Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie. Procesy krasowe. czyli jak powstały jaskinie
|
|
- Błażej Sawicki
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka
2
3 Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie Zakopane
4 Polscy i słowaccy uczniowie poznają Tatry cykl imprez edukacyjnych Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie Opracowanie materiałów: Agata Guzik Rysunki: Joanna Galica-Dorula Mapy: Marcin Guzik Autorzy fotografii: Maria Król, Andrzej Śliwiński Projekt graficzny, skład i druk: Lettra-Graphic Wyłączną odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji ponosi Tatrzański Park Narodowy i w żadnym razie nie może ona być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Unii Europejskiej ani Euroregionu Tatry. Wszelkie prawa zastrzeżone Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani rozpowszechniana w jakikolwiek sposób bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Tatrzański Park Narodowy Kuźnice 1, Zakopane tel sekretariat@tpn.pl Zakopane 2011 ISBN Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka
5 Temat: Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie Cel ogólny Poznanie procesów krasowych. Cele operacyjne Uczeń: umie wymienić formy krasu podziemnego i powierzchniowego; potrafi przeprowadzić proste doświadczenie i wyciągnąć wnioski; wie, gdzie w Tatrach występują jaskinie i umie wymienić ważniejsze z nich; potrafi znaleźć interesujące go informacje w słowniku. Metody i techniki pracy podająca samodzielnego uczenia się praktycznego działania eksponująca Formy pracy zbiorowa indywidualna 3
6 Środki dydaktyczne karty pracy uczniów słowniki geograficzne prezentacja multimedialna skały węglanowe i granitowe młoteczki, ocet mapa geologiczna Tatr plansza edukacyjna Przebieg zajęć I faza wstępna Wprowadzenie 1. Krzyżówka z tematem lekcji (procesy krasowe). Uczniowie rozwiązują krzyżówkę z kart pracy (zadanie 1). 2. Wyjaśnienie hasła za pomocą słownika. II faza realizacyjna 3. Nauczyciel objaśnia uczniom proces tworzenia się jaskiń. 4. Prezentacja skały węglanowej i granitowej. Próba porównania. Wpisanie do kart pracy zaobserwowanych różnic. Przeprowadzenie doświadczenia z użyciem octu i wody. Zapisanie wyników doświadczenia (zadanie 2). 5. Nauczyciel, wykorzystując prezentację multimedialną oraz plan szę edukacyjną, przedstawia uczniom, gdzie w Tatrach można spotkać jaskinie i formy krasowe. Uczniowie wykonują zadania w karcie pracy polegające na zakolorowaniu (zakreskowaniu) obszaru występowania jaskiń w Tatrach (zadanie 3). 6. Nauczyciel opisuje inne formy krasu podziemnego i powierzchniowego. 4
7 7. Z rozsypanek w karcie pracy uczniowie mają ułożyć właściwe słowa określające formy krasowe (zadanie 5). 8. Objaśnienie i pokazanie na prezentacji form krasowych. 9. Uzupełnienie karty pracy. Podpisanie na szkicu odpowiednich form krasowych (zadanie 4, 6). III faza podsumowująca Prezentacja 10. Prezentacja multimedialna ze zdjęciami jaskiń tatrzańskich, jak również znanych jaskiń Polski (Jaskinia Raj, Łokietka, Smo cza Jama). Definicje Zjawiska krasowe zespół procesów przyrodniczych prowadzący do powstania określonej morfologii powierzchniowej i podziemnej, w wyniku wzajemnego oddziaływania rozpuszczalnych skał i aktywnych chemicznie roztworów wodnych. Skały krasowiejące (krasowe) skały ulegające procesom krasowienia, charakteryzujące się wysoką rozpuszczalnością w wodach naturalnych. Skały semikrasowe zawierają znaczny procent minerałów łatwo rozpuszczalnych w wodach naturalnych (margle, piaskowce o spoiwie węglanowym). Skały krasogeniczne skały będące efektem krasowienia: nacieki kalcytowe, trawertyny, brekcje krasowe. Jaskinia powstała w sposób naturalny próżnia w skale dostępna dla człowieka. Definicja ta wyklucza wszystkie obiekty powstałe w wyniku działalności ludzkiej. Jaskiniami nie są więc sztolnie, studnie gospodarskie, podziemne lochy i kute piwnice, gdyż nie zostały stworzone przez przyrodę. 5
8 Najogólniejszy podział jaskiń rozróżnia jaskinie pierwotne i wtórne. Jaskinie pierwotne to te, które powstały w jednym procesie razem ze skałą, w której występują. Typowym przykładem takich jaskiń są jaskinie lawowe powstałe podczas krzepnięcia spływających jęzorów lawy. Jaskinie wtórne powstały już po uformowaniu się skały. Zaliczymy tutaj jaskinie np. tektoniczne, powstałe na skutek uderzeń fal morskich, i jaskinie krasowe. Jaskinie krasowe są najczęściej występującym typem i mają największe rozmiary, dlatego są głównym obiektem zainteresowań grotołazów i speleologów. Ogólny podział skał SKAŁY MAGMOWE jeden z trzech głównych typów skał budujących skorupę ziemską, powstały na skutek krystalizacji z magmy; dzielą się na: głębinowe krzepnące głęboko pod powierzchnią ziemi (np. granity, dioryty, sjenity); żyłowe krystalizujące w przestrzeniach pomiędzy innymi ciałami magmowymi (pegmatyty); wylewne krystalizujące z magmy wydobywającej się na powierzchnię ziemi lub na niewielkiej głębokości (np. bazalty). skały OSADOWE skały powstałe na powierzchni skorupy ziemskiej w wyniku nagromadzenia materiału pod wpływem wietrzenia, procesów życiowych, sedymentacji i diagenezy; składają się z okruchów minerałów i skał pochodzących ze skał starszych, minerałów nowo powstałych, ze szkieletów mineralnych i szczątków organizmów zwierzęcych i roślinnych oraz okruchów wulkanicznych; dzielą się na: okruchowe (np. piaskowce, zlepieńce), ilaste (np. iły, iłowce), pochodzenia chemicznego (np. dolomity, gipsy, odmiany wapieni), organogeniczne (np. odmiany wapieni, kreda, radiolaryty). skały METAMORFICZNE powstają ze skał magmowych i osadowych na skutek ich przeobrażenia pod wpływem wysokich temperatur i ciśnień; ich rodzaj zależy od skały wyjściowej oraz zakresu temperatur i ciśnień. Granity to magmowe skały głębinowe, zbudowane ze skaleni alkalicznych i plagioklazów, kwarcu oraz podrzędnie łyszczyków (biotyt, musko- 6
