadczonych na rynku (powyżej 9 lat 51% i <4-9 letnich 48%). [2.2] Ponad 1/3 respondentów stwierdziło, że to nieposiadanie wystarczającego zabezpieczenia kredytu przyczyniło się do skorzystania z gwarancji de minimis. Ten wynik wprost potwierdza trafność założeń Programu. Z brakiem zabezpieczenia kredytu w największym stopniu borykały się start-upy (50%), młode firmy <1-4 lat (36%) oraz firmy mikro i małe (po 34%). [2.3] Ważną obserwacją jest również fakt, że z brakiem wystarczającego zabezpieczenia kredytu, w dużo większym stopniu borykały się firmy, które pozyskały kredyt inwestycyjny (43%) niż te z kredytem obrotowym (29%). [2.4] Wyniki badania wskazują również, że im mniejszy zasięg działania, tym częściej wskazywane jest wykorzystanie gwarancji z powodu braku wystarczającego zabezpieczenia brak odpowiedniego zabezpieczenia był powodem częściej wybieranym przez lokalne firmy w stosunku do pozostałych. Z kolei im większy zasięg działania, tym częściej wskazywane jest wykorzystanie gwarancji, bo było to szybsze i korzystniejsze dla firmy. [2.5] Zaobserwowano także, że część z firm (16%) posiadała odpowiednie zabezpieczenie kredytu, jednak skorzystanie z gwarancji de minimis pozwoliło na użycie swojego zabezpieczenia na inne cele, np. na zabezpieczenie innego kredytu, dzięki czemu możliwe było zintensyfikowanie działań przedsiębiorstwa. Zjawisko to wskazuje na efekt dodatkowy Programu, jakim jest stymulacja rozwoju przedsiębiorstwa. 72

73 [2.6] W przypadku firm biorących udział w Programie, 32% przedsiębiorstw znalazło by się w luce finansowej, gdyż bez wsparcia w postaci gwarancji de minimis nie otrzymałyby kredytu. [2.7] Największe problemy z pozyskaniem kredytu bez gwarancji de minimis miałyby start-upy prawie sześć na dziesięć startujących na rynku firm nie otrzymałoby finansowania dłużnego. Relatywnie duży odsetek tych, którzy nie uzyskaliby finansowania pochodziło również z grupy mikroprzedsiębiorstw (34%). [2.8] Prawie połowa firm, która pozyskała kredyt inwestycyjny z gwarancją BGK również znalazłaby się w wąsko zdefiniowanej luce znacząco częściej niż firmy, które pozyskały kredyt obrotowy (23%). [2.9] Na znalezienie się w luce finansowej przez badanych przedsiębiorców wpływał także zasięg działania, przy czym im był mniejszy, tym więcej firm nie uzyskałoby kredytu bez gwarancji (35% firm zasięgu lokalnego i regionalnego wobec 28% w przypadku ogólnopolskiego i międzynarodowego). [2.10] Wnioski dotyczące luki finansowej należy rozszerzyć i objąć nimi również firmy, które bez gwarancji de minimis otrzymałyby kredyt, ale na gorszych warunkach (kredyt niższej wartości i/lub pozyskanie go trwałoby dłużej). To swego rodzaju racjonowanie kredytów dotyczyłoby kolejnych 24% przedsiębiorstw MŚP. Niekorzystne warunki mogłyby negatywnie wpłynąć na realizację rozwojowych działań w firmie, szczególnie biorąc pod uwagę, że wartość pozyskanego kredytu bez gwarancji de minimis byłaby według przedsiębiorców niższa średnio o 26%, a dłuższe procedowanie kredytu mogłoby np. zniweczyć plan pozyskania kontraktu lub wprowadzenia nowego produktu jako pierwsi na rynek. [2.11] Łącznie, luka finansowa w szerokim ujęciu objęłaby 56% (32% wąskiej luki i 24% w przypadku pozyskania kredytu na gorszych warunkach). Na podstawie tego wyniku badania można wnioskować, że wciąż istnieją duże utrudnienia w pozyskiwaniu finansowania przez mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa, a stałe narzędzie wsparcia w postaci gwarancji de minimis w bardzo dużym stopniu niweluje te przeszkody zmniejszając lukę finansową. Przedsiębiorcy uznają to wsparcie za potrzebne i skuteczne narzędzie. [2.12] Odsetek 24% dotyczący firm, które w swojej ocenie otrzymałyby wnioskowany kredyt (na takich samych warunkach) bez gwarancji de minimis stanowił tzw. efekt biegu jałowego (deadweight) Programu. Na podstawie tego oraz wcześniejszych badań można stwierdzić, że zwiększający się efekt biegu jałowego wskazuje na polepszanie się dostępu do finansowania dla MŚP. Nie można jednak na razie mówić o trwałej tendencji w tym zakresie, gdyż efekt ten jest wrażliwy na niezwiązane z Programem zmiany warunków dostępu do kredytów dla MŚP, zależne np. od bieżącej koniunktury gospodarczej. Całkowite wyeliminowanie efektu biegu jałowego jest nieosiągalne, gdyż niemożliwe jest ustawienie kryteriów wsparcia tak, by trafiło ono tylko i wyłącznie do firm, które bez wystarczającego zabezpieczenia nie otrzymałyby kredytu (lub też kryteria takie prowadziłyby do wykluczenia także licznych firm znajdujących się w luce). Wyraźnie trzeba podkreślić, że próby zaostrzenia kryteriów dostępu do Programu i związane z tym zwiększenie obciążeń biurokratycznych oraz uciążliwych dla MŚP kontroli w rezultacie mogłoby doprowadzić do ograniczenia ich udziału w Programie i/lub utraty zainteresowania przedsiębiorców narzędziem wsparcia, tak jak to ma miejsce w wielu innych niedotacyjnych programach pomocowych. W konsekwencji przełożyłoby się to na zahamowanie impulsu rozwojowego i inwestycyjnego firm. Dlatego w naszej ocenie brak tego rodzaju ograniczeń w Programie stanowi siłę rządowego 73

