Ekspertyza dotycząca gospodarowania zasobami rybnymi na obszarze Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie Poznań, marzec 2014

Transkrypt

1 Ekspertyza dotycząca gospodarowania zasobami rybnymi na obszarze Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie Poznań, marzec 2014 Współfinansowano ze środków Unii Europejskiej (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa)

2 imię i nazwisko Funkcja mgr Michał Przybycin Kierownik Zespołu mgr Halszka Łożyńska biolog mgr Natalia Królikowska biolog dr Paweł Przybycin biolog mgr Jan Przybycin Specjalista ds. planowania przestrzennego 2

3 SPIS TREŚCI 1. WSTĘP METODYKA OBSZAR OBJĘTY OPRACOWANIEM KLIMAT FIZJOGRAFIA GEOMORFOLOGIA GEOLOGIA RZEŹBA TERENU HYDROLOGIA I) CIEKI II) ZBIORNIKI ANTROPOPRESJA FAUNA DRAPIEŻNA OBSZARY CHRONIONE ZASOBY RYBNE ZASOBY RYBNE CIEKÓW DANE OGÓLNE ZASOBNY RYBNE ZBIORNIKÓW DANE OGÓLNE UWARUNKOWANIA I PERSPEKTYWY ROZWOJU RYBACTWA ŚRÓDLĄDOWEGO CHARAKTERYSTYKA PRESJI I POŁOWÓW WĘDKARSKICH Z UWZGLĘDNIENIEM ASPEKTÓW SOCJOEKONOMICZNYCH I EKOLOGICZNYCH WĘDKARSTWA I WPŁYWU NA GOSPODARKĘ RYBACKĄ GOSPODARKA WĘDKARSKA I RYBACKA PRZEGLĄD PRZEPISÓW PRAWNYCH ZWIĄZANYCH Z GOSPODAROWANIEM ZASOBAMI RYBNYMI I WODNYMI WŁASNOŚĆ WÓD ZARZĄDZANIE WODAMI WYKROCZENIA

4 8.4. PODMIOTY UPRAWNIONE DO RYBACKIEGO UŻYTKOWANIA JEZIOR I RZEK PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE ZA POSZCZEGÓLNE DZIAŁANIA PROPOZYCJE DZIAŁALNOŚCI EDUKACYJNEJ MAJĄCEJ NA CELU ROZPOWSZECHNIENIE WIEDZY NT. ZRÓWNOWAŻONEGO KORZYSTANIA Z ZASOBÓW RYBACKICH REKOMENDACJE W ZAKRESIE ZRÓWNOWAŻONEGO KORZYSTANIA Z ZASOBÓW RYBACKICH NA OBSZARZE LEŚNEGO KOMPLEKSU PROMOCYJNEGO LASY MAZURSKIE BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIK ZAŁĄCZNIK ZAŁĄCZNIK

5 1. WSTĘP Leśny Kompleks Promocyjny stanowi specyficzną jednostkę przestrzenną, określoną przez granice administracji leśnej. Lokalizacja LKP Lasy Mazurskie w sercu Krainy Tysiąca Jezior sprawia, że w granicach kompleksu znajduje się ponad 160 zbiorników, w tym największe w Polsce jezioro Śniardwy, zwane Mazurskim Morzem. Powierzchnia wszystkich zbiorników Kompleksu wynosi ok ha, co stanowi piątą część powierzchni jezior położonych w granicach województwa warmińsko-mazurskiego. Serce Mazur stanowi miejsce szczególnie cenne przyrodniczo, w którym życie mieszkańców ściśle związane jest z zasobami naturalnymi, darami lasu i wody. Ryby stanowią cenny dar tutejszej przyrody dla miejscowej społeczności i licznych turystów. Mądre gospodarowanie ichtiofauną stanowi ważny element zrównoważonego rozwoju LKP Lasy Mazurskie. Ryc. 1. Kaczki nad wodą. Józef Chełmoński. 5

6 2. METODYKA Prace nad dokumentem przebiegały równolegle na kilku etapach. 1. Kompletowanie informacji o geografii obszaru. Wykonanie opisu obszaru. Dokonano przeglądu dokumentów strategicznych w skali lokalnej i regionalnej oraz opracowań dotyczących Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie. Opis fizjografii oparto na pracy Kondrackiego (2002). 2. Kompletowanie informacji o ciekach i zbiornikach obszaru. Wykonanie charakterystyki głównych cieków i zbiorników. Dokonano przeglądu publikacji, w oparciu o zasoby biblioteczne i publikacje dostępne w Internecie, pod kątem pozyskania danych o ciekach i zbiornikach obszaru. Na ich podstawie wykonano wykaz cieków i zbiorników, ujęty dla czytelności w zestawienia tabelaryczne. 3. Pozyskiwanie publikacji dotyczących ichtiofauny obszaru i analiza tych publikacji. Dokonano analizy publikacji dotyczących ichtiofauny pod kątem wyszukiwania informacji z obszaru objętego opracowaniem. Zdecydowanie najbogatszym źródłem danych i informacji o ichtiofaunie cieków i zbiorników LKP Lasy Mazurskie, okazały się publikacje Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie. 4. Przygotowanie pism do podmiotów eksploatujących ryby (Polski Związek Wędkarski [PZW], PGRyb) w obrębie obszaru z prośbą o podanie składu gatunkowego, ilości i okresów połowów. Zwrócono się do podmiotów prowadzących gospodarkę rybacką i wędkarską na terenie LKP Lasy Mazurskie z prośbą o podanie danych dotyczących zarybienia i pozyskania ryb w akwenach będących w ich gospodarowaniu. 5. Przygotowanie pism do Polskiego Związku Łowieckiego (PZŁ) z prośbą o podanie ilości i okresów pozyskania fauny drapieżnej odżywiającej się rybami. 6

7 Zwrócono się do PZŁ z wnioskiem o podanie informacji o pozyskaniu gatunków łownych, w których diecie istotną część stanowią ryby. 6. Przygotowanie pism do wojewódzkich zarządów melioracji z prośbą o podanie opisów istniejącej infrastruktury hydrotechnicznej w obrębie obszaru i planów jej rozwoju oraz własności gospodarowanych cieków. Wystosowano pisma do Wojewódzkiego Zarządu Melioracji Wodnej w Olsztynie celem uzyskania informacji o urządzeniach wodnych mogących stanowić przeszkody dla przemieszczania się ryb na ciekach w obrębie obszaru LKP Lasy Mazurskie. 7. Przygotowanie pism do Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej i Urzędów Gmin z prośbą o podanie własności wód w obrębie obszaru. Wystosowano pisma do RZGW i urzędów gmin celem identyfikacji własności wód w obrębie obszaru LKP Lasy Mazurskie. 8. Pozyskanie informacji o presji turystycznej. Wykonano analizę ruchu turystycznego, w oparciu o dane Głównego Urzędu Statystycznego, w odniesieniu do jednostek terytorialnych w obrębie LKP Lasy Mazurskie. 9. Opracowanie pozyskanych informacji. Informacje, o które zwracano się do poszczególnych instytucji, napływały w różnym czasie od wystosowania pism o ich uzyskanie. Dlatego poszczególne rozdziały opracowania powstawały sukcesywnie w miarę napływania danych. 10. Predykcja działań na przyszłość w oparciu o uzyskane dane. Po zakończeniu uzyskiwania informacji, przystąpiono do nadawania dokumentowi ostatecznego kształtu i syntezy otrzymanych danych. Uzyskano zestawienia tabelaryczne będące efektem analiz poszczególnych źródeł. 7

8 3. OBSZAR OBJĘTY OPRACOWANIEM Obszar Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie, utworzonego zarządzeniem nr 84 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 30 października 2002 roku, zajmuje powierzchnię ,99 ha. W całości zlokalizowany jest w województwie warmińsko-mazurskim. Leży na terenie dwóch Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych: w Białymstoku i Olsztynie. Obejmuje nadleśnictwa: Maskulińskie i Pisz (RDLP Białystok, powierzchnia ,99 ha; Program Gospodarczo-Ochronny Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie [PGO LKP Lasy Mazurskie ] 2013) oraz Strzałowo, Spychowo i Mrągowo (RDLP Olsztyn, powierzchnia ,00 ha; PGO LKP Lasy Mazurskie 2013) (Ryc. 2). Ryc. 2. Granice LKP Lasy Mazurskie. 8

