Ocena postaw studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wobec palenia tytoniu i polityki antytytoniowej w latach

Transkrypt

1 prace oryginalne Adam RZEŹNICKI 1 Dominika CICHOŃSKA 2 Jan KRAKOWIAK 1 Aleksandra MARJAŃSKA 1 Włodzimierz STELMACH 1 Ocena postaw studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wobec palenia tytoniu i polityki antytytoniowej w latach Assessment of attitudes of students of Health Science Department at the Medical University of Lodz towards tobacco smoking and anti-tobacco policy in Zakład Medycyny Społecznej, Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Kierownik: dr hab. n. med. Włodzimierz Stelmach 2 Zakład Zarządzania Ochroną Zdrowia, Katedra Polityki Ochrony Zdrowia, Uniwersytet Medyczny w Łodzi Kierownik: dr hab. n. hum. prof. nadzw. Romuald Holly Dodatkowe słowa kluczowe: palenie tytoniu palenie bierne studenci przepisy antytytoniowe wiedza Additional key words: smoking passive smoking students anti-tobacco policy knowledge Autorzy nie deklarują konfliktu interesów Otrzymano: Zaakceptowano: Adres do korespondencji: Dr n. o zdrowiu Adam Rzeźnicki Zakład Medycyny Społecznej Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi ul. Żeligowskiego 7/9, Łódź tel rzeznicki.a@gmail.com Wstęp: W Polsce 15 listopada 2010 roku została wprowadzona w życie znowelizowana Ustawa z dnia 9 listopada 1995 roku O ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W wyniku nowelizacji zakaz palenia tytoniu obowiązuje w wielu miejscach publicznych. Wprowadzone przepisy zwiększyły możliwości ochrony obywateli przed wdychaniem środowiskowego dymu tytoniowego. Cel: Celem badania było poznanie zmian zachodzących w postawach studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wobec palenia tytoniu i polityki antytytoniowej w latach Materiał i Metodyka: Badanie zostało przeprowadzone wśród studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi w dwóch etapach. Pierwszy etap badań został zrealizowany w roku akademickim wśród studentów pierwszych lat studiów licencjackich na kierunkach: Dietetyka, Ratownictwo Medyczne i Zdrowie Publiczne. Drugie etap badań zrealizowano wśród studentów trzecich lat tych samych kierunków studiów. Wyniki: W grupie osób, które przyznały, że paliły papierosy w czasie prowadzenia badań w roku akademickim ponad połowa badanych odpowiedziała, że świadomie łamała zakaz palenia tytoniu w miejscach publicznych w okresie 30 dni poprzedzających badanie. Podobną sytuację zaobserwowano podczas badania realizowanego. Wnioski: Ponieważ w toku studiów nie zmienił się stosunek respondentów do obowiązujących zakazów palenia tytoniu i nadal często dochodzi do łamania przepisów przez studentów na terenie Uniwersytetu Medycznego, a także w innych miejscach publicznych objętych zakazem, należy zwiększyć skuteczność egzekwowania obowiązującego prawa. Introduction: On November 15, 2010, there was an amendment to the Act introduced in Poland for the Act of November 9, 1995 Act On protecting health against the aftermath of using tobacco and tobacco products. As a result of the amendment, smoking ban has been applied in many public places. This fact enables protection of the citizens against inhaling environment tobacco smoke. Aim: The aim of the study was to investigate the changes in attitudes of students of Health Science Department at the Medical University of Lodz towards tobacco smoking and anti-tobacco policy in Material and Methods: The study was conducted among the students of the Health Sciences Department at the Medical University of Lodz in two phases. The first phase of the research was carried out in the academic year among the students of the first year bachelor studies: Dietetics, Medical Rescue and Public Health. The second phase of the research was carried out in the academic year among the students of the third year