XXXXX REPRINT KATARZYNA KOLASA, EWA BOREK: ODDAJMY ZDROWIE W RĘCE OBYWATELI. Rola konsultacji społecznych w reformie systemu służby zdrowia.

Transkrypt

1 _ 1 XXXXX REPRINT KATARZYNA KOLASA, EWA BOREK: ODDAJMY ZDROWIE W RĘCE OBYWATELI Rola konsultacji społecznych w reformie systemu służby zdrowia. Artykuł pochodzi z Magazynu THINKTANK nr 20, wiosna

2 polityka zdrowotna _ TEKST> Katarzyna Kolasa, Ewa Borek oddajmy Zdrowie w ręce obywateli Administracja publiczna powinna zacząć reformę systemu służby zdrowia w Polsce od konsultacji społecznych. Skoro wiadomo, że na dostępny dla wszystkich szeroki koszyk świadczeń polskiego państwa nie stać, niech obywatele wskażą, czego oczekują od opieki medycznej. FOT.: Jupiter images

3 państwo 2 _ 3 Kryzys systemu ochrony zdrowia w Polsce narasta kolejki pacjentów do świadczeń się wydłużają, jakość usług jest niewystarczająca, szpitale są zadłużone, w kasie Narodowego Funduszu Zdrowia brakuje środków, a konflikty między głównymi interesariuszami systemu (pacjentami, lekarzami i świadczeniodawcami) zaostrzają się. Przekłada się to na trwający od kilku miesięcy kryzys personalny w centrali NFZ i w Ministerstwie Zdrowia. Wiedza o niezadowoleniu Polaków z funkcjonowania systemu ochrony zdrowia (a według CBOS 1 w 2012 r. taką opinię miało 78 proc. obywateli) zaczyna ciążyć politykom przed zbliżającymi się wyborami. Dlatego pojawiają się adresowane do resortu zdrowia inicjatywy premiera, żeby szybko rozwiązać problem kolejek do lekarzy lub znieść limity w leczeniu onkologicznym. Eksperci są zgodni dłużej nie da się odkładać zmian w drażliwej społecznie sferze, jaką jest ochrona zdrowia. Nie bardzo jednak wiadomo, jak wyjść z chaosu organizacyjnego, finansowego, systemowego i etycznego reformować to, co jest, czy raczej zbudować nową jakość w lecznictwie? Jak przywrócić równowagę? Polska nie jest ani pierwszym, ani jedynym krajem, który musi się zmierzyć z takimi problemami w systemie ochrony zdrowia. Główną chorobą większości tych systemów jest brak równowagi między zawartością koszyka gwarantowanych świadczeń zdrowotnych a publicznymi środkami przeznaczonymi na jego finansowanie. Z jednej strony rosną potrzeby zdrowotne obywateli, koszty świadczeń i nowych technologii, a starzejące się społeczeństwa żyją dłużej i chorują więcej, co kosztuje drożej. Z drugiej konieczność obniżania wydatków publicznych powoduje, że ich pula przeznaczona na zdrowie nie wzrasta. Gdy dysproporcja między potrzebami społecznymi a możliwościami ich finansowania z budżetu jest duża i przejawia się niezadowoleniem społecznym z opieki zdrowotnej, staje się jasne, że dotychczasowy system nie zapewnia już bezpieczeństwa i trzeba go na nowo zdefiniować. Wiele krajów konstruktywnie rozwiązało ten problem. Dobrym wzorem, z którego można i należy skorzystać, jest wykorzystanie mechanizmu konsultacji społecznych. Od tego warto rozpocząć wszelkie działania reformatorskie czy naprawcze w ochronie zdrowia. Pytanie skierowane do obywateli powinno być proste: Na co Pani/Pana zdaniem mają być przeznaczane publiczne środki w ochronie zdrowia?. Warto wiedzieć, czy ludzie wolą, by najpierw wydawać środki na leczenie dzieci i ludzi młodych, czy też wszystkich, niezależnie od wieku; czy leczyć choroby, po których jest szansa na całkowity powrót do zdrowia, czy choroby nieuchronnie kończące się śmiercią; czy ważne jest przywrócenie pacjentowi zdrowia, czy także umożliwienie mu powrotu do pracy. Kogo leczyć w pierwszej kolejności, czyje potrzeby są ważniejsze? Badanie opinii w tej sprawie to poszukiwanie optymalnej alokacji zasobów w ochronie zdrowia z wykorzystaniem narzędzi społecznego dialogu. Ekonomia czy wartości Poszukiwania optymalnej alokacji zasobów można dokonać na dwa sposoby: jako maksymalizacji korzyści zdrowotnych w ramach dostępnego budżetu na ochronę zdrowia bądź jako dbałości o dobrobyt społeczny, gdzie los najbardziej potrzebujących odgrywa największą rolę. W pierwszym przypadku godzimy się na to, że podejmowanie decyzji będzie determinowane kryteriami ekonomicznymi, takimi jak efektywność kosztowa, w drugim zaś nieekonomicznymi, zdefiniowanymi jako wartości społeczne. To wielkość potrzeby zdrowotnej, równość dostępu czy też sprawiedliwość proceduralna. Ekonomia albo wartości obywatele powinni się wypowiedzieć, co jest dla nich ważniejsze. Można wskazać trzy ścieżki poszukiwania optymalnej alokacji zasobów w sektorze ochrony zdrowia. 1 W pierwszym podejściu znaczenie w podejmowaniu decyzji mają jedynie kryteria ekonomiczne, przede wszystkim analiza efektywności kosztowej. Główna myśl. Polska musi na nowo określić równowagę między potrzebami społecznymi a finansowymi możliwościami w ochronie zdrowia.. Optymalnym na to sposobem może być zapytanie obywateli o alokację zasobów w służbie zdrowia.