9 Leśny Kompleks Promocyjny powołano w celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz ochrony zasobów przyrody, szczególnie w celu: rozpoznania biocenozy leśnej i kierunków zachodzących w niej zmian, trwałego zachowania lub odtwarzania naturalnych walorów lasu metodami racjonalnej gospodarki leśnej prowadzonej na zasadach ekologicznych, integrowania celów gospodarki leśnej z aktywną ochroną przyrody, promowania wielofunkcyjnej i zrównoważonej gospodarki leśnej, prowadzenia prac badawczych i doświadczalnictwa leśnego w aspekcie upowszechniania zasad ekorozwoju na całym obszarze działania Lasów Państwowych, prowadzenia edukacji ekologicznej społeczeństwa. Leśne kompleksy są obszarami funkcjonalnymi o znaczeniu ekologicznym, edukacyjnym i społecznym, dla których działalność określa jednolity program gospodarczo-ochronny, opracowany przez właściwego dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych. 9

10 3.1. KLIMAT Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Mazurskie położony jest w obrębie Środkowomazurskiego Regionu Klimatycznego, gdzie przeważają dni z pogodą umiarkowanie ciepłą, pochmurną i bez opadu (Woś 1994). Klimat omawianego obszaru jest chłodniejszy od otaczających go makroregionów i charakteryzuje się dużą zmiennością ze względu na ukształtowanie terenu, sąsiedztwo zbiorników wodnych oraz występowanie lasów. Pojezierze Mrągowskie charakteryzuje się największym zachmurzeniem i największymi prędkościami wiatru (Program Ochrony Środowiska [POŚ] miasta Mrągowo). W okresie letnim dominują wiatry zachodnie i północno-zachodnie, zaś w okresie zimowym południowo-wschodnie i południowo-zachodnie (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). Zgodnie z podziałem Polski na dzielnice klimatyczne (Kondracki 2002), Lasy Mazurskie leżą w dzielnicy mazurskiej, należącej do najchłodniejszych obszarów nizinnych w Polsce (Krupińska & Zaprzelski ). Średnia roczna temperatura oscyluje w przedziale 6,5 C do 7,4 C (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). Średnia wielkość opadów atmosferycznych na omawianym obszarze wynosi od 556 do 631 mm. Maksimum opadów, jak dla większości dzielnic Polski, przypada na miesiące letnie (czerwiec sierpień), a minimum na marzec i luty (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). W regionie Pojezierza Mazurskiego dochodzi do ścierania się dwóch ośrodków: oceanicznego i kontynentalnego, co skutkuje częstymi i nagłymi zmianami pogody. W zależności od dominacji jednego z nich mogą występować mroźne i słoneczne albo ciepłe i deszczowe zimy oraz gorące i suche albo wilgotne i chłodne lata. Cechą charakterystyczną klimatu omawianego obszaru jest występowanie silnych ulew w okresie wegetacyjnym oraz gradobicia (przez gminy Szczytno i Pisz przechodzi jeden z tzw. pasów gradowych) (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013; POŚ gminy Ruciane-Nida). 10

11 3.2. FIZJOGRAFIA Według regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski (Kondracki 2002) omawiany obszar znajduje się na terenie podprowincji Pojezierza Wschodniobałtyckie (842), w makroregionie Pojezierze Mazurskie (842.8) i obejmuje 3 mezoregiony: Pojezierze Mrągowskie (842.82), Krainę Wielkich Jezior Mazurskich (842.83) oraz Równinę Mazurską (842.87). Region pod względem geobotanicznym należy do działu subborealnego, obejmuje obszar borealnego zasięgu świerka i północno-wschodniej granicy zasięgu buka. Białousz (1994) podaje, że na terenie przeważają gleby rdzawe a w podobnym stopniu występują gleby płowe, brunatne właściwe i rdzawe, bielicowe i bielice, murszowe i torfowe oraz mułowe i gruntowoglejowe, głównie w V klasie bonitacji gleb (Strzelec 1995). Na przeważającej części obszaru odnotowuje się bardzo dużą podatność gleb na degradację (Wójcik i Sroka 1995). Centralna i wschodnia część obszaru znajduje się w obniżeniu o osi południkowej, porozcinanej wałami morenowymi i rynnami jezior (POŚ powiatu mrągowskiego 2004). Ryc. 3. Droga w lesie. Józef Chełmoński. 11

12 3.3. GEOMORFOLOGIA GEOLOGIA Omawiany obszar leży w zasięgu prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej, w jednostce tektonicznej zwanej wyniesieniem mazursko-suwalskim. Warstwy przypowierzchniowe zbudowane są z osadów czwartorzędowych (POŚ gminy Piecki). Krajobraz Pojezierza Mazurskiego został ukształtowany głównie przez ostatnie zlodowacenie bałtyckie. Omawiany obszar pokrywają osady czwartorzędowe, głównie piaski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej (Rzechowski 1995). Utworami młodszymi, występującymi w strefie moreny czołowej, głównie w północnej części Lasów Mazurskich, są gliny i piaski zwałowe (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). Miąższość osadów przeważnie zawiera się pomiędzy 100 a 200 m. Spośród utworów geologicznych przeważają równiny sandrowe, równiny zalewowe i zalewowe holoceńskie oraz utwory akumulacji torfowiskowej (Wójcik i Sroka 1995) RZEŹBA TERENU Ukształtowanie powierzchni jest bardzo urozmaicone. Obejmuje faliste wzgórza w strefie moren czołowych, płaskie i faliste obszary moren dennych, płaskie doliny rzeczne oraz równiny sandrowe (POŚ powiatu szczycieńskiego). W obrębie Leśnego Kompleksu Promocyjnego występuje również wiele obszarów zastoiskowych i zagłębień, w większości wypełnionych torfami (Sawicka i Tomaszewska 2012). Południowa część Lasów Mazurskich leży na obszarze sandrowej Równiny Mazurskiej i charakteryzuje się bardziej jednorodną konfiguracją. W obrębie równiny wyróżnić można dwa poziomy hipsometryczne, wyższy rozciąga się na zachód, osiągając rzędne około 130 m n.p.m. Monotonię południowej części sandru urozmaicają wydmy, zbudowane najczęściej z piasków glacjofluwialnych średnio i drobnoziarnistych (Biuro Urządzenia Lasu i Geodezji Leśnej [BULiGL] 2010). Na obszarze Lasów Mazurskich we 12

13 wschodniej części Równiny Mazurskiej brak jest kęp morenowych (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). Północny fragment Leśnego Kompleksu Promocyjnego, zlokalizowany na obszarze Pojezierza Mrągowskiego i Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, charakteryzuje się występowaniem moren czołowych, rzadziej kemów (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013; Krupińska & Zaprzelski ). Ciągi moren czołowych przebiegają z południowego zachodu na północny wschód. Szczególnie dynamiczną rzeźbą terenu cechuje się rejon Brejdyn, Jakubowa, Lipowa oraz wzdłuż północnego brzegu jeziora Śniardwy w tej części przebiega jedna ze znaczniejszych w tym regionie, równoleżnikowo rozciągnięta strefa czołowo-morenowa, ukształtowana w czasie postoju czoła lodowca. Częścią tego pasa moren są Góry Krzywe, wznoszące się do 195 m n.p.m. (Krupińska & Zaprzelski ; POŚ gminy Piecki). Znaczącymi formami, które urozmaicają krajobraz omawianego obszaru, są rynny subglacjalne. To podłużne głębokie struktury, których dna w większości wypełniają wody jezior, lokalnie osady pojezierne i bagienne. Cechą krajobrazu Pojezierza Mazurskiego jest niespotykane nigdzie w kraju na taką skalę skupienie dużych, naturalnych zbiorników wodnych (Krupińska & Zaprzelski ). Ryc. 4. Wieś nad wodą. Józef Chełmoński. 13

