Wpływ spożycia różnych napojów alkoholowych na parametry profilu lipidowego szczurów

Transkrypt

1 Kołota Probl Hig A i Epidemiol wsp. Wpływ 213, spożycia 94(4): różnych napojów alkoholowych na parametry profilu lipidowego szczurów 847 Wpływ spożycia różnych napojów alkoholowych na parametry profilu lipidowego szczurów Influence of different alcoholic beverage intake on lipid profile parameters of rats Aleksandra Kołota 1/, Michał Oczkowski 2/, Joanna Gromadzka-Ostrowska 2/ 1/ Zakład Dietetyki, Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 2/ Zakład Fizjologii Żywienia, Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wstęp. Spożywanie alkoholu przez młodzież dorastającą może być jednym z czynników zwiększających prawdopodobieństwo rozwoju chorób układu krążenia w tej grupie wiekowej, bowiem konsumpcja nadmiernych ilości alkoholu jest związana m.in. ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nadciśnienia tętniczego, czy choroby niedokrwiennej serca. Cel pracy. Zbadanie wpływu spożycia różnych napojów alkoholowych na parametry profilu lipidowego osocza u młodych samców szczurów. Materiał i metody. Badanie przeprowadzono na 28 młodych samcach szczurów Wistar, które przez 6 tygodni otrzymywały napoje alkoholowe zawierające % etanol (roztwór wodny alkoholu etylowego, czerwone wino lub piwo). Samce spożywające napoje alkoholowe miały swobodny dostęp do wody tylko w ciągu dnia, natomiast zwierzęta z grup kontrolnych miały ten dostęp nieograniczony. Wszystkie zwierzęta były karmione ad libitum standardową paszą Lofeed H. Oznaczenie stężenia triglicerydów, cholesterolu całkowitego, lipoprotein LDL i HDL w osoczu wykonano metodą enzymatyczno-kolorymetryczną. Wyniki. Analiza statystyczna nie wykazała istotnych różnic w stężeniu triglicerydów oraz lipoprotein HDL w osoczu szczurów spożywających różne napoje alkoholowe. Stwierdzono natomiast istotnie niższe stężenie cholesterolu całkowitego w osoczu samców, które otrzymywały piwo w porównaniu z grupą kontrolną oraz istotnie niższe stężenie lipoprotein LDL u szczurów spożywających piwo w porównaniu do samców spożywających wino. Wniosek. Długotrwałe spożywanie napojów alkoholowych zawierających % etanolu może prowadzić do zurzeń metolizmu cholesterolu i lipidów u młodych, dorastających organizmów. Introduction. Intake of alcohol by young growing people can be one of the factors that increase the probility of cardiovascular disease, because the consumption of excessive amounts of alcohol is, among others, associated with an increased risk of hypertension and coronary heart disease. Aim. The examination of the influence of alcoholic beverage intake on lipid profile parameters in plasma of young male rats. Material & methods. The object of the study were 28 young Wistar male rats, which were given alcoholic beverages containing % of ethanol (ethanol, red wine or beer water solution) for 6 weeks. The rats consuming alcoholic beverages had free access to water only during the day, while the control group had an unrestricted access to water. All animals were fed with standard fodder Lofeed H ad libitum. The measurements of triglycerides, total cholesterol, lipoprotein LDL and HDL concentration in plasma were carried out using the enzymatic-colorimetric method. Results. The statistical analysis revealed no significant differences in the concentration of triglycerides and HDL in plasma of rats consuming various alcoholic beverages. A significantly lower total cholesterol concentration in the plasma of males receiving beer in comparison with the control group and a significantly lower LDL concentration in the plasma of rats receiving beer compared to males consuming wine were observed. Conclusion. A