4 polityka zdrowotna _ Celem jest uzyskanie maksymalnych korzyści zdrowotnych za jak najmniejsze środki w ramach dostępnego budżetu. Pacjent ma zapewnione leczenie tylko w przypadku, gdy koszt dodatkowego efektu zdrowotnego nie przekracza z góry określonego progu opłacalności. Z takim modelem podejmowania decyzji o wydatkach na zdrowie mamy do czynienia obecnie w Polsce. Finansowane są terapie do 100 tys. zł, które zapewnią pacjentowi przedłużenie życia o rok w określonej jakości. Jeśli rok życia chorego ma kosztować więcej, taka terapia nie może być finansowana z budżetu państwa. Zasada równości i sprawiedliwości społecznej jest w tym modelu respektowana, ale ogranicza się do zapewnienia dostępu do leczenia tym, dla których dostępne są terapie spełniające opisany wymóg ekonomiczny. Uciążliwość stanu zdrowia nie jest tu brana pod uwagę. To ekonomizacja medycyny, która weryfikuje koszt każdej usługi, bada efektywność kosztową czy ocenia opłacalność. Trzeba się pogodzić z tym, że niektóre choroby są bardziej opłacalne ze społecznego punktu widzenia, a inne mniej. Rozwiązanie to jest powszechnie krytykowane przez pacjentów. 2 W drugim podejściu znaczenie w podejmowaniu decyzji mają jedynie kryteria nieekonomiczne. O dostępie do świadczeń zdrowotnych oprócz danych na temat skuteczności i bezpieczeństwa leczenia decyduje także uciążliwość choroby oraz analiza aspektów etycznych. Koszty mogą być brane pod uwagę, jednakże analiza efektywności kosztowej nie wpływa istotnie na proces decyzyjny. 3 Trzecie podejście to kompromis między celami nieekonomicznymi i ekonomicznymi. To rozwiązanie zapewniające realizację zarówno kryteriów efektywności kosztów, jak i równości. Jeśli równość definiuje się na podstawie uciążliwości choroby, to ustala się pierwszeństwo dla osób najciężej chorych przy jednoczesnym wsparciu procesu decyzyjnego o analizę efektywności kosztowej. Jeśli odrzuca się definicję równości opartą na uciążliwości choroby, poszukiwanie realizacji zasady równości i sprawiedliwości jest możliwe w inny sposób. Przykładem może być dbałość o sprawiedliwość procesu podejmowania decyzji (ang. procedural justice) lub badanie kwestii dostępu do opieki zdrowotnej. Jeszcze inną sytuacją jest poszukiwanie równego końcowego stanu zdrowia (ang. outcome egalitarianism) bądź takiej samej poprawy zdrowia (ang. gain egalitarianism). Jak to zrobili inni? Doświadczenia krajów rozwiniętych, które debatę społeczną na temat wydawania publicznych środków na zdrowie mają już za sobą, pokazują, że poszukiwanie kompromisu między celami ekonomicznymi i nieekonomicznymi jest przyjmowane chętniej niż skrajne rozwiązania. W Szwecji w latach 90. XX w. powołano specjalną komisję parlamentarną, której zadaniem było zgromadzenie opinii różnych grup społecznych związanych z problemami rozdziału środków finansowych na świadczenia zdrowotne. W efekcie przeprowadzonych debat publicznych oraz badań ankietowych udało się osiągnąć społeczny konsensus w sprawie kryteriów alokacyjnych. Zgodnie z zapisami ustawy zdrowotnej każda decyzja o przyznaniu lub odmowie udzielenia danego świadczenia medycznego powinna się odwoływać do trzech poniższych zasad 2 : 1 Godność jednostki. Każdy obywatel ma takie same prawa i powinien być traktowany według takiego samego systemu wartości. 2 Potrzeby i solidarność. Alokacja zasobów musi być prowadzona odpowiednio do potrzeb zdrowotnych, tak aby zapewnić każdemu choremu dostęp do jakiegokolwiek leczenia. 3 Efektywność kosztowa. W podejmowaniu decyzji o alokacji zasobów trzeba brać pod uwagę stosunek korzyści do kosztów. Wskaźnik efektywności kosztowej nie powinien służyć porównaniu efektywności procedur przeznaczonych dla różnych grup pacjentów.

