Raport: Efekty programu gwarancji de minimis realizowanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Agnieszka Kowalczyk Dr Tomasz Kaczor

Transkrypt

1 Raport: Efekty programu gwarancji de minimis realizowanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego Agnieszka Kowalczyk Dr Tomasz Kaczor Copyright: Bank Gospodarstwa Krajowego. Wszystkie prawa zastrzeżone. Wrzesień 2014

2 SPIS TREŚCI Podziękowania... 2 Wykaz skrótów i wyjaśnień Streszczenie... 3 Cele badania i przyjęta metodologia... 3 Najważniejsze wyniki i wnioski z badania Cel i metodologia badania... 9 Badanie ilościowe... 9 Badanie jakościowe...10 Desk research Wyniki badania Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Poprawa dostępu do finansowania zewnętrznego dla MŚP trafność i skuteczność Programu de minimis Potrzeby i doświadczenie badanych przedsiębiorców w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w przeszłości Gwarancja de minimis a ograniczenie luki finansowej MŚP Ocena trafności parametrów gwarancji de minimis i skuteczności tego instrumentu Użyteczność programu i trwałość efektów wsparcia przedsiębiorców kredytem z gwarancją de minimis Użyteczność i trwałość wsparcia Efekty Programu PLD na poziomie przedsiębiorstwa Efekty makroekonomiczne Programu PLD Wnioski z badania Bibliografia Spis tabel, wykresów i map Departament Analiz i Badań, Al. Jerozolimskie 7, Warszawa

3 Podziękowania Niniejszy raport z badania ankietowego powstał dzięki współpracy z bankami biorącymi udział w Programie Portfelowej Linii Gwarancyjnej de minimis. Szczególne podziękowania kierujemy pod adresem banku PKO BP S.A, mbank S.A., BGŻ S.A., Bank Zachodni WBK, Bank Pekao S.A oraz Raiffeisen Bank Polska S.A., których zaangażowanie w projekt badawczy, pozwoliło nie tylko na przeprowadzenie analiz ujętych w niniejszym raporcie, ale przede wszystkim na jego realizację. Wykaz skrótów i wyjaśnień CATI Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (computer assisted telephone interview). Efekt Deadweight MŚP PKD PLD Program tzw. efekt biegu jałowego, który polega na osiągnięciu takich samych efektów, jakie byłyby możliwe do uzyskania nawet bez wsparcia oferowanego w ramach programu publicznego. Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Polska Klasyfikacja Działalności. Portfelowa Linia Gwarancyjna de minimis. Rządowy program wsparcia w ramach Portfelowej Linii Gwarancyjnej de minimis. 2

4 1. STRESZCZENIE Cele badania i przyjęta metodologia Głównym celem badania była ocena wpływu Programu de minimis na zwiększenie dostępu do finansowania zewnętrznego dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, a także wpływu wsparcia na same przedsiębiorstwa działające w okresie osłabienia gospodarczego oraz polską gospodarkę. Cel ten został zrealizowany poprzez uzyskanie odpowiedzi na poniższe pytania badawcze: na ile trafnie Program de minimis został zaprojektowany, by poprawiał dostęp do finansowania zewnętrznego dla MŚP i zaspokajał ich potrzeby w tym zakresie? jaka jest jego skuteczność w ograniczaniu luki finansowej i barier jej towarzyszących? jaka jest użyteczność Programu, która wskazuje na bezpośrednie efekty i efekty dodatkowe (mierzone przede wszystkim wskaźnikami: zmianą poziomu zatrudnienia, pozycji na rynku, wzrostu obrotów, realizacji inwestycji dzięki uwolnionym środkom)? jakie gospodarka, a przede wszystkim sektor MŚP, dzięki wsparciu w ramach gwarancji de minimis, odnotowały korzyści? Ocenę Programu przeprowadzono odwołując się do kryteriów ewaluacyjnych obejmujących trafność, skuteczność, użyteczność i trwałość wsparcia w ramach rządowego Programu. Zakres badania objął obszary badawcze dotyczące oceny trafności, skuteczności, użyteczności oraz wstępnej trwałości efektów realizacji Programu PLD. W badaniu wykorzystano następujące metody i techniki badawcze: standaryzowaną i pogłębioną analizę danych sprawozdawczych, pogłębione wywiady osobiste z uczestnikami Programu (przedsiębiorcami), badanie ankietowe CATI przedsiębiorców sektora MŚP, biorących udział w Programie (próba 973 przedsiębiorców). Najważniejsze wyniki i wnioski z badania Uczestnicy Programu, ich potrzeby i doświadczenie w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w przeszłości Badanie potwierdziło, że relatywnie najaktywniejsze w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w ramach Programu gwarancji de minimis są małe przedsiębiorstwa oraz firmy na wczesnym etapie rozwoju (start-upy oraz firmy 1-3 letnie), dla których finansowanie zwrotne w dotychczasowych ocenach nie było odpowiednie. Analiza pokazała, że dzięki właściwemu zaprojektowaniu wsparcia taka forma finansowania jest atrakcyjna także dla młodych firm. Wartości pozyskanych kredytów z gwarancją de minimis są znacznie wyższe w porównaniu do wartości finansowania zwrotnego, o jakie ubiegały się firmy z sektora MŚP w 2011 roku kiedy to jedynie 28% firm deklarowało ubieganie się o kredyt 3

5 obrotowy w kwocie powyżej 50 tys. zł. Natomiast wyniki badania de minimis wskazują, że aż 70% firm pozyskała taki kredyt, w tym 62% to mikrofirmy. Taki wynik wskazuje, że gwarancja de minimis była czynnikiem sprzyjającym pozyskiwaniu przez firmy wyższego finansowania dłużnego, w tym przez firmy mające największe trudności z pozyskaniem finansowania zewnętrznego. Nie zaobserwowano zasadniczych różnic wartości pozyskanych kredytów w grupach o różnym okresie działalności firmy na rynku, co sugeruje, że młode firmy (w szczególności start-upy) nawet bez rozbudowanej historii kredytowej wsparte gwarancją de minimis pozyskały finansowanie zewnętrzne w pożądanej wielkości, a Program PLD jest narzędziem niwelującym różnice w dostępie do finansowania wynikające z okresu działania firmy na rynku. Łącznie w luce finansowej rozumianej jako bezpośredni brak lub utrudniony dostęp do finansowania, ale też rezygnacja z pozyskiwania finasowania z powyżej wymienionych przyczyn, w przeszłości znalazło się 18% badanych uczestników Programu PLD (9% tych, którzy doświadczyli utrudnień w postaci odmowy finansowania (2%) lub jego gorszych warunków (7%), a dalsze 9% wszystkich respondentów potencjalnie znajdowało się w luce rezygnując z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne, pomimo że takiego potrzebowali. Największe problemy z uzyskaniem finansowania zewnętrznego w przeszłości miały firmy działające na rynku 1-3 lata (10% uzyskało finansowanie na gorszych warunkach a 2% odmówiono finansowania) oraz mikroprzedsiębiorstwa (odpowiednio 7% i 2%). Zasadniczą przyczyną utrudnionego dostępu do finansowania obrotowego według 40% respondentów, którzy nie uzyskali finansowania albo otrzymali je na mniej korzystnych warunkach był brak wymaganego przez banki zabezpieczenia pożyczki lub kredytu. Z kolei głównymi powodami rezygnacji były przede wszystkim: uciążliwa i długotrwała procedura pozyskania finansowania (41% wskazań), niekorzystne warunki finansowe pozyskania kredytu/pożyczki lub dotyczące okresu kredytowania (25% wskazań) oraz brak wystarczającego zabezpieczenia (15%). Pozyskanie zabezpieczenia w postaci gwarancji dla wielu przedsiębiorców wpłynęło nie tylko na zniesienie bezpośredniej bariery braku zabezpieczenia, ale także pośrednio stanowiło sposób na uproszczenie procedury pozyskania zabezpieczenia, a więc i kredytu oraz poprawę jego warunków. Można więc założyć, że w przypadku 15% rezygnujących wcześniej z ubiegania się o finansowanie Program likwiduje bezpośrednią tego przyczynę, natomiast w przypadku 66% stanowi element ją ograniczający. Wyniki wskazujące na brak zabezpieczenia jako jeden z zasadniczych powodów zarówno nieuzyskania kredytu lub pożyczki, uzyskania ich na gorszych warunkach czy też świadomego nieaplikowania po nie pomimo potrzeby w tym zakresie jest kolejnym potwierdzeniem wartości Programu de minimis, który bezpośrednio odnosi się do kwestii braku zabezpieczenia. 4

6 Ograniczenie luki finansowej w wyniku realizacji Programu PLD trafność i skuteczność wsparcia 29% z badanych przedsiębiorstw zdecydowało się na skorzystanie ze wsparcia w postaci gwarancji de minimis, przede wszystkim z powodu nieposiadania wystarczającego zabezpieczenia kwoty kredytu o jaką chcieli aplikować. Kolejne 25%, pomimo, że posiadało potencjalne zabezpieczenie, jednak wykorzystanie swojego potencjału oceniało jako niekorzystne dla rozwoju firmy lub właściciela. Takie wyniki wprost potwierdzają trafność założeń Programu de minimis. Dla pozostałych 46% przedsiębiorstw, które posiadały odpowiednie zabezpieczenie kredytu skorzystanie z gwarancji de minimis pozwoliło na użycie swojego zabezpieczenia na inne cele np. na zabezpieczenie innego kredytu, dzięki czemu możliwe było zintensyfikowanie działań przedsiębiorstwa. Jest to jeden z ważniejszych wyników niniejszego badania wskazujący, że wsparcie w ramach Programu nie było jedynie prostym instrumentem zabezpieczającym kredyt, ale też mogło być w wielu przypadkach impulsem wpływającym na dalszy rozwój i inwestowanie w firmie. Mając ten fakt na uwadze można ostrożnie stwierdzić, że instrument finansowy niskiego ryzyka, tj. gwarancja dla kredytu obrotowego czyniąca go bardziej atrakcyjnym dla przedsiębiorcy wywołuje w wielu przypadkach uwolnienie środków i możliwość inwestowania i powoduje uruchomienie mechanizmu o wyższym poziomie ryzyka czyli inwestycje w takie aktywa/przedsięwzięcia, które przedsiębiorcy (każdy we własnym zakresie) uznają za najbardziej racjonalne wobec swoich potrzeb. Łącznie w całej badanej populacji przedsiębiorców objętych luką finansową było 33%, w tym: o 19%, którzy nie uzyskaliby kredytu obrotowego bez gwarancji de minimis o 14%, którzy bez gwarancji uzyskaliby kredyt, ale o niższej wartości (średnio wartość pozyskanego kredytu bez gwarancji de minimis byłaby niższa o ok. 30%). Zaobserwowano podobny poziom pozyskiwania kredytu przez firmy mające duży zasięg (międzynarodowy i krajowy) jak i te o mniejszym zasięgu (lokalnym i regionalnym). Z badania luki finansowej zrealizowanego w 2013 roku 1 wynika zaś, że na szanse uzyskania kredytu obrotowego pozytywnie wpływa duży zasięg działalności, zatem można zauważyć pozytywny wpływ gwarancji de minimis na zwiększenie możliwości pozyskania finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw o mniejszym zasięgu działania 55% ze wszystkich firm, które bez gwarancji nie uzyskałoby kredytu obrotowego to te działające lokalnie i regionalnie. Wyniki badania wskazują, że zaprojektowano wystandaryzowane, proste i powszechnie dostępne narzędzie wsparcia sektora MŚP, które trafnie zaadresowane okazało się największym sukcesem w dotychczasowych programach gwarancyjnych realizowanych w Polsce. Trafnie zostały oszacowane i zaadresowane w stosunku do potrzeb przedsiębiorców parametry kwotowe gwarancji de minimis. 1 Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS 2013r. 5

7 Firmy, działające 1-3 lata na rynku w świetle wyników badania jawią się jako grupa najbardziej potrzebująca wsparcia i w najlepszy sposób je wykorzystująca. Grup tych firm najczęściej korzystała z gwarancji de minimis z powodu nieposiadania odpowiedniego dla instytucji finansowych zabezpieczenia (37% co jest prawie dwukrotnie więcej niż w przypadku start-upów, a 61% z nich wykorzystało gwarancję jako jedyne zabezpieczenie kredytu). Co czwarty reprezentant tej grupy, który otrzymałby kredyt obrotowy nawet bez gwarancji otrzymałby go jednak w niższej wartości. Użyteczność i trwałość wsparcia (pozytywne efekty na poziomie przedsiębiorstwa oraz makroekonomicznym) Efekty na poziomie przedsiębiorstwa Kredyt z gwarancją de minimis najczęściej wykorzystywany był przez przedsiębiorców jako narzędzie biznesowe, niezbędne do rozwoju firmy (70% wskazań). Jedynie 17% respondentów traktowało wsparcie jako swoiste panaceum na problemy z płynnością finansową. Najczęściej kredyt z gwarancją jako stałe narzędzie biznesowe wykorzystywane jest w handlu. Najrzadziej bo przez jedynie co czwartą firmę w sektorze budowlanym, który potrzebował finansowania obrotowego w celu rozwiązania problemów finansowych. Biorąc pod uwagę, że był to sektor relatywnie silnie dotknięty spowolnieniem, pokazuje to skuteczność PLD jako narzędzia w ograniczaniu jego skutków. 53% respondentów, którym kredyt z gwarancją posłużył w celu rozwiązania powtarzających się problemów z płynnością finansową firmy, oceniła, że wsparcie pozwoliło na usunięcie tych trudności na okres dłuższy niż 1 rok od momentu uzyskania kredytu. Pozwala to na dość optymistyczną ocenę trwałości wsparcia obrotowego, które z założenia jest krótkotrwałe. Badanie pozwala wnioskować nie tylko o pozytywnym wpływie wsparcia w rozwiązywaniu problemu zatorów finansowych, ale również o pojawieniu się dodatkowego, jakościowego efektu Programu gwarancji de minimis polegającego na podniesieniu świadomości i poziomu wiedzy mikro, małych i średnich przedsiębiorców dotyczącej wykorzystywania instrumentów finansowania zwrotnego w strategicznym zarządzaniu finansami firmy. To ważny efekt doświadczenia realizacji Programu PLD. Porównanie efektów całej próby badawczej do firm znajdujących się w luce finansowej pokazuje, że wpływ Programu na zaistnienie efektów u przedsiębiorców będących w luce jest jeszcze silniejszy. Bezpośrednio w wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis: o 91% firm, utrzymało lub poprawiło swoją pozycję rynkową. Wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik ten wyniósł 85%. o 78% firm ustabilizowało swoją sytuację finansową, tj. zlikwidowało zatory płatnicze, poprawiło płynność. Wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik jest jeszcze wyższy 91%. 6

