historia muzyki XX wieku 2018/2019 mgr Dominika Micał

Transkrypt

1 historia muzyki XX wieku 2018/2019 mgr Dominika Micał

2 historia muzyki XX wieku początek muzyki współczesnej? Arnold Schönberg, Anton Webern, Igor Strawiński, Theodor W. Adorno 2. Kompozytor stężonej ekspresji Béla Bartók 3. Nurty powojennej awangardy serializm i muzyka elektroniczna Kursy Nowej Muzyki w Darmstadcie, Pierre Boulez, Karlheinz Stockhausen 4. Dwaj najwięksi po Chopinie: Karol Szymanowski, Witold Lutosławski 5. Szkoła Polska w latach 50. i 60. XX wieku: Tadeusz Baird, Krzysztof Penderecki, Henryk Mikołaj Górecki, Wojciech Kilar

3 historia muzyki XX wieku 6. Amerykańskie ruchy awangardowe: aleatoryzm, minimalizm, happening, teatr instrumentalny; John Cage, Steve Reich, Morton Feldman, Mauricio Kagel 7. Kompozytorzy mas dźwiękowych Iannis Xenakis, György Ligeti 8. Powrót do natury? spektralizm i postspektralizm francuski (Gérard Grisey, Kaija Saariaho) 9. Nowy Romantyzm pokolenie stalowowolskie, późna twórczość kompozytorów pokolenia Polistylizm i surkonwencjonalizm: Alfred Sznitke, Paweł Szymański, Paweł Mykietyn, Andrzej Kwieciński

4 przemiany na przełomie XIX i XX w.

5 przemiany na przełomie XIX i XX w. odejście od systemu dur/moll w stronę chromatyzacji (np. Wagner, Mahler, ekspresjoniści) lub innych skal ludowych, pentatoniki, całotonowej (Modest Musorgski, Claude Debussy, kompozytorzy angielscy ) emancypacja dysonansu włoscy futuryści postulat włączenia dźwięków otoczenia do muzyki (warkotów, szumów, gwizdów ) tworzenie nowych form i gatunków, niekoniecznie opartych na dawnych, znanych wzorach (np. Claude Debussy) poszukiwanie nowych środków ekspresji (np. Sprechgesang Arnolda Schönberga) dowolność wyboru dominującego elementu muzycznego (np. rytm, kolorystyka)

6 Claude Debussy Taniec Puka z II Zeszytu Preludiów na fortepian

7 druga szkoła wiedeńska Arnold Schönberg Alban Berg Anton Webern

8 Arnold Schönberg uczniowie: A. Webern, A. Berg, E. Stein, E. Wellesz (Szkoła Wiedeńska), Z. Jachimecki (doceniany jako nauczyciel) związki z O. Kokoschką, W. Kandinskym, grupą Der Blaue Reiter ok odejście od tonalności 1911 przeprowadzka do Berlina sukces Pierrot lunaire i Gurre-Lieder 1913 skandal na koncercie kompozytorów Szkoły Wiedeńskiej 1915 powrót do Wiednia 1918 Verein für Musikalische Privataufführung wczesna dodekafonia op (5 Klavierstücke, Serenada, Suita, Kwintet) 1926 ponownie Berlin 1933 nagonka antysemicka, wyjazd do Francji, potem USA

9 Arnold Schönberg pierwszy etap inspiracje romantyzmem (zwł. G. Mahler) do ok Verklärte Nacht op. 4 (1899), poemat symfoniczny Peleas i Melizanda, pieśni drugi etap muzyczny ekspresjonizm, swobodna atonalność ok skrajna dysonansowość (zgrzytliwość) dążenie do równouprawnienia dźwięków i współbrzmień Fünf Orchesterstücke op. 16: Klangenfarbenmelodie akord w różnych barwach (III Farben), dramaty : Erwartung op. 17, Die glückliche Hand op. 18 Pierrot lunaire op. 21: cykl 21 melodramatów, tekst Albert Giraud, wykorzystany w niemieckim tłumaczeniu, głos żeński, pfte, fl. (+picc.), cl. (cl. b.), vn. (vla), vcl. Sprechgesang sposób wykonywania między śpiewem a mową, skrajnie ekspresyjny

10 A. Schönberg, Raub z Pierrot lunaire Czerwona msza By spełnić obrzęd mszy strasznej, w ślepiącym złota blasku, w migocie świec płonących przed ołtarz wychodzi Pierrot. Rękami namaszczonymi rozdziera kapłańskie szaty, by spełnić obrzęd mszy strasznej, w ślepiącym złota blasku. I w geście błogosławiącym ukazuje zlękłym duszom ociekającą krwią hostię: swe serce w palcach skrwawionych, by spełnić obrzęd mszy strasznej. przeł. Krystyna Jackowska-Pociejowa