long-term consumption of alcoholic beverages containing % of ethanol may impair metolism of cholesterol and lipids in young, growing organisms. Key words: alcoholic bevareges, cholesterol, lipoprotein HDL, lipoprotein LDL, triglicerydes, rats Słowa kluczowe: napoje alkoholowe, cholesterol, lipoproteina HDL, lipoproteina LDL, triglicerydy, szczury Probl Hig Epidemiol 213, 94(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr inż. Aleksandra Kołota Zakład Dietetyki, Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, SGGW ul. Nowoursynowska 159c, Warszawa tel , fax , a.kolota@gmail.com Wykaz skrótów HDL (high density lipoprotein) frakcja lipoprotein o wysokiej gęstości LDL (low density lipoprotein) frakcja lipoprotein o niskiej gęstości NADH dinukleotyd nikotynamidoadeninowy (forma zredukowana) NAD+ dinukleotyd nikotynamidoadeninowy (forma utleniona) SD (standard deviation) odchylenie standardowe

2 848 Probl Hig Epidemiol 213, 94(4): Wstęp Napoje alkoholowe są wśród młodzieży, podobnie jak wśród dorosłej części społeczeństwa, najpowszechniej stosowaną używką. Jednakże u osób w wieku rozwojowym zdrowotne konsekwencje spożywania nadmiernych ilości alkoholu mogą być poważniejsze niż u osób dorosłych, gdyż młody organizm jest bardziej wrażliwy na oddziaływanie toksycznych produktów powstających w wyniku przemian alkoholu etylowego w organizmie. Badania ankietowe przeprowadzone wśród polskich nastolatków wykazały, że prawie 17% młodzieży 15-letniej pierwszy raz piła alkohol w wieku 11 lat lub mniej, ponadto wraz z wiekiem wzrasta liczba osób pijących alkohol, a także częstotliwość picia napojów alkoholowych, jak również występowanie stanu upojenia alkoholowego [1]. Jednocześnie badania Michalskiej i wsp. [2] wykazały, że prawie 3% uczniów w wieku lat ma nadciśnienie tętnicze, a nieco ponad 2% osób ma nadciśnienie graniczne. Należy podkreślić, że spożywanie alkoholu przez młodzież dorastającą może być jednym z czynników przyczyniających się do rozwoju chorób układu krążenia u młodych osób. Czynnikami ryzyka chorób układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, miażdżyca) obok uwarunkowań genetycznych, wieku i płci, są również czynniki obejmujące styl życia, a więc sposób żywienia i spożywanie alkoholu [3]. Długotrwałe spożywanie alkoholu jest związane, m.in. ze zwiększonym prawdopodobieństwem wystąpienia nadciśnienia tętniczego czy choroby niedokrwiennej serca [4]. Badania wykazały, że spożywanie alkoholu w dawce przekraczającej 3 g etanolu dziennie znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego [5]. Ponadto konsekwencjami spożywania nadmiernych ilości alkoholu są zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, którego poszczególne obszary są w różnym stopniu narażone na toksyczne oddziaływanie tej substancji, powodującej m.in. zmiany miażdżycowe w obrębie naczyń mózgowych [6, 7]. Narządem najbardziej narażonym na szkodliwe działanie alkoholu jest wątroba, w której następują przemiany etanolu przyczyniające się do wzrostu stężenia triglicerydów, a ich kumulacja w tym narządzie prowadzi do rozwoju jego alkoholowego stłuszczenia [8]. Cel badań Określenie wpływu spożycia różnych napojów alkoholowych na parametry profilu lipidowego u młodych samców szczurów, które stanowiły model spożywania alkoholu przez dorastającą młodzież. Materiał i metody Badanie przeprowadzono na 28 młodych samcach Wistar, które otrzymywały różne napoje alkoholowe o % zawartości alkoholu etylowego. Zwierzęta podzielono na cztery grupy: trzy grupy badawcze spożywające roztwór alkoholu etylowego (n=7), czerwone wino (n=7) lub piwo (n=6) oraz grupę kontrolną (n=8), która spożywała wodę ad libitum. Zwierzęta z grup badawczych od 3. dnia życia spożywały