8 o 59% firm poprawiło swoją płynność finansową na tyle, by móc poczynić nowe inwestycje. Wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik ten wyniósł 62%. o 53% utrzymało zatrudnienie lub ograniczyło zwolnienia. Wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik ten wyniósł 56%. o o 42% firm utworzyło nowe miejsca pracy. Wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik ten wyniósł 35%. 43% firm zanotowało wzrost obrotów. Wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik ten wyniósł jeszcze więcej, bo 67%. Przedsiębiorcy, którzy nie zaobserwowali jeszcze pozytywnych efektów, spodziewają się ich w najbliższej przyszłości, w tym przede wszystkim: o Utworzenia nowych miejsc pracy 38% (wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik ten wyniósł znacząco więcej 44%), o utrzymania lub poprawienia swojej pozycji rynkowej 40% (wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik ten wyniósł 25%), o poprawienia płynności finansowej na tyle, by móc inwestować 29% (wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik ten wyniósł 40%), o wzrostu obrotów 35% (wśród firm, które nie uzyskałyby kredytu bez gwarancji wskaźnik ten wyniósł 42%). Łącznie w badanych firmach powstało 1329 nowych miejsc pracy, a planowanych do utworzenia jest 537 nowych miejsc pracy. Oszacowano, że na 1 złoty przyznanej gwarancji przypadało 39 groszy inwestycji, które zaistniały dzięki uzyskaniu kredytu z tą gwarancją. Stosunkowo najlepsze efekty odnotowały przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku 1-3 lata: aż 80% z nich utworzyło nowe miejsca pracy, 58% utrzymała dotychczasowe miejsca pracy, 63% dokonała inwestycji a 49% z nich poprawiło swoją pozycję rynkową wobec 42% które ją utrzymały. Efekty makroekonomiczne Programu PLD Wpływ na wygenerowanie dodatkowego kredytu, który powstał wyłącznie w przypadku przedsiębiorstw, które bez gwarancji de minimis nie uzyskałyby kredytu (tj. kredyt ten nie powstałby, gdyby nie wdrożono Programu): o W III kwartale 2013 r. odnotowano (badania NBP sytuacji na rynku kredytowym) wzrost popytu na kredyt krótkoterminowy, głównie ze strony MŚP. Banki wskazały uruchomienie gwarancji jako najistotniejszą (obok spadku stóp procentowych) przyczynę wzrostu popytu. o Wartość kredytu udzielonego przedsiębiorstwom z próby badawczej, które znalazły się w luce, wyniosła 55,8 mln zł (średnia wartość kredytu na poziomie 312 tys. zł). Do przeniesienia danych na całość populacji wykorzystano dane sprzedażowe na koniec 7

9 lipca, zgodnie z którymi od początku programu udzielono 79,1 tys. kredytów z gwarancją de minimis na łączną kwotę ponad 22,5 mld zł. o Dla całej populacji uczestników Programu wyliczono zatem kwotę 5,5 mld zł dodatkowego kredytu, który nie zaistniałby bez gwarancji. Wpływ na zatrudnienie: o Przedsiębiorcy znajdujący się w luce finansowej stwierdzili, że dzięki kredytowi z gwarancją możliwe było stworzenie 229 miejsc pracy (średnio 1,28 na przedsiębiorstwo). Dla wyliczenia efektu w całej populacji uczestników programu przyjęto, że nowe miejsca pracy są proporcjonalnie powiązane z uzyskanym dodatkowym kredytem. Można oszacować, że we wszystkich firmach będących uczestnikami Programu stworzono łącznie około 22,5 tys. miejsc pracy. Powyższy wynik należy traktować z dużą ostrożnością, ponieważ nie można wykluczyć, że w przypadku braku dostępu do kredytu udałoby się pozyskać finansowanie z innego źródła. 8

10 2. CEL I METODOLOGIA BADANIA Celem przeprowadzonego badania była ocena wpływu Programu de minimis na zwiększenie dostępu do finansowania zewnętrznego dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, a także wpływu wsparcia na same przedsiębiorstwa działające w okresie osłabienia gospodarczego oraz polską gospodarkę. Metodologia badawcza zakładała ocenę prowadzoną według założonych kryteriów badawczych takich jak trafność, skuteczność, użyteczność i wstępną 2 trwałość Programu, dlatego w badaniu uzyskano odpowiedzi na wiele pytań badawczych, takich jak: na ile trafnie Program de minimis został zaprojektowany, by poprawiał dostęp do finansowania zewnętrznego dla MŚP i zaspokajał ich potrzeby w tym zakresie? jaka jest jego skuteczność w ograniczaniu luki finansowej i barier jej towarzyszących? jaka jest użyteczność Programu, która wskazuje na bezpośrednie efekty i efekty dodatkowe (mierzone przede wszystkim wskaźnikami: zmianą poziomu zatrudnienia, pozycji na rynku, wzrostu obrotów, realizacji inwestycji dzięki uwolnionym środkom)? jakie gospodarka, a przede wszystkim sektor MŚP, dzięki wsparciu w ramach gwarancji de minimis, odnotowały korzyści? Przyjęto założenie, że najważniejszym podejściem metodyki badawczej będzie realizacja badania ilościowego (ankietowego) na przedsiębiorcach biorących udział w Programie, uzupełniona podejściem jakościowym zebraniem pogłębionej informacji od wybranych przedsiębiorców, analizą danych ilościowych obejmujących całą populację uczestników Programu (dane sprawozdawcze) oraz kwerenda danych zastanych (desk research). Badanie ilościowe Badanie ilościowe ankietowe Mając na uwadze zarówno ograniczony zakres czasowy na przeprowadzenie badania, jak i jedynie pośredni dostęp do przedsiębiorców (uczestników Programu) uznano, że najskuteczniejszym, a jednocześnie najszybszym rozwiązaniem będzie przeprowadzenie badania ankietowego przez banki partnerskie Programu, które wyrażą zgodę na realizację badania. Założono, że badanie ankietowe przyniesie przede wszystkim odpowiedzi na pytania dotyczące kryterium trafności Programu de minimis, kryterium skuteczności sukcesów Programu i barier z jakimi MŚP borykają się w dostępie do finansowania dłużnego, oraz opinii przedsiębiorców dotyczących użyteczności Programu (efekty i korzyści, jakie odniósł przedsiębiorca w wyniku pozyskania kredytu z gwarancją de minimis). 2 Ze względu na krótki okres od momentu pozyskania przez przedsiębiorstwa kredytów z gwarancją do momentu rozpoczęcia badania (w konsekwencji utrudnionej obserwacji korzyści z pozyskanego przez przedsiębiorców wsparcia), można mówić o wstępnych wynikach trwałości efektów osiągniętych w ramach Programu. 9

11 Zebrane dane ankietowe pozwoliły również na stwierdzenie czy wystąpił, a jeżeli tak to w jakim zakresie efekt tzw. deadweight (efekt biegu jałowego), czyli sytuacja kiedy przedsiębiorca mógł realizować zaplanowane działania biznesowe nawet bez wsparcia w ramach Programu. Analiza danych pozyskanych z badania ilościowego została przeprowadzona uwzględniając przede wszystkim przekroje charakteryzujące przedsiębiorcę tj. wielkość przedsiębiorstwa oraz okres działalności firmy na rynku. Przyjęta technika badania ankietowego zakładała wykorzystanie metody CATI, a jej realizacja bazowała na skorzystaniu z potencjału technicznego (call enter i doradcy bankowi) pięciu banków partnerskich uczestniczących w Programie (PKO BP S.A, mbank S.A., BGŻ S.A., Bank Zachodni WBK, Bank Pekao S.A oraz Raiffeisen Bank Polska S.A), które przeprowadzały ankiety z przedsiębiorcami. Dobór próby do badania został dokonany według nielosowego schematu, dzięki któremu pozyskano tzw. próbą okolicznościową, tj. próbę, która odzwierciedla strukturę całej populacji uczestników Programu (w podziale na typ przedsiębiorstwa: mikro-, małe, średnie). Nie ma możliwości określenia stopnia reprezentatywności próby okolicznościowej, jednak realizujący ankietę zostali uczuleni, by zwracać się do zróżnicowanej grupy przedsiębiorców, którzy możliwie najpełniej reprezentują swoją populację (biorąc pod uwagę np. wartość kredytu czy rozkład geograficzny). Łącznie pozyskano dane ankietowe od 973 przedsiębiorstw. Analiza ilościowa danych statystycznych oraz danych dotyczących wszystkich kredytów z gwarancją de minimis Wykorzystując dane sprawozdawcze obejmujące wszystkich uczestników Programu, którzy uzyskali kredyt z gwarancją de minimis w okresie od rozpoczęcia Programu do 31 maja 2014r. oraz dostępne dane statystyczne możliwa była analiza ilościowa dostarczająca odpowiedzi nt. wygenerowania dodatkowego kredytu oraz zmian zatrudnienia w całej populacji przedsiębiorców z sektora MŚP w Polsce. Badanie ilościowe miało charakter ogólnopolski. Badanie jakościowe Celem badania jakościowego było pogłębienie zagadnień, przede wszystkim dotyczących efektów jakie zaobserwowali przedsiębiorcy w swoich firmach, a które pojawiły się w wyniku udziału w Programie. Pytania skierowane do przedsiębiorców objęły pogłębienie następujących aspektów: wpływu wsparcia na firmę, w tym jakie problemy zostały rozwiązane dzięki gwarancji de minimis, dostępu do finasowania zewnętrznego, oceny informacji o Programie i zasad brania w nim udziału, 10

12 efektów zaobserwowanych powstałych bezpośrednio w wyniku pozyskanego kredytu z gwarancją oraz efektów przewidywanych w przyszłości. Na poziomie operacyjnym zastosowano technikę pogłębionego wywiadu indywidualnego (diady), a pozyskany materiał opracowano w formie studiów przypadku i wykorzystano w niniejszym raporcie. Desk research Celem tej części badania była kwerenda dostępnych publikacji i analiz na temat stanu sektora MŚP oraz luki finansowej, jaka dotyczy mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa oraz analiza informacji o gwarancji de minimis. 11

13 3. WYNIKI BADANIA 3.1 CHARAKTERYSTYKA BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW Badanie przeprowadzone zostało na próbie 973 spośród przedsiębiorstw sektora MŚP. Pochodziły one z populacji firm, którym udzielono w okresie marzec 2013 maj 2014 r. ponad 67 tys. kredytów obrotowych z gwarancją de minimis w wysokości 18,6 mld zł. Zaś łączna wartość udzielonych respondentom badania 973 kredytów wyniosła zł, w tym zł gwarancji de minimis. Struktura typu respondentów badania (wykres 1) nie odbiega zasadniczo od całej populacji uczestników Programu PLD: 75% z nich to mikroprzedsiębiorstwa, 21% - małe oraz 4% średnie firmy. Wykres 1. Struktura badanych przedsiębiorstw według wielkości 21% 4% 75% mikro małe średnie Mając na uwadze naturalny rozkład poszczególnych typów firm w sektorze MŚP (ok. 96%, małe ok. 3%, średnie 1%) widoczne jest, że to przede wszystkim małe przedsiębiorstwa są relatywnie najaktywniejsze w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w ramach gwarancji de minimis. Tendencja ta, zaobserwowana w ubiegłorocznym pilotażu 3 badania pokrywa się również z danymi Ministerstwa Gospodarki dotyczącymi skali korzystania przedsiębiorstw z instrumentów obrotowych, według których aż 71% małych przedsiębiorstw korzysta z tego typu finansowania, w przypadku średnich to 60% a mikro 23%. 4 Wyniki dotyczące struktury według okresu prowadzenia działalności gospodarczej przedstawia wykres 2. Najbardziej aktywne w pozyskiwaniu kredytu z gwarancją de minimis 3 Badanie pilotażowe przeprowadzono w 2013 roku. Składało się ono z badania ilościowego (ankietowego), w którym wzięło udział 379 przedsiębiorców, którzy skorzystali z kredytu z gwarancją w dwóch pierwszych miesiącach Programu PLD oraz badanie jakościowe (wywiady). Zakres badania objął podobne zagadnienia badawcze. 4 Trendy rozwojowe sektora MŚP w ocenie przedsiębiorców w pierwszej połowie 2013 roku, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa

14 są przedsiębiorstwa, które krótko prowadzą działalność gospodarczą: startupy (21%) i 1-3 letnie firmy (27%), w tym przede wszystkim mikro i małe firmy. Jest to z pewnością efekt większego rozpowszechnienia informacji o Programie, ale też sugeruje, że na początku wdrażania gwarancji informacja o niej przekazywana była przede wszystkim do stabilnych długoletnich klientów banków. Wykres 2. Struktura badanych przedsiębiorstw według okresu prowadzenia działalności gospodarczej 19% 14% 19% 21% 27% w pierwszym roku 1-3 lat 4-8 lat 9-15 lat powyżej 15 lat Takie wyniki stoją również w opozycji do pojawiających się opinii mówiących, że finansowanie zwrotne może okazać się nieodpowiednie dla przedsiębiorstw młodych, znajdujących się na wczesnym etapie rozwoju 5. Dane dotyczące struktury uczestników Programu PLD pokazują, że dzięki właściwemu zaprojektowaniu wsparcia taka forma jest atrakcyjna także dla młodych firm. W tym miejscu warto też zobrazować strukturę wiekową najliczniejszej grupy sektora MŚP mikroprzedsiębiorstw. W przypadku tej grupy największy odsetek stanowią młode, dynamicznie rozwijające się firmy, które działają od roku do 3 lat (29%), start-upy i bardziej ustabilizowane na rynku 4-8 letnie (obie grupy po 20%). Tak więc około połowa mikroprzedsiębiorstw w tej grupie to firmy najmłodsze, postrzegane jako te o najbardziej utrudnionym dostępie do finansowania. 5 Ocena wpływu polityki spójności na wzrost konkurencyjności i innowacyjności polskich przedsiębiorstw i gospodarki, Instytut Badań Strukturalnych, Reytech Sp. z o. o., 2010 r. 13

15 Wykres 3. Struktura badanych mikroprzedsiębiorstw według okresu prowadzenia działalności gospodarczej 13% 20% mikro w pierwszym roku 1-3 lat 18% 4-8 lat 9-15 lat 20% 29% powyżej 15 lat Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 734]. Wśród respondentów badania najliczniej reprezentowane są firmy z sekcji handel hurtowy i detaliczny (36%), budownictwo (16%), przetwórstwo przemysłowe (15%), transport i gospodarka magazynowa (10%) oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (5%). Pozostałe sekcje PKD stanowią 18% (wykres 4). Wykres 4. Struktura branżowa badanych przedsiębiorstw według PKD Handel hurtowy i detaliczny 18% Budownictwo 5% 10% 36% Przetwórstwo przemysłowe Transport i gospodarka magazynowa 15% 16% Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna Pozostałe Uzyskane wyniki nie różnią się istotnie od danych z badania pilotażowego w 2013 roku jak i wcześniejszych diagnoz 6, dotyczących największego zapotrzebowania na finansowanie dłużne w sektorach: handlu, budownictwa, produkcji i transportu. Jednocześnie można wskazać, że to przede wszystkim sektor budownictwa pozyskiwał kredyt z gwarancją w celu rozwiązania problemów z płynnością finansową (co czwarta firma budowlana w takim celu wykorzystała finansowanie zewnętrzne przy 15,5% respondentów z sektora przetwórstwa przemysłowego, 14,8% transportu i 13,5% handlu). Biorąc pod uwagę, że był 6 Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS 2013r., Ocena realizacji instrumentów inżynierii finansowej w ramach NSRO , Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o., Taylor Economics sp. z o.o., 2013 r., Przeprowadzenie badań rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce: Finansowanie zwrotne, PSDB 2012r., Raport o sytuacji mikro i małych przedsiębiorstw w 2011 roku, Bank PKO S.A. 14

16 to sektor relatywnie silnie dotknięty spowolnieniem, pokazuje to skuteczność PLD jako narzędzia w mitygacji jego skutków. Rozkład przedsiębiorstw o różnym zasięgu prowadzenia działalności gospodarczej jest stosunkowo równomierny, co może być efektem powszechnego dostępu gwarancji de minimis (wykres 5). Najwięcej przedsiębiorstw prowadziło działalność o zasięgu ogólnopolskim 31%, tuż za nimi były przedsiębiorstwa działające lokalnie 29%, następnie przedsiębiorstwa obejmujące swym zasięgiem jedno województwo 21% oraz te o zasięgu międzynarodowym 19%. Wykres 5. Struktura badanych przedsiębiorstw według zasięgu działania firmy 31% 19% 29% 21% lokalny regionalny (wojewódzki) ogólnopolski międzynarodowy Strukturę terytorialną badanych firm w podziale na województwa przedstawia kolejny wykres 6. Spośród respondentów badania najwięcej z nich, bo 15,1% prowadzi działalność w województwie mazowieckim, 11,2% w wielkopolskim, 9,4% w śląskim oraz 8,8% w łódzkim. Taki rozkład terytorialny nie jest zaskoczeniem, choć odzwierciedla on nie tylko regionalny rozkład przedsiębiorstw w populacji (największy w województwie mazowieckim), ale również regiony o znaczącej luce finansowej. 15

17 Wykres 6. Geograficzne rozłożenie respondentów badania 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 Jak już wspomniano wcześniej łączna wartość kredytów udzielonych respondentom badania 973 wyniosła zł, w tym zł gwarancji de minimis 7. Wysoka średnia wartość pozyskanych kredytów w porównaniu z medianą charakterystyczna dla średniej wielkości przedsiębiorstw (tabela 1), ale również dla pozostałych typów firm, podyktowana jest skrajnymi kredytami o dużych nominałach. Dlatego wartość mediany kredytu lepiej oddaje rzeczywisty poziom pozyskanego finansowania. W podziale na wielkość przedsiębiorstwa to firmy średnie pozyskiwały kredyt o najwyższej wartości (przeciętnie 495 tys. zł), firmy małe prawie dwukrotnie niższy (279 tys. zł) a mikro sześciokrotnie niższy (84 tys. zł). Wydaje się to być naturalnym zjawiskiem, biorąc pod uwagę znacznie większy zakres działalności średnich firm. Natomiast porównując mediany według okresu działania przedsiębiorstw na rynku najwyższa jej wartość na poziomie 130 tys. zł została odnotowana w grupie dojrzałych firm działających na rynku ponad 15 lat, następnie 1-3 letnich 115 tys. zł. Najniższa mediana 100 tys. zł wyliczona została dla start-upów (tabela 1). Zwraca uwagę stosunkowo wysoki poziom mediany dla firm w wieku 1-3 lat, szczególnie w porównaniu z podmiotami starszymi, gdzie jest on niższy. Można domniemywać, że wynika to z faktu, że w tej grupie przedsiębiorstw najwięcej jest przedsiębiorstw małych (w porównaniu do grup 4-8 i 9-15 lat), które najczęściej inwestowały, dzięki uwolnionym przez zabezpieczenie środkom (wykres 55). Zatem wartość pozyskanego finansowania zewnętrznego może być powiązana z poczynionymi inwestycjami. 7 Dane sprzedażowe na koniec maja 2014 pokazują, że łącznie udzielono ponad 67 tys. kredytów obrotowych z gwarancją de minimis na wartość 18,6 mld zł, w tym wartość gwarancji de minimis wyniosła 13 mld. zł. 16

18 Tabela 1 Średnia wartość i mediana pozyskanych przez MŚP kredytów, w podziale na typ i okres działania przedsiębiorstwa Ogółem Mikro Małe Średnie w pierwszym roku 1 3 lat 4 8 lat 9 15 lat powyżej 15 lat Średnia wartość kredytów Mediana Analizując pozyskane kredyty według przedziałów wartości (wykres 7), jak i w odniesieniu do mediany pozyskanych kredytów można potwierdzić wyniki pilotażu i stwierdzić, że są to wartości znacznie wyższe w porównaniu do wartości finansowania zwrotnego, o jakie ubiegały się firmy z sektora MŚP w 2011 roku, kiedy to jedynie 28% firm deklarowało ubieganie się o kredyt obrotowy w kwocie powyżej 50 tys. zł 8. Natomiast wyniki badania de minimis wskazują, że aż 70% firm pozyskała taki kredyt. Wykres 7. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją w przedziałach do % 2% 8% 1% 7% % 21% % 19% Powyżej W szczególności mikroprzedsiębiorstwa w przeszłości rzadko zadłużały się powyżej tej kwoty 9. W ramach Programu de minimis kredyt powyżej 50 tys. zł pozyskało 62% mikrofirm, co wskazuje, że gwarancja de minimis musiała być czynnikiem sprzyjającym pozyskiwaniu przez firmy wyższego finansowania dłużnego, w tym przez firmy mające największe trudności w skutecznym aplikowaniu o kredyty. W przypadku mikrofirm warto zauważyć, że prawie 20% z nich pozyskało od 200 tys. do 2 mln zł (wykres 8), a znacznie mniej, bo 13% mieściło się w przedziale do 20 tys. Wydaje się zatem, że problem z dostępem do wyższych wartości kredytów zmniejsza się wraz 8 Przeprowadzenie badań rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce: Finansowanie zwrotne, PSDB 2012 r. 9 Przeprowadzenie badań rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce: Finansowanie zwrotne, PSDB 2012 r ; Ocena realizacji instrumentów inżynierii finansowej w ramach NSRO , Policy & Action Group Uniconsult Sp. z o.o., Taylor Economics sp. z o.o., 2013 r., Przeprowadzenie badań rynku wybranych usług wspierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w Polsce: Finansowanie zwrotne, PSDB 2012r 17

19 z dostarczeniem mikro firmom wsparcia w zabezpieczeniu kredytu. Podobny odsetek firm pozyskał kredyt w przedziałach <20-50 tys. zł (25%), < tys. zł (22%) oraz < tys. zł (22%). Wykres 8. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją w podziale na typ przedsiębiorstwa średnie 9% 24% małe 1% 9% 14% mikro 3% 10% 25% 21% 24% 22% 34% 24% 22% 6% 15% 16% 3% 2% 14% 5,5% do Powyżej O ile wśród respondentów z grupy średnich firm zainteresowanie kredytem obrotowym w równym stopniu objęło przedziały < tys. zł, < tys. zł i <500 tys-1 mln. (po 24%), to wśród małych przedsiębiorców najwięcej pozyskanych kredytów znalazło się przedziale < tys. zł (34%). Analizując wartości pozyskanych kredytów według okresu działalności przedsiębiorstwa nie można zaobserwować zasadniczych różnic w poszczególnych grupach, co sugeruje, że młode firmy (w szczególności start-upy) nawet bez rozbudowanej historii kredytowej wsparte gwarancją de minimis pozyskały finansowanie zewnętrzne w pożądanej wielkości (wykres 9). Jedyną systematyczną różnicą jest koncentracja kredytów o największej wartości jednostkowej pośród firm najstarszych. Mimo tego ostatniego, omawiana struktura wydaje się być kolejnym potwierdzeniem tezy, że program jest narzędziem niwelującym różnice w dostępie do finansowania wynikające z okresu działania firmy na rynku. Wykres 9. Wartość udzielonego kredytu z gwarancją w podziale na okres działalności firmy powyżej % 20% 16% 27% 16% 4% 5% 3% do lat 25% 23% 19% 20% 20% 8% 1 2% lat 3% 6% 17% 24% 22% 19% 9% 1% lat 3% 10% 22% 14% 22% 20% 8% 1 0,4% do roku 3% 6% 22% 25% 18% 16% 8% 0,5% Powyżej

20 Typowy uczestnik Programu PLD Podsumowując powyżej opisane podstawowe cechy badanych przedsiębiorstw można określić typowego uczestnika Programu de minimis. Pod pojęciem typowy uczestnik należy rozumieć syntetycznego uczestnika Programu de minimis, scharakteryzowanego poprzez najczęstsze wartości analizowanych w badaniu parametrów (cech) statystycznych 10. Mikroprzedsiębiorca z Mazowsza, prowadzący działalność handlową od roku do 3 lat, o szerokim zasięgu (ogólnopolskim i międzynarodowym). Wcześniej uzyskał już pożyczkę lub kredyt obrotowy, ale na mniej korzystnych niż zakładał warunkach, z powodu braku wystarczającego zabezpieczenia. Firma pozyskałaby również kredyt bez gwarancji de minimis, jednak mógłby on być niższej wartości. W wyniku uczestnictwa w Programie i wsparcia kredytem obrotowym z gwarancją de minimis ustabilizowała się sytuacja finansowa firmy, poprawiła pozycja na rynku, wzrosły obroty, powstało przynajmniej 1 miejsce pracy, a uwolnione dzięki kredytowi środki mazowiecki mikroprzedsiębiorca przeznaczył na nowe inwestycje. 10 dominanty 19