74 programu gwarancji de minimis. [2.13] Badania trafności podstawowych parametrów gwarancji de minimis niezmiennie pokazują, że zostały one odpowiednio oszacowane biorąc pod uwagę potrzeby i uwarunkowania działania mikro, małych i średnich firm dla 95% przedsiębiorców maksymalna kwota gwarancji w pełni zaspokaja potrzeby firmy, a 88% z nich odpowiada maksymalny okres trwania gwarancji. Wyniki badania pozwalają wnioskować, że zaprojektowano wystandaryzowane, proste i powszechnie dostępne narzędzie wsparcia sektora MŚP, które okazało się największym sukcesem w dotychczasowych programach gwarancyjnych i poręczeniowych realizowanych w Polsce. I na kontynuację takiego narzędzia wskazują potrzeby badanych firm. 3. Efekty na poziomie przedsiębiorstwa oraz makroekonomicznym [3.1] Oprócz ułatwienia dostępu do finansowania zewnętrznego udział w Programie wywołał dodatkowe efekty w firmach, które zaistniały według ocen samych przedsiębiorców właśnie dzięki pozyskanemu kredytowi z gwarancja de minimis. Wielorakie dodatkowe efekty świadczą o dużej użyteczności Programu. [3.2] Dzięki wsparciu w ramach Programu gwarancji de minimis 54% badanych przedsiębiorstw poprawiło swoją pozycję rynkową, a 39% z nich udało się utrzymać dotychczasową pozycję. Taki efekt bezpośrednio świadczy o dużym wpływie Programu na rozwój firmy i na zmiany jej pozycji wobec konkurencji. Najważniejszym wynikiem w kontekście poprawienia pozycji rynkowej jest znacznie większy odsetek w przypadku firm, które poprawiły swoją pozycje konkurencyjną, a które bez gwarancji nie pozyskałyby kredytu. Poprawę pozycji rynkowej w nieodległej przyszłości, w wyniku pozyskania kredytu z gwarancją zadeklarowała połowa przedsiębiorców. [3.3] Kolejny efekt mówiący o rozwoju firmy dotyczy zmian w zatrudnieniu. 4 na 10 przedsiębiorców zadeklarowało, że w wyniku wsparcia finansowaniem dłużnym z gwarancją de minimis utworzyli nowe miejsca pracy. Łącznie w badanych firmach powstało 2333 nowych miejsc pracy i również w tym przypadku przedsiębiorcy z luki finansowej w większym stopniu deklarowali tworzenie miejsc pracy. Aż 56% respondentów zadeklarowało utworzenie nowych miejsc pracy w najbliższej przyszłości. Respondenci zamierzają utworzyć w najbliższym czasie jeszcze więcej etatów łącznie deklarowanych jest 3546 nowych miejsc pracy. [3.4] 26% badanych uczestników Programu dzięki wsparciu utrzymała przynajmniej część dotychczasowych miejsc pracy. Uniknięcie zwolnień zanotowało relatywnie najwięcej małych firm, tych działających powyżej 9 lat oraz firm, które pozyskały kredyt obrotowy. Z deklaracji tych przedsiębiorców wynika, że dzięki pozyskanemu kredytowi z gwarancją BGK utrzymano 3018 dotychczasowych miejsc pracy. [3.5] Bardzo ważnym, choć oczywistym efektem Programu w kontekście wsparcia kredytem obrotowym jest osiągnięcie stabilizacji sytuacji finansowej w przedsiębiorstwie poprzez poprawę płynności i usunięcie zatorów płatniczych. Jednak można wnioskować, że to ten efekt bezpośrednio mówi o wpływie kredytu obrotowego na sytuację firmy. W wyniku badania stwierdzono, że efekt ten 74