11 Arnold Schönberg etap eksperymentów dodekafonicznych ok od ok do wczesnych lat 20. praca nad dodekafonią, brak nowych dzieł dodekafonia technika kompozytorska zakładająca całkowitą autonomię wszystkich dźwięków skali chromatycznej w radykalnej wczesnej wersji Schönberga: istnienie serii dwunastodźwiękowej, która regularnie się powtarza, w postaci podstawowej lub przetworzona bardzo krótko stosowana dogmatycznie zazwyczaj szła w parze z fakturą polifoniczną (wykorzystanie kanonu, pracy kontrapunktycznej) pierwszy utwór w pełni dodekafoniczny Suita fortepianowa op. 25 A. Schönberg, Gigue z Suity fortepianowej op. 25 etap twórczości związanej z religią ok złagodzenie zasad dodekafonicznych Kol nidre, Ocalały z Warszawy, Moderner Psalm, Mojżesz i Aron

12 Igor Strawiński

13 życie Igor Strawiński rosyjska rodzina o polskich szlacheckich korzeniach (herbu Sulima) ojciec gwiazda opery kontakty z salonem Nikołaja Rimskiego-Korsakowa nauka muzyki od 9. roku życia, kompozycji u Korsakowa przełom propozycja Diagilewa napisania muzyki do baletu Ognisty Ptak, później częsta współpraca z Baletami Rosyjskimi emigracja: Francja, Szwajcaria, od 1939 r. do śmierci USA w latach 20. powrót do religijności prawosławnej pianista, dyrygen liczne nagrania, koncerty, zaszczyty, ale w latach 40. jego muzyka zaczęła tracić na popularności

14 Strawiński periodyzacja twórczości TRADYCYJNA: 1. okres rosyjski 2. okres neoklasycystyczny 3. okres dodekafoniczny FAZY TWÓRCZE STRAWIŃSKIEGO WG ALICJI JARZĘBSKIEJ: 1. kompozytorskiej inicjacji do poszukiwań i krystalizacji stylu kontynuowania europejskiej tradycji muzycznej próby dialogu z kulturą amerykańską adaptacja techniki dodekafonicznej

15 do 1919 okres rosyjski zerwanie z XIX-wiecznym, ewolucyjnym kształtowaniem muzyki na rzecz zestawiania bloków innowacje zwłaszcza w zakresie rytmu 1909 wykonanie w cyklu koncertów A. Silotiego Scherza fantastycznego, które spodobało się Diagilewowi propozycja napisania muzyki do Ognistego ptaka : Szwajcaria, rezygnacja z dużych obsad, inspiracje wędrownymi teatrzykami i pribaudkami (rosyjskimi baśniami ludowymi), rytualizacja: Lis, Wesele, Historia żołnierza

16 1913 Obrazy z życia dawnej Rusi w 2 częściach I II Adoracja ziemi Wielka ofiara Święto wiosny inspiracje czasami legendarnymi, pierwotnością, brutalnością, rytualnością premiera skandal, wykonanie koncertowe wielki sukces charakterystyka muzyki: niesymetryczny, wyrazisty rytm, zmienne metrum szeregowanie kontrastujących fragmentów nieregularne rozłożenie akcentów w tym samym schemacie rytmicznym duża rola diatoniki ostinata (powtarzane wzory rytmiczne) tradycyjny skład orkiestry, stosowanie pełnego, ciężkiego tutti oraz fragmentów solowych

17 okres neoklasycystyczny inspiracje kontrapunktem, bel canto, formami i gatunkami klasycyzmu, konkretnymi stylami, nawet pastisze i cytaty raczej odejście od tematyki rosyjskiej i ludowej tematyka antyczna i religijna muzyka absolutna cały czas wyróżnia Strawińskiego forma segmentowa, o wyrazistych cięciach balet Pulcinella Agon, Persefona, Oedipus Rex, Pocałunek wieszczki (na muzyce Czajkowskiego), Symfonie instrumentów dętych, Otcze nasz nawiązanie dialogu z kulturą amerykńską np. Ebony concerto

18 1927 opera-oratorium Oedipus Rex rytualny, statyczny charakter, maski wybór łaciny języka rytuału, już nierozumianego, martwego, odżegnywanie się od relacji słowa i dźwięku, ale muzyka temu przeczy! nawiązania do barokowej opery rodzaj koloratur, arie koncertujące, formy (np. ABA ) ściśle zaplanowana symbolika tonacji aria Jokasty z II aktu

19 okres adaptacji techniki dodekafonicznej rozczarowanie utratą popularności śmierć Schönberga przekonanie się do dodekafonii (być może za sprawą Crafta) preferowanie utworów wokalno-instrumentalnych zachowanie montażowej formy Canticum sacrum, Treny, Potop, Requiem canticles, Abraham i Izaak

20 Theodor W. Adorno Philosophie der neuen Musik, 1949 w muzyce, jak w społeczeństwie, ma następować postęp między muzyką i społeczeństwem istnieje nieusuwalna sprzeczność muzyka ma obnażać fałsz bezpiecznej kultury muzyka ma być prawdziwa, a nie piękna jawny intelektualizm jest lepszy niż udawana naturalność muzyka nie może być komercyjna dodekafonia jako szkoła nowy kontrapunkt Arnold Schönberg vs. Igor Strawiński