9 wit). Kryształy minerałów są w granitach dobrze widoczne i możliwe do rozróżnienia. Barwa skały zależy od układu, wielkości kryształów i przeważającego udziału budującego ją minerału. Obserwuje się granity różowo-szaro-białe, szaro-białe, szaro-biało-czarne. Wapienie to skały osadowe pochodzenia chemicznego lub organogenicznego, zbudowane głównie z węglanu wapnia w postaci kalcytu i/lub aragonitu. Barwa najczęściej jest jasnoszara, biała, jeśli nie zawierają domieszek substancji niewęglanowych. Charakterystycznym elementem rozpoznawczym wapieni jest ich silna reakcja z kwasem solnym. Skały wapienne składają się z masy podstawowej, w której czasami tkwią różne składniki ziarniste (masa tworzy wtedy spoiwo). Masa mikrytowa jest to materiał o bardzo drobnej frakcji (makroskopowo to jednolita masa), natomiast masa sparytowa ma postać drobnych kryształów węglanu wapnia, do maksymalnie kilku milimetrów. Wapienie może tworzyć tylko sama masa sparytowa lub mikrytowa lub mogą też występować składniki ziarniste w postaci fragmentów wapiennych szkieletów organizmów, ooidów, grudek, intraklastów itp. Wapienie łatwo ulegają procesowi wietrzenia che micznego, czego efektem są procesy kra sowe: CaCO 3 + H 2 O + CO 2 Ca HCO 3 Procentowy udział kalcytu i dolomitu jest podstawą klasyfikacji skał węglanowych: wapienie zawartość dolomitu jest mniejsza niż 5%; dolomity zawartość dolomitu przekracza 75%. Źródło: Książkiewicz M., 1979, Geologia dynamiczna, Wyd. Geologiczne, Warszawa. 7
10 Charakterystyka zjawisk krasowych Obszary zbudowane ze skał węglanowych (głównie wapieni i dolomitów) charakteryzują się specyficzną rzeźbą krasową (nazwa ta pochodzi od krainy geograficznej Kras położonej na pograniczu Włoch i Słowenii). Składają się na nią różne formy występujące na powierzchni, jak i pod ziemią. Powstały one w wyniku złożonych procesów fizyko-chemicznych, w czasie których z reguły słabiej rozpuszczalne skały węglanowe modelowane są przez wody wzbogacone w dwutlenek węgla pobierany zazwyczaj z próchniczej warstwy gleby. Na obszarach krasowych dominują malownicze masywy lub skałki wapienne z wyciętymi w nich bramami i wąwozami. Powierzchniowe formy krasowe powstają najczęściej na skutek rozpuszczenia skał przez wodę opadową. Na skutek rozpuszczenia skał wapiennych na dużych powierzchniach powstają formy o przebiegu zgodnym ze spadkiem danej powierzchni. Formy te znane są jako żłobki krasowe oraz żebra krasowe. Są to bruzdy o głębokości do 2 m, szerokości do kilkudziesięciu centymetrów i długości do kilkunastu metrów. Żłobki krasowe powstają na pochyłych powierzchniach skał podlegających krasowieniu. Żebra krasowe są to wypukłe formy rozdzielająpolje lej stalaktyt jaskinia stalagmit 8
11 ce sąsiednie żłobki krasowe. Woda opadowa może także rozszerzać pionowe szczeliny skalne, tworząc studnie krasowe. W wyniku rozpuszczania skał znajdujących się na powierzchni lub też na skutek zapadania się podziemnych komór powstają charakterystyczne okrągłe zagłębienia terenu zwane lejami krasowymi. Średnica lejów krasowych może wynosić kilkanaście metrów, a nawet więcej w niektórych przypadkach. Na skutek połączenia ze sobą kilku lejów krasowych powstają zagłębienia zwane uwałami. Dalsze zapadanie i łączenie ze sobą sąsiadujących lejów i uwałów prowadzi do powstania dużych obniżeń zwanych poljami. Polja mogą zajmować powierzchnię od 2 do 200 km 2, a ich głębokość wynosi średnio od 100 do 800 m. Formy te powstają, kiedy zapadnie się grunt nad powstałymi poniżej jaskiniami. Na podziemne formy krasowe składają się przede wszystkim jaskinie, które tworzą się najczęściej wskutek rozszerzenia przez wody podziemne sieci szczelin w skałach. Im więcej szczelin występuje w masywie skalnym, tym więcej jaskiń może tam powstać. W miarę powiększania się kanałów i szczelin w systemie jaskiniowym zaczynają się pojawiać przestrzenie niewypełnione wodą, która przepływa wzdłuż głównych ciągów jaskini. W wielu jaskiniach występuje proces wytrącania się węglanu wapnia na dnie jaskini, jej ścianach bądź stropie. Węglan wapnia wytrąca się z kropel wody opadających ze stropu i ściekających po ścianach. Kiedy woda nasycona węglanem wapnia dostaje się do komory lub korytarza jaskiniowego, zaczynają się z niej wytrącać mikroskopijne kryształki kalcytu (węglanu wapnia). Proces krystalizacji nacieków rozpoczyna się w najsuchszych partiach jaskiń, nie ulegających już okresowemu zalewaniu przez wodę. Powstawanie szaty naciekowej jest więc procesem odwrotnym do rozpuszczania skał węglanowych w wodzie. Kiedy węglan wapnia narasta ze stropu jaskini w postaci sopli, wtedy mówimy o stalaktytach. Proces narastania stalaktytów może być szybki lub bardzo powolny. Niekiedy 1 cm stalaktytu przyrasta w ciągu kilku lat. Krople wody, które spadają na dno jaskini, zawierają w dalszym ciągu węglan wapnia. Nadal trwa proces jego wytrącania na dnie jaskini. W rezultacie przez kilka tysięcy lat powstanie słup zwany stalagmitem. Niekiedy zdarza się, że stalagmit połączy się z rosnącym od góry stalaktytem. Wówczas powstała forma będzie nosiła nazwę stalagnatu. Kiedy 9
12 namulisko zasłony stalaktyt stalagmit misa martwicowa skała macierzysta kolumna naciekowa polewa kalcytowa 10
13 woda ze szczelin skalnych spływa kroplami lub małym strumyczkiem po nachylonym stropie i ścianie, powstają ozdobne, często bardzo cienkie i prześwitujące draperie i zasłony. Najczęściej spotykanymi naciekami są polewy, nieraz o znacznej grubości, pokrywające duże powierzchnie ścian i dna korytarzy. Przyjmują one formy żeber czy nacieków tarczowych. W obrębie namuliska tworzą niekiedy kilka warstw. Polewy często zbudowane są z miękkiego lub wyschniętego (stwardniałego) mleka wapiennego. 11
14 Formy krasowe w Tatrach Na obszarze polskich Tatr znajduje się około 650 jaskiń, z czego ponad 250 leży na terenie Doliny Kościeliskiej. Formy krasowe występują przede wszystkim w wierchowej części Tatr Zachodnich, w rejonie Czerwonych Wierchów, Giewontu oraz Kasprowego Wierchu, w miejscach o przewadze skał wapiennych. Po słowackiej stronie gór miejscem występowania jaskiń są Tatry Bielskie, tam też znajduje się najpiękniejsza w Tatrach Jaskinia Bielska. Rozwój form krasowych w Tatrach jest stosunkowo szybki, co uwarunkowane jest cechami klimatu: dużymi opadami i niską temperaturą, przy której zawartość dwutlenku węgla w wodach opadowych jest znaczna. Czynniki klimatyczne, a także związany z nimi strefowy układ roślinności powodują, że formy krasowe w wysokogórskich obszarach Tatr są odmienne niż w strefie reglowej. Na obszarach wapiennych ponad granicą lasu powierzchnia gruntu jest długo zamarznięta, a pokrycie roślinnością słabe. Wody opadowe spływające po powierzchni skał tworzą tu często charakterystyczne bruzdy