75 wystąpił u większości badanych przedsiębiorstw, które pozyskały kredyt obrotowy (82%), bez względu na klasę wielkości, okresu funkcjonowania na rynku, czy zasięg działania. [3.6] 62% z badanych uczestników Programu zanotowało wzrost obrotów w swoim przedsiębiorstwie na skutek pozyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis. Wzrost wskaźnika częściej deklarowały mikro oraz młode firmy (<1-4 lat 68%, start-upy 65%). Jest to istotny wynik mówiący o tym, że kredyt z gwarancją posłużył nie tylko do udrożnienia płynności finansowej, zlikwidowania zatorów płatniczych, ale był impulsem do rozwoju i zwiększenia skali działania przedsiębiorstw, skutkującej wzrostem obrotów. Jeszcze większy odsetek przedsiębiorców zadeklarował wzrost obrotów w najbliższej przyszłości (68%), właśnie w wyniku pozyskania kredytu z gwarancją. Przy czym w obydwu przypadkach silniej efekty te odczuwały przedsiębiorstwa, które bez gwarancji de minimis nie pozyskałyby kredytu. [3.7] Jak silnym impulsem do działań było pozyskanie kredytu z gwarancją świadczy odsetek 54% badanych firm, które na skutek ww. zmian (np.: stabilizacji finansowej) dokonały inwestycji na łącznie na kwotę 286 mln zł, głownie zakupu lub remontu maszyn i linii produkcyjnych. Średnia wartość inwestycji wyniosła 510 tys. zł, przy czym trzeba pamiętać, że średnia wartość kredytów obrotowych w przypadku tych firm wyniosła o połowę mniej tylko 258 tys. zł. Biorąc pod uwagę, że firmy pozyskały kredyt obrotowy w celu poprawienia płynności finansowej, realizację inwestycji, które powstały tylko jako efekt uboczny wsparcia należy zaliczyć do wyjątkowych sukcesów Programu. [3.8] Tyle samo firm (54%) planuje podjąć takie działania inwestycyjne w najbliższym czasie. Te efekty mają kluczowe znaczenie dla gospodarki, szczególnie, że w przypadku przedsiębiorstw, które zadeklarowały, że zrealizowały nowe inwestycje, ich wartość była dwukrotnie większa od wartości pozyskanych przez nie kredytów obrotowych. [3.9] Wcześniejsze badania wskazywały, że dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw główną przeszkodą dla ich działań o charakterze innowacyjnym (nawet tych w najmniejszym zakresie) jest brak finansowania. Wyniki niniejszego badania jasno pokazują, że zainicjowane wsparciem obrotowym inwestycje miały w znacznej części charakter innowacyjny ponad 4 na 10 badanych przedsiębiorców potwierdziło, że w ich firmie powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę. [3.10] Dodatkowo, prawie 1/3 firm, które na rok przed udziałem w Programie nie deklarowały działań innowacyjnych, w wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją i zmiany sytuacji finansowej w firmie wprowadziły innowacyjne rozwiązanie, przy czym najczęściej wskazywaną była innowacja produktowa (46%). [3.11] W trakcie badania potwierdzono tendencje dotyczące innowacji w sektorze MŚP. Im większa firma, tym więcej innowacji wprowadza, ale również im większy zasięg działalności, tym więcej wprowadzanych innowacji. Stwierdzono również, że im większa firma, tym więcej innowacji o charakterze procesowym. Większość przedmiotowych innowacji prawdopodobnie nie dotyczy wysokich technologii, ale trzeba pamiętać, że połowa badanych firm zadeklarowała innowacje na poziomie swojego rynku, a więc wprowadziła nowości, które pozwalają im konkurować na swoim rynku, a to ważny krok przed zdobyciem nowych rynków, w szczególności globalnych. [3.12] Co więcej, 6% firm wprowadziło rozwiązania innowacyjne na skalę światową. Fakt, że taki wynik, mówiący o zaawansowanych innowacjach, w ogóle się pojawił wśród uczestników 75

76 Programu upoważnia do bezpośredniego wniosku, że zabezpieczając (wspierając) stabilizację finansową tak prostym narzędziem, jakim jest gwarancja de minimis uaktywnione zostały możliwości wprowadzania innowacyjnych zmian przez MSP na wszystkich poziomach nie tylko na poziomie rynku czy przedsiębiorstwa, ale nawet skalę światową. Dotyczy to także przedsiębiorstw, które bez gwarancji nie uzyskałyby finansowania zewnętrznego i nie zrealizowałyby innowacji, które udało się wdrożyć pozyskując kredyt obrotowy. Mając na uwadze, że wskaźnik innowacyjności polskich firm jest na niskim poziomie, a zasadniczym problemem niesatysfakcjonująca skuteczność jej pobudzania poprzez programy wsparcia dedykowane innowacyjnym działaniom (ponieważ zwykle skierowane są do nielicznej grupy firm, najczęściej w branżach wysokich technologii), szczególnie ważne jest wykorzystanie potencjału Programu do inicjowania działań innowacyjnych, nawet jeśli na niższym poziomie czy imitacyjnych, ale wśród szerokiej populacji sektora MŚP. Tworzy się dzięki temu efekt synergii programów skierowanych bezpośrednio do innowatorów z Programem de minimis, nakierowanym na ogólne wsparcie rozwoju firm poprzez ułatwienie im finansowania swoich działań, w tym o charakterze innowacyjnym czy działań badawczo-rozwojowych. [3.13] W przypadku kredytu inwestycyjnego z gwarancją zdiagnozowano 73% z firm, które dzięki pozyskanemu finansowaniu zanotowały wzrost obrotów. W szczególności odczuły to firmy mikro, małe, start-upy i młode działające na rynku powyżej roku do 4 lat. 81% firm spodziewa się wzrostu obrotów na skutek realizacji w najbliższej przyszłości kredytowanej inwestycji. [3.14] Przy kredycie inwestycyjnym zaobserwowano ważny efekt Programu wsparcia efekt dźwigni, rozumiany jako uruchomienie dodatkowych środków by zrealizować kredytowaną w ramach Programu inwestycję. 72% respondentów badania zmobilizowało takie środki, przy czym efekt szczególnie uwidocznił się w przypadku małych przedsiębiorstw (78%). To dodatkowy skutek Programu, w postaci zwiększenia wydatków majątkowych u badanych przedsiębiorców, którzy pozyskali kredyt inwestycyjny z gwarancją de minimis. [3.15] Dodatkowymi źródłami jakie wykorzystano do współfinansowania kredytowanej inwestycji były w głównej mierze środki własne firm aż 93% wskazań. Jedynie sporadycznie firmy posiłkowały się również innymi pożyczkami lub kredytami (11% wskazań) czy środkami pomocowymi (10%). Łącznie 423 przedsiębiorców oszacowało dodatkową mobilizację środków na wartość 91,8 mln złotych, które razem z kredytem z gwarancją de minimis służyły do uruchomienia inwestycji (średnio ponad 217 tys. dodatkowych środków na inwestycję). [3.16] Kredyt inwestycyjny z gwarancją BGK kreował innowacje 41% ankietowanych firm potwierdziła innowacyjność realizowanej inwestycji (głównie firmy małe i powyżej 9 lat funkcjonowania na rynku). W przeciwieństwie do kredytu obrotowego, przy inwestycyjnym najczęstszą innowacją była innowacja produktowa. [3.17] Poziom innowacji zrealizowanych dzięki kredytowi inwestycyjnemu z gwarancją jest podobny do poziomu innowacji w przypadku kredytu obrotowego (nowość na skalę światową 7% vs. 6%, na skalę rynku 47% vs. 49% i na poziomie firmy 45% vs. 44%). To ważny wniosek pokazujący, że bez względu na typ kredytu efekt osiągany w obszarze innowacji jest podobny, a więc kredyt obrotowy jako impuls do wprowadzania innowacji nie powinien być lekceważony. [3.18] Ostatnim bardzo ważnym wnioskiem w kontekście efektów osiągniętych na poziomie przedsiębiorstw było stwierdzenie pojawienia się efektu, polegającego na wygenerowaniu kolejnych 76