14 HYDROLOGIA Powstanie znacznej liczby jezior i mniejszych zbiorników wodnych, było możliwe dzięki obecności licznych zagłębień po martwym lodzie oraz wałów morenowych. W XIX wieku na omawianym terenie prowadzono intensywne prace melioracyjne, które doprowadziły do znacznego obniżenia poziomu wody w wielu jeziorach. Skutkiem było nadmierne wysuszenie gleby oraz mineralizacja utworów organicznych na siedliskach bagiennych (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). Wszystkie rzeki na omawianym obszarze położone są w zlewni Morza Bałtyckiego, a zdecydowana większość w dorzeczu rzeki Wisły (Czerny 1995). Przez Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Mazurskie przebiega szlak wodny, łączący Pregołę z Wisłą przez Węgorapę, Wielkie Jeziora Mazurskie, Pisę i Narew (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). Poza obfitością wód charakterystyczne dla Nadleśnictwa Maskulińskie są tereny bagniste, których powierzchnia z powodu intensywnych prac melioracyjnych i osuszania ulega zmniejszaniu (BULiGL 2010). Mapę sieci hydrograficznej Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie przedstawia Ryc

15 Ryc. 5. Sieć hydrograficzna w granicach LKP Lasy Mazurskie (zielona linia). I) CIEKI Przez obszar Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie przepływają łącznie 64 cieki zestawione w tabeli 1. Sieć hydrograficzna obszaru Lasów Mazurskich jest silnie rozwinięta. Łączna długość wszystkich wód płynących zlokalizowanych w granicach omawianego kompleksu osiąga wartość 463,16 km. Daje to zagęszczenie wynoszące 0,39 km długości cieku/1 km 2 powierzchni. Tak gęsta sieć hydrologiczna z pewnością przyczynia się do specyficznych warunków klimatycznych i środowiskowych na obszarze Lasów Mazurskich. Obfitość zróżnicowanych morfometrycznie wód płynących sprzyja licznemu występowaniu fauny związanej z tym siedliskiem. Do największych rzek należą Pisa z jej dopływem Turoślą, Krutynią i Szkwą wraz z Rozogą (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). Jako największy dopływ zespołu Wielkich Jezior Mazurskich, najważniejsza dla tego obszaru jest rzeka Krutynia (BULiGL 2010). Łączy 15

16 ona niektóre jeziora zlokalizowane w obrębie kompleksu i stanowi atrakcyjny nieuregulowany ciek wodny, od ponad 80 lat będący trasą spływów kajakowych. Jest to obecnie najatrakcyjniejszy pod względem przyrodniczym szlak turystyczny na terenie Lasów Mazurskich (PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). W górnym biegu osiąga 0,5 1,5 m głębokości, w dolnym dochodząc nawet do 7 m (BULiGL 2010). Tabela 1. Wykaz cieków zlokalizowanych w granicach Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie (BULiGL 2004; Krupińska & Zaprzelski ; Główny Inspektorat Ochrony Środowiska [GIOŚ]; Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska [WIOŚ] 2013). Długoś Stan ekologiczny/ Lp. Nazwa cieku Ujście ć [km] Klasa jakości wód 1. Babant* 21,935 Krutynia (prawy dopływ) 2. Baranowo 7,749 Jorzec (lewy dopływ) 3. Barłoga 5,795 Pisa (prawy dopływ) 4. Białoławka* 1,524 J. Kocioł 5. Biały Grunt 6,888 Rozoga (lewy dopływ) 6. Bogumiłka 7,200 Pisa (lewy dopływ) 7. Borek 7,115 Rudna (lewy dopływ) 8. Czarne Bagno 4,984 J. Łukajno 9. Dajna 22,439 Guber (lewy dopływ) 10. Dobry Lasek 5,507 Krutynia (lewy dopływ) 11. Duś 0,925 Krutynia (prawy dopływ) 12. Garty 0,334 J. Płociczno 13. Gawrzyjałka* 0,143 Struga Wschodnia (prawy dopływ) 14. Golanka 5,908 Krutynia (lewy dopływ) 15. Grabówka* 6,036 J. Tuchlin 16. Jagodnia 5,766 Pisa (lewy dopływ) 17. Jędrychowo 4,630 Krutynia (lewy dopływ) 18. Jędzelówka* 1,780 J. Szymoneckie 19. Jorzec (Jurzec) 16,774 J. Majcz Mały 20. Kadyk 0,484 łączy J. Krawno i Krawienko 21. Kadzidłówka 4,240 Krutynia (lewy dopływ) 22. Kanał Chruściel 0,880 Szkwa (prawy dopływ) 23. Kanał Jegliński 5,234 J. Roś 24. Kanał Kilimański 6,720 Stare Czajki (lewy dopływ) 25. Kanał Księży Lasek 3,860 Trybówka (lewy dopływ) 26. Karwik 5,905 J. Seksty 27. Kokoszka 3,285 Nidka (lewy dopływ) 28. Krutynia (Babięcka Struga) 32,744 J. Bełdany dobry/ii klasa/ Krzywy Róg 2,730 J. Krzywy Róg dobry/ii klasa/

17 Lp. Nazwa cieku Długoś Stan ekologiczny/ Ujście ć [km] Klasa jakości wód 30. Kulona 4,697 Wincenta (prawy dopływ) 31. Lisunka 2,182 J. Gardeńskie (Ogrodowe) 32. Małż 2,550 J. Nidzkie 33. Maskulinka (Ruczaj) 8,200 J. Nidzkie 34. Międzyjeziorowa 0,318 J. Nawiady 35. Miętkie 5,085 J. Zalesie 36. Muntowo (Muntówka) 19,496 Dajna (prawy dopływ) 37. Nidka (Wigrynia) 6,100 J. Bełdany umiarkowany/iii klasa/ Nikutowo* 4,712 Wólka (lewy dopływ) 39. Piłaki 7,110 J. Piłakno 40. Pisa 33,312 Narew (prawy dopływ) 41. Pisowoda* 12,395 Pisa (lewy dopływ) 42. Pogubie 0,900 J. Pogubie Średnie Radostówka 43. (Kanał Zachodni)* 6,820 Rozoga (prawy dopływ) 44. Rańsk 1,895 J. Babięty Wlk. 45. Rozoga (Jerutka)* 13,928 Narew (prawy dopływ) umiarkowany/iii klasa/ Rudna 13,810 Turośl (lewy dopływ) 47. Rurociąg S 5,617 Jorzec (lewy dopływ) 48. Stare Czajki 9,740 Rozoga (lewy dopływ) Struga Spalińska (Kanał 49. 3,950 Szkwa (lewy dopływ) Spaliny) 50. Struga Wilamowska 5,023 Szkwa (prawy dopływ) 51. Struga Wschodnia* 10,310 Rozoga (lewy dopływ) 52. Surżanka 7,815 Pisowoda (lewy dopływ) Szkwa (poniżej j.świętajno, umiarkowany/iii klasa 53. do wsi Rozóg, nazywana 21,289 Narew (prawy dopływ) lub poza normami/2002 jest Rozogą) 54. Szparka 9,017 Pisa (lewy dopływ) 55. Trybówka 1,090 Omulew (lewy dopływ) 56. Turośl (Turoślanka) 13,250 Pisa (prawy dopływ) 57. Uklanka (Nawiadka) 8,727 Krutynia (lewy dopływ) 58. Użranki 8,091 J. Ryńskie 59. Wejsunek 0,502 J. Warniołty 60. Wilkus* 2,901 J. Roś 61. Wincenta* 23,800 Pisa (lewy dopływ) 62. Wólecka Struga (Wólka) 10,465 Dajna (lewy dopływ) 63. Wyszka 0,915 J. Białoławki 64. Zimna 8,588 Turoślanka (lewy dopływ) Objaśnienia: * cieki przygraniczne lub częściowo przygraniczne 17

