PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA HUMANISTYCZNA PODEJCIE CHRZECIJASKIE RÓDŁEM INSPIRACJI

Transkrypt

1 DYSKUSJA 255 BIBLIOGRAFIA Buber, M. (1994). Zamienie Boga. Warszawa: Wydawnictwo KR. Gentili, A. (1997). Chrzecijastwo i ezoteryzm. Kraków: Wydawnictwo WAM. Gilson, E. (1987). Historia filozofii chrzecijaskiej w wiekach rednich. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. Meng, H. (red.) (1963). Sigmund Freud, Oskar Pfister, Briefe Frankfurt am Main: S. Fischer Verlag. Pieper, J. (2000). Scholastyka. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. Possenti, V. (2004). Filozofia i wiara. Kraków: Wydawnictwo WAM. Valverde, C. (1998). Antropologia filozoficzna. Pozna: Pallottinum. Vitz, P. (2002). Psychologia jako religia. Kult samouwielbienia. Warszawa: LOGOS. Waldenfels, H. (red.) (1997). Leksykon religii. Warszawa: Verbinum. Welte, B. (2000). Czym jest wiara? Rozwaania o filozofii religii. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. Wundt, W. (1873). Wykłady o duszy ludzkiej i zwierzcej (t. 1). Kraków: Nakładem A. Dygasiskiego i Małuji. Ryszard Stachowski Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA HUMANISTYCZNA PODEJCIE CHRZECIJASKIE RÓDŁEM INSPIRACJI Wyraona w artykule ks. Romualda Jaworskiego propozycja psychologii bazujcej na antropologii chrzecijaskiej dotyczy w istocie czego wicej ni tylko aplikacji załoe antropologicznych filozofii chrzecijaskiej w psychologii. Ju w pierwszym zdaniu Autor wyraa swoje osobiste przekonanie, i zgodnie z nim przekonuje czytelnika o zasadnoci potrzeby stworzenia i uprawiania psychologii chrzecijaskiej zarówno w rodowisku akademickim, jak i w gabinecie psychoterapeuty. Mimo krótkiej historii psychologii akademickiej, powstało w niej wiele rónych szkół i kierunków badawczych, teoretycznych i stosowanych. Zdaniem Autora, powstały one na bazie rónorodnych załoe antropologicznych, czsto sprzecznych z antropologi chrzecijask. Dlatego te stwierdza, i zasadne jest

2 256 DYSKUSJA pytanie: Dlaczego nie mona by stworzy psychologii chrzecijaskiej, której zadaniem byłoby spojrzenie na wiat psychiczny z perspektywy chrzecijaskiej i na bazie załoe antropologii chrzecijaskiej? W dalszej czci artykułu sformułowane zostało zadanie dla psychologii chrzecijaskiej: reinterpretacja opisywanych przez psychologi akademick rónych aspektów ycia psychicznego, skorygowanie zafałszowanego czsto obrazu ycia, człowieka, Boga, wiata, normy psychologicznej, zdrowia czy patologii. Jakkolwiek jestem przekonany o potrzebie systematycznych działa w nakre- lonym wyej kierunku, to równie przewiduj trudnoci z recepcj tych propozycji w rodowisku psychologów. Take Autor dostrzega tego rodzaju trudnoci, skoro w pierwszych zdaniach artykułu mówi o potrzebie apologii swego stanowiska. Trudnoci z recepcj tego rodzaju propozycji mog pojawi si m.in. w sytuacji, gdy psycholog nie dostrzega sprzecznoci, lub nawet niezgodnoci, midzy sposobem uprawiania przez siebie psychologii a swoimi przekonaniami religijnymi czy załoeniami antropologii chrzecijaskiej. Nadto minło nieco ponad 100 lat od usamodzielnienia si psychologii akademickiej. O ile zatem filozofowie mog do swobodnie uprawia filozofi chrzecijask i działa na rzecz jej dalszego rozwoju, to psychologowie s cigle wraliwi na to, by nie narzuca im zewntrznych standardów analizy i uzasadniania przedmiotu ich naukowej pracy badawczej. W takich sytuacjach psycholodzy czsto przyjmuj postaw obronn przed tym, co traktuj jako zewntrzn ideologizacj czy dogmatyzm. W zwizku z czym bardzo utrudniona staje si realizacja sformułowanego przez Autora artykułu postulatu unikania konfrontacji i działania raczej na rzecz integracji i twórczego rozładowywania napi midzy wymogami obiektywizmu w akademickiej pracy badawczej a wymogami prawdy objawionej. Naley zwróci uwag, i w psychologii akademickiej, od czasu W. Wundta i W. Diltheya, wyróniaj si dwa paradygmaty badawcze o zasadniczo rónym sposobie ujmowania przedmiotu, metod i podejcia badawczego w psychologii jako nauce przyrodniczej i w psychologii traktowanej jako nauka humanistyczna. Niewtpliwie psychologia akademicka została zdominowana przez paradygmat przyrodniczy, w którym modelowym sposobem uprawiania nauki były fizyka, fizjologia czy matematyka. Niemniej paradygmat humanistycznego podejcia w psychologii był na tyle obecny, i W. Stern (1938) podjł si dookrelenia podstaw psychologii ogólnej z perspektywy personalistycznej. Tego rodzaju orientacj badawcz realizowali