77 inwestycji, które były konsekwencją realizacji kredytowanej inwestycji. Łącznie 60% badanych przedsiębiorstw uruchomiło lub planuje w najbliższym czasie uruchomić kolejną inwestycję, której realizację pobudziła inwestycja finansowana w ramach gwarancji de minimis. Przy czym aż 84% z tych przedsiębiorstw, które podjęły się kolejnych inwestycji nie mogłaby zrealizować ani kredytowanej inwestycji, ani kolejnych inwestycji, gdyby nie było gwarancji de minimis bo tylko dzięki niej udało się im pozyskać kredyt. To kolejny znaczący, osiągnięty w ramach Programu efekt zdiagnozowany w grupie przedsiębiorstw z kredytem inwestycyjnym. [3.19] Prawie ¼ wskazań uruchomienia kolejnych inwestycji w najbliższym czasie, dotyczyła inwestycji innowacyjnych lub innych działań o takim charakterze. Ponownie należy zatem podkreślić, że Program, który nie był bezpośrednio przeznaczony na wsparcie innowacyjności i kierowany do całego sektora MŚP, bez złożonych kryteriów brzegowych, jakie muszą spełnić przedsiębiorstwa biorące udział w programach stricte proinnowacyjnych, należy uznać za duży sukces. Wyniki pokazują, że skutecznym sposobem pobudzania szeroko rozumianej innowacyjności wśród MŚP jest umożliwienie rozwoju firmy. [3.20] Porównanie efektów zadeklarowanych przez firmy znajdujące się w luce finansowej do pozostałych badanych przedsiębiorstw pokazuje, że skala efektów Programu u przedsiębiorców będących w luce jest większa, co więcej znacznie częściej nie zaistniałyby one bez gwarancji de minimis. Bardziej intensywne efekty zaobserwowały przedsiębiorstwa będące w luce, a szczególnie widoczne różnice dotyczą poniższych wskaźników: poprawienie pozycji na rynku (66% firm w luce vs. 49% pozostałych), utworzenie nowych miejsc pracy (42% vs. 39%), utworzenie nowych miejsc pracy w najbliższej przyszłości (66% vs. 51%) utrzymanie dotychczasowych miejsc pracy (30% vs. 24%) w przypadku kredytu obrotowego: ustabilizowanie sytuacji finansowej firmy (90% vs. 79%), wzrost obrotów (72% vs. 59%), uruchomienie inwestycji w wyniku poprawy sytuacji finansowej w firmie (58% vs. 53%), uruchomienie w najbliższej przyszłości inwestycji, w wyniku poprawy sytuacji finansowej w firmie (60% vs. 53%), w przypadku kredytu inwestycyjnego: wzrost obrotów (77% vs. 69%), uruchomienie dodatkowych środków przy realizacji inwestycji (73% vs. 71%). [3.21] Podsumowując powyższe wnioski i wyniki przekrojowych analiz wg wielkości firm, okresu ich obecności na rynku czy też zasięgu działania, ponownie trzeba podkreślić, że wpływ Programu widać w przypadku każdej z badanych grup przedsiębiorstw z sektora MŚP. Korzyści dla gospodarki wynikają ze wsparcia całego sektora MŚP, choć dotykają jego podgrupy w różnych aspektach, z różną intensywnością, co wynika ze specyfiki badanych typów MŚP. Przykładowo, mikroprzedsiębiorstwa i firmy młode (działające do 4 lat na rynku, w tym start-upy) jeszcze przed udziałem w Programie częściej niż inne grupy MŚP spotykały się z całkowitą odmową finansowania zewnętrznego, przede wszystkim z powodu braku odpowiednich zabezpieczeń. One 77