21 3.2 POPRAWA DOSTĘPU DO FINANSOWANIA ZEWNĘTRZNEGO DLA MŚP TRAFNOŚĆ I SKUTECZNOŚĆ PROGRAMU DE MINIMIS Potrzeby i doświadczenie badanych przedsiębiorców w pozyskiwaniu finansowania zewnętrznego w przeszłości Prawie połowa z badanych przedsiębiorstw (47%) starała się w okresie bezpośrednio poprzedzającym udział w Programie PLD o pożyczkę lub kredyt obrotowy (wykres 10). Wykres 10. Starania firmy o pożyczkę lub kredyt obrotowy w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis tak - przyznano firmie taką pożyczkę lub kredyt obrotowy o jaki wnioskowała 4% tak, ale przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane (np. krótszy okres kredytowania, niższa kwota kredytu) 38% tak, ale całkowicie odmówiono pożyczki lub kredytu obrotowego 49% 7% 2% nie nie wiem Spośród tych, którzy ubiegali się o finansowanie zewnętrzne w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis aż 82% (38% całej badanej populacji) pozyskała dokładnie taki kredyt obrotowy (lub pożyczkę) o jaki wnioskowała, natomiast 14% (7% całej badanej populacji) na mniej korzystnych, niż zakładała, warunkach. 4% respondentom (2% całej badanej populacji) całkowicie odmówiono kredytu lub pożyczki. Łącznie 9% całej populacji respondentów, którzy aplikowali o kredyt lub pożyczkę miało utrudniony dostęp do finansowania zewnętrznego. Jak przedstawiono na wykresie 11, największy odsetek respondentów, którzy starali się o kredyt obrotowy dotyczył grupy średnich przedsiębiorstw, z których ponad 60% aplikowała o finansowanie zewnętrzne. Różnica ponad 16 p.p. w stosunku do pozostałych grup wydaje się uzasadniona możliwościami pozyskiwania kredytu jakie mają średnie przedsiębiorstwa, ich dłuższą historią kredytową jak i większą możliwością dostarczenia zabezpieczeń 20

22 finansowania zewnętrznego. Grupa ta nie zetknęła się z problemem odmowy kredytu lub pożyczki, a mniej korzystne warunki ich udzielenia dotyczyły zaledwie 3% średnich przedsiębiorstw. Nie wyklucza to jednak możliwości, że firmy te lepiej były w stanie ocenić możliwości uzyskania finansowania (choćby ze względu na dłuższą współpracę z jego dostarczycielem) i w konsekwencji nie aplikowały o nie, kiedy szanse na uzyskanie go były niskie, mimo że potrzebowały go do działalności. Do tej kwestii odniesiono się w dalszej części materiału. W stosunkowo najtrudniejszej sytuacji były mikroprzedsiębiorstwa, z których najmniej uzyskało w przeszłości kredyt lub pożyczkę o wartości o jaką wnioskowały (37%), a najwięcej odnotowało otrzymanie finansowania na gorszych warunkach (7%) oraz spotkało się z całkowitą odmową finansowania zewnętrznego (2%). Wykres 11. Starania firmy o pożyczkę lub kredyt obrotowy w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis w podziale na typ tak - przyznano firmie taką pożyczka lub kredyt obrotowy o jaki wnioskowała tak, ale przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane (np. krótszy okres kredytowania, niższa kwota kredytu) tak, ale całkowicie odmówiono pożyczki lub kredytu obrotowego nie nie wiem średnie 59% 3% 35% 3% małe 39% 5% 47% 9% mikro 37% 7% 2% 51% 4% 21

23 Uwzględniając okres działalności respondentów na rynku największe potrzeby finansowania przełożone na zainteresowanie kredytem bezpośrednio przed aplikacją po gwarancję de minimis przejawiały start-upy (53%) oraz firmy młode i rozwijające się (1-3 letnie 47% i 4-8 letnie 46%), a stosunkowo najmniejsze firmy działające 9-15 lat (wykres 12). Jednak to największy odsetek firm działających od roku do 3 lat do momentu pozyskania gwarancji de minimis natknął się na problemy w dostępie do finasowania: 10% z nich uzyskało kredyt lub pożyczkę na gorszych warunkach a 2% spotkało się z odmową finansowania. Jest to o tyle ważne, że przedsiębiorstwa w takim wieku charakteryzują się największym dynamizmem rozwoju determinowanym potrzebą przetrwania młodej firmy na konkurencyjnym rynku i potrzebami inwestycyjnymi. Wykres 12. Starania firmy o pożyczkę lub kredyt obrotowy w okresie bezpośrednio poprzedzającym uzyskanie kredytu z gwarancją de minimis w podziale na okres działalności tak - przyznano firmie taką pożyczkę lub kredyt obrotowy o jaki wnioskowała tak, ale przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane (np. krótszy okres kredytowania, niższa kwota kredytu) tak, ale całkowicie odmówiono pożyczki lub kredytu obrotowego nie nie wiem powyżej 15 36% 6% 1% 50% 7% 9-15lat 34% 5% 1% 55% 4% 4-8lat 37% 6% 2% 50% 4% 1-3lat 36% 10% 2% 47% 6% do roku 47% 5% 1% 45% 2% W mniejszym stopniu, jednak wciąż znaczącym spotkały się z tym problemem firmy 4-8 letnie, które pomimo pewnego okrzepnięcia na rynku w dalszym ciągu dynamicznie się rozwijają 8% z nich wskazało na potrzebę finansowania zwrotnego przed pozyskaniem kredytu z gwarancją de minimis, która nie została w pełni (6%) lub w ogóle zaspokojona (2%). Co zaskakujące, wśród badanych przedsiębiorstw, którym odmówiono wcześniej kredytu lub dostały go na mniej korzystnych warunkach, zaobserwowano zarysowującą tendencję pokazującą, że w przeważającej części (ponad 60% z nich) mają one duży zasięg działania 22

24 (krajowy i międzynarodowy) 11. Mając na uwadze powyższe można stwierdzić, że dzięki udziałowi przedsiębiorstw o większym zasięgu działalności gospodarczej, które wcześniej miały problem z uzyskaniem finansowania zewnętrznego w Programie PLD nastąpiło pośrednie wsparcie ekspansywności polskich firm. Można zatem zanotować dodatkowy pozytywny dla gospodarki efekt rządowego Programu. Zasadniczą przyczyną utrudnionego dostępu do finansowania obrotowego w ocenie przedsiębiorców, którzy nie uzyskali finansowania albo otrzymali je na mniej korzystnych warunkach był brak wymaganego przez banki zabezpieczenia pożyczki lub kredytu prawie 40% z aplikujących o finansowanie respondentów dotyczyła ta bariera (wykres 13). 15% z nich odmówiono finansowania bez podania przyczyny, a dla 14% trudnością w dostępie do finansowania obrotowego były niskie przychody i obroty firmy. Wykres 13. Główne przyczyny odmowy lub otrzymania mniej korzystnej oferty finansowania obrotowego brak wymaganego zabezpieczenia pożyczki lub kredytu obrotowego odmowa bez podania przyczyny niskie przychody i obroty firmy nieodpowiednia oferta banku oraz uciążliwe procedury, wymogi i koszty kredytu zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku zbyt wysokie oprocentowanie kredytu inna przyczyna % 38% 15% 14% 8% 6% 4% 15% Wzbudza pewne zainteresowanie fakt, że zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku (sam z siebie) nie był często wskazywany jako główna przyczyna otrzymania mniej korzystnej oferty lub odmówienia kredytu lub pożyczki tylko 6% firm uznało to jako trudność, mniej o 2 p.p. od wskazań dotyczących nieodpowiedniej oferty banku oraz uciążliwych procedur, wymogów i kosztów kredytu. Ci respondenci, którzy stwierdzili, że nie pozyskiwali pożyczki lub kredytu obrotowego bezpośrednio przed uczestnictwem w Programie PLD, dostarczyli odpowiedzi na dodatkowe pytanie o świadomą rezygnację w ostatnich dwóch latach przed pozyskaniem kredytu z gwarancją de minimis z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne i to pomimo 11 Odwrotną zależność wskazano w badaniu IBS, według której duży zasięg działalności firmy wpływa pozytywnie na pozyskanie kredytu obrotowego 23

25 ewidentnych potrzeb firmy w tym zakresie. Odpowiedzi przedstawia wykres 14., który pokazuje, że 17% respondentów z tej grupy znalazła się w opisanej sytuacji (9% w całej badanej populacji), a głównym powodem dla którego zrezygnowali z ubiegania się o pożyczkę lub kredyt obrotowy była przede wszystkim uciążliwa i długotrwała procedura pozyskania finansowania (41% wskazań, wykres 15). Wykres 14. Rezygnacja z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne w ostatnich 2 latach (do momentu ubiegania się o kredyt z gwarancją de minimis), pomimo zapotrzebowania w tym zakresie 7% 17% tak nie nie wiem 76% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 479]. Wykres 15. Powody rezygnacji z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne w ostatnich 2 latach (do momentu pozyskania kredytu z gwarancją de minimis) uciążliwa i długotrwała procedura pozyskania kredytu/ pożyczki niekorzystne warunki finansowe kredytu / pożyczki lub dotyczące okresu kredytowania niewystarczające zabezpieczenie kredytu lub pożyczki inna przyczyna: inne źródło finansowania inne przyczyny 100% 41% 25% 15% 8% 11% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 479]. Kolejnym aspektem zniechęcającym do skorzystania z finansowania zewnętrznego były niekorzystne warunki finansowe pozyskania kredytu/pożyczki lub dotyczące okresu kredytowania (25% wskazań). Trzecią przyczyną był brak wystarczającego zabezpieczenia, na którą wskazało 15% z przedsiębiorców. Taki wynik jest kolejnym potwierdzeniem wartości Programu de minimis, który bezpośrednio odnosi się do kwestii braku zabezpieczenia. Jednocześnie przynajmniej częściowo 24

26 oddziałuje w obszarach wskazanych przez dwie najczęściej wybierane odpowiedzi. Pozyskanie gwarancji dla wielu przedsiębiorców stanowiło sposób na uproszczenie procedury pozyskania zabezpieczenia, a więc i kredytu (patrz str. 38). Jednocześnie, można domniemywać poprawy warunków kredytowania (nie było to przedmiotem niniejszego badania). Można więc założyć, że w przypadku 15% rezygnujących wcześniej z ubiegania się o finansowanie program likwiduje bezpośrednią tego przyczynę, natomiast w przypadku 66% stanowi element ją ograniczający. O ile nie zaobserwowano istotnych różnic w udziale rezygnujących przedsiębiorstw według okresu działalności, który wynosił w granicach ok. 20% dla każdej z grup, o tyle widoczna jest przede wszystkim przewaga przedsiębiorstw średnich nad mikro firmami (o 9 pp.) pod względem wskazań dotyczących rezygnacji z finansowania zewnętrznego pomimo ewidentnych potrzeb w tym zakresie (wykres 16). Taka sytuacja oddaje naturalną dla przedsiębiorstw średniej wielkości możliwość skorzystania z innych rozwiązań i wykorzystywania rozbudowanych już aktywów do zaspokajania swoich potrzeb. Mikroprzedsiębiorstwa podobnych perspektyw z reguły nie posiadają. W naszej ocenie potwierdza to postawioną wcześniej tezę (str. 21), że relatywnie niski w przypadku przedsiębiorstw średnich odsetek sytuacji, w których w przeszłości odmówiono im kredytu lub przyznano na mniej korzystnych warunkach przynajmniej w części wynika z oceny dostępności kredytu (i w konsekwencji rezygnacji z ubiegania), a nie z lepszego do nich dostępu. Wykres 16. Rezygnacja z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne w ostatnich 2 latach (do momentu ubiegania się o kredyt z gwarancją de minimis), pomimo zapotrzebowania w tym zakresie w podziale na typ i okres działalności tak nie nie wiem powyżej 15 18% 80% 2% tak nie nie wiem 9-15lat 23% 77% średnie 25% 67% 8% 4-8lat 21% 78% 1% 1-3lat 20% 78% 2% małe 21% 77% 2% do roku 19% 81% mikro 16% 76% 8% Podsumowując analizę wcześniejszego doświadczenia badanych przedsiębiorstw dotyczącego pozyskiwania finansowania zewnętrznego można powiedzieć, że w całej populacji respondentów 9% z nich doświadczyło utrudnień w dostępie do finansowania zewnętrznego (odmowa finansowania 2% lub jego gorsze warunki 7%) a dalsze 9% wszystkich respondentów potencjalnie znajdowało się w luce rezygnując z ubiegania się o finansowanie zewnętrzne pomimo, że takiego potrzebowali. 25

27 Wykres 17. Starania o pozyskanie i potrzeby w kontekście finansowania zewnętrznego badanych firm tak - przyznano firmie taką pożyczkę lub kredyt obrotowy o jaki wnioskowała 38% tak, ale przyznano na mniej korzystnych warunkach niż wnioskowane (np. krótszy okres kredytowania, niższa kwota kredytu) 7% tak, ale całkowicie odmówiono pożyczki lub kredytu obrotowego 2% nie, ale w ostatnich 2 latach (do momentu ubiegania się o kredyt z gwarancją de minimis), Pana(i) firma potrzebowała pożyczki lub kredytu obrotowego, ale zrezygnowała z ubiegania się o nie 9% nie aplikowano o kredyt i niepotrzebowano 36% nie wiem 8% Zatem w luce finansowej, szeroko rozumianej jako bezpośredni brak lub utrudniony dostęp do finansowania, ale też utrudniony dostęp z powyżej wymienionych przyczyn, które nie pozwalają/ nie zachęcają do pozyskiwania finansowania zewnętrznego w przeszłości znalazło się 18% badanych uczestników Programu PLD Gwarancja de minimis a ograniczenie luki finansowej MŚP Analiza danych wskazuje, że 29% z badanych przedsiębiorstw zdecydowało się na skorzystanie ze wsparcia w postaci gwarancji de minimis, przede wszystkim z powodu nieposiadania wystarczającego zabezpieczenia kwoty kredytu o jaką chcieli aplikować (wykres 18). Kolejne 25% respondentów, pomimo, że posiadało potencjalne zabezpieczenie, jednak wykorzystanie swojego potencjału było niekorzystne dla firmy lub właściciela. Takie wyniki wprost potwierdzają trafność założeń Programu de minimis. 26