zwane żłobkami krasowymi. Występują one licznie np. w masywie Czerwonych Wierchów w Tatrach Zachodnich. Spotykamy tu też studnie krasowe oraz jaskinie o wyraźnie pionowym rozwinięciu. W strefie regli częstym zjawiskiem są leje krasowe. Proces niszczenia skał zachodzi tu głównie pod warstwą gleby, dlatego żłobków krasowych nie widać. Proces powstawania jaskiń był bardzo długi i skomplikowany. Rozpoczął się już w trzeciorzędzie po wypiętrzeniu się masywu tatrzańskiego z oceanu Tetydy i trwa nadal. Obszary krasowe porównywane są niekiedy do sita, gdyż w miejscach działalności krasowej powstają liczne otwory, chłonące wodę. Ilość miejsc, gdzie woda podziemna wydostaje się na powierzchnię, jest proporcjonalnie znacznie mniejsza. Z krążeniem wód w obszarach krasowych związane są pojęcia: wywierzysko, wypływ krasowy, ponor. Wywierzysko miejsce, gdzie wody podziemne, trafiając na warstwę nieprzepuszczalną, wypływają na powierzchnię z dużą siłą; w Tatrach największe są Wywierzysko Chochołowskie, Wywierzysko Bystrej, Lodowe Źródło. Wypływ krasowy wody podziemne wypływają spod powierzchni swobodnie, np. wypływ spod Pisanej. 12
15 Ponor w obszarach krasowych lejkowate zagłębienie terenu, gdzie wpływają wody strumieni i potoków i giną pod powierzchnią ziemi. Źródło: Książkiewicz M., 1979, Geologia dynamiczna, Wyd. Geologiczne, Warszawa. Największe jaskinie Tatr Zachodnich są jednocześnie największe w całych Tatrach. Cztery spośród nich mają długość ponad 10 km. Są to: Wielka Śnieżna (23,6 km), Śnieżna Studnia (11,7 km), Wysoka za Siedmioma Progami (11,66 km) i Miętusia (10,5 km). Po stronie Słowacji w Horwackim Wierchu znajduje się najdłuższa w całych Tatrach jaskinia o nazwie Cień Księżyca (24,1 km). Należy przy tym podkreślić, że cztery jaskinie wyróżniają się deniwelacją (różnica wysokości między najwyższym a najniższym punktem) ponad 500 m. Prym wiedzie Wielka Śnieżna (deniwelacja 824 m), tuż za nią znajdują się Śnieżna Studnia (759 m), Bańdzioch Kominiarski (562 m) i Mała w Mułowej (538 m). Źródło: Radwańska-Paryska Z., Paryski W., 1995, Wielka encyklopedia tatrzańska, Wyd. Górskie, Poronin. Źródło: Baścik M. i in., 2001, Dolina Kościeliska, Śladami badaczy, artystów i wędrowców, Wyd. TPN, Zakopane. Tatrzańskie jaskinie udostępnione turystycznie to w Dolinie Kościeliskiej: Mroźna, Mylna, Raptawicka i Obłazkowa oraz jaskinia Dziura, znajdująca się w Dolinie ku Dziurze. Na terenie naszego kraju znajduje się kilka tysięcy mniejszych lub większych jaskiń. Te skupione głównie na wyżynach i w regionach górskich przepiękne komnaty, ukryte we wnętrzach skał, stanowią wyjątkową atrakcję turystyczną. Najsłynniejsze z nich to znajdująca się na Wzgórzu Wawelskim Smocza Jama czy Jaskinia Łokietka na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. W polskich Sudetach najbardziej znana, najpiękniejsza i największa jest Jaskinia Niedźwiedzia. Położona jest w północnej części masywu Śnieżnika niedaleko Kletna, na prawym zboczu Doliny Kleśnicy, w górze Stromej (1166 m n.p.m.). W Górach Świętokrzyskich natomiast znajduje się powszechnie uważana za najpiękniejszą w Polsce Jaskinia Raj. Największym bogactwem Jaskini Raj są fascynujące nacieki skalne o rozbudzających wyobraźnię kształtach. 13
16 niecka podhalańska (flisz) płaszczowina reglowa górna (skały węglanowe) płaszczowina reglowa dolna (skały węglanowe) autochtoniczna pokrywa osadowa i płaszczowiny wierchowe (skały węglanowe) płaszczowina Giewontu i Szerokiej Jaworzyńskiej (skały krystaliczne) masyw krystaliczny 14
17 granice sedymentacyjne granice tektoniczne jaskinie 15
18 Doświadczenie Opis przeprowadzenia doświadczenia dotyczącego różnic między skałą granitową a skałą węglanową. Doświadczenie ma na celu porównanie ze sobą skały węglanowej z granitem. Uczniowie mają zauważyć i zanotować różnice. 1. Posługując się własnymi słowami, uczniowie tworzą opis skał. 2. Za pomocą młotka uczniowie sprawdzają twardość skały. Czy uderzenia młotkiem pozostawiają jakieś ślady, rysy? Na tej podstawie uczniowie powinni wysnuć wniosek, że skała granitowa jest twardsza od węglanowej. 3. Polewając skałę octem, uczniowie obserwują zachodzącą reakcję. 16
19 17
20 ISBN egzemplarz bezpłatny
Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie
Procesy krasowe czyli jak powstały jaskinie y s e c Pro e w o s kra czyli y ł a t s w o p k ja e i n i k s ja Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
Bardziej szczegółowoRZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH ZJAWISKA KRASOWE
RZEŹBOTWÓRCZA DZIAŁALNOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH ZJAWISKA KRASOWE Termin "kras" oznacza procesy polegające na rozpuszczaniu niektórych skał przez wody opadowe przy udziale dwutlenku węgla. Do skał rozpuszczalnych
Bardziej szczegółowoMinerały. Autorstwo: Jackowiak Maciej Kamiński Kamil Wróblewska Natalia
Minerały Autorstwo: Jackowiak Maciej Kamiński Kamil Wróblewska Natalia Klasyfikacja minerałów ze względu na skałę macierzystą Minerały skał magmowych Minerały skał osadowych Minerały skał metamorficznych
Bardziej szczegółowoKonspekt lekcji przyrody dla kl. V Temat: Krajobraz Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej Hasło: Krajobraz Wyżyn Czas: Dwie godziny lekcyjne Zakres
Konspekt lekcji przyrody dla kl. V Temat: Krajobraz Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej Hasło: Krajobraz Wyżyn Czas: Dwie godziny lekcyjne Zakres materiału: Elementy naturalnego krajobrazu: skały, rzeźba
Bardziej szczegółowoPlutonizmem (nazwa od Plutona - boga podziemi z mitologii greckiej) nazywamy zjawiska związane:
7a. Plutonizm Plutonizmem (nazwa od Plutona - boga podziemi z mitologii greckiej) nazywamy zjawiska związane: z lokalnym upłynnieniem skał w głębi litosfery (powstawaniem ognisk magmowych), wnikaniem,
Bardziej szczegółowoV Konkurs Internetowy Regiony Polski - Małopolska >>>> ETAP I - gim <<<<
Zestaw pytań nr 3 ETAP I!!!! UWAGA!!!! UWAGA!!!! UWAGA!!!! UWAGA!!!! UWAGA!!!! Poniżej znajduje się zestaw 10 pytań, na które należy odpowiedzieć wybierając jedną z dwóch możliwości: - w postaci cyfrowej
Bardziej szczegółowoSkały budujące Ziemię
Skały budujące Ziemię Minerały Minerał pierwiastek lub związek chemiczny powstały w przyrodzie w sposób naturalny, jednorodny pod względem chemicznym i fizycznym. Minerały w większości mają budowę krystaliczną.