18 Infrastruktura hydrotechniczna w obrębie cieków przepływających przez obszar Lasów Mazurskich jest silnie rozwinięta. Łącznie na wodach płynących w granicach Kompleksu zlokalizowanych jest przynajmniej 876 elementów infrastruktury hydrotechnicznej, które zestawiono w tabeli 2. Zdecydowana większość elementów infrastruktury hydrotechnicznej nie stanowi dla ichtiofauny przeszkód. Część elementów, które mogą stanowić bariery (jazy, wyższe przepusty z piętrzeniem), po odpowiedniej przeróbce mogą zostać udrożnione. Nie zidentyfikowano barier na ciekach w istotny sposób ograniczających możliwości rozwoju populacji ryb. Tabela 2. Wykaz infrastruktury hydrotechnicznej na poszczególnych ciekach w obrębie LKP Lasy Mazurskie z uwzględnieniem zagęszczenia, wyrażonego liczbą elementów infrastruktury/km długości cieku. Lp. Nazwa cieku Rodzaj infrastruktury hydrotechnicznej Liczba Zagęszczenie (liczba elementów infrastruktury/km długości cieku w granicach LKP) 1. Babant most 2 0,091 przepust komunikacyjny 4 0,182 łącznie 6 0, Baranowo most 1 0,129 przepust komunikacyjny 14 1,807 przepust z piętrzeniem 2 0,258 rurociąg grawitacyjny 2 0,028* wylot drenarski 6 0,774 łącznie 23** 2,968** 3. Barłoga jaz 4 0,690 przepust komunikacyjny 5 0,863 przepust z piętrzeniem 1 0,173 łącznie 10 1, Białoławka most 1 0, Biały Grunt przepust komunikacyjny 6 0,882 przepust z piętrzeniem 5 0,735 łącznie 11 1, Bogumiłka most 1 0,139 przepust komunikacyjny 14 1,944 przepust z piętrzeniem 2 0,278 zastawka 2 0,278 18

19 Lp. Nazwa cieku Rodzaj infrastruktury hydrotechnicznej Liczba Zagęszczenie (liczba elementów infrastruktury/km długości cieku w granicach LKP) łącznie 19 2, Borek kładka 2 0,281 przepust komunikacyjny 13 1,827 przepust z piętrzeniem 7 0,984 zastawka 1 0,141 łącznie 23 3, Czarne Bagno przepust komunikacyjny 6 1,204 rurociąg grawitacyjny 1 0,009* wylot drenarski 10 2,006 łącznie 16** 3,210** 9. Dajna most 4 0,178 przepust z piętrzeniem 6 0,267 przepust komunikacyjny 1 0,045 wylot drenarski 5 0,223 zastawka 11 0,490 łącznie 27 1, Dobry Lasek przepust komunikacyjny 7 1,271 zastawka 1 0,182 łącznie 8 1, Garty przepust komunikacyjny 1 2, Gawrzyjałka zastawka 1 6, Golanka przepust komunikacyjny 10 1,693 rurociąg grawitacyjny 3 0,240* wylot drenarski 32 5,416 łącznie 42** 7,109** 14. Grabówka przepust komunikacyjny 14 2,319 wylot drenarski 25 4,142 łącznie 39 6, Jagodnia przepust komunikacyjny 11 1,908 rurociąg grawitacyjny 2 0,037* wylot drenarski 20 3,489 zastawka 4 0,694 łącznie 35** 6,070** 16. Jędrychowo przepust komunikacyjny 6 1,296 most 1 0,216 19

20 Lp. Nazwa cieku Rodzaj infrastruktury hydrotechnicznej Liczba Zagęszczenie (liczba elementów infrastruktury/km długości cieku w granicach LKP) wylot drenarski 1 0,216 zastawka 1 0,216 rurociąg grawitacyjny 7 0,177 łącznie 9** 1,512** 17. Jędzelówka przepust komunikacyjny 2 1,124 przepust z piętrzeniem 1 0,562 zastawka 2 1,124 łącznie 5 4, Jorzec (Jurzec) most 4 0,238 przepust komunikacyjny 7 0,417 wylot drenarski 11 0,656 łącznie 22 1, Kadzidłówka kładka 1 0,236 przepust komunikacyjny 6 1,415 przepust z piętrzeniem 1 0,236 wylot drenarski 3 0,708 łącznie 11 2, Kanał Jegliński jaz 1 0,191 most 2 0,382 łącznie 3 0, Kanał Kilimański jaz 1 0,149 przepust komunikacyjny 8 1,190 przepust z piętrzeniem 2 0,298 zastawka 1 0, Kanał Księży Lasek łącznie 12 1,786 przepust komunikacyjny 9 2, Karwik most 2 0,339 przepust komunikacyjny 5 0,847 łącznie 7 1, Kokoszka most 2 0,609 przepust komunikacyjny 8 2,435 przepust z piętrzeniem 3 0,913 rurociąg grawitacyjny 2 0,064* wylot drenarski 3 0,913 łącznie 16** 4,871** 20

21 Lp. Nazwa cieku 25. Krutynia (Babięcka Struga) Rodzaj infrastruktury hydrotechnicznej Liczba Zagęszczenie (liczba elementów infrastruktury/km długości cieku w granicach LKP) most 3 0,092 śluza 1 0,030 wylot drenarski 8 0,244 łącznie 12 0, Krzywy Róg przepust komunikacyjny 4 1,465 wylot drenarski 12 4,396 łącznie 16 5, Kulona przepust komunikacyjny 3 0,639 zastawka 1 0,213 łącznie 4 0, Małż kładka 3 1,176 most 2 0,784 przepust komunikacyjny 2 0,784 łącznie 7 2, Maskulinka (Ruczaj) kładka 9 1,098 most 1 0,122 przepust komunikacyjny 4 0,488 łącznie 14 1, Międzyjeziorowa most 1 3, Miętkie przepust komunikacyjny 3 0, Muntowo przepust komunikacyjny 3 0,154 rurociąg grawitacyjny 2 0,010* łącznie 3** 0,154** 33. Nidka (Wigrynia) kładka 3 0,492 most 3 0,492 łącznie 6 0, Nikutowo most 1 0,212 przepust komunikacyjny 5 1,061 rurociąg grawitacyjny 4 0,337* wylot drenarski 2 0,424 łącznie 8** 1,698** 35. Piłaki jaz 1 0,141 most 1 0,141 przepust komunikacyjny 3 0,422 zastawka 1 0,141 21

22 Lp. Nazwa cieku Rodzaj infrastruktury hydrotechnicznej Liczba Zagęszczenie (liczba elementów infrastruktury/km długości cieku w granicach LKP) łącznie 6 0, Pisa kładka 1 0,030 most 5 0,150 łącznie 6 0, Pisowoda most 5 0,403 przepust komunikacyjny 5 0,403 przepust z piętrzeniem 3 0,242 rurociąg grawitacyjny 1 0,002* wylot drenarski 9 0,726 zastawka 3 0,242 łącznie 25** 2,017** 38. Pogubie most 1 1, Radostówka (Kanał Zachodni) przepust komunikacyjny 1 0,147 most 2 0,293 jaz 1 0,147 łącznie 4 0, Rańsk jaz 2 1,055 most 1 0,528 łącznie 3 1, Rozoga (Jerutka) jaz 5 0,359 most 3 0,215 przepust komunikacyjny 7 0,503 przepust z piętrzeniem 2 0, Rudna 43. Rurociąg S łącznie 17 1,221 jaz 6 0,434 kładka 1 0,072 most 2 0,145 przepust komunikacyjny 13 1,015 przepust z piętrzeniem 4 0,290 wylot drenarski 7 0,507 łącznie 33 2,390 studzienka drenarska 7 1, Stare Czajki jaz 1 0,103 przepust komunikacyjny 11 1,129 przepust z piętrzeniem 8 0,821 22