28 Wykres 18. Powód skorzystania z gwarancji de minimis firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem kredytu, ale dzięki gwarancji de minimis swoje zabezpieczenie wykorzystała na inne cele (np. na zabezpieczenie innego kredytu) 46% firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, który był odpowiedni dla banku kredytującego, ale nie chciała go wykorzystać, gdyż było to niekorzystne dla firmy lub właściciela (np. zabezpieczenie nieruchomościami prywatnymi) 25% firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu (np. nie posiadała nieruchomości) 29% Dla pozostałych 46% przedsiębiorstw, które posiadały odpowiednie zabezpieczenie kredytu skorzystanie z gwarancji de minimis pozwoliło na użycie swojego zabezpieczenia na inne cele np. na zabezpieczenie innego kredytu, dzięki czemu możliwe było zintensyfikowanie działań przedsiębiorstwa. Jest to jeden z ważniejszych wyników niniejszego badania, gdyż wskazuje, że wsparcie w ramach Programu nie było li tylko prostym narzędziem zabezpieczającym kredyt, ale też mógł być w wielu przypadkach impulsem wpływającym na dalszy rozwój i inwestowanie w firmie. Takie podejście do wykorzystania gwarancji de minimis miały firmy niezależnie od ich wielkości, co obrazuje wykres 19. Różnice widoczne są natomiast w podziale na okres działalności firmy: ponad połowa start-upów i firm powyżej 15 lat oraz 48% w wieku 4-8 lat wykorzystała swoje zabezpieczenie na inne cele (wykres 20). Firmy, działające 1-3 lata najczęściej korzystały z gwarancji de minimis z powodu nieposiadania odpowiedniego dla instytucji finansowych zabezpieczenia (37%, co wynosi prawie dwukrotnie więcej niż w przypadku start-upów), co spowodowało, że najmniej z nich wykorzystywało zabezpieczenie na inne cele (40%). Biorąc pod uwagę powyższe wyniki można postawić ostrożną tezę, że instrument finansowy niskiego ryzyka, tj. gwarancja dla kredytu obrotowego czyniąca go bardziej atrakcyjnym dla przedsiębiorcy wywołuje w wielu przypadkach uwolnienie środków i możliwość inwestowania powodując uruchomienie mechanizmu o wyższym poziomie ryzyka czyli inwestycje w takie aktywa/przedsięwzięcia, które przedsiębiorcy (każdy we własnym zakresie) uznają za najbardziej racjonalne wobec swoich potrzeb. 27

29 Wykres 19. Powód skorzystania z gwarancji de minimis wg typu przedsiębiorstwa firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu o jaki Pan(i) aplikował(a) (np. nie posiadała nieruchomości) firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, który był odpowiedni dla banku kredytującego, ale nie chciała go wykorzystać, gdyż było to niekorzystne dla firmy lub właściciela (np. zabezpieczenie nieruchomościami prywatnymi) firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem kredytu, ale dzięki gwarancji de minimis swoje zabezpieczenie wykorzystała na inne cele (np. na zabezpieczenie innego kredytu) średnie 18% 38% 44% małe 33% 21% 46% mikro 28% 26% 46% Wykres 20. Powód skorzystania z gwarancji de minimis wg okresu działalności przedsiębiorstwa firma nie posiadała wystarczającego zabezpieczenia kredytu o jaki Pan(i) aplikował(a) (np. nie posiadała nieruchomości) firma dysponowała potencjalnym zabezpieczeniem kredytu, który był odpowiedni dla banku kredytującego, ale nie chciała go wykorzystać, gdyż było to niekorzystne dla firmy lub właściciela (np. zabezpieczenie nieruchomościami prywatnymi) firma dysponowała odpowiednim zabezpieczeniem kredytu, ale dzięki gwarancji de minimis swoje zabezpieczenie wykorzystała na inne cele (np. na zabezpieczenie innego kredytu) powyżej 15 21% 28% 51% 9-15lat 33% 26% 41% 4-8lat 28% 24% 48% 1-3lat 37% 22% 40% do roku 19% 27% 54% Z odpowiednim zabezpieczeniem kredytu miało problem więcej o 6 p.p. firm mających szerszy zasięg działania (międzynarodowe i ogólnopolskie) niż lokalne i regionalne (wykres 21). Pamiętając, że aż 60% przedsiębiorstw o krajowym i międzynarodowym zakresie działania miało problem w dostępie do finansowania w przeszłości (odmówiono im wcześniej kredytu lub dostały go na mniej korzystnych warunkach) nie zaskakuje uzyskany wynik badania. 28

30 Wykres 21. Przedsiębiorstwa korzystające z gwarancji de minimis z powodu niewystarczającego zabezpieczenia w podziale na zasięg działalności gospodarczej lokalna regionalna ogólnopolska międzynarodowa 22% 31% 31% 16% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 278]. Jedne z najistotniejszych pytań zadanych przedsiębiorcom dotyczyło możliwości uzyskania kredytu bez gwarancji de minimis, co jednocześnie określa stopień tzw. efektu biegu jałowego (dead weight), mówiący jaki jest udział podmiotów, które nawet bez pomocy w postaci gwarancji de minimis pozyskałyby kredyt o takiej samej wartości. W przypadku badanych przedsiębiorstw biorących udział w Programie PLD 64% uważa, że otrzymałoby kredyt obrotowy bez gwarancji de minimis (wykres 22). Przeciwnego zdania było 19% respondentów i to ci uczestnicy Programu PLD reprezentują grupę MŚP będącą w luce finansowej w momencie przeprowadzania badania. Wykres 22. Czy w przedsiębiorstwa, bez gwarancji de minimis uzyskałyby kredyt? 17% tak 19% 64% nie nie wiem 29

31 Wykres 23. Czy w przedsiębiorstwa, bez gwarancji de minimis uzyskałyby kredyt? (wg typu przedsiębiorstwa) tak nie nie wiem średnie 76% 12% 12% małe 63% 20% 17% mikro 64% 19% 17% Najmniejsze problemy z pozyskaniem kredytu bez gwarancji de minimis miałyby przedsiębiorstwa średniej wielkości oraz te funkcjonujące na rynku powyżej 15 lat odpowiednio 76% i 70% z nich otrzymałoby kredyt bez gwarancji, a jedynie 12% i 15% nie pozyskałoby (wykresy 23 i 24). Oznacza to, że właśnie w przypadku tych grup w największym stopniu mamy do czynienia z efektem biegu jałowego Programu PLD innymi słowy przedsiębiorstwa te najlepiej poradziłyby sobie z pozyskaniem kredytu obrotowego nawet bez gwarancji de minimis. Stosunkowo w najtrudniejszej sytuacji były firmy małe (63% pozyskałoby vs 20% nie pozyskałoby) oraz grupa przedsiębiorstw prowadzących działalność od roku do 15 lat). Wykres 24. Czy w przedsiębiorstwa, bez gwarancji de minimis uzyskałyby kredyt? (wg okresu działalności) tak nie nie wiem powyżej 15 70% 15% 15% 9-15lat 61% 23% 16% 4-8lat 64% 21% 15% 1-3lat 63% 20% 17% do roku 67% 13% 20% Należy jednak pamiętać, że nawet ci respondenci, którzy uznali, że bez gwarancji de minimis pozyskaliby kredyt obrotowy mogliby otrzymać go na gorszych warunkach, a przede wszystkim niższej wartości, tym samym można by mówić również o utrudnieniach w dostępie do odpowiedniego dla przedsiębiorcy finansowania (wykres 25). Jak stwierdzili przedsiębiorcy podczas wywiadów pogłębionych: Bez gwarancji kredyt na pewno byłby niższej wartości, ja z tego tytułu, że zaciągnąłem ten kredyt mogłem po prostu prowadzić dalej firmę.. 30

32 I tak bym dostał finansowanie, może nie na takich warunkach, może byłoby to na pół roku i kwota mogłaby być trochę niższa. Wykres 25. Kredyt obrotowy uzyskany bez gwarancji de minimis byłby: byłby tej samej wartości 40% 39% byłby niższej wartości trudno powiedzieć 21% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 628]. Przedstawione na wykresie 26 dane wskazują, że co czwarty reprezentant przedsiębiorstw działających od roku do 3 lat oraz 4-8 lat otrzymałby kredyt niższej wartości bez zabezpieczenia w postaci gwarancji de minimis. Co więcej młode firmy (1-3 letnie) są najmniej optymistyczne w swoich stwierdzeniach co do otrzymania kredytu tej samej wartości zaledwie 27% z nich wskazało taką odpowiedź. Wśród nich, ale także wśród start-upów zaobserwowano największy odsetek przedsiębiorców niepewnych jaka mogłaby być wartość kredytu, co świadczy o ich stosunkowo niedużym doświadczeniu w obszarze finansowania zewnętrznego i relacji z instytucjami finansowymi. Wykres 26. Kredyt obrotowy uzyskany bez gwarancji de minimis byłby (w podziale na okres działalności na rynku): byłby tej samej wartości byłby niższej wartości trudno powiedzieć powyżej 15 52% 19% 29% 9-15lat 51% 20% 30% 4-8lat 42% 25% 33% 1-3lat 27% 25% 47% do roku 33% 14% 53%

33 Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku połowy dojrzałych firm działających powyżej 9 lat, które uważają, że udałoby się im pozyskać kredyt o takiej samej wartości nawet bez gwarancji BGK, a ok. 20% z nich stwierdziło, że otrzymałoby mniejszą kwotę. Wykres 27. Kredyt obrotowy uzyskany bez gwarancji de minimis byłby (w podziale na typ): byłby tej samej wartości byłby niższej wartości trudno powiedzieć średnie 42% 16% 42% małe 35% 24% 41% mikro 40% 20% 40% Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na firmy mikro i start-upy. Te ostatnie, które najczęściej są firmami mikro charakteryzują się stosunkowo wysokim optymizmem jeśli chodzi o otrzymanie kredytu obrotowego tej samej wartości 1/3 z nich byłaby pewna takiego finansowania nawet bez gwarancji. Jednocześnie najmniej z nich (zaledwie 14%) uważa, że nie otrzymałaby kredytu tej samej wysokości. Należy tłumaczyć to zjawisko dwojako. Z jednej strony często są to przypadki jednoosobowej działalności fizycznej, bez bagażu złej historii kredytowej i większymi możliwościami otrzymania kredytu obrotowego. Z drugiej strony mamy do czynienia z większym optymizmem biznesowym osób zakładających nowe firmy, wynikające z braku doświadczenia, szczególnie w kontekście zetknięcia się z różnorodnymi problemami prowadzenia firmy oraz ograniczonymi wcześniejszymi kontaktami z dostawcami finansowania, które szczególnie po kilku pierwszych latach prowadzenia biznesu mogą powodować spadek optymizmu oraz większą zachowawczość i ostrożność biznesową. Przedsiębiorcy, którzy twierdzą, że otrzymaliby kredyt o niższej wartości najczęściej szacowali różnicę w przedziale od 10 do 20% całej wartości kredytu (28% wskazań) oraz 20-30% (27% wskazań), przy czym w przypadku małych przedsiębiorstw najwięcej odpowiedzi dotyczyło przedziałów 20-30% i 30-40% o jakie wartość pozyskanego kredytu mogłaby być niższa. Średnio wartość pozyskanego kredytu bez gwarancji de minimis byłaby niższa o ok. 30%, co jest wielkością znaczącą. Z badania luki finansowej zrealizowanego w roku wynika, że na szanse uzyskania kredytu obrotowego pozytywnie wpływa duży zasięg działalności (międzynarodowy, krajowy), natomiast wyniki niniejszego badania przedstawione na wykresie 28, wskazują na podobny poziom pozyskiwania kredytu przez firmy mające duży zasięg, jak i te o mniejszym zasięgu (lokalnym i regionalnym). 12 Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS 2013r 32

34 Wykres 28. Zasięg działania przedsiębiorstw w całej populacji vs. przedsiębiorstw znajdujących się w luce finansowej duży zasięg (krajowy i międzynarodowy) - cała populacja 50% duży zasięg (krajowy i międzynarodowy) - luka 45% mały zasięg (lokalny, regionalny) - cała populacja 50% mały zasięg (lokalny, regionalny) - luka 55% Jeszcze więcej informacji dostarcza analiza zasięgu tych firm, które znalazły się w luce finansowej 55% ze wszystkich firm, które bez gwarancji nie uzyskałoby kredytu obrotowego to te działające lokalnie i regionalnie. Zatem zaobserwowaną sprzeczność wyników ze wcześniejszym badaniem może wyjaśnić pozytywny wpływ gwarancji de minimis na zwiększenie możliwości pozyskania finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw o mniejszym zasięgu działania. Reasumując rozważania dotyczące utrudnień w dostępie do finansowania bez gwarancji de minimis, do luki finansowej w tym przypadku należałoby zaliczyć zarówno respondentów, którzy stwierdzili, że bez gwarancji de minimis zabezpieczającej kredyt obrotowy nie pozyskaliby go, jak i tych, którzy pozyskaliby kredyt, ale o niższej w stosunku do ich potrzeb wartości. Łącznie w całej badanej populacji przedsiębiorców objętych luką finansową (wykres 29) było ich 33%, w tym: 19% nie uzyskałaby kredytu obrotowego bez gwarancji de minimis 14% bez gwarancji uzyskałaby kredyt niższej wartości Jednak biorąc pod uwagę jednoznaczność odpowiedzi dotyczącą braku dostępu do finansowania, na użytek dalszych analiz przyjęto, że definicja luki finansowej obejmuje wyłącznie 19% badanych przedsiębiorstw, które bez gwarancji de minimis w ogóle nie pozyskałyby kredytu obrotowego. 33