the same fields of study. Results: In the group of people who admitted that they smoked cigarettes while studying in the academic year, more than half of the respondents said that they deliberately broke the smoking ban in public places during the 30 days preceding the study. A similar situation was observed during the study conducted in the academic year. Conclusions: As studies have not changed the attitude of students to the smoking ban and there are still frequent violations by students in the buildings of the Medical University as well as in other public places, the effectiveness of enforcing the antitobacco policy must be strengthened. Przegląd Lekarski 2017 / 74 /

2 Wstęp Częstość palenia tytoniu w Polsce w ciągu ostatnich lat uległa zmniejszeniu, ale nadal wystandaryzowane względem wieku współczynniki rozpowszechnienia palenia tytoniu wśród osób dorosłych w Polsce zaliczają się do najwyższych w Europie [1,2]. Z badań GATS (Global Adult Tobacco Survey) przeprowadzonych w latach w Polsce [3] wynika, że codziennie palił papierosy, co trzeci mężczyzna (33,5%, to jest 5,2 mln) oraz co piąta kobieta (21%, to jest 3,5 mln) w wieku powyżej 15 lat. Mimo stale obserwowanych trendów spadkowych 9,8 miliona Polaków paliło tytoń codziennie lub okazjonalnie, co stanowi 30,3% populacji w wieku 15 lat i więcej [4]. W skład dymu tytoniowego wchodzi ponad 4000 związków chemicznych, z czego ponad 40 ma udowodnione działanie kancerogenne [5-9]. Szkodliwy wpływ dymu tytoniowego na zdrowie został dobrze poznany i szeroko opisany w literaturze [10-15]. Skutecznym narzędziem do walki z epidemią palenia tytoniu jest wprowadzanie rozwiązań legislacyjnych tworzących strefy wolne od dymu tytoniowego. Takie działania przyczyniają się do obniżenia częstości palenia papierosów w całym społeczeństwie [16]. Istotnym elementem jest wprowadzenie całkowitego zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych. Pozostawianie obszarów, w których dozwolone jest palenie tytoniu (np. palarnie) istotnie przyczynia się do obniżenia skuteczności przepisów antytytoniowych. Charakterystycznym zjawiskiem obserwowanym w krajach gdzie wprowadzono całkowity zakaz palenia tytoniu w miejscach publicznych jest przenoszenie zwyczaju niepalenia do domów palaczy. Tym samych chroni to rodziny osób palących przed szkodliwym działaniem dymu tytoniowego [17,18]. Wdrażanie zakazu palenia tytoniu w miejscach publicznych cieszy się dużym poparciem społeczeństwa, na co wskazują dane z krajów, w których inhalowanie dymu tytoniowego w miejscach publicznych jest zabronione [19]. Powszechnie głoszona teoria, że zakaz palenia papierosów i innych rodzajów wyrobów tytoniowych będzie kosztowny dla gospodarki, szczególnie dla przemysłu gastronomiczno-rozrywkowego jest nieprawdziwa. Badania wykazały, że tworzenie środowisk wolnych od dymu tytoniowego nie tylko nie szkodzi gospodarce, ale może mieć na nią korzystny wpływ [20-23]. W Polsce 15 listopada 2010 roku została wprowadzona w życie znowelizowana Ustawa z dnia 9 listopada 1995 roku O ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. W wyniku nowelizacji zakaz palenia tytoniu obowiązuje w wielu miejscach publicznych. Wprowadzone przepisy zwiększyły możliwości ochrony obywateli przed wdychaniem środowiskowego dymu tytoniowego. Całkowity zakaz palenia tytoniu (bez możliwości tworzenia palarni) został wprowadzony między innymi w jednostkach ochrony zdrowia i szkołach. Wprowadzono również zakaz palenia tytoniu (z możliwością stworzenia palarni) w ośrodkach gastronomicznych, klubach nocnych, ośrodkach kultury, uczelniach wyższych [24]. Cel Celem badania było poznanie zmian zachodzących w postawach studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wobec palenia tytoniu i polityki antytytoniowej w latach oraz ocena wiedzy studentów na temat wpływu palenia tytoniu na zdrowie. Materiał