Bardziej szczegółowoSKAŁY NATURALNE SKUPISKA MINERAŁÓW JEDNORODNYCH LUB RÓŻNORODNYCH KALSYFIKACJA SKAŁ ZE WZGLĘDU NA ICH GENEZĘ
SKAŁY NATURALNE SKUPISKA MINERAŁÓW JEDNORODNYCH LUB RÓŻNORODNYCH KALSYFIKACJA SKAŁ ZE WZGLĘDU NA ICH GENEZĘ MAGMOWE POWSTAJĄCE Z KRYSTALIZACJI MAGMY, LAWY I SUBSTANCJI IM TOWARZYSZĄCYCH OSADOWE POWSTAJĄCE
Bardziej szczegółowoZapis zmian hydrologicznych i klimatycznych w obszarach krasowych polski południowej na podstawie badań izotopowych
Zapis zmian hydrologicznych i klimatycznych w obszarach krasowych polski południowej na podstawie badań izotopowych Piotr Bałdys Fizyka techniczna sem. IX Plan seminarium Wstęp Skład izotopowy węgla w
Bardziej szczegółowoŚnieżka najwyższy szczyt Karkonoszy (1602 m n.p.m.)
7b. Metamorfizm Metamorfizm jest procesem endogenicznym, zmieniającym powierzchnię Ziemi. W wyniku jego działania skały skorupy ziemskiej ulegają przemianie pod wpływem wysokiej temperatury i wysokiego
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA PROGRAMOWE PÓŁROCZNE I ROCZNE Z PRZEDMIOTU GEOGRAFIA DLA KLAS 5
WYMAGANIA PROGRAMOWE PÓŁROCZNE I ROCZNE Z PRZEDMIOTU GEOGRAFIA DLA KLAS 5 Podstawa programowa www.men.gov.pl Po I półroczu nauki w klasie piątej uczeń potrafi: Geografia jako nauka Wyjaśnia znaczenie terminu
Bardziej szczegółowoPRZEGLĄD NIEKTÓRYCH POTOKÓW I ŹRÓDEŁ TATR ZACHODNICH
PRZEGLĄD NIEKTÓRYCH POTOKÓW I ŹRÓDEŁ TATR ZACHODNICH POTOK Potok niewielki ciek o wartkim nurcie, płynący w terenie o znacznych deniwelacjach. Należy do wód płynących w korycie, które zwykle wyerodowanym
Bardziej szczegółowoMinerały i skały. Wprowadzenie. Film. Interaktywne ćwiczenia mul medialne
Minerały i skały Wprowadzenie Film Interaktywne ćwiczenia mul medialne Podsumowanie Słowniczek Dla nauczyciela Wprowadzenie Ziemia składa się z kilku warstw. Najbardziej zewnętrzną, a zarazem najcieńszą
Bardziej szczegółowoBUDOWLANY PODZIAŁ KAMIENI
Budowlany podział kamieni WYKORZYSTAĆ KAMIEŃ 139 BUDOWLANY PODZIAŁ KAMIENI Najprostszą formą wykorzystania skał jako surowca budowlanego jest bezpośrednie użycie ich fragmentów. Rodzaj wybranej skały,
Bardziej szczegółowoOKREŚLANIE WIEKU WZGLĘDNEGO względem innych warstw
PROFILE GEOLOGICZNE OKREŚLANIE WIEKU WZGLĘDNEGO względem innych warstw METODA STRATYGRAFICZNA METODA PETROGRAFICZNA METODA PALENTOLOGICZNA ANALIZA PYŁKOWA (PALINOLOGIA) METODA STRATYGRAFICZNA zasada superpozycji
Bardziej szczegółowoOKREŚLANIE WIEKU WZGLĘDNEGO względem innych warstw
PROFILE GEOLOGICZNE OKREŚLANIE WIEKU WZGLĘDNEGO względem innych warstw METODA STRATYGRAFICZNA METODA PETROGRAFICZNA METODA PALENTOLOGICZNA ANALIZA PYŁKOWA (PALINOLOGIA) METODA STRATYGRAFICZNA zasada superpozycji
Bardziej szczegółowoPochodzenie wód podziemnych
Wody podziemne Woda podziemna - to woda zmagazynowana w wolnych przestrzeniach skał zalegających poniżej powierzchni Ziemi. Stanowią jeden z bardzo istotnych elementów obiegu wody w przyrodzie. Pochodzenie
Bardziej szczegółowoWIETRZENIE. Rozpuszczanie polega na łączeniu się minerałów z wodą i doprowadzeniu ich do roztworu. Tego typu wietrzeniu ulegają głównie sole.
WIETRZENIE Wietrzenie to proces prowadzący do rozpadu lub rozkładu skały RODZAJE WIETRZENIA WIETRZENIE FIZYCZNE = MECHANICZNE v INSOLACJA v ZAMRÓZ (MROZOWE) v SKAŁ ILASTYCH v SOLNE WIETRZENIE CHEMICZNE
Bardziej szczegółowoROZDZIAŁ 1. MAKROSKOPOWE OZNACZANIE MINERAŁÓW I SKAŁ
SPIS TREŚCI Wprowadzenie...9 ROZDZIAŁ 1. MAKROSKOPOWE OZNACZANIE MINERAŁÓW I SKAŁ...11 1.1. Wiadomości wstępne...11 1.2. Systematyka minerałów...13 1.3. Kryształy i układy krystalograficzne...17 1.4. Morfologia
Bardziej szczegółowoPodstawy nauk o Ziemi
Podstawy nauk o Ziemi Zależność rzeźby od budowy geologicznej mgr inż. Renata Różycka-Czas Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu Wydział Inżynierii Środowiska i Geodezji Uniwersytet
Bardziej szczegółowoPlan scenariusza zajęć. Różnorodność środowiska przyrodniczego Tatrzańskiego Parku Narodowego
Akademia EduGIS Technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) oraz geoinformacyjne (GIS) w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych w gimnazjum i liceum oraz w edukacji środowiskowej. Plan scenariusza zajęć
Bardziej szczegółowoKamienne archiwum Ziemi XII konkurs geologiczno-środowiskowy - 2011
Kamienne archiwum Ziemi XII konkurs geologiczno-środowiskowy - 2011 LICEA 1 Które z wymienionych poniżej skał należą do grupy skał metamorficznych? Pokreśl je. ropa naftowa, serpentynit, kwarcyt, mołdawit
Bardziej szczegółowoGEOLOGIA: Petrologia i petrografia Mineralogia i geochemia Geologia dynamiczna Gleboznawstwo Tektonika Stratygrafia Paleontologia Kartowanie
GEOLOGIA: Petrologia i petrografia Mineralogia i geochemia Geologia dynamiczna Gleboznawstwo Tektonika Stratygrafia Paleontologia Kartowanie geologiczne Geologia inżynierska, geofizyka, hydrogeologia,
Bardziej szczegółowoFormy rzeźby w Tatrach Zachodnich. Magdalena Kuleta Geomonitoring
Formy rzeźby w Tatrach Zachodnich Magdalena Kuleta Geomonitoring TATRY ZACHODNIE Największa, zachodnia część Tatr położona w Polsce i na Słowacji. Główny grzbiet leży między przełęczą Liliowe, która oddziela
Bardziej szczegółowoRozdział 28 - Inne galeny
Rozdział 28 - Inne galeny Okaz 1 - MCh/P/11403 - Galena druzowa - 2-6-2: Próbka z II horyzontu rudnego, Trzebionka, rejon szybiku 18. Galena druzowa narastająca na dnie dużej kawerny w dolomitach kruszconośnych.