23 Lp. Nazwa cieku 45. Struga Spalińska (Kanał Spaliny) Rodzaj infrastruktury hydrotechnicznej Liczba Zagęszczenie (liczba elementów infrastruktury/km długości cieku w granicach LKP) łącznie 20 2,053 przepust komunikacyjny 2 0,506 przepust z piętrzeniem 3 0,759 przepusto-zastawka 4 1,013 łącznie 9 2, Struga Wilamowska most 2 0, Struga Wschodnia przepust komunikacyjny 11 2,190 przepusto-zastawka 3 0,597 łącznie 16 3,185 most 1 0,097 przepust komunikacyjny 3 0,291 przepust z piętrzeniem 20 1,940 zastawka 1 0,097 łącznie 25 2, Surżanka most 2 0,256 przepust komunikacyjny 4 0,512 przepust z piętrzeniem 2 0,256 wylot drenarski 18 2,303 zastawka 1 0,128 łącznie 27 3, Szkwa jaz 2 0,094 most 12 0,564 próg 2 0,094 przepust 6 0,282 stopień 5 0,235 zastawka 7 0,329 łącznie 34 1, Szparka kładka 2 0,222 most 4 0,444 przepust komunikacyjny 12 1,331 przepust z piętrzeniem 1 0,111 wylot drenarski 13 1,442 zastawka 6 0,665 łącznie 38 4, Trybówka przepust komunikacyjny 1 0,917 23

24 Lp. Nazwa cieku Rodzaj infrastruktury hydrotechnicznej Liczba Zagęszczenie (liczba elementów infrastruktury/km długości cieku w granicach LKP) zastawka 1 0,917 łącznie 2 1, Turośl (Turoślanka) kładka 2 0,151 most 2 0,151 przepust komunikacyjny 14 1,057 przepust z piętrzeniem 5 0,377 wylot drenarski 9 0,679 zastawka 1 0,075 łącznie 33 2, Uklanka (Nawiadka) most 1 0,115 przepust komunikacyjny 6 0,688 rurociąg grawitacyjny 3 0,098* wylot drenarski 1 0,115 łącznie 8** 0,197** 54. Użranki przepust komunikacyjny 9 1,112 rurociąg grawitacyjny 1 0,028* wylot drenarski 38 4,697 łącznie 47** 5,809** 55. Wejsunek most 1 1, Wilkus most 2 0, Wincenta most 6 0, Wólecka Struga (Wólka) zastawka 1 0,076 łącznie 7 0,535 most 2 0,191 przepust komunikacyjny 15 1,433 rurociąg grawitacyjny 6 0,172* studzienka drenarska 6 0,573 wylot drenarski 3 0,287 łącznie 26** 2,484** 59. Wyszka jaz 1 1,093 most 1 1,093 łącznie 2 2, Zimna most 1 0,116 przepust komunikacyjny 7 0,815 przepust z piętrzeniem 4 0,466 24

25 Lp. Nazwa cieku Rodzaj infrastruktury hydrotechnicznej Liczba Zagęszczenie (liczba elementów infrastruktury/km długości cieku w granicach LKP) zastawka 1 0,116 łącznie 13 1,514 Objaśnienia: * dot. rurociągu grawitacyjnego, zagęszczenie podane w: m rurociągu/km długości cieku ** nie uwzględniono rurociągu grawitacyjnego Pełen wykaz infrastruktury hydrotechnicznej znajduje się w załączniku 1. II) ZBIORNIKI Na terenie Lasów Mazurskich jest zlokalizowanych przynajmniej 161 jezior oraz 2 ziemne stawy rybne wymienione w tabeli 3. Ponadto 13 zbiorników ujętych w Tabeli 4 leży na granicy omawianego obszaru. Mają one fundamentalne znaczenie dla stosunków wodnych rejonu i kształtowania się lokalnego klimatu. Większość jezior stanowi własność Skarbu Państwa i zostały one wydzierżawione różnym podmiotom do rybackiego użytkowania. Największym jeziorem Leśnego Kompleksu Promocyjnego jest jezioro Śniardwy, zajmujące powierzchnię ,4 ha. Wielkie Jeziora Mazurskie stanowią wyjątkową atrakcję turystyczną w skali Europy (PGO Lasy Mazurskie ). Tabela 3. Wykaz zbiorników zlokalizowanych w granicach Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie (GIOŚ; WIOŚ; Krupińska & Zaprzelski ; Mazurski Park Krajobrazowy [MPK] 2012; PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). Lp. Nazwa zbiornika Powierzc hnia [ha] Objętość [tys. m 3 ] Głębokość średnia [m] Głębokość maks. [m] Dł. linii brzegowej [m] 1. Babięty Małe 56, ,3 3,8 7, Babięty Wielkie Stan ekologiczny/ klasa jakości wód 250, ,3 23, dobry/ii klasa 3. Bełdany 940, , dobry/ii klasa 4. Białe ,7 7, dobry/ii klasa 5. Białoławki 211, ,1 9,8 36, umiarkowany/ III klasa 6. Bobrek 1,55* 7. Borkowskie 3,18 717* 8. Borówko 25, ,4 5,5 11, Brejdyńskie 18, , Brzozolasek 155, ,3 5,1 17,

26 Lp. Nazwa zbiornika Powierzc hnia [ha] Objętość [tys. m 3 ] Głębokość średnia [m] Głębokość maks. [m] Dł. linii brzegowej [m] Stan ekologiczny/ klasa jakości wód 11. Chudek 1,18 371,4* 12. Ciche 2* 13. Czos 279, ,1 11, umiarkowany/ III klasa 14. Dłużec 123, ,7 6,3 19, umiarkowany/ III klasa 15. Dłużec (koło jez. Bełdany) 9, * 16. Dobrynek (Dobrzynek) 36, ,2 25, Duś 35,5 994,3 2, Dziegciarek 2* 19. Flosek (Flos) 3, Gaik (Koś) 2,01* 571* 21. Gant 75, ,6 9,4 28, umiarkowany/ III klasa 22. Gardyńskie (Ogrodowe) 82, ,2 2,4 11, Głębokie 47, ,8 34, Głębówko 42,5 552,5 1,3 2, Gryżewskie 4,27 832* 26. Guzianka Duża (Wielka) 59, ,6 6,5 25, dobry/ii klasa 27. Guzianka Mała 36,8 989,9 2,6 13, dobry/ii klasa 28. Inulec 178, ,9 4,6 10, umiarkowany/ III klasa 29. Janowskie 18,7 269,6 1,4 3, Jany 1,6 31. Jany Małe 32. Jaśkowo Duże ,8 1,4 6, Jaśkowo Małe (Jaśkówko) 12,2 79,7 0,7 2, Jaśkowskie 2, Jegocin 127, ,7 9 36, Jegocinek 52, ,6 7,1 17, bardzo dobry/i klasa umiarkowany/ III klasa 37. Jerzewko 38. Jorzec 41, ,7 5,5 11, Juksty 330, ,6 8 38, Kaczerajno 104** 2.4** 8,3** 9 098* 41. Kadzidłowo 1,58* 481* 42. Kały * 43. Kamionek (Kamionka) 7* 2,2* 26

27 Lp. Nazwa zbiornika Powierzc hnia [ha] Objętość [tys. m 3 ] Głębokość średnia [m] Głębokość maks. [m] Dł. linii brzegowej [m] Stan ekologiczny/ klasa jakości wód 44. Karwie (Karw) ,1 2,6 8, Karwik 7* 3,8* 46. Kiełbonki (Nowe ,8 2,2 4, Kiełbonki) 47. Kierwik 59, ,7 6,1 16, Klimunt 11,8 322,3 2,7 5, Klimuntek 0,36* 50. Kocioł 191, ,1 9,5 26, Kociołek 7,8*** 10,4* 36*** 1 250*** 52. Kołowin 78, ,2 4 7, dobry/ii klasa 53. Kołowinek 19,6* 3,6* 6,4* 54. Krawienko 27,9 934,6 3, Krawno ,4 3,6 14, Kruczek 4,26* 57. Krutyńskie 55* 1,7* 3,2* 7 000* 58. Krzywe 155, ,8 5 22, dobry/ii klasa 59. Krzywy Róg 12,5 377, Kuc 98, , dobry/ii klasa 61. Kuchenka 15,51* 1,9* 4,5* 2 250* 62. Kujno ,3 2, Kumielskie (Kumielsk) 15* 1 740* 64. Kurjanka Lampasz (Łapinóżka) Linówko (Linówek) Lisunie Duże (Lisuńskie) 88, ,8 4,8 21, ,5 13,8 527,1 3,8 8, Lisunie Małe 3, Łabędek (Łabędzie) 7,28* 70. Ławny Lasek 3* 71. Łopiańskie 0,8* 1,2* 72. Łukajno ,9 0, bardzo dobry/i klasa 73. Magistrackie 1* 74. Majcz Mały ,1 1,8 3, Majcz Wielki 163, ,8 6 16, dobry/ii klasa 76. Maldanin (Maldanińskie) 27