78 również miałyby relatywnie największy problem z pozyskaniem kredytu bez gwarancji de minimis. Z pozyskanym w ramach Programu kredytem to te grupy firm silniej odczuwały wzrost obrotów. A więc Program relatywnie najlepiej odpowiada na problemy mikro i młodych firm, umożliwiając czasem skokowy ich rozwój (to one zgłaszały największą poprawę swojej pozycji na rynku). Jednak powyższe nie powinno być interpretowane jako argument za ograniczeniem wsparcia tylko do najmniejszych i najmłodszych firm. Badanie potwierdza, że wsparcie powinno być kierowane także do większych firm tego sektora, borykających się być może w mniejszym stopniu ale z podobnymi problemami, jak grupa mikro. Małe przedsiębiorstwa, w analogicznym stopniu, jak mikro i firmy młode, skorzystały z gwarancji najczęściej z powodu braku odpowiedniego zabezpieczenia kredytu. Ale to właśnie u nich utrzymano i utworzono najwięcej nowych miejsc pracy (podobnie wysoki odsetek tworzenia miejsc pracy notowały tylko firmy średnie). Dla tych więc firm jest to również ważna szansa rozwoju i zwiększania wielkości organizacji. To u firm większych (małych i średnich) lepiej widać wpływ Programu na pojawienie się innowacji, o skali przekraczającej aktualny zasięg działania firmy. To firmy średnie wprowadziły najwięcej innowacji na poziomie światowym. Mówiąc o innowacjach, to aspekt szybkości pozyskania finansowania jest kluczowy, a jak potwierdza badanie na szybkość jego pozyskania pozytywnie wpływa gwarancja de minimis, przez co optymalnie dopasowuje się do potrzeb również firm większych. Małe firmy zmobilizowały dodatkowe środki do realizacji kredytowanej inwestycji (efekt dźwigni), a z kolei najwięcej przedsiębiorstw średnich uruchomiło kolejne inwestycje wynikające bezpośrednio z inwestycji kredytowanej w ramach Programu. Dla różnych firm różne są źródła wartości jakie wnosi Program de minimis. [3.22] Program wprowadza pozytywne zmiany w skali makroekonomicznej, oddziałując na rynek kredytów dla MŚP czy wzrost zatrudnienia. Między innymi za jego sprawą w gospodarce pojawiło się 13,7 mld zł dodatkowego kredytu (z czego 12,4 mld zł stanowił kredyt obrotowy), który nie powstałby bez wsparcia gwarancyjnego. Można szacować, że finansowanie przyznane dzięki gwarancjom de minimis przełożyło się na 100 tys. miejsc pracy utworzonych lub utrzymanych (odpowiednio 45,4 tys. i 54,8 tys.) Oszacowanych wielkości nie można bezpośrednio traktować jako wzrostu zatrudnienia w gospodarce tylko dzięki realizacji Programu de minimis, gdyż nie można wykluczyć, że firmy poprawiając swoją pozycję na rynku (przejmując część rynku) spowodowały pośrednio redukcji zatrudnienia u swoich konkurentów. 78

79 5. BIBLIOGRAFIA 1. Badanie rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce Finansowanie zwrotne, PSDB, PARP Warszawa Biernat B., Luka finansowa w sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na przykładzie województwa świętokrzyskiego, D. Mouque, What are counterfactual Impact Evaluation teaching us about enterprise and innovation support, DG Regio support, Dostępność finansowania przedsiębiorstw niefinansowych w Polsce, Narodowy Bank Polski Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w Polsce w latach , Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Finanse MSP, Raport Qualifact, Innowacje 2015, Fundacja Instytut Innowacyjna Gospodarka, Innowacyjna przedsiębiorczość w Polsce. Odkryty i ukryty potencjał polskiej innowacyjności, PARP, Warszawa Kaczor T., Kowalczyk A., Raport: Efekty programu gwarancji de minimis 2015, BGK Kolterman K., Innowacje technologiczne w procesie budowy przewagi konkurencyjnej MSP, Warszawa, Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa o usługach bankowych, CBM Indicator, Warszawski Instytutu Bankowości, Warszawa Mitchell S., 2014 Independent Business Survey, Institute for Local Self-Reliance, Monitoring kondycji sektora MŚP w latach , Konfederacja Lewiatan Ocena bezpośredniego i pośredniego wsparcia sektora MŚP w ramach RPO WZ oraz uzyskanie rekomendacji z zakresu wsparcia MŚP na przyszłą perspektywę finansową na lata , Raport PSDB, Ocena realizacji instrumentów inżynierii finansowej w ramach NSRO , Raport Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o., Taylor Economics sp. z o.o., Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , Raport IBS