Bardziej szczegółowoKONKURS GEOGRAFICZNY ZAWODY SZKOLNE Listopad 2010
Na rozwiązanie zadań przeznacza się 90 minut. Uważnie czytaj polecenia, pisz czytelnie. Powodzenia! KONKURS GEOGRAFICZNY ZAWODY SZKOLNE Listopad 2010 Zadanie 1. (0 1) Podane skale uporządkuj od największej
Bardziej szczegółowo1. Podpisz na mapce główne rzeki i miasta Polski i Słowacji, a następnie zakoloruj obszar Tatr. Wpisz kierunki świata przy róży wiatrów.
Palcem po mapie m e c l Pa apie po m Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej
Bardziej szczegółowoXLII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 1
-1/1- XLII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 1 Zadanie 1. Blokdiagramy A-D (załącznik 1) ilustrują budowę geologiczną czterech regionów Polski. Uzupełnij tabelę: w kolumnie 1:
Bardziej szczegółowodolina U-kształtna wody płynące fale morskie
Rzeźba powierzchni Ziemi poziom podstawowy i rozszerzony Zadanie 1. (2 pkt) Uzupełnij tabelę. Czynnik rzeźbotwórczy Proces rzeźbotwórczy Przykład wytworzonej przez czynnik i procesformy rzeźby erozja dolina
Bardziej szczegółowoTatry. 1. Topografia i zagospodarowanie turystyczne grupy Łomnicy (grań od Baraniej Przełęczy na południe) i przyległych dolin.
Egzamin dla kandydatów na przewodników górskich klasa III Tatry 21.07.2011 r. część ustna Zestaw I 1. Topografia i zagospodarowanie turystyczne grupy Łomnicy (grań od Baraniej Przełęczy na południe) i
Bardziej szczegółowoZadanie 3. (2 pkt) Dobierz odpowiednie rodzaje skał (spośród zaznaczonych na przekroju) do procesów geologicznych, w wyniku których powstały.
Lekcja powtórkowa z 1 części litosfery. Zadania maturalne: Zadanie 1. (1 pkt) Flisz to kompleks skał osadowych morskiego pochodzenia. Zaznacz literę, którą oznaczono skały wchodzące w skład fliszu. A.
Bardziej szczegółowoTest z geologii. 4) Jaka panuje stała temperatura w naszym klimacie na głębokości 26 m? a) 5 0 C b) 15 0 C c) 8 0 C d) 12 0 C
Test z geologii 1) Promień równikowy Ziemi wynosi: a) 637,8 km b) 6378,4 km c) 36561,31 km d) 3656,1 km 2) Największą gęstość posiada: a) Atmosfera b) Litosfera c) Mezosfera d) Barysfera 3) Na Śląsku stopień
Bardziej szczegółowoul. 28 Czerwca 1956 r., 398, Poznań tel. (61) , fax (061) ,
Poznań, dn. 22 lipca 2013r. Charakterystyka wydajności cieplnej gruntu dla inwestycji w Szarocinie k. Kamiennej Góry na podstawie danych literaturowych oraz wykonanych robót geologicznych. Wykonawca: MDW
Bardziej szczegółowoW latach miejscowość była siedzibą gminy Tatrzańskiej.
Zakopane miasto i gmina w województwie małopolskim, siedziba powiatu tatrzańskiego. Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 26 737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem
Bardziej szczegółowozakres pt dla metamorfizmu: od t ~ 200 C i p ~ 2 kbar do t ~ 700 C
METAMORFIZM Metamorfizm procesy powodujące mineralne, strukturalne i teksturalne przeobrażenie skał w stanie stałym, bez większego ilościowego udziału fazy ciekłej, w głębszych warstwach skorupy ziemskiej,
Bardziej szczegółowoSUROWCE MINERALNE. Wykład 5
SUROWCE MINERALNE Wykład 5 PROCESY POMAGMOWE Etap pegmatytowy (800-600 0 C) w resztkach pomagmowych składniki krzemianowe przewaŝają jeszcze nad składnikami łatwolotnymi. Obfitość tych ostatnich nadaje
Bardziej szczegółowoZlodowacenia w Polsce oraz formy polodowcowe
Zlodowacenia w Polsce oraz formy polodowcowe Polskie zlodowacenia Rozpoczęcie zlodowaceń - około 2,5 mln lat temu. Po falach ochłodzeń (glacjałach) następowały fale ociepleń (interglacjały), Lądolód skandynawski
Bardziej szczegółowoMateriały miejscowe i technologie proekologiczne w budowie dróg
Naukowo techniczna konferencja szkoleniowa Materiały miejscowe i technologie proekologiczne w budowie dróg Łukta, 17 19 września 2008 Zasoby materiałów w miejscowych do budowy dróg na terenie Warmii i
Bardziej szczegółowoGRANICE METAMORFIZMU:
Metamorfizm jest to proces zmian mineralogicznych i strukturalnych skał w stanie stałym, bez większego udziału fazy ciekłej, w odpowiedzi na warunki fizyczne (zawsze podwyższona temperatura i przeważnie
Bardziej szczegółowoGrawitacyjne ruchy masowe
Grawitacyjne ruchy masowe RUCHY MASOWE polegają na przemieszczaniu pokryw zwietrzelinowych, a także powierzchniowych skał luźnych i zwięzłych wskutek działania siły ciężkości w obrębie stoków. Czynniki
Bardziej szczegółowoScenariusz nr 7. I. Tytuł scenariusza zajęć: Na szlaku Gór Świętokrzyskich. Autor scenariusza: Maria Piotrowska
Autor scenariusza: Maria Piotrowska Blok tematyczny: Wakacyjne szlaki krainy geograficzne Scenariusz nr 7 I. Tytuł scenariusza zajęć: Na szlaku Gór II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne. III. Edukacje
Bardziej szczegółowoTest przekrojowy dla klasy II liceum ogólnokształcącego w zakresie rozszerzonym
Test przekrojowy dla klasy II liceum ogólnokształcącego w zakresie rozszerzonym 1. Na rysunku zaznaczono główne kierunki napływu mas powietrza, które kształtują pogodę w Polsce. Zanalizuj sytuację w styczniu
Bardziej szczegółowo580,10 581,42 581,42 581,70 Węgiel humusowy. Bardzo liczne siarczki żelaza w różnych formach.
1 2 4 3 Zdj.28. Pokład węgla humusowego nr205/1 (579,10-580,10m) -1, następnie iłowiec (580,10-581,42m) -2; pokład węgla humusowego nr205/2 (581,42-581,70m) -3 oraz mułowiec (581,70-587,15m) -4. Zdj.29.