3 DYSKUSJA 257 twórcy amerykaskiej psychologii humanistycznej, C. Rogers i A. Maslow. Rogers (1955) postawił sobie zasadnicze pytanie: osoby czy nauka? Odpowied na to pytanie zawarł w ksice On becoming a person (1961), odwołujc si do danych empirycznych z systematycznie prowadzonych bada według wymogów psychologii akademickiej. Natomiast Maslow dookrelił podstawy psychologii humanistycznej jako nauki akademickiej w Psychology of science (1966). Status psychologii jako nauki humanistycznej dookrelił w sposób bardziej klarowny i systematyczny A. Giorgi (1970/2002) w pracy opublikowanej pod znamiennym tytułem Psychology as a human science. A phenomenologically based approach. Giorgi zrezygnował z uywanej wówczas nazwy psychologia humanistyczna na rzecz okrelenia psychologia jako nauka humanistyczna ugruntowana w podejciu fenomenologicznym, zarówno w zakresie psychologicznej analizy i opisu struktury intencjonalnych i osobowych wymiarów ludzkiego dowiadczenia i działania w wiecie przeywanym (por. Uchnast, 2003). Naley zwróci uwag, i w podejciu fenomenologicznym nie formułuje si postulatów, lecz zasady empirycznej pracy badawczej. Nie wchodzc w szczegółowe załoenia tego podejcia, warte uwagi jest to, i w okresie tworzenia podstaw metodycznej fenomenologicznej analizy wiata przeywanego, w eksperymencie introspekcyjnym Wundta obowizywała zasada unikania błdu bodca, tzn. jakichkolwiek odniesie badanych treci wiadomoci i procesów jej organizacji do zewntrznego ródła doznania sensorycznego (bodca dalszego). Skdind w uprawianym współczenie paradygmacie konstruktywizmu poznawczego równie uznaje si, i psychologicznie realne s jedynie indywidualne konstrukty i reprezentacje umysłowe. W zwizku z tym pojawia si istotny dla psychologii problem wiarygodnoci i obiektywnego charakteru wiedzy o czym/kim Innym. Kartezjska radykalna dychotomia midzy wiatem myli i metodycznie zakwestionowanym istnieniem zewntrznego wiata natury wydaje si cigle obowizujcym paradygmatem w psychologii jako nauce przyrodniczej. Niemniej jednak John Heron (1996) wskazuje na coraz bardziej wyrane kształtowanie si w psychologii podejcia postkonstruktywicznego, którego paradygmat wyraany jest w terminach: współuczestniczenie, współdziałanie, spotkanie, dialog (participating-knowlege, co-operative approach). W podejciu tym akcentuje si komplementarno podmiotowych i przedmiotowych wymiarów ludzkiego dowiadczania rzeczywistoci otaczajcego wiata. Nadto jednostka ludzka, współuczestniczc z innymi w dowiadczaniu rzeczywistoci, dialoguje o wspólnie przeywanym wiecie, wypróbowuje zdobyt w ten sposób wiedz,

4 258 DYSKUSJA dy do interpersonalnej prawdy. Heron zapewnia, i paradygmat ten ma okrelone załoenia ontologiczne, epistemologiczne, metodologiczne i aksjologiczne zasady w dziedzinie relacji interpersonalnych. Podejcie kooperacyjne w psychologii uzyskuje wsparcie i ugruntowanie w coraz bardziej upowszechnianym paradygmacie synergii jako podstawowej i powszechnej zasadzie organizacji i rozwoju naturalnych systemów złoonych (Buckminster Fuller, 1997; Corning, 1998). Mówic najkrócej, zjawisko synergii ma miejsce wówczas, gdy w wyniku współdziałania rónorodnych czci pojawia si nowa jako, której nie mona przypisa poszczególnym czciom procesu współdziałania. W terminach tej zasady podejmowana jest próba sformułowania alternatywnej, do darwinowskiej, teorii ewolucji, której zasad jest nie tyle walka o byt, ile wzrost i doskonalenie si synergicznych układów współdziałania. Mona by jedynie nadmieni, i ju w IV wieku n.e. w. Grzegorz z Nazjanzu ( 390) wyjaniał sposób współdziałania natury ludzkiej i łaski nadprzyrodzonej w terminach zasady synergii. Stanowisko to okrela si jako synergizm teologiczny. W terminach zasady synergii w psychologii okrela si jakociowy charakter organizacji czci współtworzcych naturaln gestalt. Podstawowym warunkiem takiej organizacji jest to, by czci te były rónorodne, wzgldnie kompletne, bezporednio współuczestniczce w tworzeniu całoci według jednej zasady organizacji zasady synergii (por. Uchnast, 1994). Zasada synergii była dookrelana w psychologii postaci w miar przechodzenia od opisu organizacji treci wiadomoci do opisu struktury dowiadczenia Ja nie-ja/otoczenie zachowania (Koffka, 1935) czy te Ja nie-ja/pole widzenia/wiat widzenia (Gibson, 1979). By moe wzrost zainteresowania wyjanianiem organizacji i rozwoju psychicznego w paradygmacie synergicznych układów i zdolnoci ludzkiej do ich współtworzenia bdzie czynnikiem stymulujcym do wzrostu gotowoci u psychologów do wypracowania racjonalnych podstaw do twórczego współdziałania z perspektywy wymogów psychologii jako nauki przyrodniczej, psychologii jako nauki humanistycznej czy te z perspektywy chrzecijaskiej. Wyraam przekonanie, i tego rodzaju podejcie badawcze moe stworzy warunki, by podejcie chrzecijaskie w psychologii nie było traktowane jedynie jako postulat czy jaki zewntrzny dodatkowy wymóg, ale równie jako wynik mdroci pokole dcych do interpersonalnej prawdy o tym, co jest przedmiotem ostatecznej i najgłbszej troski o dobro człowieka, o dobro wiata otaczajcego który daje do mylenia, czasem zaskakuje i zdumiewa w którym on yje,