28 Lp. 77. Nazwa zbiornika Malinowe (Malinówko) Powierzc hnia [ha] Objętość [tys. m 3 ] Głębokość średnia [m] Głębokość maks. [m] Dł. linii brzegowej [m] Stan ekologiczny/ klasa jakości wód 23,7 78. Małzy (Małse) 1,99* 527* 79. Małzy Ruciańskie (Małszy) 3,24* 832* 80. Miałkie 8.47* 1* 81. Miętkie ,2 1, Mikołajskie 497, ,7 11,2 25, Mojtyny (Mojtyńskie) umiarkowany/ III klasa 28,2 983,1 3, Mokre , dobry/ii klasa 85. Mulaste 86. Muntowskie (Muntynek) 9,03* 3,6* 87. Nawiady ,2 8,7 29, dobry/ii klasa 88. Nidzkie ,3 6,2 23, dobry/ii klasa 89. Nicponek 10,4 166,4 1,6 3, Nożyce 56, ,6 6 11, Oczko (Oko) 10, ,4 4, Oczko (na południe od J. 1,96* 527,1* Jegocin) 93. Pawełek 8,3* 1,8* 3,6* 1 320* 94. Piasutno 48, ,2 3,8 7, Piekiełko 1* 96. Pierwos 17,12* 1,5* 97. Pietrzysko (Pietruszka) 0,6* 1* 98. Piłakno (Piłaki) , , dobry/ii klasa Piskorzewskie (Piskorzewo) Płociczno (przy j. Gardeńskim) Płociczne (Płociczno; przy j. Inulec) 18,2* 2* 17,36* 2,3* 4,7* 2 150* 102. Pogubie Małe 60,3 783,9 1,3 2, Pogubie Wielkie 670, ,4 1 2, dobry/ii klasa 104. Probarskie 201, ,7 9, bardzo dobry/i klasa 105. Przylasek 5* 18,3* 6 706* 106. Seksty 796** 2,4* 8,4* * 28

29 Lp Nazwa zbiornika Sęczek (Sączek) Powierzc hnia [ha] Objętość [tys. m 3 ] Głębokość średnia [m] Głębokość maks. [m] Dł. linii brzegowej [m] Stan ekologiczny/ klasa jakości wód 4,39 768* 108. Skarp 23,4* 5,7* 10,5* Skok 12,88* 1,8* 110. Słupek 13, , Smolak Mały 1,21 888* 112. Smolak Wielki 9.3* 1 145* 113. Sołtyskie (Sołtysko) 9,2*** 2,4*** 5,0*** 1 450*** 114. Spychowskie 48, ,3 2,3 7, Sutapie Małe 17, ,1 6,7 16, Sutapie Wielkie 22,5 994,5 4,4 8, Śmierci (Martwe) 1, Śniardwy , ,8 5,8 23, dobry/ii klasa 119. Świętajno 175, ,4 4,6 9, Tejsowo 29, ,7 4,5 15, Uplik 60, ,1 5,3 25, Warnołty 337, ,4 2,3 5, Wądołek Duży 124. Wądołek Mały 534,9* 125. Wągiel 176, ,9 4,1 13, umiarkowany/ III klasa 126. Wejsunek 31,3* 3,6* 11,8* 3 318* 127. Wesołek 6,65* 1 168* 128. Wędze 129. Wiartel 178, ,7 4, umiarkowany/ III klasa 130. Wierzbowskie 104, ,3 4,8 18, Wierzcholisko (Wisolisko) 2,05* 783* 132. Wygryny 26,6 319,2 1,2 2, Zaleśno (Zalesie) 4,98* 2,2* 900,05* 134. Zdręczno 12,1* 3,6* 7,5* 1 450* 135. Zdrężno 12,1 446,7 3,6 7, Zdróżno 250, ,1 5,3 125, dobry/ii klasa 137. Zelwążek (Zełwążek) 11,5* 3.7* 7.4* 1 810* 138. Zgniłka 1,6 619* 139. Zjadłe (Zjadło, Dziadek) 11, ,8 3,

30 Lp. Nazwa zbiornika Powierzc hnia [ha] Objętość [tys. m 3 ] Głębokość średnia [m] Głębokość maks. [m] Dł. linii brzegowej [m] Stan ekologiczny/ klasa jakości wód 140. Zyzdrój Mały 50, ,9 3,8 12, Zyzdrój Wielki ,3 4,8 14, umiarkowany/ III klasa/ Jezioro 1 0,48* 143. Jezioro 2 2,61* 144. Jezioro 3 2,08* 145. Jezioro 4 0,49* 146. Jezioro 5 2,58* 147. Jezioro 6 1,34* 148. Jezioro 7 2,17* Ziemne stawy rybne 1 Ziemne stawy rybne 2 Objaśnienia: 36,75* 14,07* * dane pochodzące z platformy Geomelioportal ** Waluga J., Chmielewski H Wielkie Jeziora Mazurskie Południe. Przewodnik Wędkarski (5). Wyd. IRS. *** Waluga J., Chmielewski H Jeziora Pojezierza Mrągowskiego. Przewodnik Wędkarski (4). Wyd. IRS Współrzędne geograficzne dla jezior bez nazwy oraz ziemnych stawów rybnych: Jezioro 1 N 53 46'0,05'' / E 21 30'38,11'' Jezioro 2 N 53 47'32,01'' / E 21 30'57,29'' Jezioro 3 N 53 39'41,65'' / E 21 24'22,18'' Jezioro 4 N 53 39'35,31'' / E 21 24'43,18'' Jezioro 5 N 53 39'27,98'' / E 21 25'1,5'' Jezioro 6 N 53 45'34,14'' / E 21 28'32,62'' Jezioro 7 N 53 45'41,85'' / E 21 28'43,06'' Ziemne stawy rybne 1 N 53 45'39,21'' / E 21 20'46,23'' Ziemne stawy rybne 2 N 53 44'43,72'' / E 21 19'40,86'' 30

31 Tabela 4. Wykaz zbiorników zlokalizowanych na granicy Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie (GIOŚ; WIOŚ; Krupińska & Zaprzelski ; MPK 2012; PGO LKP Lasy Mazurskie 2013). Lp. Nazwa zbiornika Powierzch nia [ha] Objętość [tys. m 3 ] Głębokość średnia [m] Głębokość maks. [m] Dł. linii brzegowej [m] Stan ekologiczny/ klasa jakości wód 1. Górkło 975* * 2. Jedzelek (Jędzelek) ,4 0,8 1, Marksoby 154, ,2 4,5 10, Notyst Mały (Mierzejwskie) 155* 9,5* 19,1* 5 503* 5. Orłowo 5,79* 905* 6. Pierwój (Pierwoj) 134, ,3 7, Rańskie (Rańsk) 291, ,7 3,8 7, Roś 1 887, ,9 8,1 31, Stromek 150, ,1 0,9 2, dobry/ii klasa 10. Szymon 128,84* 1,1** 2,9** 5 399* 11. Tałtowisko 116,43**** , , Tałty 601,99**** ,7 15,6 44, Umiarkowany/III klasa 13. Tuchlin 219, ,1 2,8 4, Objaśnienia: * dane pochodzące z platformy Geomelioportal ** Waluga J., Chmielewski H Wielkie Jeziora Mazurskie Południe. Przewodnik Wędkarski (5). Wyd. IRS. *** Waluga J., Chmielewski H Jeziora Pojezierza Mrągowskiego. Przewodnik Wędkarski (4). Wyd. IRS **** dane dla części leżącej w obszarze, z platformy Geomelioportal 31