w fazie nocnej napoje alkoholowe, natomiast w ciągu dnia otrzymywały w drugim poidełku ad libitum wodę. Wszystkie zwierzęta otrzymywały ad libitum paszę Lofeed H. Szczury przebywały pojedynczo w polipropylenowych klatkach w pomieszczeniu o standardowych warunkach: temperatura (23±2 C), wilgotność powietrza (5-6%), cykl świetlny L:D 12:12 (faza jasna w godzinach 8:-2:). Codziennie kontrolowano spożycie napojów alkoholowych, natomiast raz w tygodniu dokonywano pomiaru masy ciała zwierząt. Po 6 tygodniach trwania doświadczenia, samce zostały uśpione przez dootrzewnowe podanie Tiopentalu w dawce 12 mg/kg masy ciała. W narkozie pobrano z lewej komory serca krew, którą następnie odwirowano przy prędkości 35 rpm przez 15 minut i w temperaturze 4 C. Uzyskane osocze było przechowywane w temperaturze -21 C do czasu wykonania analiz. Na przeprowadzenie badania uzyskano zgodę III Lokalnej Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach w Warszawie. Oznaczenie stężenia triglicerydów, cholesterolu całkowitego, lipoprotein o małej gęstości (LDL) i lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL) w osoczu wykonano metodą enzymatyczno-kolorymetryczną przy użyciu gotowych zestawów firmy Hydrex. Normalność rozkładu uzyskanych danych sprawdzono za pomocą testu W Shapiro-Wilka. Dla parametrów wykazujących rozkład normalny wyniki przedstawiono jako średnie z odchyleniem standardowym (SD), a do porównania średnich w grupach wykorzystano test t-studenta. Dla parametrów, których rozkład odbiegał od normalnego wyniki podano jako medianę z minimum i maksimum, a do porównań grupowych zastosowano test nieparametryczny U Manna-Whitney a. Za istotne statystycznie przyjęto wyniki, dla których wartość p,5. Analiza statystyczna została wykonana z zastosowaniem programu Statistica wersja 8. (Statsoft). Wyniki Przeprowadzony test nieparametryczny U Manna-Whitney a wykazał, że w grupach szczurów otrzymujących wino spożycie tego napoju alkoholowego było istotnie niższe w odniesieniu zarówno do grupy spożywającej piwo, jak i grupy otrzymującej % roztwór alkoholu etylowego (t. I). Analiza statystyczna wykazała istotnie niższe stężenie cholesterolu całkowitego w osoczu samców,

3 Kołota A i wsp. Wpływ spożycia różnych napojów alkoholowych na parametry profilu lipidowego szczurów 849 które spożywały piwo w porównaniu z grupą kontrolną (test t-studenta, p=,494) (ryc. 1). Nie stwierdzono istotnych różnic w stężeniu triglicerydów w osoczu między poszczególnymi grupami doświadczalnymi (ryc. 2). Również nie wykazano istotnych różnic międzygrupowych w stężeniu lipoprotein HDL w osoczu (ryc. 3). Natomiast analiza statystyczna wykazała istotnie niższe stężenie lipoprotein frakcji LDL w osoczu szczurów spożywających piwo w porównaniu do szczurów otrzymujących wino (test t-studenta, p=,328) (ryc. 4). Tela. I. Dobowe spożycie napojów alkoholowych Tle. I. Daily alcoholic beverage intake Napój alkoholowy (g) mediana minimum maksimum Alkohol etylowy 12,9a,5 2,9 Wino 9,6b 8,9 12,9 Piwo 17,3a 9,7 2,3 W teli zaznaczono symbolami literowymi istotne różnice między poszczególnymi grupami test U Manna-Whitney a, różnice istotne dla p,5 Dyskusja W badaniu własnym nie stwierdzono wpływu spożywania różnych napojów alkoholowych zawierających % etanolu na stężenie triglicerydów i lipoprotein HDL w osoczu młodych samców. Wyniki te są spójne z wynikami innych autorów. W doświadczeniu Negrão i wsp. [9] dorosłym samcom Wistar podawano 5% roztwór alkoholu etylowego lub ciemne piwo wzbogacone związkami polifenolowymi o 5% zawartości etanolu. Po 5 tygodniach trwania eksperymentu nie stwierdzono zmian w stężeniu triglicerydów oraz lipoprotein HDL w osoczu w stosunku do grupy kontrolnej. Brak istotnych różnic