Bardziej szczegółowoRezerwat Węże. Rezerwat Węże
Rezerwat Węże Rezerwat Węże Rezerwat geologiczny "Węże Rezerwat Węże jest najciekawszym pod względem zjawisk krasowych miejscem w północnej części Jury Krakowsko Wieluńskiej. Rezerwat położony jest na
Bardziej szczegółowoGeomorfologia poziom rozszerzony
Geomorfologia poziom rozszerzony Zadanie 1. (3 pkt) ą ę ą Źródło: CKE 2005 (PR), zad. 46....... ł ś ś ż Zadanie 2. (3 pkt) ą ż ż Źródło: CKE 2005 (PR), zad. 47. Ź ł ą Ś ę ż 1 Zadanie 3. (5 pkt) Źródło:
Bardziej szczegółowoScenariusz zajęć do programu kształcenia Myślę - działam-idę w świat. Temat lekcji: Opowieści górskiego przewodnika
Scenariusz zajęć do programu kształcenia Myślę - działam-idę w świat Autor: Beata Sochacka Klasa III Edukacja: przyrodnicza, polonistyczna, społeczna, techniczna, muzyczna Cele zajęć: - doskonalenie umiejętności
Bardziej szczegółowowykonano odwiert małodymensyjny przy wykorzystaniu penetrometru, przeprowadzono profilowanie przewierconych skał oraz zalewając go wodą określono
Ćwiczenia terenowe z przedmiotu Hydrogeologia realizowanych jako jedno z zadań w projekcie Zamawianie kształcenia na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych pilotaŝ, które odbyły się w
Bardziej szczegółowo6. Dzieje Ziemi. mezozoik (2), mezozoik (4), mezozoik (5), kenozoik (3), paleozoik (6), paleozoik (1).
6. Dzieje Ziemi 1 2 3 4 5 6 Rysunek 6.1. Wybrane organizmy żyjące w przeszłości geologicznej Zadanie 6.1 P I 1 Napisz: 1) z których er geologicznych pochodzą organizmy żywe przedstawione na rysunku 6.1.,
Bardziej szczegółowoKrajobraz w Kordylierach
MATERIAŁ NAUCZANIA: Scenariusz lekcji otwartej z przyrody w klasie VI Krajobraz w Kordylierach Opracowała: Elżbieta Kowalska - położenie geograficzne Kordylierów, - przyczyny ich powstania, - cechy klimatu
Bardziej szczegółowoWulkany. Wojtek Jóźwiak
Wulkany Wojtek Jóźwiak Wulkan(z łac. Vulcanus imię rzymskiego boga ognia) miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i materiał piroklastyczny.
Bardziej szczegółowo200 m 150 m NIEDŹWIEDŹ JASKINIOWY. Epoka kamienia łupanego
1. JSKINIOWY QUIZ W pewien piękny słoneczny wrześniowy dzień przyjechali na praktyki terenowe w Góry Świętokrzyskie uczniowie Krakowskiego Technikum Geologicznego. Mieli do skartografowania teren wzgórza
Bardziej szczegółowoGrupa I Nazwisko i imię: (0 2) Przyporządkuj rodzajom skał odpowiadające im warunki powstawania. A. magmowe głębinowe -... B. metamorficzne -...
Grupa I Nazwisko i imię:... 1. (0 2) Przyporządkuj rodzajom skał odpowiadające im warunki powstawania. A. magmowe głębinowe -... B. metamorficzne -... a) Powstały wskutek przemian innych skał pod wpływem
Bardziej szczegółowoLasy w Tatrach. Lasy
Lasy w Tatrach Lasy h c a r t a T w Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej
Bardziej szczegółowoOlimpiada o DIAMENTOWY INDEKS AGH 2011/2012 Geografia z elementami geologii
1. Do podanych definicji dopisać odpowiadające im pojęcia (0-8 pkt). Rozpuszczanie pierwotnych minerałów i tworzenie na ich miejsce nowych Intruzja magmowa o niewielkich stosunkowo rozmiarach w kształcie
Bardziej szczegółowow Kielcach, 2005 w Kielcach, 2005 Kras gipsowy a chemizm wód rezerwatu,,skorocice
Zeszyty Studenckiego Ruchu Materiały 14 Sesji Studenckich Naukowego Akademii Kół Naukowych Akademii Świętokrzyskiej Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego im. Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2005 w Kielcach,
Bardziej szczegółowoTatry. 3. Przyrodnicze atrakcje jaskiń tatrzańskich. Słów kilka o tatrzańskich ptakach:
Egzamin dla kandydatów na przewodników górskich klasa III Tatry 25.04.2008 r. część ustna Zestaw I 1. Dolinki reglowe Tatr. Szlaki dol. Rohackiej. 2. Trasa wycieczki po kościołach artykularnych. 3. Przyrodnicze
Bardziej szczegółowo1. Dolkina Bedkowska jest prostoliniowa a Kobylańska bardzo kręta.
ODPOWIEDZI Zadanie 1. (1 pkt) Opis obiektu Ostaniec krasowy położony na wysokości 460 m n.p.m., przedstawiony w polu mapy C3. Jaskinia na północnym krańcu Doliny Będkowskiej, udostępniona do zwiedzania.
Bardziej szczegółowoArtur Ponikiewski Agnieszka Markowiak SZKOLENIE ORGANIZATORÓW IMPREZ TURYSTYKI JASKINIOWEJ
Artur Ponikiewski Agnieszka Markowiak SZKOLENIE ORGANIZATORÓW IMPREZ TURYSTYKI JASKINIOWEJ Warszawa 2006 WSTĘP Turystyka jaskiniowa jest formą turystyki kwalifikowanej, z uprawianiem, której wiążą się
Bardziej szczegółowoPlanowanie i tworzenie prezentacji multimedialnej
Karta pracy ucznia do zajęd z informatyki: Planowanie i tworzenie prezentacji multimedialnej Zadanie 1 Zaplanuj prezentację na temat wybranego: Parki Narodowe w Polsce złożoną z minimum dziesięciu slajdów.