i Metodyka Badanie zostało przeprowadzone wśród studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi w dwóch etapach. Pierwszy etap badań został zrealizowany w roku akademickim wśród studentów pierwszych lat studiów licencjackich na kierunkach Dietetyka, Ratownictwo Medyczne i Zdrowie Publiczne. Drugie etap badań zrealizowano wśród studentów trzecich lat tych samych kierunków studiów. W celu zebrania materiału empirycznego posłużono się autorskim kwestionariuszem ankiety przygotowanym na podstawie kwestionariusza wykorzystanego w badaniu Global Adult Tobacco Survey w Polsce. Ankieta zawierała pytania dotyczące rozpowszechnienia palenia tytoniu, przestrzegania zakazów palenia tytoniu, wiedzy na temat wpływu palenia tytoniu na zdrowie oraz poparcia dla wprowadzania przepisów zakazujących palenia tytoniu w miejscach publicznych. Studentów poproszono o wypełnienie kwestionariuszy na początku zajęć, po wcześniejszym wyrażeniu zgody na Tabela I Charakterystyka badanych. Characteristics of the respondents. przeprowadzenie badania przez osobę prowadzącą zajęcia. Przed rozpoczęciem wypełniania ankiet poinformowano studentów o celu, metodologii oraz anonimowości badania. W pierwszym etapie badań wypełnione kwestionariusze oddały 143 osoby, to jest 71,5% objętych badaniami. W roku akademickim badania prowadzono do mementu zebrania 143 kwestionariuszy od respondentów (92,9% wszystkich studiujących). Dane zawarte w ankietach zostały wprowadzone do arkusza kalkulacyjnego programu MS Excel, a następnie zebrany materiał empiryczny poddano analizie statystycznej i opisowej. Do porównywania częstości występowania poszczególnych kategorii cech ilościowych w analizowanych grupach zastosowano test niezależności chi-kwadrat lub test niezależności chi-kwadrat z poprawką Yatesa. Za poziom istotności statystycznej przyjęto p=0,05. Wyniki Wśród 143 respondentów biorących udział w badaniu w roku akademickim większość, to jest 65,0% (93 osoby) stanowiły kobiety. Podobnie w grupie 143 ankietowanych w roku akademickim liczniej reprezentowane były studentki-78,3% (112 osób) (Tab. I). W roku akademickim badaniami objęto studentów pierwszych lat studiów, to jest głównie osoby w wieku 20 lat-76,2% badanych (109 osób). W roku akademickim badanie przeprowadzono wśród tych samych studentów na trzecim roku studiów, to jest głównie wśród osób w wieku 22 lata-78,3% (112 osób) (Tab. I). Najliczniejszą grupę wśród badanych zarówno w roku akademickim jak i stanowiły osoby zamiesz- (143 osoby) (143 osoby) Płeć N % N % Kobiety 93 65, ,3 Mężczyźni 50 35, ,7 Wiek N % N % 20 lat ,2 1 0,7 21 lat 22 15,4 2 1,4 22 lata 9 6, ,3 23 lata 2 1, ,3 24 i więcej lat 1 0,7 9 6,3 Miejsce zamieszkania N % N % miasto pow. 100 tys. mieszkańców 57 39, ,9 miasto tys. mieszkańców 23 16, ,2 miasto do 50 tys. mieszkańców 27 18, ,2 wieś 36 25, ,8 Palenia tytoniu przez rodziców/opiekunów N % N % Palący oboje rodziców/opiekunów 23 16, ,8 Palący ojciec 31 21, ,4 Paląca matka 20 14,0 14 9,8 Niepalący rodzice/opiekunowie 69 48, ,0 472 A. Rzeźnicki i wsp.

3 kujące przed rozpoczęciem studiów w miastach powyżej 100 tysięcy ludności. Odsetki osób z dużych miast wynosiły odpowiednio 39,9% (57 osób) i 32,9% (47 osób) (Tab. I). Zarówno w pierwszym jak i w drugim etapie badań najliczniej reprezentowane były osoby, których oboje rodziców/opiekunów nie paliło tytoniu. W roku akademickim omawiany odsetek wynosił 48,2% (69 osób), natomiast w roku akademickim 51,0% (73 osoby) (Tab. I). W grupie wszystkich badanych w roku akademickim zdecydowana większość respondentów, to jest 82,5% (118 osób) przyznała, że przeszła już inicjację tytoniową. Odsetek osób tak twierdzących wynosił 79,7%-114 osób () (Tab. II). Do codziennego lub okazjonalnego palenia tytoniu w okresie prowadzenia badań, w roku akademickim, przyznało się 32,2% respondentów (46 osób). W roku akademickim