5 DYSKUSJA 259 pracuje, cieszy si, cierpi i umiera. Dlatego te, podejcie chrzecijaskie moe by: ródłem inspiracji i wzrostu wraliwoci i zdolnoci do rozpoznawania tego, co w psychologii współczesnej zostało ugruntowane i wyrosło z dziedzictwa kultury chrzecijaskiej, m.in. w rozwoju podejcia personalistycznego w psychologii oraz w ugruntowaniu racjonalnoci wymiarów wiary religijnej (por. Uchnast, 1999); systemem odniesie i orientacji (framework) w rozpoznawaniu i w krytycznym rónicowaniu moliwoci i ogranicze przyjmowanych psychologicznych paradygmatów teoretycznych i ich implikacji w psychologii stosowanej; ródłem inspiracji i wzrostu wraliwoci oraz rzetelnej, systematycznej i metodycznej orientacji na to, co specyficznie ludzkie, co umoliwia rozwój i doskonalenie człowieka w wymiarze psychicznym, osobowym, duchowym, społecznym i religijnym. Jednak nie czas i miejsce, by podawa bardziej wyczerpujcy opis pola moliwych synergicznych współdziała midzy reprezentantami rónych podej badawczych w psychologii. Współuczestniczenie w realizacji tego rodzaju programów badawczych moe przyczyni si do wzrostu nie tylko ich jakoci merytorycznej i metodologicznej, lecz take pozytywnych postaw w stosunku do osób uprawiajcych inne podejcia badawcze w psychologii. BIBLOGRAFIA Buckminster Fuller, R. (1997). Synergics. Explorations in geometry of thinking. Sebastopol, CA: Estate of Buckminster Fuller. Corning, P. A. (1998). The synergism hypothesis. On the concept of synergy and it s role in the evolution of comples systems. Journal of Social and Evolutionary Systems, 21, 2. Gibson, J. J. (1979). The ecological approach to visual perception. Boston: Houghton Mifflin, Comp. Giorgi, A. (2002). Psychologia jako nauka empiryczna uprawiana z ludzkiej perspektywy. Podejcie fenomenologiczne. Białystok: Trans Humana (oryg. Psychology as a human science. A phenomenologically based approach. New York: Harper & Row 1970). Heron, J. (1996). Co-operative inquiry. Research into the human condition. London: Sage, Publ. Koffka, K. (1935). Principles of gestalt psychology. New York: Harcourt, Brace. Maslow, A. (1966). The psychology of science: A reconnaissance. New York: Harper & Row. Rogers, C. R. (1955). Persons or science? A philosphical questions. American Psychologist, 10, Rogers, C. R. (1961). On becoming a person. Boston: Houghton Mifflin.

6 260 DYSKUSJA Stern, W. (1938). General psychology from the personalistic standpoint. New York: Macmillan. Uchnast, Z. (1994). Reinterpretacja załoe psychologii postaci: od modeli całoci jako symbolicznej figury do modelu całoci naturalnej jako ekosystemu. Roczniki Filozoficzne, 42, 4, Uchnast, Z. (1999). Osobowa postawa wiary: model jakociowej analizy. Roczniki Psychologiczne, 2, Uchnast, Z. (2003). Osoba ludzka jako przedmiot psychologii. Implikacje załoe podejcia fenomenologicznego i psychologii postaci. W: P. Francuz, P. Ole, W. Otrbski (red.), Studia z psychologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (t. 11, s ). Lublin: Wydawnictwo KUL. Zenon Uchnast Instytut Psychologii KUL