Bardziej szczegółowoGEOGRAFIA POZIOM PODSTAWOWY
EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2013/2014 GEOGRAFIA POZIOM PODSTAWOWY ROZWIĄZANIA ZADAŃ I SCHEMAT PUNKTOWANIA MAJ 2014 2 Egzamin maturalny z geografii Zadanie 1. (0 1) Obszar standardów Opis wymagań
Bardziej szczegółowoPlener zorganizowany Kadzielnia - Dwa Światy
Kwartalnik Internetowy CKfoto.pl ISSN 2080-6353 Nr CK 7/2011 (I-III 2011) ckfoto@ckfoto.pl 30 stycznia 2011r. Plener zorganizowany Kadzielnia - Dwa Światy Anna Benicewicz-Miazga, Patryk Ptak, Michał Poros
Bardziej szczegółowoXL OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 2
-2/1- XL OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 2 Zadanie 10. A. Okolice Chęcin są podręcznikowym przykładem obszaru występowania inwersji rzeźby. Wyjaśnij, na czym polega inwersja
Bardziej szczegółowoROLA WODY W ZRÓWNOWAŻONYM ZAGOSPODAROWANIU MIASTA KRAKOWA - PROPOZYCJE KOMPLEKSOWYCH ROZWIĄZAŃ
ROLA WODY W ZRÓWNOWAŻONYM ZAGOSPODAROWANIU MIASTA KRAKOWA - PROPOZYCJE KOMPLEKSOWYCH ROZWIĄZAŃ Mariusz CZOP Katedra Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej WODA W MIASTACH WODY PODZIEMNE występują poniżej
Bardziej szczegółowoZadanie 3 Zapisz wzory sumaryczne głównych składników przedstawionych skał i minerałów. kalcyt kreda kwarc gips agat
CZĘŚĆ 1 Zadanie 1 Wyjaśnij pojęcia. wapno palone, hydraty, zaprawa gipsowa, zaprawa wapienna, wietrzenie skał, wapno gaszone, próchnica, degradacja gleby, właściwości sorpcyjne gleby, wapno palone, degradacja
Bardziej szczegółowoTechnologie Materiałów Budowlanych Wykład 1. Surowce kamienne
Technologie Materiałów Budowlanych Wykład 1 Surowce kamienne Skały Skały magmowe Skały osadowe Skały metamorficzne Skały magmowe Skały magmowe (wulkaniczne) występują jako głębinowe (np. granit, sjenit)
Bardziej szczegółowoXXXV OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody II stopnia pisemne podejście 1
-1/1- XXXV OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody II stopnia pisemne podejście 1 W zadaniach 1-3 należy wykorzystać mapę (s. 4) i przekrój geologiczny (s. 5). Zadanie 1. Uwaga: w miejscach pozostawionych po poleceniach
Bardziej szczegółowoTemat Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca
Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu geografia dla klasy I szkoły branżowej I stopnia, uwzględniający kształcone umiejętności i treści podstawy programowej Temat Ocena dopuszczająca Ocena
Bardziej szczegółowoDOKUMENTACJA PROJEKTOWO-KOSZTORYSOWA
DOKUMENTACJA PROJEKTOWO-KOSZTORYSOWA TEMAT: REMONT SZLAKU TURYSTYCZNEGO Z RUSINOWEJ POLANY NA GĘSIĄ SZYJĘ ADRES INWESTYCJI: TATRZAŃSKI PARK NARODOWY INWESTOR: TATRZAŃSKI PARK NARODOWY KUŹNICE 1; 34-500
Bardziej szczegółowoTwórcza szkoła dla twórczego ucznia Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
SCENARIUSZ LEKCJI PRZEDMIOT: BIOLOGIA TEMAT: Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie AUTOR SCENARIUSZA: mgr Agnieszka Kowalik OPRACOWANIE ELEKTRONICZNO GRAFICZNE : mgr Beata Rusin TEMAT LEKCJI Struktura
Bardziej szczegółowoRozkład tematów z geografii w Gimnazjum nr 53
Rozkład tematów z geografii w Gimnazjum nr 53 Rozkład materiału nauczania w podziale na poszczególne jednostki lekcyjne (tematy) przy 2 godzinach geografii w tygodniu w klasie drugiej gimnazjum. Nr lekcji
Bardziej szczegółowoMetoda pracy: Praca z mapą, praca z tekstem (analiza opisu wybranych parków narodowych), rozmowa dydaktyczna.
Scenariusz lekcji I. Cele lekcji 1) Wiadomości Uczeń: a) wymienia nazwy polskich parków narodowych; definiuje pojęcia: park narodowy, park krajobrazowy, rezerwat; b) zna symbole poszczególnych parków narodowych;
Bardziej szczegółowoKarta rejestracyjna terenu zagrożonego ruchami masowymi Ziemi
1. Numer identyfikacyjny: 2 6 0 4 1 2 2 0 0 0 0 0 1 Nachylenie, wysokość i ekspozycja zboczy/stoków. Ukształtowanie powierzchni zboczy/stoków. Działalność naturalnych procesów geologicznych (erozja rzeczna).
Bardziej szczegółowoWymagania z geografii w powiązaniu z podstawą programową
Wymagania z geografii w powiązaniu z podstawą programową Dział programu Materiał nauczania z podstawy programowej Treści kształcenia i wymagania szczegółowe z podstawy programowej Szczegółowe cele edukacyjne
Bardziej szczegółowoRola systemów wywierzyskowych w wyznaczaniu stref ochronnych ujęć wód pitnych
Wody na obszarach chronionych, J. Partyka, J. Pociask-Karteczka (red.), Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Ojcowski Park Narodowy, Komisja Hydrologiczna PTG, Kraków, 2008, s. 63 69. Rola
Bardziej szczegółowoPodobny do tufa, ale o ujednoliconej barwie. Ma lepsze wysortowanie, mniejszą porowatość,mogą mieć warstwowanie. Reszta tak samo
27.TUFY: BARWA: jasno-szaro-brunatna(plamisty rozkład barw) (częściej porowate i związana z tym lekkość skały),mogą mieć strukturę równoległą( warstwowanie) - rzadko TEKSTURA: frakcja psamitowa(głównie
Bardziej szczegółowoPASOWOŚĆ FIZYCZNOGEOGRAFICZNA POLSKICH TATR
Jarosław Balon PASOWOŚĆ FIZYCZNOGEOGRAFICZNA POLSKICH TATR Tatry jedyny geosystem wysokogórski w Polsce cechują się dużą złożonością wewnętrzną środowiska przyrodniczego. Znajomość struktury i funkcjonowania
Bardziej szczegółowoWąwóz drogowy w Dankowicach
OPIS GEOSTANOWISKA Filip Duszyński Informacje ogólne Nr obiektu 107 Nazwa obiektu (oficjalna, obiegowa lub nadana) Wąwóz drogowy w Dankowicach Współrzędne geograficzne [WGS 84 hddd.dddd] Długość: 17.0104
Bardziej szczegółowo5. Wnętrze Ziemi. Zadanie 5.1 P I 1, II 1. Zadanie 5.2 P I 1. Zadanie 5.3 P I 1
5. Wnętrze Ziemi 0 950 2900 5100 A B C D E 6371 km Rysunek 5.1. Przekrój przez wnętrze Ziemi Zadanie 5.1 P I 1, II 1 Napisz, którymi literami oznaczono na rysunku 5.1: a) skorupę ziemską... A, b) płaszcz
Bardziej szczegółowoZagospodarowanie turystyczne Tatr. Zagospodarowanie turystyczne Tatr
Zagospodarowanie turystyczne Tatr Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej
Bardziej szczegółowoTemat: Elementy pogody i przyrządy do ich pomiaru. Konspekt lekcji przyrody dla klasy IV. Dział programowy. Przyroda i jej elementy.
Elżbieta Kuzioła Nauczycielka przyrody Szkoła Podstawowa nr 138 w Warszawie ul. Pożaryskiego 2 Temat: Elementy pogody i przyrządy do ich pomiaru. Konspekt lekcji przyrody dla klasy IV. Dział programowy.
Bardziej szczegółowoCharakterystyka zlewni
Charakterystyka zlewni Zlewnia, dorzecze, bifurkacja Występujące na powierzchni lądów wody powierzchniowe: źródła, cieki, zbiorniki wodne, bagna stanowią siec wodną. Siec ta tworzy system wodny, ujęty
Bardziej szczegółowoRozdział 18 - Okazy pojedyncze
Rozdział 18 - Okazy pojedyncze Okaz 1 - MCh/P/11437 - Osad wewnętrzny - 3-4-7: Próbka z I horyzontu rudnego, Cezarówka Górna, rejon Góry Łazy, rdzeń wiertniczy. Osad wewnętrzny - wypełnienie kawerny laminowanym
Bardziej szczegółowoJAK ANALIZOWAĆ PRZEKROJE GEOLOGICZNE W ZADANIACH MATURALNYCH?