w analizowanych parametrach profilu lipidowego po podawaniu szczurom 5% roztworu alkoholu etylowego świadczy o prawidłowych funkcjach i przemianach lipidów [9]. W innym doświadczeniu badano zależność między podawaniem przez miesiąc dorosłym szczurom Wistar diety z dodatkiem 1-2 ml piwa o 5% zawartości etanolu i zróżnicowanej zawartości polifenoli a parametrami profilu lipidowego osocza []. Nie wykazano różnic w analizowanych parametrach u szczurów, które przez 4 tygodnie spożywały dietę z dodatkiem piwa w porównaniu z grupą kontrolną. Jednocześnie w grupach zwierząt, które otrzymywały z dietą dodatek piwa oraz 1% cholesterolu zaobserwowano istotnie niższe stężenie triglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz lipoprotein LDL w stosunku do samców nieotrzymujących z dietą piwa. Według autorów piwo może korzystnie oddziaływać na profil lipidowy osocza u osobników, u których nieodpowiednia dieta powoduje wzrost stężenia cholesterolu w osoczu []. Wydaje się, że na podobne Cholesterol [mg/dl] Na rycinie zaznaczono symbolami literowymi istotne różnice między poszczególnymi grupami test t-studenta, różnice istotne dla p,5 Ryc. 1. Stężenie cholesterolu całkowitego w osoczu (średnia±sd) Fig. 1. Plasma total cholesterol concentration (mean±sd) Triglicerydy [mg/dl] test t-studenta, różnice istotne dla p,5, nieistotne statystycznie Ryc. 2. Stężenie triglicerydów w osoczu (średnia±sd) Fig. 2. Plasma triglyceride concentration (mean±sd) HDL [mg/dl] test t-studenta, różnice istotne dla p,5, nieistotne statystycznie Ryc. 3. Stężenie lipoprotein HDL w osoczu (średnia±sd) Fig. 3. Plasma lipoprotein HDL concentration (mean±sd). LDL [mg/dl] a Na rycinie zaznaczono symbolami literowymi istotne różnice między poszczególnymi grupami test t-studenta, różnice istotne dla p,5 Ryc. 4. Stężenie lipoprotein LDL w osoczu (średnia±sd) Fig. 4. Plasma lipoprotein LDL concentration (mean±sd) a b b

4 85 Probl Hig Epidemiol 213, 94(4): konkluzje wskazują wyniki badań własnych obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego, a zwłaszcza lipoprotein LDL u zwierząt spożywających piwo. Za ten efekt mogą być odpowiedzialne składniki piwa inne niż alkohol etylowy, bowiem wykazano, że podawanie liofilizowanego piwa lub wina może poprzez obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego, triglicerydów i nadtlenków lipidów korzystnie oddziaływać na metolizm lipidów u szczurów [11]. Również Farmer i Liao [12] podkreślają, że niewielkie ilości alkoholu mogą mieć kardioprotekcyjne działanie, które polega na zwiększaniu stężenia lipoprotein HDL i ich ochronie przed utlenianiem, jak również ograniczaniu procesów oksydacyjnych lipoprotein LDL. W badaniu własnym stężenie lipoprotein LDL w osoczu samców, które spożywały czerwone wino nie różniło się od wartości tego parametru zanotowanego dla grupy kontrolnej, jednakże było istotnie wyższe w porównaniu z grupą spożywającą piwo. W badaniu Negrão i wsp. [9] nie wykazano istotnych różnic w stężeniu lipoprotein LDL w osoczu szczurów pijących przez 5 tygodni 5% roztwór etanolu lub piwo w odniesieniu do grupy kontrolnej. Natomiast Umamaheswari i wsp. [13] odnotowali znacznie wyższe stężenie lipoprotein LDL oraz niższe stężenie lipoprotein HDL w osoczu dorosłych szczurów Wistar, które przez miesiąc spożywały 2% roztwór etanolu w dawce 5g/kg masy ciała w odniesieniu do grupy kontrolnej. W innym doświadczeniu przeprowadzonym z udziałem ludzi nie stwierdzono zmian w stężeniu cholesterolu całkowitego, triglicerydów, lipoprotein LDL i HDL po tygodniu spożywania przez osoby badane czerwonego wina bezalkoholowego (3 ml dziennie) [14]. Również Tsang i wsp. [15] nie zaobserwowali u zdrowych osób, które przez 2 tygodnie spożywały