5 państwo 4 _ 5 Przykłady rozwiązań optymalnej alokacji zasobów w ochronie zdrowia na świecie Kraj Kiedy Podmiot odpowiedzialny Zastosowane narzędzia Kryteria alokacji zasobów Szwecja komisja parlamentarna odpowiedzialna za organizacje dialogu społecznego badania ankietowe 3 tys. obywateli, personelu medycznego i administracji szpitali debaty publiczne, konferencje i seminaria z udziałem ekspertów i polityków godność jednostki potrzeby zdrowotne solidarność efektywność kosztowa Norwegia lata 90. komisja rządowa utworzenie komisji reprezentującej zróżnicowane grupy społeczne (tzw. komisja Lonninga) Wielka Brytania Stany Zjednoczone 2002 Citizen s Council przy NICE 30 losowo wybranych obywateli trzyletnia kadencja 2011 Instytut Medycyny (IOM) odpowiedzialny za koordynację projektu określenia zawartości koszyka świadczeń zdrowotnych trzydniowe zjazdy dwa razy w roku debata z udziałem ekspertów raporty np. o obiektywnych i jakościowych zasadach podejmowania decyzji refundacyjnych spotkania otwarte dla opinii publicznej możliwość zgłaszania uwag i sugestii drogą elektroniczną za pośrednictwem platformy internetowej sesje dla grup pacjentów, świadczeniodawców, ubezpieczycieli oraz pracodawców świadczenia podstawowe z pierwszeństwem dostępu zdefiniowane na podstawie trzech kryteriów: _ ryzyko zgonu w ciągu najbliższych pięciu lat: powyżej 5 10 proc. _ poprawa 5-letniego przeżycia: co najmniej 10 proc. _ wymierne korzyści w stosunku do poniesionych nakładów świadczenia suplementarne świadczenia o niskim priorytecie świadczenia niepriorytetowane skuteczność bezpieczeństwo efektywność kosztowa proceduralna sprawiedliwość przejrzystość uczestnictwo równość i sprawiedliwość społeczna efektywność, elastyczność Źródło: Katarzyna Kolasa, Optymalna alokacja zasobów w ochronie zdrowia, Wolters Kluwer, Z kolei w Anglii i Walii kluczową rolę odgrywa Rada Obywatelska (Citizen s Council) 3 funkcjonująca przy brytyjskiej agencji oceny technologii medycznych (National Institute for Clinical Excellence NICE). Jest to grupa 30 losowo wybranych przedstawicieli różnych grup społecznych na trzyletnie kadencje. Aby zapewnić reprezentatywność rady, jej członkowie są dobierani z uwzględnieniem z góry określonych kryteriów, takich jak płeć, wiek, miejsce zamieszkania i status społeczny. Najważniejszym osiągnięciem rady był raport o obiektywnych i jakościowych zasadach podejmowania decyzji refundacyjnych (ang. social value judgement). W efekcie debat publicznych oraz dyskusji ekspertów ustalono trzy podstawowe kryteria alokacji środków finansowych na