Poradnik Maturzysty JAK ANALIZOWAĆ PRZEKROJE GEOLOGICZNE W ZADANIACH MATURALNYCH? Zapamiętaj: W trakcie analizy przekrojów geologicznych identyfikujemy cztery grupy procesów: sedymentacja, tektonika, erozja,
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania zadań Wojewódzkiego Konkursu Geograficznego
WOJEWÓDZKIE KONKURSY PRZEDMIOTOWE 05/06 GIMNAZJUM Kryteria oceniania zadań Wojewódzkiego Konkursu Geograficznego Uwaga: W zadaniach otwartych podano przykłady poprawnych odpowiedzi. Uznajemy równieżż inne,
Bardziej szczegółowoNowe możliwości zastosowania kruszyw węglanowych w drogowych nawierzchniach z betonu cementowego oraz w betonach konstrukcyjnych
Nowe możliwości zastosowania kruszyw węglanowych w drogowych nawierzchniach z betonu cementowego oraz w betonach konstrukcyjnych Danuta Bebłacz Instytut Badawczy Dróg i Mostów Piotr Różycki Stowarzyszenie
Bardziej szczegółowoGeochemia krajobrazu. pod redakcją Urszuli Pokojskiej i Renaty Bednarek
Geochemia krajobrazu pod redakcją Urszuli Pokojskiej i Renaty Bednarek SPIS TREŚCI Spis treści Spis treści Przedmowa... 11 CZĘŚĆ 1. WIADOMOŚCI WPROWADZAJĄCE Rozdział I. Elementy chemii ogólnej (Urszula
Bardziej szczegółowoTrasa wycieczki: Wokół Śnieżnika. czas trwania: 1 dzień, typ: piesza, liczba miejsc: 5, stopień trudności: trudna
Trasa wycieczki: Wokół Śnieżnika czas trwania: 1 dzień, typ: piesza, liczba miejsc: 5, stopień trudności: trudna Opis wycieczki Zapraszam na zwiedzanie górskich ścieżek Masywu Śnieżnika, wraz z ich ukrytymi
Bardziej szczegółowoRZEŹBA KRASOWA. Szymon Bijak
Szymon Bijak RZEŹBA KRASOWA Wapienne skałki o fantastycznych kształtach, niekończące się korytarze jaskiń oraz wielkie podziemne sale z przepięknymi naciekami to wszystko jest efektem działania procesów
Bardziej szczegółowoKarta rejestracyjna osuwiska
Karta rejestracyjna osuwiska 1. Numer ewidencyjny: 2 6-0 4-0 1 2-0 0 0 0 0 9 2. Lokalizacja osuwiska: 1. Miejscowość: 2. Gmina: 3. Powiat: 4. Województwo: Belno Bieliny kielecki świętokrzyskie 5. Numery
Bardziej szczegółowoOCENA WARUNKÓW GRUNTOWO WODNYCH DLA PROJEKTOWANEJ KANALIZACJI W PRĄDNIKU KORZKIEWSKIM GMINA WIELKA WIEŚ POWIAT KRAKÓW
OCENA WARUNKÓW GRUNTOWO WODNYCH DLA PROJEKTOWANEJ KANALIZACJI W PRĄDNIKU KORZKIEWSKIM GMINA WIELKA WIEŚ POWIAT KRAKÓW OPRACOWAŁ: mgr Kazimierz Milanowski inż. Przemysław Milanowski Kraków grudzień 2010
Bardziej szczegółowoBadania geotechniczne na terenach górzystych.
Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Szczecin Badania geotechniczne na terenach górzystych. Do oznaczania i geotechnicznego opisu skał w budownictwie stosuje się normę PN EN ISO 14689-1. Próbki materiałów
Bardziej szczegółowoSKAŁY MAGMOWE SKAŁY GŁĘBINOWE (PLUTONICZNE)
SKAŁY MAGMOWE Skały magmowe powstają w procesie krystalizacji magmy. Utwory krystalizujące pod powierzchnią ziemi zaliczamy do skał głębinowych (plutonicznych), natomiast na powierzchni do skał wylewnych
Bardziej szczegółowoZabezpieczenia skarp przed sufozją.
Piotr Jermołowicz Inżynieria Środowiska Zabezpieczenia skarp przed sufozją. Skarpy wykopów i nasypów, powinny być poddane szerokiej analizie wstępnej, dobremu rozpoznaniu podłoża w ich rejonie, prawidłowemu
Bardziej szczegółowoKRUSZYWA WAPIENNE ZASTOSOWANIE W PRODUKCJI BETONU TOWAROWEGO I ELEMENTÓW PREFABRYKOWANYCH
KRUSZYWA WAPIENNE ZASTOSOWANIE W PRODUKCJI BETONU TOWAROWEGO I ELEMENTÓW PREFABRYKOWANYCH Marek Krajewski Instytut Badawczy Materiałów Budowlanych Sp. z o.o. 13 KRUSZYWA WAPIENNE I ICH JAKOŚĆ Kruszywo
Bardziej szczegółowoWARSZTATY SPITSBERGEŃSKIE
n v i e r s i t y o f W r o c l a w WARSZTATY SPITSBERGEŃSKIE U P o l a r E x p e d i t o i s n Tomasz OLICHWER, Robert TARKA ŹRÓDŁA SPITSBERGENU 5.2.2006 WROCŁAW Źródła na Spitsbergenie Na Spitsbergenie
Bardziej szczegółowoPrzyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy
Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego się klimatu Andrzej Ruszlewicz Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego
Bardziej szczegółowoGLEBOZNAWSTWO = pedologia - nauka o glebach
GLEBY GLEBA - biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa litosfery, powstała ze skał pod wpływem abiotycznych i biotycznych czynników środowiska, zdolna zapewnić roślinom wyższym warunki wzrostu i rozwoju.
Bardziej szczegółowoDZIELMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI Dobre praktyki. Gmina Lipnica Wielka
DZIELMY SIĘ DOŚWIADCZENIAMI Dobre praktyki Gmina Lipnica Wielka Lipnica Wielka malowniczo rozciąga się u podnóża Babiej Góry. Łagodne wzgórza, rozległe polany, szumiące lasy, bystre potoki i gościnni mieszkańcy,
Bardziej szczegółowoXXXIII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia Podejście 2
XXXIII OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia Podejście 2 Zadanie 5. Obok kaŝdego zdania wpisz X w kolumnie oznaczonej P lub F, zaleŝnie od tego, czy dane zdanie jest prawdziwe czy fałszywe. P F Wyjątkowo
Bardziej szczegółowoOstateczna postać długotrwałych zmian w określonych warunkach klimatyczno-geologicznych to:
WYDZIAŁ: GEOLOGII, GEOFIZYKI I OCHRONY ŚRODOWISKA KIERUNEK STUDIÓW: OCHRONA ŚRODOWISKA RODZAJ STUDIÓW: STACJONARNE I STOPNIA ROK AKADEMICKI 2014/2015 WYKAZ PRZEDMIOTÓW EGZAMINACYJNYCH: I. Ekologia II.
Bardziej szczegółowo