czerwone wino o 12% zawartości etanolu różnic w stężeniu triglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz lipoprotein LDL w osoczu w porównaniu z grupą kontrolną. Ponadto wartości tych parametrów nie zmieniły się istotnie w stosunku do wartości wyjściowych. Podobnie Estruch i wsp. [16] nie wykazali różnic w stężeniu triglicerydów, cholesterolu całkowitego i lipoprotein LDL w osoczu dorosłych mężczyzn, którzy przez miesiąc spożywali czerwone wino lub gin (dostarczając dziennie 3 g etanolu). Należy dodać, że wartości te nie różniły się od poziomu wyjściowego tych parametrów. W badaniu własnym stężenie cholesterolu całkowitego u szczurów spożywających piwo było istotnie niższe niż w grupie kontrolnej, natomiast w licznych pracach zarówno epidemiologicznych [17, 18], jak i w doświadczeniach na zwierzętach [19] oraz z udziałem ludzi [2] wykazywano, że umiarkowane spożywania alkoholu zwiększa poziom cholesterolu całkowitego, a także lipoprotein LDL oraz triglicerydów w osoczu. We wspomnianym już doświadczeniu Umamaheswari i wsp. [13] stwierdzono znacznie wyższe stężenie cholesterolu całkowitego i triglicerydów w osoczu dorosłych szczurów Wistar po miesiącu spożywania 2% roztworu etanolu w dawce 5 g/kg masy ciała w porównaniu z grupą kontrolną. Podobnie w badaniu Aruna i wsp. [21] znacząco wyższe stężenie triglicerydów oraz cholesterolu całkowitego, zarówno w osoczu, jak i wątrobie, odnotowano po 45 dniach podawania dorosłym szczurom 2% roztworu alkoholu etylowego w stosunku do grupy kontrolnej. Obserwowana u szczurów, którym podawano alkohol etylowy hipertriglicerydemia jest związana ze zmniejszeniem aktywności lipazy lipoproteinowej i triglicerydowej, co prowadzi do zmniejszenia sorpcji triglicerydów z surowicy i ich akumulację w tkankach [22]. Wyższe stężenie cholesterolu najprawdopodobniej powoduje wzrostu aktywności enzymu 3-hydroksy-3-metyloglutarylo-CoA reduktazy, która katalizuje reakcję ograniczającą szybkość syntezy cholesterolu, co może przyczyniać się do zwiększenia jego syntezy w tkance, z równoczesnym uwolnieniem tego związku do krwi [23]. W badaniu Darwish i wsp. [8] podawanie 56% roztworu etanolu (początkowa dawka 6 g/kg masy ciała zwiększona po tygodniu do 8 g/kg masy ciała) przez miesiąc spowodowało, że stężenie triglicerydów u tych szczurów było znacznie wyższe niż w grupie kontrolnej, choć nie stwierdzono różnic w stężeniu cholesterolu całkowitego. Dodatkowo u tych zwierząt badania histopatologiczne wykazały, że ekspozycja na 56% roztwór etanolu spowodowała w wątrobie powstanie nacieków tłuszczowych, nagromadzenie włókien kolagenu i martwicze uszkodzenia hepatocytów. Obserwowane w tym badaniu stłuszczenie narządu jest najwcześniejszym stadium alkoholowej choroby wątroby charakteryzującym się akumulacją triglicerydów w hepatocytach, a także zwiększeniem stężenia tego parametru w osoczu [24]. Może to wynikać ze zwiększonego stosunku NADH/NAD+, co prowadzi do zwiększenia stężenia glicerolo-3-fosforanu, a jego nadmierne ilości sprzyjają syntezie triglicerydów oraz ich akumulacji w wątrobie. Ponadto metolizm etanolu może upośledzać lipolizę i w ten sposób przyczyniać się do zwiększenia stężenia triglicerydów w osoczu [25]. Należy jednak podkreślić, że w badaniu własnym szczury spożywały napoje alkoholowe zawierające % etanolu, natomiast w doświadczeniach innych autorów zwierzęta otrzymywały roztwory alkoholu etylowego o znacznie wyższym stężeniu wynoszącym od 2 do ponad 5%, może to tłumaczyć uzyskanie odmiennych wyników. W badaniu własnym nie wykazano wpływu spożywania napojów alkoholowych na stężenie triglicerydów w osoczu, co mogło być spowodowane zbyt niskim stężeniem etanolu obecnego w napojach alkoholowych podawanych szczurom.