35 Wykres 29. Możliwość uzyskania kredytu obrotowego bez gwarancji de minimis 42% 19% 25% 14% tak, byłby tej samej wartości tak, ale byłby niższej wartości nie trudno powiedzieć/nie wiem Wyliczono również lukę finansową dla każdego z województw (tabela 2). Okazuje się, że najwyższy jej poziom, znacznie przekraczający łączny wynik w badaniu PLD (19%) zanotowano w województwie dolnośląskim (29%), podkarpackim (26%), lubuskim i śląskim (po 25%) oraz zachodniopomorskim (24%). Z kolei najmniejszy odsetek przedsiębiorstw będących w luce pochodzi z regionu pomorskiego (7%) oraz łódzkiego (9%). Przenosząc udział przedsiębiorców, którzy bez gwarancji nie otrzymaliby kredytu w poszczególnych województwach na całą populację uczestników Programu PLD 13 w tych regionach, można z pewną ostrożnością odnieść się do wartości kredytów uzyskanych dotychczas w programie do poziomu luki finansowej oszacowanej w podziale na województwa w 2013 roku w badaniu IBS. Mapa 1, poniżej przedstawia te zależności. 13 Odnoszono się do populacji uczestników PLD na podstawie danych sprzedażowych z 31 maja

36 Mapa 1. Liczba i wartość kredytów z gwarancją de minimis na tle luki finansowej (w mln zł) w podziale na województwa od 12 do 21 od 21,1 do 30 od 30,1 do 39 od 39,1 do 48 od 48,1 do 57 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji sprzedażowej Programu PLD i poziomu luki finansowej w poszczególnych województwach wyliczonej w badaniu PLD (wartość kredytów firm będących w luce w całej populacji uczestników Programu w poszczególnych regionach- różowy słupek). Luka finansowa (czerwony słupek) została oszacowana w badaniu: Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS 2013r. Intensywność zabarwienia poszczególnych regionów na mapie odzwierciedla rosnący wskaźnik relacji wartości kredytów pozyskanych przez uczestników Programu PLD będących w zdiagnozowanej luce finansowej 14 wobec luki finansowej ogółem oszacowanej w badaniu Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania 14 Dotyczy to wyłącznie 19% respondentów badania, którzy bez gwarancji de minimis nie pozyskaliby kredytu obrotowego 35

37 zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS 2013 r. Relację wartości dostarczonego w ramach Programu finansowania zewnętrznego do wartości luki finansowej w poszczególnych województwach przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 2. Luka finansowa w województwach oraz procent wartości kredytów w luce ogółem Lp Województwo Luka finansowa w badaniu PLD w poszczególnym województwie (%) % wartości kredytów w luce ogółem 1 dolnośląskim podkarpackim wielkopolskim lubuskim śląskim kujawsko-pomorskim mazowieckim zachodniopomorskim lubelskim warmińsko-mazurskim opolskim małopolskim podlaskim świętokrzyskim łódzkim pomorskim 7 12 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji sprzedażowej Programu PLD i poziomu luki finansowej w poszczególnych województwach wyliczonej w badaniu PLD oraz luki finansowej, która została oszacowana w badaniu: Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS 2013r. Powyższe dane pozwalają na ostrożne 15 stwierdzenie, że w największym stopniu zaspokojenie potrzeb przedsiębiorstw będących w luce finansowej w zakresie finansowania obrotowego zauważalne jest w województwie dolnośląskim tutaj wartość pozyskanych w Programie kredytów stanowiła 57% wartości całej luki oszacowanej w tym regionie. Wysoki wskaźnik zaspokojenia potrzeb finansowych w stosunku do luki zanotowano również w województwie podkarpackim i wielkopolskim (po 48%) oraz lubuskim (43%) i śląskim (42%). Najmniejszy udział wartości pozyskanych kredytów do istniejącej luki zaobserwowano w województwie łódzkim (17%) i pomorskim (12%). 15 Biorąc pod uwagę ograniczenia badania (rozproszone badanie ankietowe wśród wielu banków, w związku z tym ograniczona możliwość kontroli), jak również oszacowaną lukę badania bazującą na danych z 2011, należy ostrożnie to zestawienie danych traktować je jako próbę porównania obu wartości: kredytów respondentów badania będących w luce finansowej oraz wartości wyliczonej luki finansowej w badaniu Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie , IBS 2013 r. 36

38 3.2.3 Ocena trafności parametrów gwarancji de minimis i skuteczności tego instrumentu Wyniki badania pokazują także, iż parametry kwotowe gwarancji zostały na etapie programowania trafnie oszacowane i zaadresowane w stosunku do potrzeb przedsiębiorców 94% z respondentów stwierdziło, że maksymalna kwota w wysokości 3,5 mln zł w pełni zaspokaja potrzeby przedsiębiorcy (wykres 30). Co więcej jedynie w jednym przypadku przedsiębiorca zdecydował się skorzystać z maksymalnej kwoty gwarancji. Pozostałe udzielone gwarancje plasowały się poniżej tej wartości. Wykres 30. Maksymalna kwota i okres gwarancji de minimis a zaspokojenie w tym zakresie potrzeb przedsiębiorców % 83% maksymalna dostępna kwota gwarancji tj. 3,5 mln zł. w pełni zaspokaja potrzeby przedsiębiorcy maksymalny dostępny okres gwarancji, tj. 27 miesięcy, w pełni zaspokaja potrzeby przedsiębiorcy % 2% 4% 6% tak nie nie wiem Największy odsetek usatysfakcjonowanych wysokością kwoty gwarancji to firmy najmniejsze i najmłodsze (mikro i małe po 94% oraz te które funkcjonują na rynku od roku do trzech lat 97% i start-upy 96%). Mniejszy odsetek odpowiedzi pozytywnych u firm średnich jest naturalną pochodną ich skali działalności. 37

39 Wykres 31. Maksymalna kwota gwarancji de minimis a zaspokojenie w tym zakresie potrzeb w podziale na typ i okres działalności firmy tak nie nie wiem średnie firmy 88% 6% 6% powyżej 15 89% 4% 7% 9-15lat 88% 5% 7% małe firmy 94% 4% 2% 4-8lat 95% 5% mikro firmy 94% 2% 5% 1-3lat 97% 1% 1% do roku 96% 1% 3% W przypadku maksymalnego okresu trwania gwarancji, maksymalny okres 27 miesięcy okazał się adekwatny do potrzeb 83% respondentów, w tym przede wszystkim mikroprzedsiębiorców (85%) oraz 4-8 letnich firm oraz tych funkcjonujących na rynku dłużej niż 15 lat (po 86%). Wykres 32. Maksymalny okres gwarancji de minimis a zaspokojenie w tym zakresie potrzeb w podziale na wielkość oraz okres działalności firmy tak nie nie wiem powyżej 15 86% 10% 4% średnie firmy 84% 13% 3% 9-15lat 77% 15% 8% małe firmy 81% 15% 4% 4-8lat 86% 8% 6% 1-3lat 85% 12% 3% mikro firmy 85% 10% 5% do roku 82% 12% 6% Wyniki badania potwierdzają również skuteczność wybranego instrumentu finansowego dla MŚP gwarancji de minimis. Sama procedura otrzymania gwarancji spotkała się z bardzo dobrym przyjęciem przez przedsiębiorców wysoko oceniana była prostota rozwiązania i szybkość udzielenia kredytu dzięki gwarancji de minimis: Obawiałem się formalności, barier administracyjnych i długotrwałych procedur, a w rzeczywistości dzięki gwarancji de minimis skrócił się czas, jaki musiałbym poświęcić załatwiając kredyt. Byłem zadowolony, że jest [niższe] oprocentowanie, że dzięki gwarancji dostałem szybko możliwość uzyskania tego kredytu zaraz po przedstawieniu oczywiście wyników finansowych naszych. 38

40 Długość trwania [pozyskania kredytu z gwarancją], to bym powiedziała, że ekspres w ogóle Gwarancja pozwoliła na to, że nie musiałem 6 miesięcy chodzić wokół kredytu. Taką opinię podtrzymywali również partnerzy z banków biorących udział w Programie. Zaprojektowano zatem wystandaryzowane, proste i powszechnie dostępne narzędzie wsparcia sektora MŚP, które trafnie zaadresowane okazało się największym sukcesem w dotychczasowych programach gwarancyjnych realizowanych w Polsce. Warto zauważyć (wykresy 33 i 34), że znaczna część badanych firm wykorzystała gwarancję de minimis jako jedyne zabezpieczenie kredytu (61%), z czego opisywana sytuacja dotyczy w największym stopniu mikroprzedsiębiorstw (67%) oraz krótko funkcjonujących na rynku firm (start-upów: 68% i 1-3 letnich: 64%), co jest dość oczywiste dla tego typu przedsiębiorstw w kontekście przyczyn ich problemów z dostępem do finansowania zewnętrznego. Wykres 33. Stosowanie wraz z gwarancją de minimis innych zabezpieczeń 9% 30% tak nie nie wiem 61% Wykres 34. Stosowanie wraz z gwarancją de minimis innych zabezpieczeń w podziale na wielkość i okres funkcjonowania na rynku przedsiębiorstwa tak nie nie wiem powyżej 15 33% 53% 14% średnie firmy 47% 44% 9% 9-15lat 31% 57% 12% małe firmy 47% 44% 9% 4-8lat 33% 60% 7% mikro firmy 25% 67% 8% 1-3lat 29% 64% 7% do roku 27% 68% 5% 39

41 Podsumowaniem trafności Programu PLD, a jednocześnie skuteczności jego wdrożenia i zarządzania by osiągnąć założony cel jest wypowiedź jednego z przedsiębiorców: Moim zdaniem, to świetny program ze względu na to, że wiele firm jest takich, które mają potencjał, a nie ma możliwości uzyskania zewnętrznego finansowania, bo nie ma zabezpieczenia. I dla takich firm to uważam, że jest to jedyna dzisiaj możliwość rozwoju. 40

42 3.3 UŻYTECZNOŚĆ PROGRAMU I TRWAŁOŚĆ EFEKTÓW WSPARCIA PRZEDSIĘBIORCÓW KREDYTEM Z GWARANCJĄ DE MINIMIS Użyteczność i trwałość wsparcia W trakcie badania przeanalizowano również czym dla przedsiębiorstw biorących udział w Programie było finansowanie zewnętrzne w postaci kredytu z gwarancją de minimis, li tylko rozwiązaniem doraźnych problemów z płynnością finansową czy może też naturalnym narzędziem jakim posługują się właściciele firm w strategicznym zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa (wykres 35). Wykres 35. Cel wykorzystania kredytu z gwarancją de minimis 13% 8% 9% w celu rozwiązania jednorazowego problemu z płynnością finansową w celu rozwiązania powtarzających się problemów z płynnością finansową w celu wykorzystania kredytu jako stałego biznesowego narzędzia zarządzania finansami firmy 70% trudno powiedzieć Uzyskane wyniki wskazują, że kredyt z gwarancją de minimis najczęściej postrzegany był i wykorzystywany przez przedsiębiorców jako narzędzie biznesowe, niezbędne do rozwoju firmy (70% wskazań). Jedynie 17% respondentów traktowało wsparcie jako swoiste panaceum na problemy z płynnością finansową. Świadczyć to może o pozytywnych zmianach jakie zachodzą w sektorze MŚP w kontekście zarządzania przedsiębiorstwem i jego finansami. Zarządzaniem, które nie bazuje na ciągłym gaszeniu tzw. pożarów co jest charakterystyczne dla firm działających ad hoc, nietrzymających się (lub nieposiadających) planów biznesowych a raczej na korzystaniu z różnorodnych dostępnych narzędzi, które pomagają w rozwoju firmy. Wykres 36. Cel wykorzystania kredytu z gwarancją de minimis wg wielkości przedsiębiorstwa w celu rozwiązania jednorazowego problemu z płynnością finansową w celu rozwiązania powtarzających się problemów z płynnością finansową w celu wykorzystania kredytu jako stałego biznesowego narzędzia zarządzania finansami firmy trudno powiedzieć średnie 9% 6% 85% małe 4% 12% 74% 10% mikro 10% 8% 68% 14% 41

