Béla Bartók muzyka stężonej ekspresji (Bogusław Schaeffer)

Transkrypt

1 Béla Bartók muzyka stężonej ekspresji (Bogusław Schaeffer)

2 Béla Bartók życie: urodzony na terenie Węgier (obecnie Rumunii) komponował od 9. roku życia pierwszą nauczycielką muzyki matka, potem szkoła w Bratysławie, studia w Akademii Muzycznej w Budapeszcie kompozytor, pianista, etnograf muzyczny od 1907 roku profesor fortepianu w Budapeszcie sukcesy kompozytorskie dopiero od 1917 roku (balet Drewniany książę) od 1924 Węgierska Akademia Nauk przygotowanie wydania pieśni węgierskich 1940 emigracja do USA głównie praca dydaktyczna trudna sytuacja zawodowa, finansowa i zdrowotna

3 Bartók jako etnograf muzyka węgierska muzyka cygańska! początek fachowego zajmowania się folklorem węgierskim koniec XIX wieku fonograf! dwie najważniejsze postaci w XX wieku: Zoltan Kodaly i Béla Bartók (od ok ) Bartók: folklor Węgier, Słowacji, Rumunii, krajów bałkańskich, później też arabskiego i tureckiego wpływ muzyki ludowej na twórczość artystyczną

4 Bartók periodyzacja twórczości Tadeusz A. Zieliński I. GENEZIS II. PRZEBUDZENIE: III. WZLOT IV. APOGEUM V. SUMA DOŚWIADCZEŃ

5 Bartók GENEZIS utwory: Bieg Dunaju, 3 utwory fortepianowe, Scherzo, Intermezzo, wpływ muzyki Johannesa Brahmsa późnego romantyzmu klasycyzującego (anty-wagner)

6 Bartók PRZEBUDZENIE utwory: I Fantazja, poemat symfoniczny Kossuth, I i II Suita orkiestrowa, I Koncert skrzypcowy okres romantyczny wpływ muzyki (zwł. symfoniki) Richarda Straussa i Ferenca Liszta poemat symfoniczny Kossuth, Budapesztańska Orkiestra Symfoniczna, György Lehel

7 trzy fazy: Bartók WZLOT brak jednolitego stylu, trzy główne nurty: o witalizm antyromantyczny eksponowanie rytmu, ostrość brzmienia i artykulacji, logiczna harmonizacja przebiegu o fantastyczno-ekspresyjny bliższy estetyce romantycznej, impresionistycznej: swoboda harmoniczna, wyrafinowanie brzmienie o folklorystyczny najbardziej tradycyjny, melodie ludowe o Allegro barbaro, Bagatele, Dla dzieci, Zamek Sinobrodego opracowania folkloru rumuńskiego, brak całkowicie własnych kompozycji linia impresjonistyczna w balecie przeplatanie ostrych brzmień, śmiałych harmonicznie fragmentów z tymi o tradycyjnej strukturze balet Drewniany książę, II Kwartet smyczkowy, 15 węgierskich pieśni chłopskich Allegro barbaro

8 Bartók Zamek Sinobrodego Zamek Sinobrodego (A kékszakállú herceg vára) 1911, premiera 1918 libretto: Béla Balazs, napisane z myślą o Zoltanie Kodalyu kameralizacja psychologizacja prolog i jeden akt: siedem komnat siedem scen półtonowy motyw krwi muzyczna charakterystyka postaci i sytuacji powiązanie komnat ze światłem o różnych kolorach: piąta komnata: szósta komnata:

9 Bartók APOGEUM trzy fazy: bogactwo kolorystyczne, brzmieniowość stopienie barwy z harmonią siła ekspresji oscylacja między materiałem dwunastotonowym a modalizmami silna dysonansowość Cudowny mandaryn, I i II Sonata na skrzypce i fortepian zwrot klasyczny ideały i formy klasyczne łączone z nowoczesnym językiem dźwiękowym muzyka nocy, ptasie motywy polifonia; radykalność brzmień (fortepian, kwartety) I Koncert fortepianowy, III i IV Kwartet smyczkowy dalsze eksperymenty kolorystyczne przejęcie funkcji kształtowania przebiegu przez ruch i brzmienie Muzyka na instrumenty strunowe, perkusję i czelestę, Sonata na dwa fortepiany i perkusję, Mikrokosmos

10 Bartók Muzyka na instrumenty strunowe, perkusję i czelestę 1936 smyczki, harfa, ksylofon, werbel, talerze, tam-tam, bęben basowy, kotły, czelesta, fortepian smyczki podzielone na dwie grupy, rozstawione po dwóch stronach cztery części, bez oznaczeń tonacji I II III IV Andante tranquillo fuga, zagęszczanie faktury, początek centrum a, kulminacja es, temat fugi powraca w kolejnych częściach, temat wąski ambitus, tylko sekundy i prymy, wejścia tematu od 12 wysokości Allegro synkopy, taneczność, pierwszoplanowa rola rytmu Adagio przykład muzyki nocy, glissanda kotłów Allegro molto taneczny, ludowy charakter

11 Bartók suma doświadczeń wycofanie się z dotychczasowych pozycji awangardowych zwrot ku przeszłości związki ze stylem i harmoniką XIX wieku II Koncert skrzypcowy, Divertimento, Koncert na orkiestrę, Sonata na skrzypce solo, szkic Koncertu na altówkę

12 Bartók Koncert na orkiestrę 1943, rew (zmiana zakończenia, obie wersje grywane) zamówienie Fundacji Koussevitzky ego pięć części, symetrycznie odpowiadających sobie I Introduzione. Andante non troppo Allegro vivace forma sonatowa, wstęp muzyka nocy, zastosowanie fugata II Presentando le coppie [Giuoco delle coppie?]. Allegro scherzando gra par?, pokaz par?, pięć sekcji, w każdej inna para instrumentów III Elegia". Andante non troppo przykład muzyki nocy, ekspresyjne serce utworu, tematy zaczerpnięte z pierwszej części IV Intermezzo interrotto. Allegretto przerwane intermezzo, jeden z tematów cytat z 7 Symfonii Szostakowicza, który jest w istocie cytatem z Wesołej wdówki Franza Lehara, przerwanie glissanda puzonów V Finale. Presto forma sonatowa, ruch typu perpetuum mobile odpowiedź Witold Lutosławski Koncert na orkiestrę