5 Kołota A i wsp. Wpływ spożycia różnych napojów alkoholowych na parametry profilu lipidowego szczurów 851 W badaniu własnym spożywanie piwa spowodowało, że stężenie cholesterolu całkowitego było istotnie niższe niż w grupie kontrolnej, a stężenie lipoprotein LDL niższe w porównaniu z wartościami stwierdzonymi w grupie spożywającej wino. Możliwe, że stwierdzone różnice w parametrach profilu lipidowego były związane z obecnością w piwie związków bioaktywnych. W niniejszej pracy szczury otrzymywały napoje alkoholowe przez 6 tygodni, co ma szczególne znaczenie zwłaszcza, gdy rozpatruje się efekty długotrwałego spożywania napojów alkoholowych zawierających związki polifenolowe, które mogą gromadzić się w makrofagach oraz innych komórkach i tkankach [26, 27], a także oddziaływać z białkami lub innymi składnikami warstwy lipidowej [28]. Należy jednak podkreślić, że o ile u dorosłych osobników obniżony poziom parametrów profilu lipidowego można postrzegać jako korzystne oddziaływanie spożywania umiarkowanych ilości napojów alkoholowych to u osobników rosnących taka obserwacja może świadczyć o szkodliwym wpływie alkoholu na przemiany lipidów. Według Acharya i wsp. [29] niższe stężenie cholesterolu u zwierząt spożywających alkohol etylowy może wskazywać na zurzenia syntezy cholesterolu lub jego wchłaniania z jelit. Długotrwałe spożywanie alkoholu etylowego może bowiem zmniejszać hydrolizę estrów cholesterolu poprzez zurzenia reakcji hydrolazy estrów cholesterolu i acetylotransferazy lecytyno-cholesterolowej [3]. Możliwe zatem, że stwierdzone w badaniach własnych różnice w stężeniu cholesterolu całkowitego wynikały z upośledzonej syntezy tego składnika w efekcie długotrwałego narażenia młodych osobników na działanie napoju alkoholowego zawierającego % etanol. Jak już wspomniano wcześniej organizmy w okresie wzrostu są bardziej podatne na szkodliwe działanie alkoholu, a upośledzenie syntezy cholesterolu może również niekorzystnie wpływać na metolizm lipidów, co u rosnących organizmów może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Zważywszy jednak na brak w dostępnej literaturze badań dotyczących wpływu spożywania napojów alkoholowych na profil lipidowy u osobników dojrzewających należałoby te przypuszczenia poddać dalszej weryfikacji. Wnioski 1. Niższe stężenia cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL po długotrwałym spożywaniu napojów alkoholowych zawierających % etanolu mogą wskazywać na upośledzenie syntezy cholesterolu lub jego wchłaniania z jelit, a także na zurzenia metolizmu lipoprotein LDL, co może również powodować nieprawidłowości w przemianach metolicznych lipidów u młodych, dorastających organizmów. 2. Obserwowane u młodych samców różnice w poziomie parametrów profilu lipidowego osocza mogą być związane z działaniem związków bioaktywnych obecnych w piwie. Badania finansowane w ramach projektu badawczego MNiSW nr N N Piśmiennictwo / References 1. Wyniki badań HBSC 2. Raport techniczny. Mazur J, Małkowska-Szkutnik A (red). IMi Da, Warszawa Michalska A, Huk-Wieliczuk E, Dziewulak A. Występowanie nadciśnienia tętniczego wśród uczniów w wieku lat. Hygeia Publ Health 211, 46(1): Matyjaszczyk P, Hoffmann K, Bryl W. Epidemiologia wybranych czynników ryzyka chorób układu krążenia. Prz Kardiodietol 211, 6(4): Corrao G, Bagnardi V, Zambon A, et al. A meta-analysis of alcohol consumption and the risk of 15 diseases. Prev Med 24, 38: Fuchs FD, Chambless LE, Whelton PK, et al. Alcohol consumption and the incidence of hypertension: The atherosclerosis risk in communities study. Hypertens 21, 37: Luo J. Mechanisms of ethanol-induced death of cerebellar granule cells. Cerebellum 212, 11(1): Brust JC. Ethanol and cognition: indirect effects, neurotoxicity and neuroprotection: a review. Int J Environ Res Publ Health 2, 7/4: Darwish HA, Abd Roh NR, Mahdy A. Camel s milk alleviates alcohol-induced liver injury in rats. Food and Chem Toxicol 212, 5: Negrão R, Costa R, Duarte D, et al. Xanthohumolsupplemented beer modulates angiogenesis and inflammation in a skin wound healing model. Involvement of local adipocytes. J Cell Biochem 212, 113: -9.. Gasowski B, Leontowicz M, Leontowicz H, et al. The influence of beer with different antioxidant potential on plasma lipids, plasma antioxidant capacity, and bile excretion of rats fed cholesterol-containing and cholesterol-free diets. J Nutr Biochem 24, 15: Gorinstein S, Zemser M, Weisz M, et al. The influence of alcohol-containing and alcohol-free beverages on lipid levels and lipid peroxides in serum of rats. J Nutr Biochem 1998, 9: Farmer JA, Liao J. Evolving concepts of the role of highdensity lipoprotein in protection from atherosclerosis. Curry Atheroscler Rep 211, 13: Umamaheswari M, Asokkumar K, Umamageswari N, et al. Protective effect of the leaves of Vitex negundo against ethanol-induced cerebral oxidative stress in rats. Tanzania J Health Res 212, 14(1): 1-11.