odsetek osób deklarujących palenia papierosów był niższy i wynosił 18,2% (26 osób). Zaobserwowana różnica okazała się istotna statystycznie-p<0,05 (Tab. II). W grupie 46 osób, które przyznały się do palenia tytoniu w roku akademickim większość-f=0,70 (32 osoby), deklarowała chęć zaprzestania palenia. W roku akademickim zaobserwowano sytuację odwrotną-większość (f=0,73, 19 osób) stanowiły osoby, które deklarowały, że nie chcą zaprzestać palenia tytoniu (p<0,001) (Tab. II). Zdecydowana większość badanych w roku akademickim, to jest 82,5% (118 osób) była zdania, że palenie ma zdecydowanie szkodliwy wpływ na zdrowie osoby palącej. W roku akademickim odsetek osób, które udzieliły takiej odpowiedzi wynosił 90,9% (130 osób) () (Tab. III). Wśród respondentów biorących udział w badaniu w roku akademickim odsetek osób, które miały pewność, że palenie bierne ma szkodliwe działanie na zdrowie osób niepalących wynosił 70,6% (101 osób). Wśród ankietowanych w drugim etapie badań odsetek osób, które nie miały wątpliwości, że narażenie na środowiskowy dym tytoniowy jest szkodliwe dla zdrowia był istotnie wyższy i wynosił 89,5% (128 osób)-p<0,0001 (Tab. III). Zarówno w pierwszym, jak i w drugim etapie badań zdecydowana większość studentek i studentów była zdania, że posiadają wystarczającą wiedzę na temat wpływu palenia tytoniu na zdrowie (89,5% i 90,9%) () (Tab. III). W grupie osób, które przyznały, że paliły papierosy w czasie prowadzenia badań w roku akademickim (46 osób) ponad połowa badanych (f=0,52, 24 osoby) odpowiedziała, że świadomie łamała zakaz palenia tytoniu w miejscach publicznych w okresie 30 dni poprzedzających badanie. Podobną sytuację zaobserwowano podczas badania realizowanego w roku akademickim -15 osób z 26 palących przyznało się do łamania obowiązujących zakazów () (Tab. IV). Tabela II Palenie tytoniu przez respondentów w roku akademickim i. Tobacco smoking by respondents in the academic year and. Inicjacja tytoniowa Przeszli inicjację , ,7 Nie przeszli inicjacji 25 17, ,3 Palenie tytoniu Palili codziennie 26 18, ,5 Palili okazjonalnie 20 14,0 11 7,7 Nie palili 97 67, ,2 Liczba wypalanych papierosów na dobę N f N F p 1-5 sztuk 9 0,35 3 0, sztuk 8 0,30 5 0,27 pow. 10 sztuk 9 0,35 7 0,53 Czas zapalania pierwszego papierosa po przebudzeniu N f N F p do 5 min. 1 0,04 3 0, min. 4 0,15 5 0, min. 5 0,19 1 0,07 pow. 60 min. 16 0,62 6 0,40 p<0,05 Chęć zaprzestania palenia N f N F p Chcieli 32 0,70 7 0,27 Nie chcieli 14 0, ,73 p<0,001 Tabela III Porównanie opinii respondentów na temat wpływu palenia tytoniu na zdrowie w roku akademickim i. Comparison of respondents opinions on the impact of smoking on health in the academic year and. Opinie respondentów na temat wpływu palenia tytoniu na zdrowie palacza Rok akademicki Rok akademicki Uważali, że palenie zdecydowanie ma szkodliwy wpływ , ,9 Uważali, że palenie prawdopodobnie ma szkodliwy wpływ 22 15,4 7 4,9 Uważali, że palenie nie ma szkodliwego wpływu 3 2,1 6 4,2 Opinie respondentów na temat wpływu biernego palenia tytoniu na zdrowie Uważali, że palenie bierne zdecydowanie ma szkodliwy wpływ , ,5 Uważali, że palenie bierne prawdopodobnie ma szkodliwy wpływ 38 26,6 8 5,6 Uważali, że palenie bierne nie ma szkodliwego wpływu 4 2,8 7 4,9 Samoocena wiedzy respondentów na temat dostatecznego poinformowania o wpływie palenia tytoniu na zdrowie p<0,0001 Uważali, że są wystarczająco poinformowani , ,9 Uważali, że nie są wystarczająco poinformowani 4 2,8 5 3,5 Nie mieli zdania 11 7,7 8 5,6 Przegląd Lekarski 2017 / 74 /