43 Nie jest niespodzianką bardziej świadome używanie narzędzia do zarządzania finansami przez firmy średniej wielkości. Jak przedstawiono na wykresie powyżej najwięcej bo aż 85% respondentów, którzy udzielili takich odpowiedzi reprezentowało właśnie tę grupę firm. Choć warto jednocześnie zauważyć, że 15% z średnich przedsiębiorców postrzegała kredyt z gwarancją de minimis jako środek na rozwiązanie bieżących problemów z płynnością finansową. Wiąże się to z faktem, że w badanej populacji średnich firm branża przetwórstwa przemysłowego i budownictwa była nadreprezentowana (w stosunku do całej badanej populacji) na niekorzyść handlu. Stosunkowo najmniej bo 68% respondentów traktujących kredyt obrotowy jako stałe narzędzie biznesowe zarządzania finansami firmy pochodziło z sektora mikroprzedsiębiorstw. Mikro firmy reprezentowało również najwięcej respondentów, którzy nie potrafili jednoznacznie sprecyzować celu wykorzystania wsparcia. Warto przyjrzeć się bliżej tej grupie najliczniej reprezentowanej w badaniu, szczególnie w podziale na okres działania na rynku. Jak pokazują dane przedstawione w tabeli poniżej, najmłodsze firmy (1-3 lat) i start-upy w najmniejszym zakresie korzystały z kredytu obrotowego z gwarancją jako narzędzia biznesowego, a w umiarkowanym w celu rozwiązania problemów. Najwięcej wśród nich było również niezdecydowanych w swej opinii. Wśród firm powyżej 9 lat zanotowano wprawdzie wyższy odsetek respondentów używających kredytu jako narzędzia, jednak są to firmy, które w największym stopniu na tle pozostałych grup wiekowych skorzystały z kredytu w celu rozwiązania swoich problemów. Ciekawą grupą są mikroprzedsiębiorstwa działające od 4 do 8 lat w ich przypadku aż 80% użyło kredytu obrotowego jako stałego narzędzia biznesowego i jedynie 14% by rozwiązać problemy z płynnością finansową. Wydaje się zatem, że ta grupa przedsiębiorstw po solidnym umocowaniu swojej pozycji na rynku, korzysta ze wszystkich możliwych narzędzi by w dalszym ciągu podnosić swoją konkurencyjność i rozwijać firmę, nawet jeśli jest tylko mikro firmą. Tabela 3 Cel wykorzystania kredytu z gwarancją de minimis pośród mikroprzedsiębiorstw według okresu działalności firmy Do roku 1-3 lat 4-8 lat 9-15 lat Powyżej 15 lat % w celu rozwiązania problemu/problemów w celu wykorzystania kredytu jako stałego biznesowego narzędzia zarządzania finansami firmy trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 734]. Wśród branż najliczniej reprezentujących uczestników Programu (handel, przetwórstwo przemysłowe, budownictwo oraz transport i gospodarka magazynowa) kredyt z gwarancją jako stałe narzędzie biznesowe najczęściej wykorzystywane jest w handlu (tabela 4). W tej branży zanotowano również najniższy odsetek przedsiębiorców, którzy skorzystali z kredytu z gwarancją de minimis by rozwiązać problem lub problemy z płynnością 42

44 finansową. Najgorzej w tym zestawieniu wygląda branża budowlana, w której największy odsetek przedsiębiorstw potrzebował finansowania obrotowego w celu rozwiązania tych problemów, jednocześnie najmniej z nich wykorzystało kredyt obrotowy jako stałe narzędzie biznesowe w funkcjonowaniu firmy. Tabela 4 Cel wykorzystania kredytu z gwarancją de minimis według PKD Budownictwo handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów sam. włączając motocykle % przetwórstwo przemysłowe transport i gospodarka magazynowa w celu rozwiązania jednorazowego problemu z płynnością finansową w celu rozwiązania powtarzających się problemów z płynnością finansową 13,2 7,6 6,3 7,4 13,2 5,9 9,2 7,4 w celu wykorzystania kredytu jako stałego biznesowego narzędzia zarządzania finansami firmy 61,0 74,7 71,1 68,4 trudno powiedzieć 12,6 11,8 13,4 16,8 Jak przedstawiono na wykresie poniżej, ponad połowa badanych uczestników Programu, którym kredyt z gwarancją posłużył w celu rozwiązania powtarzających się problemów z płynnością finansową firmy, oceniła, że wsparcie pozwoliło na zniwelowanie tych trudności na okres dłuższy niż 1 rok od momentu uzyskania kredytu (w szczególności dotyczy to mikrofirm). Wykres 37. Okres na który zostały rozwiązane problemy z płynnością finansową firmy dzięki kredytowi z gwarancją de minimis 53% 13% 34% na okres krótszy niż 1 rok od momentu uzyskania kredytu obrotowego na okres dłuższy niż 1 rok od momentu uzyskania kredytu obrotowego trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 85]. Natomiast co trzeci przedsiębiorca mający regularne problemy z płynnością finansową przewiduje, że wsparcie pomogło je rozwiązać na okres krótszy niż rok. Te pesymistyczne przewidywania tłumaczyć może fakt, że w tej grupie również nadreprezentowana (w stosunku do całej badanej populacji) jest branża budowlana, której przedsiębiorstwa 43

45 nieprzerwanie sygnalizują pogorszenie swojej sytuacji oraz kłopoty z płynnością finansową i zagrożenie upadłością 16. Wyniki powyższej analizy rzucają światło nie tylko na aspekt rozwiązywania problemu zatorów finansowych, ale również na dodatkowy efekt Programu gwarancji de minimis w kontekście podniesienia świadomości i poziomu wiedzy mikro, małych i średnich przedsiębiorców co do wykorzystywania instrumentów finansowania zwrotnego w strategicznym zarządzaniu finansami firmy. To ważny jakościowy efekt doświadczenia realizacji Programu PLD Efekty Programu PLD na poziomie przedsiębiorstwa Oczywistym efektem Programu wsparcia kredytem obrotowym z gwarancją de minimis wydaje się osiągnięcie stabilizacji sytuacji finansowej w przedsiębiorstwie. Tak uważała znakomita większość respondentów badania (79%), a jedynie 13% była odmiennego zdania (wykres 38). Wykres 38. Uzyskanie kredytu z gwarancją ustabilizowało sytuację finansową firmy 8% 13% tak nie trudno powiedzieć 79% Pozytywny efekt stabilizacji finansowej najbardziej dostrzeżony został przez młode firmy działające od roku do 3 lat (82%) oraz mikroprzedsiębiorstwa (80%). Osiągnięty wynik jest o tyle ważny, że to właśnie ci respondenci w świetle wyników niniejszego badania najbardziej potrzebują wsparcia. Stabilizację finansową firmy jako efekt wyłącznie kredytu obrotowego z gwarancją zaobserwowało stosunkowo najmniej respondentów z grupy firm średnich (76%) co jest naturalne biorąc pod uwagę, że największe firmy z sektora MŚP mogą mieć znacznie więcej źródeł finansowania i możliwości by taki efekt osiągnąć nawet bez uzyskanego kredytu z gwarancją (wykres 39). 16 Raport Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz Małopolskiej Szkoły Administracji Publicznej "Instrument Szybkiego Reagowania",

46 Wykres 39. Uzyskanie kredytu z gwarancją ustabilizowało sytuację finansową firmy w podziale na wielkość i okres działalności tak nie trudno powiedzieć Powyżej 15 77% 16% 7% średnie 76% 15% 9% 9-15lat 76% 17% 7% małe 80% 10% 10% 4-8lat 78% 12% 10% mikro 78% 14% 8% 1-3lat 82% 11% 7% Do roku 78% 12% 10% Również stosunkowo najmniej dojrzałych firm, powyżej 9 lat mających ugruntowaną pozycję i historię kredytową, łączyło stabilizację finansową firmy z pozyskanym kredytem z gwarancją (76-77%). Przedsiębiorców poproszono również o ocenę zmiany ich pozycji rynkowej jaka zaistniała pod wpływem poprawienia płynności (lub uwolnienia środków) dzięki kredytowi z gwarancją de minimis. Otrzymano bardzo pozytywne odpowiedzi, z których wynika, że prawie 45% przedsiębiorców poprawiło swoją pozycję rynkową, a 46% z nich dzięki gwarancji udało się utrzymać wcześniejszą pozycję. Wykres 40. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową 9% 0,5% 46% 44,5% poprawiła utrzymała pogorszyła trudno powiedzieć Analiza w podziale na wielkość i okres działalności przedsiębiorstwa (wykres 39) wskazuje, że w przypadku małych przedsiębiorstw 49% z nich poprawiło swoją pozycję wobec 45

47 44% którzy utrzymali swoją pozycję na rynku. Podobnie jest w przypadku firm działających od roku do 3 lat (49% vs. 42%). Wykres 41. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoliło firmie utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową w podziale na wielkość i okres działalności firm poprawiła utrzymała pogorszyła trudno powiedzieć średnie 41% 50% 6% 3% Powyżej 15 41% 52% 7% małe 49% 44% 7% 9-15lat 4-8lat 43% 47% 48% 47% 2% 8% 6% mikro 44% 47% 9% 1-3lat 49% 42% 9% Do roku 40% 47% 13% Odwrotną tendencję można zauważyć w przypadku pozostałych grup firm, w szczególności średnich i mikroprzedsiębiorstw, w których więcej respondentów zadeklarowało utrzymanie dotychczasowej pozycji na rynku w wyniku uzyskania kredytu z gwarancją (odpowiednio dla średnich 41% vs. 50%, dla mikro: 44% vs. 47%). Spośród respondentów, którzy nie byli w stanie ocenić czy kredyt z gwarancją de minimis wpłynął na ich pozycje rynkową (lub określili ją jako pogorszenie) 24% stwierdziło, że wsparcie to wpłynie na poprawę pozycji konkurencyjnej w najbliższej przyszłości, 16% utrzyma taką jak dotychczas (wykres 42). Ale aż 60% nie potrafiło ocenić tego efektu (szczególnie start-upy i małe przedsiębiorstwa nie miały w tej kwestii zdania). Poprawę pozycji rynkowej w nieodległej przyszłości zadeklarowały firmy mikro, 1-3 letnie oraz 9-15 letnie (odpowiednio 29%, 30% i 36%). Wykres 42. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową 24% poprawi 60% 16% utrzyma trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n =85]. 46

48 Wykres 43. Uzyskanie kredytu z gwarancją pozwoli firmie w najbliższej przyszłości utrzymać lub poprawić swoją pozycję rynkową poprawi utrzyma trudno powiedzieć średnie 100% Powyżej 15 22% 11% 67% małe 21% 79% 9-15lat 36% 21% 43% mikro 29% 14% 57% 4-8lat 1-3lat 17% 17% 30% 26% 66% 44% Do roku 15% 7% 78% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 85]. Kolejnym efektem kredytu z gwarancją de minimis, na temat którego wypowiadali się uczestnicy Programu był wzrost obrotów firmy. Kredyt obrotowy z założenia służy do poprawienia płynności finansowej i utrzymania obrotów firmy. Jednak jak wskazują pozyskane dane (wykres 44) aż 55% z badanych uczestników Programu zanotowało wzrost obrotów w swoim przedsiębiorstwie na skutek pozyskania finansowania. Wykres 44. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy 10% tak 35% 55% nie trudno powiedzieć Wzrost obrotów potwierdzają wypowiedzi zebrane od przedsiębiorców podczas przeprowadzania wywiadów pogłębionych, takie jak: Dzięki gwarancji [ ] zwiększyliśmy obroty i trzykrotnie liczbę klientów. Kredyt pomógł w otwarciu nowych punktów [sieci gastronomicznej], co wiąże się oczywiście ze wzrostem obrotów w najbliższej przyszłości. 47

49 W szczególności tendencja wzrostowa obrotów dotyczy firm średnich (65% firm, które zanotowały wzrost, wykres 44) oraz tych funkcjonujących na rynku 4-8 lat o stabilnej pozycji na rynku w fazie doskonalenia i wzrostu swojej oferty/produkcji (66%). Wykres 45. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis wzrosły obroty firmy tak nie trudno powiedzieć Powyżej 15 44% 42% 14% średnie 65% 35% 9-15lat 47% 37% 16% małe 52% 37% 11% 4-8lat 66% 26% 8% mikro 54% 35% 11% 1-3lat 61% 33% 6% Do roku 49% 40% 11% Jest to następny istotny wynik badania wskazujący, że kredyt obrotowy jakiego udzielono w ramach Programu nie tylko posłużył do udrożnienia płynności finansowej, zlikwidowania zatorów płatniczych pozwalających na utrzymanie obrotów. Silnie wpłynął również na wzrost obrotów. Jest to kolejny wynik badania wskazujący, że gwarancja de minimis nie musi być postrzegana wyłącznie jako narzędzie wsparcia dla gospodarki w trudnym okresie. Co więcej, 35% przedsiębiorców którzy w momencie badania nie zaobserwowało wzrostu obrotów zadeklarowało, że w najbliższej przyszłości spodziewają się takiego efektu (wykres 46). Wykres 46. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości wzrosną obroty firmy 35% 42% tak nie trudno powiedzieć 23% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 441]. Analizowane poniżej efekty dotyczą wpływu kredytu z gwarancją de minimis na zatrudnienie w przedsiębiorstwach. Jest to jeden z kluczowych aspektów oceny wpływu Programu na gospodarkę i sektor MŚP, który w czasie spowolnienia gospodarczego najczęściej nie podejmuje się (lub podejmuje w bardzo ograniczonym zakresie) zarówno inwestycji 48

50 materialnych, jak i tworzenia nowych miejsc pracy, w zamian szuka oszczędności np. w postaci redukcji zatrudnienia. Badanie przyniosło niebagatelne wyniki w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy. Otóż 42% przedsiębiorców zadeklarowało, że w wyniku wsparcia firmy kredytem z gwarancją de minimis utworzyli nowe miejsca pracy (wykres 47). Wykres 47. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utworzono nowe miejsca pracy 6% 52% 42% tak nie trudno powiedzieć Nowe miejsca pracy powstały przede wszystkim w młodych przedsiębiorstwach działających na rynku od roku do 3 lat, które będąc na etapie dynamicznego rozwoju i urynkowienia co do zasady rozbudowują potencjał kadrowy. Patrząc na utworzenie nowych miejsc pracy w przedsiębiorstwach różnej wielkości widać, że największą aktywność w tym zakresie przejawiały firmy małe (wykres 48). Jak ujął to w trakcie wywiadu jeden z małych przedsiębiorców: Kredyt z gwarancją umożliwił przyjęcie zleceń, które firma byłaby zmuszona odrzucić, nie mając odpowiedniej płynności Dzięki wzrostowi liczby realizowanych zamówień, zatrudniliśmy na stałe kolejne dwie osoby i rozszerzyliśmy też zakres oferowanych usług o działania marketingowe. Wykres 48. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis utworzono nowe miejsca pracy tak nie trudno powiedzieć średnie 38% 59% 3% Powyżej roku 36% 30% 57% 62% 7% 8% małe 46% 43% 11% 4-8 roku 47% 48% 5% 1-3 roku 50% 44% 6% mikro 41% 53% 6% Do 1 roku 42% 52% 6% 49