6 852 Probl Hig Epidemiol 213, 94(4): Noguer MA, Cerezo AB, Navarro ED, Garcia-Parrilla MC. Intake of alcohol-free red wine modulates antioxidant enzyme activities in a human intervention study. Pharmacol Res 212, 65: Tsang C, Higgins S, Duthie GG, et al. The influence of moderate red wine consumption on antioxidant status and indices of oxidative stress associated with CHD in healthy volunteers. Br J Nutr 25, 93(2): Estruch R, Sacanella E, Mota F, et al. Moderate consumption of red wine, but not gin, decreases erythrocyte superoxide dismutase activity: a randomised cross-over trial. Nutr Met Cardiovasc Dis 29, 21: Brenner H, Rothenbacher D, Bode G, Marz W, Hoffmeister A, Koenig W. Coronary heart disease risk reduction in predominantly beer-drinking population. Epidemiol 21, 12: Hashimoto Y, Futamura A, Nakarai H, Nakahara K. Effect of the frequency of alcohol intake on risk factors for coronary heart disease. Eur J Epidemiol 21, 17: Auger C, Caporiccio B, Landrault N, Teissedre PL, Laurent C, Cros G, Besancon P, Rouanet JM. Red wine phenolic compounds reduce plasma lipids and apolipoprotein B and prevent early aortic atherosclerosis in hypercholesterolemic golden Syrian hamsters (Mesocricetus auratus). J Nutr 22, 132: Ghiselli A, Natella F, Guidi A, Montanari L, Fantozzi P, Scaccini C. Beer increases plasma antioxidant capacity in humans. J Nutr Biochem 2, 11: Aruna K, Rukkumani P, Varma SP, et al. Therapeutic role of cuminum on ethanol and thermally oxidized sunflower oil induced toxicity. Phytother Res 25, 19: Parker JG, Auerbach W, Goldberg DM. Effect of alcohol on lipoprotein metolism. Enzyme 199, 43: Ashakumary L, Vijayammal PL. Additive effect of alcohol and nicotine on lipid metolism in rats. Indian J Exp Biol 1993, 31: Onyesom I, Osioma E. Dose-dependent changes in plasma triacylglycerol and blood pressure induced by alcohol in humans. Nig J Biochem Mol Biol 21, 16(suppl): Onyesom I, Obodoruku S, Imafidon EE. The influence of duration of alcoholism on plasma triacylglycerol, lipoprotein cholesterol and blood pressure in Nigerian alcoholics. J Med L Sci 2, 9: Kawai Y, Tanaka H, Murota K, et al. (-)-Epicatechin gallate accumulates in foamy macrophages in human atherosclerotic aorta: implication in the anti-atherosclerotic actions of tea catechins. Biochem Biophys Res Commun 28, 374: Bolca S, Li J, Nikolic D, Roche N, et al. Disposition of hop prenylflavonoids in human breast tissue. Mol Nutr Food Res 2, 54(Suppl 2): S284-S Fraga CG, Galleano M, Verstraeten SV, et al. Basic biochemical mechanisms behind the health benefits of polyphenols. Mol Aspects Med 2, 31: Acharya S, Mehta K, Krishnan S, et al. A subtoxic interactive toxicity study of ethanol and chromium in male Wistar rats. Alcohol 21, 23: Takeuchi N, Ito M, Yamamura Y. Esterification of cholesterol and hydrolysis of cholesteryl ester in alcohol induced fatty liver of rats. Lipids 1974, 9(5):