4 Tabela IV Porównanie częstości łamania zakazów palenia tytoniu przez palących respondentów w roku akademickim i. Comparison of the frequency of violations of smoking ban by smoking respondents in the academic year and. Łamanie zakazów palenia tytoniu w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badani N f N f p Deklarowali, że palili tytoń w miejscach, gdzie było to zakazane 24 0, ,58 Deklarowali, że nie palili tytoniu w miejscach, gdzie było to zakazane 15 0,33 9 0,34 Nie wiedzieli 7 0,15 2 0,08 Łamanie zakazów palenia tytoniu na przystankach komunikacji miejskiej w ciągu ostatnich 30 dni N f N f p poprzedzających badanie Deklarowali, że palili tytoń na przystankach komunikacji miejskiej 19 0, ,50 Deklarowali, że nie palili tytoniu na przystankach komunikacji miejskiej 27 0, ,50 Łamanie zakazów palenia tytoniu w środkach transportu publicznego w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie N f N f p Deklarowali, że palili tytoń w środkach transportu publicznego 5 0,11 4 0,16 Deklarowali, że nie palili tytoniu w środkach transportu publicznego 40 0, ,84 Nie wiedzieli 1 0,02 0 0,0 Łamanie zakazów palenia tytoniu w budynkach Uniwersytetu Medycznego w ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie N f N f p Deklarowali, że palili tytoń w budynkach Uniwersytetu Medycznego 9 0,20 6 0,23 Deklarowali, że nie palili tytoniu w budynkach Uniwersytetu Medycznego 36 0, ,77 Nie wiedzieli 1 0,02 0 0,0 Tabela V Porównanie poparcia respondentów dla wprowadzania przepisów antytytoniowych w roku akademickim i. Comparison of respondents support for anti-tobacco legislation in the academic year and. Poparcie respondentów dla wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu w restauracjach Popierali , ,6 Nie popierali 20 14,0 13 9,1 Nie mieli zdania 11 7,7 9 6,3 Poparcie respondentów dla wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu w pubach, dyskotekach, klubach nocnych Popierali 64 44, ,4 Nie popierali 63 44, ,7 p<0,001 Nie mieli zdania 16 11,1 7 4,9 Poparcie respondentów dla wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu w zakładach (miejscach) pracy Popierali 89 62, ,2 Nie popierali 32 22, ,1 Nie mieli zdania 22 15, ,5 Poparcie respondentów dla wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu w urzędach państwowych Popierali , ,1 Nie popierali 12 8,4 12 8,4 Nie mieli zdania 6 4,2 1 0,7 Poparcie respondentów dla wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu podczas prowadzenia samochodu Popierali 81 56, ,2 Nie popierali 39 27, ,3 p<0,05 Nie mieli zdania 23 16,1 8 5,5 Poparcie respondentów dla wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu w obecności dzieci Popierali , ,2 Nie popierali 4 2,8 0 0,0 Nie mieli zdania 0 0,0 4 2,8 Poparcie respondentów dla wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu w obecności kobiet w ciąży Popierali , ,5 Nie popierali 2 1,4 3 2,1 Nie mieli zdania 2 1,4 2 1,4 474 A. Rzeźnicki i wsp.

5 Do łamania zakazów palenia tytoniu na przystankach komunikacji miejskiej w roku akademickim przyznało się 19 spośród 46 palących respondentów (f=0,41), natomiast taką deklarację złożyła połowa badanych (f=0,50, 13 osób) () (Tab. IV). W roku akademickim, 5 ankietowanych (f=0,11) odpowiedziało, że palili tytoń w środkach transportu publicznego. Podobnej odpowiedzi udzieliło 4 (f=0,16) spośród 26 respondentów palących tytoń w okresie prowadzenia badań w roku akademickim () (Tab. IV). Co piąta osoba (f=0,20, 9 osób) paląca tytoń w roku akademickim przyznała, że łamała zakaz palenia papierosów obowiązujący w budynkach Uniwersytetu Medycznego. W roku akademickim do łamania wspomnianych zakazów przyznało się 6 (f=0,23) spośród 26 palących papierosy () (Tab. IV). W trakcie prowadzenia badań poproszono respondentów o wyrażenie opinii na temat implementacji przepisów tworzących strefy całkowicie wolne od dymu tytoniowego. Wśród ankietowanych w roku akademickim wprowadzenie całkowitego zakazu palenia tytoniu w restauracjach poparło 78,3% respondentów (112 osób), natomiast w roku akademickim odsetek osób deklarujących takie poparcie wynosił 84,6% (121 osób) () (Tab. V). W roku akademickim poparcie dla wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu w pubach, dyskotekach i klubach nocnych wyraziło 44,8% badanych (64 osoby), natomiast w roku akademickim odsetek popierających wprowadzenie omawianych przepisów był istotnie wyższy i wynosił 66,4% (95 osób) (p<0,001) (Tab. V). Poparcie dla wprowadzenia całkowitych zakazów palenia tytoniu w zakładach pracy wyraziło 66,2% badanych (89 osób) w roku akademickim i 69,2% ankietowanych (99 osób) w roku akademickim () (Tab. V). Zarówno w pierwszym, jak i w drugim etapie badań zdecydowana większość ankietowanych popierała wprowadzenie całkowitych zakazów palenia tytoniu w urzędach państwowych. Odsetki osób wyrażających taką opinię wynosiły odpowiednio 87,4% (125 osób) i 90,1% (130 osób) () (Tab. V). W roku akademickim ponad polowa badanych (56,6%, 81 osób) deklarowała poparcie dla wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu podczas prowadzenia samochodu. Wśród ankietowanych odsetek osób popierających wprowadzenie takich zakazów był istotnie wyższy i wynosił 69,2% (99 osób) (p<0,05) (Tab. V). Zarówno w roku akademickim, jak i taki sam odsetek badanych (97,2%, 139 osób) deklarował poparcie dla wprowadzenia całkowitych zakazów palenia tytoniu w obecności dzieci (Tab. V). W obu etapach prowadzenia badań prawie wszyscy respondenci (97,2% vs 96,5%) wyrazili poparcie dla wprowadzenia całkowitych zakazów palenia tytoniu w obecności kobiet ciężarnych () (Tab. V). Dyskusja Wyniki przeprowadzonego badania wykazały, że mimo systematycznych działań ukierunkowanych na zwalczanie epidemii palenia tytoniu w Polsce, częstość inhalowania dymu tytoniowego wśród studentów jest nadal wysoka. Wśród osób rozpoczynających naukę na Wydziale Nauk o Zdrowiu papierosy paliło ponad 32% badanych, natomiast w tej samej grupie studentów na ostatnim roku studiów do palenia tytoniu przyznało się ponad 18% respondentów. Tym samym prawie, co piąty absolwent Wydziału Nauk o Zdrowiu kończąc studia licencjackie był osobą palącą. Wskazuje to na konieczność intensyfikacji działań antytytoniowych na poziomie Uczelni w celu wyeliminowania palenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Obserwowane zjawisko jest szczególnie niepokojące, ponieważ większość absolwentów podejmie pracę w placówkach związanych z ochroną zdrowia i będzie odpowiedzialnych między innymi za promocję zdrowia w społeczeństwie, w tym promowanie życia wolnego od tytoniu. Ich wiedza oraz postawa powinny wspomagać osoby uzależnione od nikotyny w pozbyciu się nałogu. Z badań wynika, że osoby zajmujące się ochroną zdrowia, które inhalują dym tytoniowy są zdecydowanie mniej chętne do pomocy w rzuceniu palenia swoim pacjentom [25]. Ponadto, uzależnienie od palenia tytoniów w istotny sposób obniży skuteczność podejmowanych działań antytytoniowych, a także zmniejszy wiarygodność przekazywanych informacji. Podejmowane działania, w tym także realizowanie w programie studiów zajęć poświęconych tematyce palenia tytoniu oraz skutków zdrowotnych inhalowania dymu tytoniowego, przyczyniły się do zwiększenia wiedzy studentów na temat wpływu palenia tytoniu na zdrowie. Zaobserwowano istotny wzrost poziomu wiedzy ankietowanych na temat konsekwencji zdrowotnych palenia biernego. Wśród osób rozpoczynających naukę na Wydziale Nauk o Zdrowiu ponad 70% studentów było przekonanych o szkodliwym wpływie palenia biernego na organizm, natomiast na ostatnim roku studiów odsetek osób posiadających odpowiednią wiedzę na ten temat wynosił prawie 90%. Niepokojącym zjawiskiem zaobserwowanym w badaniu jest fakt nieprzestrzegania przez palących studentów przepisów zabraniających palenia tytoniu w miejscach publicznych. Ponad połowa palących respondentów deklarowała, że paliła papierosy w miejscach objętych zakazem. W czasie trwania studiów omawiana sytuacja nie uległa poprawie, co więcej zaobserwowano niewielki wzrost odsetka osób deklarujących nieprzestrzeganie