32 3.4. ANTROPOPRESJA W kontekście ichtiofauny, główne oddziaływania będące skutkiem działania człowieka, dotyczą wpływu na stan wód. Chróst (2013) zidentyfikował następujące główne problemy w tym obszarze: duże oczyszczalnie ścieków oraz ścieki związane z ruchem turystycznym. Ten sam autor streszcza problematykę oczyszczalni ścieków w następujący sposób: Ścieki zbierane z dużego obszaru zlewni (duża ilość mieszkańców) doprowadzane zcentralizowanym systemem wodno-kanalizacyjnym do oczyszczalni; Oczyszczone ścieki (planowana wydajność technologiczna oczyszczania 70-80%) zawierające łączny wysoki ładunek zanieczyszczeń (20-30% w ściekach nieoczyszczonych) odprowadzane są bezpośrednio do wód głębinowych jezior; Podczas wiosennej i jesiennej cyrkulacji wód jeziornych (okres homotermii), dwukrotnie w ciągu roku ulegają wymieszaniu z wodami całego jeziora powodując ich znaczne użyźnienie w eutrofogeniczne związki azotu i fosforu; Zeutrofizowane wody z jezior odbierających oczyszczone ścieki przepływają do jezior z nimi połączonych, zgodnie z hydrologią zlewni i powodują przemieszczanie się ładunku zanieczyszczeń oraz wzrost eutrofizacji wód. W opracowaniu Chrósta (2013) wskazane są także główne elementy presji pochodzącej z ruchu turystycznego: Nawodny ruch turystyczny wytwarza znaczne ilości ścieków i zanieczyszczeń przez jednostki pływające oraz ich załogi (nieprzestrzeganie zasady konieczności wyposażenia jednostek kabinowych w toalety, zbiorniki na ścieki, itp.); Postój łodzi i aktywność noclegowa w dużych marinach dodatkowo zwiększa ilość zanieczyszczeń ściekowych uwalnianych do wód jeziora, powodując ich eutrofizację; Zeutrofizowane wody z jezior, nad którymi zlokalizowane są duże mariny przepływają do jezior z nimi połączonych zgodnie z hydrologią zlewni i powodują przemieszczanie się ładunku zanieczyszczeń i wzrost eutrofizacji wód. 32

33 Częściowe położenie na terenie Krainy Wielkich Jezior Mazurskich oraz związany z tym bogaty system jezior połączonych kanałami i rzekami, sprzyja rozwojowi wędkarstwa oraz nasileniu popularyzacji sportów wodnych. Najsilniejszą presję turystyczną oraz najlepiej rozwiniętą infrastrukturę obserwuje się na terenie powiatu mrągowskiego. W 2009 r. zajął on pierwsze miejsce w województwie pod względem liczby obiektów zbiorowego zakwaterowania (529,4 tys. noclegów). Dodatkowo ponad 50% obiektów było przygotowanych na całoroczną obsługę turystów. W powiecie funkcjonowały 53 obiekty noclegowe, głównie hotele, z 6302 miejscami noclegowymi (najwięcej w gminie miejskiej Mrągowo oraz gminach Mikołajki i Piecki). W latach liczba osób korzystających z noclegów nie spadała poniżej 194 tys. osób rocznie (Tabela 5). Najczęściej wykorzystywanymi miejscami noclegowymi były miasta Mikołajki oraz Mrągowo. Położony bardziej na południowym-wschodzie powiat piski, również obejmuje tereny chętnie odwiedzane przez turystów - prawie połowę powiatu porastają lasy. Infrastruktura turystyczna w powiecie piskim w 2009 r. obejmowała 38 obiektów zbiorowego zakwaterowania (3 lokata w województwie) z 3026 miejscami noclegowymi (najwięcej w gminie Ruciane-Nida). W przeciwieństwie do pozostałych powiatów, tutaj od 2005 r. wzrastała zarówno ilość udzielonych noclegów, jak i liczba korzystających z nich osób. W ostatnim roku badań udzielono ponad 125 tys. noclegów (Tabela 5). Powiat szczycieński charakteryzuje się najwyższym na terenie województwa wskaźnikiem lesistości, co pozytywnie wpływa na jego atrakcyjność przyrodniczą. W 2009 r. znajdowało się tu 21 obiektów noclegowych oferujących 1977 miejsc noclegowych. Tego samego roku udzielono 81,9 tys. noclegów. Spośród gmin położonych na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego najlepiej rozbudowaną infrastrukturą turystyczną oraz jej wykorzystaniem charakteryzowały się dwie: Szczytno oraz Świętajno. Ogólnie w całym powiecie największym zainteresowaniem cieszyły się kempingi i pola biwakowe oraz ośrodki wczasowe. Odwiedzający powiat pozostawali w nim najdłużej prawie 4 dni (Tabela 5) (Urząd Statystyczny w Olsztynie [US w Olsztynie] 2010). Na terenie całego kraju zmiany natężenia ruchu turystycznego cechują się sezonowością uzależnioną głównie od okresów wakacyjno-urlopowych. Według danych Urzędu statystycznego w Olsztynie turyści odwiedzający Warmię i Mazury w 2009 r. korzystali z noclegów głównie w okresie od maja do września. Preferencja letniej części roku wynika z korzystnych warunków pogodowych warunkujących aktywny wypoczynek w pobliżu akwenów wodnych. Należy zwrócić uwagę, że pomimo niewątpliwej sezonowości turystyki liczba korzystających z noclegów była we wszystkich miesiącach 2009 r. większa niż w analogicznych miesiącach 2005 r. (US w Olsztynie 2010). W powiecie piskim niemalże 87% gospodarstw opisanych w katalogu położonych jest w sąsiedztwie wody (do 1000 m), a możliwość wędkowania, jako jedną z głównych atrakcji, 33

34 Piski Mrągowski Szczycieński Powiat Ekspertyza dotycząca gospodarowania zasobami rybnymi na obszarze Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Mazurskie deklaruje ponad 78% gospodarstw. Jeżeli chodzi o własne łowiska na stawach, to przoduje w tym powiat szczycieński, w którym 20% gospodarstw opisanych w w/w katalogu deklaruje posiadanie własnych stawów rybnych (Czerwiński & Czarkowski 2011). Tabela 5. Obiekty noclegowe zbiorowego zakwaterowania w gminach oraz ich wykorzystanie w 2009 r. (GUS 2010). Gmina miejska Szczytno wiejska Szczytno Obiekty ogółem Korzystający w tym turyści zagraniczni Udzielone noclegi ogółem w tym turyści zagraniczni Stopień wykorzystania miejsc noclegowych [%] , ,1 Dźwierzuty ,4 Rozogi Świętajno , , , ,3 Piecki ,2 Sorkwity ,9 Miejsca noclegowe miejska Mrągowo miejskowiejska Mikołajki wiejska Mrągowo miejskowiejska Biała Piska ,5 Orzysz ,1 Pisz ,6 Ruciane- Nida ,1 Sezonowość ruchu turystycznego na terenie objętym opracowaniem nakłada się czasowo ze zjawiskiem zmniejszenia strefy wystarczającego dla ryb natlenienia zbiorników wodnych oraz z porozrodczym wzrostem populacji kormorana czarnego. W okresie lipiec-sierpień dochodzi więc do wieloczynnikowego zwiększenia presji na ichtiofaunę LKP Lasy Mazurskie : Zmniejszenie się objętości wód o optymalnym natlenieniu ryby żerują bliżej powierzchni, przez co tracą możliwość kryjówki w niższych warstwach zbiornika; Zwiększenie odłowów przez sezonowych wędkarzy-turystów; 34