6 polityka zdrowotna _ świadczenia zdrowotne to skuteczność, bezpieczeństwo i efektywność kosztowa. W miejsce zasady równości proponuje się sprawiedliwość proceduralną. Chodzi o zapewnienie transparentności oraz odwołalności od podejmowanych decyzji. W mechanizmie dialogu społecznego zostały także ustalone kryteria podejmowania decyzji w ochronie zdrowia w Norwegii oraz Stanach Zjednoczonych, przy okazji określania zawartości koszyka świadczeń gwarantowanych dla potrzeb reformy zdrowotnej Obama Care (przykłady przyjętych na świecie rozwiązań dotyczących alokacji zasobów w ochronie zdrowia opartych na dialogu społecznym przedstawia tabela na str. 117). co można zrobić w Polsce? Wobec kryzysu i destabilizacji systemu opieki zdrowotnej Polska powinna skorzystać z rozwiązań wypracowanych w innych krajach. Należy ustalić w mechanizmie dialogu społecznego, czy to za pomocą konsultacji społecznych online, czy za pośrednictwem ciał dialogu społecznego i reprezentatywnych przedstawicieli interesariuszy systemu ochrony zdrowia, jak Polacy chcą wydawać publiczne pieniądze na zdrowie. Czy w dalszym ciągu mają decydować kryteria ekonomiczne, a może wartości lub oba te czynniki jednocześnie? Na pewno kryterium ekonomiczne w obecnej postaci się nie sprawdza z perspektywy pacjentów. Beneficjentami dyktatu ekonomii w zdrowiu są głównie zajmujący się wyceną kosztów świadczeń eksperci. Jeśli system ma działać w oparciu o wartości społeczne, trzeba wiedzieć, na których z nich się oprzeć. Dialog ze społeczeństwem nie jest obecnie ani trudny, ani kosztowny, wytyczy kierunek zmian w ochronie zdrowia, ponieważ pomoże w ustaleniu priorytetów, dając przy tym mandat do prowadzenia reformy zgodnie z konsensusem społecznym zmiany konsultowane społecznie zawsze wdraża się łatwiej. I wreszcie da argument, który może przekonać przeciwników czy krytyków zmian te zasady podziału środków zostaną przecież wskazane przez społeczeństwo. Dialog społeczny dotyczący kryteriów podziału publicznych środków na zdrowie jest więc obecnie najlepszą receptą na rozpoczęcie porządkowania systemu opieki zdrowia w Polsce. dr n. ekon. Katarzyna Kolasa: adiunkt Zakładu Farmakoekonomiki, Warszawski Uniwersytet Medyczny, zajmuje się tematem optymalnej alokacji zasobów w ochronie zdrowia, autorka licznych polskich i międzynarodowych publikacji oraz opracowań z tego zakresu. kkolasa@wum.edu.pl Ewa Borek, MD, MBA: prezes fundacji MY Pacjenci, zajmuje się inicjowaniem i promowaniem dialogu społecznego w ochronie zdrowia, inicjatorka projektu Pacjenci Decydują: ewa.borek@mypacjenci.org»» Artykuł nr R1420P03 1 I zob. (dostęp: ). 2 I Ustawa zdrowotna [szw. Hälso-och sjukvårdslag] (SFS z 1982 r. nr 763). 3 I zob. citizens_council.jsp. (dostęp: ). Rekomendacje THINKTANK: 1. Polskie Ministerstwo Zdrowia musi jak najszybciej ustalić kierunek zmian w systemie ochrony zdrowia i jego nowe priorytety. Nie da się tego zrobić dobrze bez dialogu z obywatelami. 2. czas postawić proste pytanie: na co zdaniem samych Polaków powinny być przeznaczane publiczne środki w ochronie zdrowia? To pozwoli obywatelom wypowiedzieć się, jak leczyć, kogo leczyć i czy będzie się to robić w imię wartości, czy pod dyktat rachunku ekonomicznego.

7 Szanowni Państwo, ośrodek analityczny THINKTANK prowadzi THINKTANK Society. Jest to społeczność liderów biznesu i administracji publicznej zainteresowanych rozwojem osobistym, podnoszeniem swoich kompetencji w zakresie przywództwa i zarządzania, wymianą doświadczeń i wiedzy oraz dialogiem na temat najważniejszych wyzwań rozwojowych w Polsce. Członkostwo w THINKTANK Society jest odpłatne i wiąże się z wieloma przywilejami opracowanymi specjalnie dla członków klubu m.in.: możliwość udziału w dedykowanych spotkaniach, workshopach, zamkniętych dyskusjach z udziałem liderów i decydentów oraz dostępem do wszystkich elementów bazy wiedzy THINKTANK. Więcej informacji o społeczności THINKTANK znajdą Państwo na stronie internetowej: Osoby zainteresowane przystąpieniem do THINKTANK Society oraz otrzymywaniem dodatkowych informacji na temat aktywności THINKTANK, publikacji i spotkań, prosimy o wypełnienie i odesłanie faxem poniższego formularza. Zachęcamy także do zapisania się na newsletter ośrodka analitycznego THINKTANK: Nazwisko Imię Stanowisko Firma Ulica Kod, miasto Telefon NIP Zgadzam się na umieszczenie moich danych osobowych w bazie danych ośrodka analitycznego THINKTANK, prowadzonej przez THINKTANK Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie oraz na ich przetwarzanie dla potrzeb marketingowych i handlowych związanych z działalnością spółki (zgodnie z ustawą z dnia r. o ochronie danych osobowych Dz. U. Nr 133, poz. 883). Zgadzam się na otrzymywanie informacji marketingowych i handlowych od THINKTANK i jego partnerów na adres elektroniczny podany w formularzu. Podpis Wypełniony formularz prosimy o odesłanie em: biuro@mttp.pl lub faxem (22) THINKTANK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS Kapitał zakładowy zł, ul. Mińska 25, Warszawa NIP , REGON