80 17. Potencjał innowacyjny gospodarki: uwarunkowania, determinanty, perspektywy, NBP, Warszawa Raport o stanie sektora małych średnich przedsiębiorstw w Polsce, PARP Raport o sytuacji mikro i małych przedsiębiorstw w 2011 roku, Bank PKO S.A., Warszawa Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2014, Bank Pekao S.A., Warszawa Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2015, Bank Pekao S.A., Warszawa Raport o sytuacji banków w I półroczu 2012 r., Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa SME and Entrepreneurship Financing: The Role of Credit Guarantee Schemes and Mutual Guarantee Societies in supporting finance for small and medium-sized enterprises, Report WPSMEE Programme of Work and Budget for in the area of SME and entrepreneurship financing, Starczewska-Krzysztoszek, Curiculum Vitae mikro, małych i średnich przedsiębiorstw Finansowanie działalności i rozwoju, Konfederacja Lewiatan, Warszawa, Survey on The Access to Finance of Small and Medium-sized Enterprises (SAFE), European Commission Sytuacja finansowa sektora przedsiębiorstw w II kw r., Narodowy Bank Polski Szybki Monitoring NBP, Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury w IV kw r. oraz prognoz na I kw r. Narodowy Bank Polski Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata, PARP, Warszawa Żołnierski A., Innowacyjność polskich mikro przedsiębiorstw, PARP, Warszawa

81 6. SPIS TABEL I WYKRESÓW Tabela 1 Średnia wartość i mediana pozyskanych przez MŚP kredytów, w podziale na typ i okres działania przedsiębiorstwa (w PLN) Tabela 2 Udział typów innowacji wprowadzonych w firmie przed udziałem w Programie Tabela 3 Starania o pozyskanie i potrzeby (lub ich brak) finansowania zewnętrznego badanych firm w okresie przed udziałem w Programie Tabela 4 Zaspokojenie potrzeb firm w odniesieniu do parametrów gwarancji de minimis wg typu kredytu Tabela 5 Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na typ kredytu Tabela 6 Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na typ kredytu Tabela 7 W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości utworzone zostaną nowe miejsca pracy (w podziale na typ kredytu) Tabela 8 W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utrzymano miejsca pracy (w podziale na typ kredytu) Tabela 9 Charakter kolejnych inwestycji i działań (%) Tabela 10 Zestawienie efektów przedsiębiorców z luki finansowej vs. pozostałych uczestników Programu Wykres 1. Struktura badanych przedsiębiorstw według wielkości Wykres 2. Liczba zatrudnionych pracowników na umowę o pracę oraz jednoosobowa działalność gospodarcza w badanej populacji mikrofirm Wykres 3. Struktura badanych przedsiębiorstw według okresu prowadzenia działalności gospodarczej (badanie 2014, 2015 i 2016 rok) Wykres 4. Struktura poszczególnych typów badanych przedsiębiorstw według okresu prowadzenia działalności gospodarczej Wykres 5. Struktura branżowa badanych przedsiębiorstw według PKD Wykres 6. Struktura branżowa badanych przedsiębiorstw według PKD w podziale na wielkość firm. 13 Wykres 7. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania firmy Wykres 8. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania firmy w latach Wykres 9. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania w podziale na wielkość firmy Wykres 10. Struktura wiekowa badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania Wykres 11. Geograficzny rozkład respondentów badania Wykres 12. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją Wykres 13. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją w podziale na typ przedsiębiorstwa Wykres 14. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją w podziale na okres działalności firmy Wykres 15.Liczba pozyskanych kredytów z gwarancją de minimis wg typu kredytu Wykres 16. Wprowadzenie innowacji w firmie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis Wykresy 17 i 18. Wprowadzenie innowacji w firmie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis wg. typu firmy i okresu funkcjonowania na rynku

82 Wykres 19. Prowadzenie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis działań B+R Wykresy 20 i 21. Prowadzenie w okresie 12 miesięcy poprzedzających pozyskanie kredytu z gwarancją de minimis działań B+R wg. typu i okresu funkcjonowania na rynku Wykres 22. Firma podejmowała starania o pożyczkę lub kredyt w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis Wykres 23. Efekt starania firmy o pożyczkę lub kredyt w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis Wykres 24. Starania firmy o pożyczkę lub kredyt obrotowy w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis wg typu Wykresy 25 i 26. Efekt starania firmy o pożyczkę lub kredyt obrotowy w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis wg typu i okresu działania Wykres 27. Zasięg działania firmy vs. starania firmy o uzyskanie pożyczki lub kredytu w okresie bezpośrednio poprzedzającym udział w Programie Wykres 28. Główne przyczyny odmowy lub otrzymania mniej korzystnej oferty finansowania zewnętrznego Wykres 29. Rezygnacja z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne w okresie bezpośrednio przed uczestnictwem w Programie, pomimo zapotrzebowania w tym zakresie Wykres 30. Powody rezygnacji z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne w ostatnich 2 latach (do momentu pozyskania kredytu z gwarancją de minimis) Wykres 31. Starania o pozyskanie o pozyskanie finansowania zewnętrznego firm Wykres 32. Powód skorzystania z gwarancji de minimis Wykresy 33 i 34. Powód skorzystania z gwarancji de minimis wg typu przedsiębiorstwa Wykresy 35. Powód skorzystania z gwarancji de minimis wg zasięgu działalności firmy Wykres 36. Powód skorzystania z kredytu wg jego typu Wykres 37. Powód skorzystania z kredytu w poprzednich latach Wykres 38. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? Wykres 39. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? (wg lat) Wykresy 40 i 41. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? (wg typu przedsiębiorstwa) Wykres 42. Czy przedsiębiorstwo bez gwarancji de minimis uzyskałoby kredyt? (wg. typu uzyskanego kredytu) Wykres 43. Kredyt uzyskany bez gwarancji de minimis: Wykres 44. Przedziały procentowe zmniejszenia wartości kredytu, który byłby pozyskany bez gwarancji Wykres 45. Kredyt bez gwarancji de minimis byłby pozyskany: Wykres 46. Możliwość uzyskania kredytu obrotowego bez gwarancji de minimis Wykres 47. Maksymalna kwota i okres gwarancji de minimis a zaspokojenie w tym zakresie potrzeb przedsiębiorców Wykresy 48 i 49 Maksymalna kwota gwarancji de minimis a zaspokojenie w tym zakresie potrzeb w podziale na typ i okres działalności firmy Wykresy 50 i 51. Maksymalny okres gwarancji de minimis a zaspokojenie w tym zakresie potrzeb w podziale na wielkość oraz okres działalności firmy Wykres 52. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową

83 Wykresy 53 i 54. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na wielkość przedsiębiorstwa i lata działania na rynku Wykres 55. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową Wykresy 56 i 57. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową (wg typu przedsiębiorstwa i lat działania na rynku) Wykres 58. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utworzono nowe miejsca pracy Wykresy 59 i 60. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utworzono nowe miejsca pracy (wg typu przedsiębiorstwa i okresu działania na rynku) Wykres 61. Liczba nowych miejsc pracy powstałych w wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis Wykres 62. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości utworzone zostaną nowe miejsca pracy Wykresy 63 i 64. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości utworzone zostaną nowe miejsca pracy (w podziale na typ i okres działania na rynku) Wykres 65. Liczba nowych miejsc pracy, które powstaną w najbliższej przyszłości w wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis Wykres 66. Kredyt z gwarancją de minimis pozwolił na utrzymanie istniejących miejsc pracy Wykresy 67 i 68. Kredyt z gwarancją de minimis pozwolił na utrzymanie istniejących miejsc pracy wg wielkości oraz okresu działalności przedsiębiorstwa Wykres 69. Uzyskanie kredytu obrotowego z gwarancją ustabilizowało sytuację finansową firmy Wykresy 70 i 71. Uzyskanie kredytu obrotowego z gwarancją ustabilizowało sytuację finansową firmy w podziale na wielkość i okres działalności Wykres 72. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy Wykresy 73 i 74. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy Wykres 75. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy Wykresy 76 i 77. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy wg typu firmy i okresu działalności Wykres 78. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji Wykresy 79 i 80. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Wykres 81. Rodzaj inwestycji dokonanych w wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis i zmiany sytuacji firmy Wykres 82. Przedziały wartości inwestycji dokonanych w wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis i zmiany sytuacji firmy Wykres 83. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieni się na tyle, że firma dokona inwestycji w najbliższej przyszłości Wykresy 84 i 85. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieni się na tyle, że firma dokona inwestycji w najbliższej przyszłości (w podziale na typ i okres działalności firmy)

84 Wykres 86. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę Wykresy 87 i 88. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Wykresy 89. W wyniku uzyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że powstał nowy lub zmodernizowano istniejący produkt, proces lub usługę (wg zasięgu działania firmy) Wykres 90. Charakter innowacyjnej inwestycji Wykresy 91 i 92. Charakter innowacji (w podziale na typ przedsiębiorstwa i okres działania na rynku) Wykres 93. Poziom innowacji (kredyt obrotowy) Wykresy 94 i 95. Poziom innowacji (w podziale na typ przedsiębiorstwa i okres działania na rynku). 57 Wykres 96. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy Wykresy 97 i 98. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Wykres 99. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy Wykresy 100 i 101. W wyniku uzyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy (wg wielkości oraz czasu działania firmy na rynku) Wykres 102. Inwestycja realizowana w ramach kredytu z gwarancją de minimis wymagała również uruchomienia / skorzystania z innych środków finansowych np. środków własnych czy innych pożyczek/kredytów Wykresy 103 i 104. Inwestycja realizowana w ramach kredytu z gwarancją de minimis wymagała również uruchomienia / skorzystania z innych środków finansowych (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Wykres 105. Środki uruchomione dodatkowo przy realizacji kredytowanej w ramach Programu inwestycji Wykres 106. Rodzaj inwestycji na jaki przeznaczono kredyt inwestycyjny z gwarancją de minimis Wykres 107. Innowacyjny charakter inwestycji realizowanej w ramach Programu Wykresy 108 i 109. Innowacyjny charakter inwestycji realizowanej w ramach Programu (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Wykres 110. Charakter innowacji zrealizowanej w ramach wsparcia kredytem inwestycyjnym z gwarancją de minimis Wykresy 111 i 112. Typ innowacji zrealizowanej w ramach wsparcia kredytem inwestycyjnym z gwarancją de minimis (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) Wykres 113. Poziom innowacji (kredyt inwestycyjny) Wykresy 114 i 115. Poziom innowacji (kredyt inwestycyjny) (wg wielkości oraz czasu działania firmy na rynku) Wykres 116. Sfinansowane kredytem z gwarancją de minimis inwestycje pozwoliły lub pozwolą na uruchomienie w najbliższym czasie: Wykresy 117 i 118. Sfinansowane kredytem z gwarancją de minimis inwestycje pozwoliły lub pozwolą na uruchomienie w najbliższym czasie (wg typu przedsiębiorstwa i okresu działania na rynku):