35 Zwiększenie odłowów przez rybaków, jako odpowiedź na sezonowe zwiększenie zapotrzebowania kulinarnego wynikającego z ruchu turystycznego; Zwiększone odłowy przez kormorana czarnego, w związku z zasileniem populacji przez ptaki młodociane FAUNA DRAPIEŻNA Na obszarze Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Lasy Mazurskie" fauna drapieżna, w której diecie wyłączną lub znaczną część stanowią ryby, reprezentowana jest przez: wydrę (Lutra lutra), tchórza (Mustela putorius), norkę amerykańską (Noctovison vison), kormorana (Phalacrocorax carbo), czaplę siwą (Ardea cinerea), bielika (Haliaeetus albicilla), rybołowa (Pandion haliaetus), zimorodka (Alcedo atthis) oraz rybitwę rzeczną (Sterna hirundo) (POŚ gminy Biała Piska; POŚ gminy Piecki; POŚ powiatu mrągowskiego 2004). Zgodnie z wynikami przeprowadzonej w 2012 roku inwentaryzacji kolonii kormorana, w granicach Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Lasy Mazurskie", funkcjonują 2 kolonie liczące łącznie 1612 gniazd (246 gniazd w kolonii nad Jeziorem Nidzkim oraz 1366 gniazd w kolonii nad jeziorem Warnołty) (Krzywosz & Traczuk 2012; Traczuk 2013). W 2006 roku obecność kormoranów odnotowano również w kolonii czapli siwych nad Jeziorem Rańskim. Zgodnie z inwentaryzacją kolonii czapli siwych przeprowadzoną w latach znane są 2 kolonie tego gatunku: nad Jeziorem Rańskim (56 gniazd) i nad jeziorem Wiartel (13 gniazd) (Żółkoś i in. 2010). W przypadku utworzonych dla ochrony gniazdujących czapli rezerwatów Czapliniec oraz Czaplisko-Ławny Lasek, ptaki opuściły kolonie kilka lat po utworzeniu wspomnianych obszarów chronionych ( i nie powróciły do roku 2013 (Żółkoś i in. 2010; informacja przekazana przez Nadleśnictwo Strzałowo [inf.]). W kolonii Czaplisko-Ławny Lasek ptaki gniazdowały do roku 1998 (inf. Nadleśnictwo Strzałowo). 35

36 Ryc. 6. Puszcza. Józef Chełmoński. Zasiedlająca obszar Lasów Mazurskich populacja lęgowa rybitwy rzecznej oszacowana została na przynajmniej 8-15 par (Standardowy Formularz Danych [SDF] Jezioro Łuknajno; SDF Puszcza Piska), a liczebność populacji zimorodka na par (SDF Puszcza Piska). Prawdopodobnie są to jednak wartości niższe niż rzeczywista liczebność populacji lęgowych wspomnianych gatunków. W granicach Leśnego Kompleksu Promocyjnego utworzonych zostało 25 stref ochronnych wokół gniazd bielika (inf. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska [RDOŚ] w Olsztynie). Nie jest to jednak liczba równoznaczna z liczbą par lęgowych w granicach Lasów Mazurskich, która w rzeczywistości może być niższa (według inf. Nadleśnictwa Mrągowo w 2013 roku zasiedlona była połowa znanych stref ochronnych) bądź wyższa (zgodnie z danymi SDF Jezioro Łuknajno, Puszcza Piska i Gązwa liczebność populacji lęgowej bielika liczy par). W granicach Nadleśnictwa Maskulińskie oraz Nadleśnictwa Strzałowo spośród 6 stref ochronnych, 5 jest regularnie zasiedlonych (inf. Nadleśnictwo Maskulińskie; inf. Nadleśnictwo Strzałowo). Zgodnie z danymi RDOŚ w Olsztynie, w obrębie omawianego obszaru, ustanowionych zostało także 5 stref ochronnych wokół gniazd rybołowa. Są one corocznie monitorowane. Spośród ptaków zdecydowanie największą presję na ichtiofaunę wywiera kormoran czarny (Tabela 6). 36

37 Tabela 6. Szacowana konsumpcja ryb zwierząt rybożernych (Krzywosz i in. 2009). Gatunek Wielkość spożycia ryb [kg/ha] KORMORAN CZARNY 17,2 WYDRA 3,6 PERKOZ DWUCZUBY 1,7 CZAPLA SIWA 1,1 INNE (bielik, rybołów, rybitwy, mewy, kaczki, nury, inne czaple, zimorodek, chruściele) 1,4 ŁĄCZNIE 25,0 Tabela 7. Liczebność, długość i masa ciała głównych ofiar kormoranów w zebranej próbie ( szt.) (Krzywosz & Traczuk 2010). Gatunek szt. Liczebność i wielkość ofiar kormoranów min średnia max cm (l.c.) g cm (l.c.) g cm (l.c.) g Płoć ,4 1,1 12,2 39,7 25,7 347,0 Okoń ,0 1,9 9,4 16,9 26,5 354,5 Ukleja ,0 1,3 9,7 11,1 13,7 30,1 Jazgarz 450 3,7 1,1 7,1 7,2 16,5 67,0 Krąp 336 5,5 3,4 11,1 26,7 19,6 114,6 Lin 324 6,0 4,7 20,1 234,1 29,2 641,7 Leszcz ,2 1,4 16,9 92,2 29,2 488,0 Karaś 119 5,6 5,9 10,4 38,6 19,2 172,9 Wzdręga 55 8,3 11,9 16,6 136,4 24,6 387,9 Szczupak ,1 16,2 26,2 255,4 44,3 956,4 Węgorz 27 23,7 20,9 45,7 190,3 71,2 648,0 Sandacz 46 16,9 69,0 26,4 302,2 38,1 790,9 Karp 25 10,7 26,1 16,2 134,9 23,5 391,6 Producenci ryb w regionie starają się zogniskować żerowanie kormorana na gatunkach małocennych poprzez zmniejszanie ich odłowu. Środowiska rybackie postulują ustalenie dopuszczalnego pułapu liczebności kormorana w województwie warmińsko-mazurskim. Wg nich do zaakceptowania może być populacja kormorana licząca maksymalnie 2000 gniazd, czyli stanu populacji z początku lat 90 XX wieku. Jej konsumpcja 37

38 zrównałaby się z konsumpcją razem wziętych wszystkich innych zwierząt rybożernych (Krzywosz & Traczuk 2010). Dzisiaj jest to ok. 70% konsumpcji ryb przez zwierzęta rybożerne. Tabela 8. Odłowy poszczególnych gatunków ryb przez głównych selektorów (Krzywosz i in. 2009). ODŁOWY GATUNEK RYBACY WĘDKARZE KORMORANY kg/ha % kg/ha % kg/ha % Płoć 1,1 13,9 3,5 25,9 5,7 33,4 Okoń 0,5 6,3 3,3 24,4 1,9 10,8 Szczupak 0,9 11,4 3,2 23,7 1,7 9,7 Leszcz + Krąp 2,5 31,6 1,9 14 2,9 17 Lin 0,5 5,1 0,5 3,9 2,9 16,7 Węgorz 0,4 5,1 0,4 3 0,2 1,1 Sandacz 0,4 5,1 0,1 1 0,6 3,7 Karp 0,1 1,3 0,1 1 0,2 1,3 Pozostałe 1,5 21,4 0,4 3,2 1,1 6,2 RAZEM 7, , ,2 100 Liczebność populacji wydry oceniona została na 150 osobników (SDF Ostoja Piska). Populację rozrodczą zasiedlającą obszar Nadleśnictwa Strzałowo, na początku minionej dekady, oszacowano na 40 rodzin (Ryś 2004), z kolei inwentaryzacja zwierząt łownych przeprowadzona w Nadleśnictwie Mrągowo, w lutym 2013 roku, wykazała obecność 46 osobników (inf. Nadleśnictwo Mrągowo). Z uwagi jednak na fakt, że w granicach Lasów Mazurskich leży jedynie fragment Nadleśnictwa Mrągowo, rzeczywista liczebność wydry dla powierzchni znajdującej się w obrębie Leśnego Kompleksu Promocyjnego, może być niższa. Z powodu wielu trudności metodologicznych brak jest dokładnych danych o liczebności wydry w Polsce. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt jest to gatunek objęty w Polsce ochroną częściową, także na stawach rybnych uznanych za obręby hodowlane (Romanowski i in. 2011). 38