51 Łącznie powstało 1329 nowych miejsc pracy, przy czym najwięcej odpowiedzi (33%) wskazywało na utworzenie 1 dodatkowego etatu, 29% - 2, 14% - 3, 6% - 4 oraz 5% na 5 nowych miejsc pracy. Przeważająca część respondentów (88%) zadeklarowała także utrzymanie nowych miejsc pracy dłużej niż 1 rok od momentu pozyskania kredytu (wykres 49). Można zatem mówić o znacznym poziomie trwałości tego efektu, biorąc pod uwagę, że rozważania dotyczą kredytu obrotowego a nie inwestycyjnego. Wykres 49. Utrzymanie nowych miejsc pracy dłużej niż rok 5% 7% tak nie trudno powiedzieć 88% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 409]. Wykres 50. Utrzymanie nowych miejsc pracy dłużej niż rok wg wielkości i okresu działalności przedsiębiorstwa tak nie trudno powiedzieć Powyżej 15 96% 2% 2% średnie 92% 8% 9-15 roku 89% 2% 9% małe 94% 4% 2% 4-8 roku 90% 4% 6% 1-3 roku 87% 7% 6% mikro 87% 5% 8% Do 1 roku 88% 5% 7% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 409]. Jak przedstawiono na wykresie powyżej, deklaracje utrzymania nowego miejsca pracy dłużej niż rok charakterystyczne były prawie dla wszystkich przedsiębiorstw działających na rynku powyżej 15 lat (96%) oraz większości małych i średnich przedsiębiorstw (94% i 92%). Relatywnie najmniej takich stwierdzeń pochodziło od mikrofirm oraz tych funkcjonujących na rynku 1-3 lata (po 87%), co świadczy o największym pesymizmie i niepewności w porównaniu do pozostałych grup przyszłości firmy na rynku. Szczególnie jest to ciekawe, 50

52 że to właśnie przedsiębiorstwa 1-3 letnie najczęściej tworzą nowe miejsca pracy. Można zatem przypuszczać, że ok. 10 procent z nich nie będzie utrzymanych w przyszłości. Respondenci, którzy w momencie przeprowadzenia badania nie utworzyli nowych miejsc pracy wypowiadali się również co do możliwości utworzenia takich w najbliższej przyszłości. Wyniki pokazują, że prawie 40% z tych, którzy nie utworzyli nowych miejsc pracy w wyniku pozyskania kredytu z gwarancją, zamierzają je wkrótce je utworzyć (wykres 51). Wykres 51. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości utworzone zostaną nowe miejsca pracy 23% 38% tak nie trudno powiedzieć 39% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 564]. Deklaracje takie składali przede wszystkim mikro i mali przedsiębiorcy. W przypadku średnich ponad połowa firm, które nie utworzyły nowych miejsc pracy dotychczas nie utworzy ich również w najbliższej przyszłości. Z szacunków przedstawianych przed przedsiębiorców wynika, że powstanie w najbliższym czasie 537 nowych miejsc pracy. Kolejnym aspektem zatrudnienia w przedsiębiorstwach, który badano w ankiecie była kwestia powstrzymania zwolnień w wyniku wsparcia firmy kredytem obrotowym z gwarancją. Pozyskane dane wskazują, że ponad połowa badanych uczestników Programu (53%) utrzymała przynajmniej część dotychczasowych miejsc pracy (wykres 52) w porównaniu z sytuacją nieuzyskania kredytu. 51

53 Wykres 52. Kredyt z gwarancją de minimis pozwolił na utrzymanie przynajmniej części dotychczasowych miejsc pracy (tj. w przypadku jego nieuzyskania firma zmuszona byłaby do zwolnień) 9% tak 38% 53% nie trudno powiedzieć Z deklaracji tych przedsiębiorców wynika, że utrzymano 3211 dotychczasowych miejsc pracy. Wykres 53. Kredyt z gwarancją de minimis pozwolił na utrzymanie przynajmniej części dotychczasowych miejsc pracy wg wielkości oraz okresu działalności przedsiębiorstwa tak nie trudno powiedzieć średnie 59% 26% 15% Powyżej 15 56% 38% 7% 9-15 roku 50% 42% 8% małe 55% 34% 11% 4-8 roku 56% 38% 6% mikro 52% 39% 9% 1-3 roku Do 1 roku 58% 45% 31% 42% 11% 13% Zatrzymanie zwolnień zanotowało relatywnie najwięcej średnich przedsiębiorstw oraz 1-3 letnich (wykres 53). Jak stwierdzili w wywiadach pogłębionych przedstawiciele tych grup przedsiębiorców: Myślę, że tak, że to [brak kredytu] spowodowałoby ograniczenie produkcji, tym samym zwolnienia i pewnie byłoby to [działalność] na znacznie mniejszą skalę niż jest w tej chwili. Niestety na taki niefortunny okres trafiliśmy. 52

54 Dzięki tej gwarancji myśmy, zamiast w kryzysie likwidować, zamykać i chować się w swoim malutkim pudełeczku zdecydowałem, że idziemy do przodu. Nie zwolniliśmy nikogo. Jeszcze wyższy wskaźnik pozytywnych odpowiedzi niż w przypadku trwałości nowo utworzonych miejsc pracy uzyskano pytając o utrzymanie dłużej niż rok dotychczasowych miejsc pracy 93% badanych uczestników Programu deklarowało powstrzymanie redukcji dotychczasowych miejsc pracy dłużej niż rok od momentu uzyskania kredytu z gwarancją de minimis (w tym było to 100% średnich, 94% małych i 92% mikro firm, przy czym jedynie 1% małych i 2% mikro złożyło przeciwne oświadczenie). Wykres 54. Czy dotychczasowe miejsca pracy zostaną utrzymane dłużej niż 1 rok? 2% 5% tak nie 93% trudno powiedzieć Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 516]. Pomimo, że przedstawione deklaracje, szczególnie te odnoszące się do utworzenia nowych miejsc pracy w przyszłości należy traktować z pewną dozą ostrożności są bowiem uzależnione od nastrojów w sektorze MŚP, ale też ograniczeniami niniejszego badania 17 - jednak pozwalają one na stwierdzenie pozytywnego wpływu wsparcia w ramach Programu PLD na zatrudnienie w sektorze MŚP. Równie ważnym w kontekście rozwoju przedsiębiorstwa efektem sygnalizowanym przez uczestników Programu, ale również szerzej wpływającym na gospodarkę było dokonanie przez przedsiębiorców inwestycji, którą przedsiębiorstwo zrealizowało w wyniku pozytywnej zmiany sytuacji w firmie pod wpływem kredytu z gwarancją. Taki dodatkowy efekt mnożnikowy Programu, w postaci zwiększenia swoich inwestycji majątkowych wystąpił prawie aż u 60% respondentów (wykres 55). 17 Ankiety realizowane były przez banki udzielające kredytu z gwarancją de minimis, co mogło nieznacznie wpłynąć na bardziej pozytywne odpowiedzi respondentów 53

55 Wykres 55. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji 5% 36% 59% tak nie trudno powiedzieć Powyższe potwierdził jeden z przedsiębiorców stwierdzając że: Dzięki tej gwarancji i kredytowi w kryzysie [ ] zainwestowaliśmy w powierzchnię magazynową i dodatkowo stworzyliśmy serwis samochodowy. Wykres 56. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji (wg wielkości oraz czasu działania przedsiębiorstwa na rynku) tak nie trudno powiedzieć średnie 53% 41% 6% Powyżej 15 53% 45% 2% 9-15 roku 55% 37% 8% małe 62% 33% 5% 4-8 roku 60% 36% 4% mikro 59% 37% 4% 1-3 roku Do 1 roku 63% 61% 32% 36% 5% 3% Analizując poczynione inwestycje charakterystyczne jest, że takie działania miały miejsce przede wszystkim wśród firm 1-3 letnich (63%), start-upów (61%), 4-8 letnich (60%) a także w grupie firm małych (62%). Kredyt z gwarancją w najmniejszym stopniu pośrednio skutkował inwestycją w firmach średnich i powyżej 9 lat (wykres 56). Największy odsetek firm, które poczyniły inwestycje pochodził z sektora handlu 36%, następnie sektora budowlanego (15%) i przetwórstwa przemysłowego (14%). Dodatkowy efekt programu w postaci nowych inwestycji jest znaczny nie tylko w wymiarze odsetka firm, u których takie inwestycje stały się możliwe dzięki kredytowi, lecz także skalą 54

56 tychże w odniesieniu do wielkości udzielonej gwarancji. Wartość tej relacji mnożnika na poziomie 1 oznaczać będzie, że z każdemu 1 złoty gwarancji odpowiada 1 złoty inwestycji, które stały się możliwe dzięki uzyskaniu kredytu z tą gwarancją. W odniesieniu do firm, które odpowiedziały twierdząco na pytanie o to, czy w wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji mediana uzyskanych w próbie mnożników wyniosła 1,67. Wartość ta, choć może wydawać się dość wysoka, w naszym przekonaniu jest realna, musimy bowiem pamiętać o kilku czynnikach. Po pierwsze, kwota gwarancji nie dotyczy bezpośrednio finansowania tychże inwestycji, lecz inwestycji, które stały się możliwe lub celowe dzięki zmianie sytuacji firmy wywołanej dzięki otrzymaniu kredytu obrotowego z gwarancją. Po drugie, w przypadku części kredytów banki po uzyskaniu gwarancji rezygnowały z dodatkowego zabezpieczenia pozostałej, niegwarantowanej części. W takiej sytuacji, kwota ewentualnych własnych zabezpieczeń firmy, które zostały uwolnione dzięki gwarancji i mogły zostać przeznaczone na inny cel (np. kredyt inwestycyjny) odpowiadała nie wartości gwarancji lecz wartości kredytu. Jeżeli uwzględnimy także wkład własny przedsiębiorcy nie możemy wykluczyć, że w pojedynczych przypadkach wartość generowanych inwestycji bardzo przekraczała kwotę gwarancji. W odniesieniu do całej próby, tj. uwzględniając także te przedsiębiorstwa, gdzie nowe inwestycje nie pojawiły się mediana wartości mnożnika wyniosła 0,39. Oznacza to, że na 1 złoty gwarancji przypadało 39 groszy inwestycji, które zaistniały dzięki uzyskaniu kredytu z tą gwarancją. Prawie 30% z respondentów, którzy w momencie przeprowadzania badania nie dokonali inwestycji na skutek polepszenia się sytuacji w firmie wywołanego pozyskaniem kredytu z gwarancją, zadeklarowała, że w najbliższej przyszłości dokona takich inwestycji (wykres 57). Przedsiębiorstwa, które dopiero planują poczynić inwestycje działają na rynku przede wszystkim 4-8 lat, 9-15 lat oraz 1-3 lat. Wykres 57. W wyniku uzyskania kredytu z gwarancją de minimis, sytuacja firmy zmieni się na tyle, że firma dokona inwestycji w najbliższej przyszłości 26% 29% tak nie trudno powiedzieć 45% Źródło: opracowanie własne na podstawie badania ankietowego [n = 394]. 55

57 Podsumowując analizowane powyżej efekty wpływu Programu PLD na mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa należy wyraźnie podkreślić, że oprócz osiągnięcia podstawowego celu Programu PLD rozwiązania problemów z płynnością finansową większości badanych przedsiębiorstw sektora MŚP zdiagnozowano dodatkowe efekty, zbiorczo przedstawione na wykresie 58, oraz te przewidywane przez przedsiębiorców, które pojawią się w najbliższym czasie (wykres 59). Wykres 58. Efekty jakie zaobserwowano w przedsiębiorstwach w wyniku pozyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis Utworzenie nowych miejsc pracy Utrzymanie zatrudnienia lub ograniczenie zwolnień 7% 9% 52% 42% 38% 53% Wzrost obrotów firmy W wyniku kredytu z gwarancją BGK, sytuacja firmy zmieniła się na tyle, że firma dokonała inwestycji 5% 10% 35% 36% 55% 59% trudno powiedzieć nie tak Utrzymanie lub poprawienie pozycji rynkowej Ustabilizowanie się sytuacji finansowej firmy 9% 9% 13% 78% 91% Wykres 59. Efekty jakie mogą się pojawić w wyniku pozyskania kredytu obrotowego z gwarancją de minimis w najbliższej przyszłości, deklarowane przez przedsiębiorstwa W wyniku kredytu z gwarancją BGK, sytuacja firmy zmieni się na tyle, że firma dokona w najbliższej przyszłości inwestycji Wzrosną obroty firmy Utworzą nowe miejsca pracy 26% 23% 23% 29% 35% 39% 38% 45% 42% trudno powiedzieć nie tak Utrzymają lub poprawią pozycję rynkową 8% 40% 52% W największym stopniu, otrzymane wsparcie wpłynęło na utrzymanie lub poprawienie pozycji rynkowej firmy (91% wskazań i 40% wskazań u tych, którzy dopiero spodziewają się tego efektu w najbliższej przyszłości) oraz ustabilizowanie się jej sytuacji finansowej (78%). Tak 56