85 Wykres 119. Efekty jakie zaobserwowano w przedsiębiorstwach w wyniku pozyskania kredytu (obrotowego lub inwestycyjnego) z gwarancją de minimis Wykres 120. Efekty jakich w wyniku pozyskania kredytu (obrotowego lub inwestycyjnego) z gwarancją de minimis przedsiębiorstwa spodziewają się w najbliższej przyszłości Wykres 121. Efekty jakie zaobserwowano w przedsiębiorstwach w wyniku pozyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis Wykres 122. Efekty jakich w wyniku pozyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis przedsiębiorstwa spodziewają się w najbliższej przyszłości Wykres 123. Efekty jakie zaobserwowano w przedsiębiorstwach w wyniku pozyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis Wykres 124. Efekt jakiego w wyniku pozyskania kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis przedsiębiorstwa spodziewają się w najbliższej przyszłości

86 7. ZAŁĄCZNIKI Wykres Z.1. Struktura branżowa badanych przedsiębiorstw według PKD w podziale na typ kredytu opieka zdrowotna i pomoc społeczna działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca działalność profesjonalna, naukowa i techniczna działalność finansowa i ubezpieczeniowa informacja i komunikacja działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi transport i logistyka handel budownictwo przetwórstwo przemsyłowe pozostałe 1% 4% 4% 4% 3% 3% 4% 3% 13% 9% 7% 10% 15% 15% 2% 6% 10% 9% 8% 10% 33% 30% kredyt obrotowy kredyt inwestycyjny Tabela Z.1. Średnia wartość i mediana pozyskanych przez MŚP kredytów, w podziale na typ i okres działania przedsiębiorstwa (w PLN) Ogółem Mikro Małe Średnie do roku 1 4 lat 4 9 lat powyżej 9 lat Średnia wartość kredytów Mediana Tabela Z.2. Brak działań innowacyjnych w firmie na 12 miesięcy przed pozyskaniem kredytu w ramach Programu vs. aktywność innowacyjna w wyniku pozyskania kredytu z gwarancją de minimis Dokonano innowacji ramach Programu w Nie dokonano innowacji w ramach Programu Trudno powiedzieć w okresie 12 miesięcy przed pozyskaniem kredytu obrotowego z gwarancją de minimis firma nie wprowadzała innowacji 31% 63% 6% w okresie 12 miesięcy przed pozyskaniem kredytu inwestycyjnego z gwarancją de minimis firma nie wprowadzała innowacji 32% 65% 3% 86

87 Wykres Z.2. Czy bez gwarancji de minimis firm otrzymałaby kredyt? (według zasięgu) tak nie ogólnopolski i międzynarodowy 52% 28% 21% lokalny i regionalny 44% 35% 21% Tabela Z.3. Testy istotności pojawienia się innowacji na skalę światową lub na skalę rynku (chi-kwadrat) KREDYT OBROTOWY rodzaj innowacji χ 2 df p nowość na skalę światową zasięg działalności firmy 16,57 3 0,001 nowość na skalę rynku, na którym działa firma 12,23 3 0,007 Czy w okresie 12 miesięcy poprzedzających uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis firma prowadziła prace badawczo-rozwojowe lub współpracowała z innym podmiotem w tym zakresie? nowość na skalę światową 13,19 1 <0,001 Czy w najbliższych 12 miesiącach firma planuje skorzystać z finansowego wsparcia swoich transakcji eksportowych? nowość na skalę światową nowość na skalę rynku, na którym działa firma nowość na skalę światową nowość na skalę rynku, na którym działa firma 42,84 2 <0,001 8,26 2 0,016 rodzaj wdrożonej innowacji - innowacja produktowa 6,25 1 0,012 11,66 1 0,001 rodzaj wdrożonej innowacji - innowacja procesowa nowość 6,09 1 0,014 na skalę światową rodzaj wdrożonej innowacji - innowacja organizacyjna nowość na skalę rynku, na którym działa firma 5,36 1 0,021 KREDYT INWESTYCYJNY rodzaj innowacji χ 2 df p nowość na skalę światową zasięg działalności firmy 31,07 3 <0,001 Czy w okresie 12 miesięcy poprzedzających uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis firma prowadziła prace B+R lub współpracowała z innym podmiotem w tym zakresie? 87

88 nowość na skalę światową nowość na skalę światową nowość na skalę światową 14,96 1 <0,001 Czy w najbliższych 12 miesiącach firma planuje skorzystać z finansowego wsparcia swoich transakcji eksportowych? 36,28 2 <0,001 rodzaj wdrożonej innowacji - innowacja produktowa 4,52 1 0,034 Wykres Z.3. Typ poziomu innowacji w podziale na województwa (kredyt obrotowy) Zachodnio-Pomorskie Wielkopolskie Warmińsko-Mazurskie Świętokrzyskie Śląskie Pomorskie Podlaskie Podkarpackie Opolskie Mazowieckie Małopolskie Łódzkie Lubuskie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Dolnośląskie 0% 4% 4% 0% 0% 7% 7% 14% 0% 2% 5% 4% 0% 1% 2% 4% 0% 13% 7% 0% 0% 7% 6% 4% 0% 1% 3% 0% 0% 2% 5% 3% 0% 2% 3% 0% 13% 25% 25% 26% 18% 12% 8% 22% 28% 4% 6% 4% 0% 3% 3% 9% 0% 4% 3% 6% 0% 4% 5% 4% 8% 9% 0% 42% nie wiem nowość tylko na poziomie firmy nowość na skalę rynku, na którym działa firma nowość na skalę światową 88