prawa. Bardzo wysoki odsetek (60%) osób nieprzestrzegających zakazów palenia tytoniu odnotowano także w badaniu prowadzonym wśród studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi w roku 2011, to jest rok po znowelizowaniu Ustawy O ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych [26]. Takie zachowanie jest niewątpliwie wynikiem braku ponoszenia konsekwencji przez osoby łamiące zakazy, a także niewystarczającym system monitorowania i egzekwowania prawa. Niestety, w całym kraju obserwuje się, że przy dużej częstości nieprzestrzegania zakazów palenia tytoniu, niewiele osób spotkało się z karą wynikająca z takiego zachowania. Jak wynika z analiz prowadzonych na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego w 2015 roku tylko 6% Polaków otrzymało mandat za palenie w niedozwolonych miejscu lub było świadkiem takiej sytuacji [27]. Pozytywnym zjawiskiem zaobserwowanym w badaniu jest szerokie poparcie deklarowane przez studentów, dla wprowadzenia całkowitych zakazów palenia tytoniu. Prawie wszyscy badani popierali wprowadzenia omawianych zakazów w obecności kobiet w ciąży oraz w obecności dzieci. Najmniejszym poparciem cieszyło się wprowadzenia całkowitego zakazu palenia tytoniu w pubach, dyskotekach, klubach nocnych-ponad 66% badanych, w miejscach pracy-ponad 69% badanych oraz podczas prowadzenia samochodu- -ponad 69% badanych. Wysokie poparcie dla wprowadzania przepisów antytytoniowych zwiększa skuteczność przestrzegania obowiązującego prawa, tym samym przyczynia się do skuteczniejszej ochrony zdrowia osób niepalących przed konsekwencjami wdychania dymu tytoniowego znajdującego się w środowisku. Wnioski Należy zwiększyć skuteczność podejmowanych działań antytytoniowych na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi w celu obniżenia rozpowszechnienia palenia tytoniu wśród absolwentów Wydziału Nauk o Zdrowiu. Ponieważ w toku studiów nie zmienił się stosunek respondentów do obowiązujących zakazów palenia tytoniu i nadal często dochodzi do łamania przepisów przez studentów na terenie Uniwersytetu Medycznego, a także w innych miejscach publicznych objętych zakazem, należy zwiększyć skuteczność egzekwowania obowiązującego prawa. W toku studiów zwiększała się wiedza respondentów na temat wpływu palenia tytoniu na zdrowie oraz zwiększyło się poparcie ankietowanych dla wprowadzania przepisów antytytoniowych. Wskazuje to na dużą szansę skutecznej implementacji dodatkowych rozwiązań legislacyjnych chroniących zarówno osoby palące, jak i niepalące przed zdrowotnymi konsekwencjami inhalowania dymu tytoniowego. Piśmiennictwo 1. World Health Organization: Report on the Global Tobacco Epidemic, Warning about the dangers of tobacco. Geneva Zatoński W, Przewoźniak K: Palenie tytoniu w dorosłej populacji Polski w latach [w:] Przegląd Lekarski 2017 / 74 /

6 Zatoński W, Przewoźniak K, red., Palenie tytoniu w Polsce: postawy, następstwa zdrowotne i profilaktyka, Centrum Onkologii-Instytut, Warszawa Kaleta D, Kozieł A, Miśkiewicz P: Globalne badanie dotyczące używania tytoniu przez osoby dorosłe (Global Adult Tobacco Survey-GATS) w Polsce-cel i dotychczasowe doświadczenia. Med Pr. 2009; 60: Globalny sondaż dotyczący używania tytoniu przez osoby dorosłe (GATS). Polska Florek E, Piekoszewski W, Groszek B: Ocena narażenia na dym tytoniowy. Przegl Lek. 2002; 59: Florek E, Piekoszewski W: Immunotoksyczne działania dymu tytoniowego. Alergol Immunol. 2004; 2: Eriksen M, Mackay J, Ross H: The Tobacco Atlas-Fourth Edition. Atlanta, New York Eek F, Ostergren PO, Diderichsen F, Rasmussen NK, Andersen I, Moussa K. et al: Differences in socioeconomic and gender inequalities in tobacco smoking in Denmark and Sweden; a cross sectional comparison of the equity effect of different public health policies. BMC Public Health 2010, 10, 9. doi: / Moniczewski A: Wskaźniki narażenia na dym tytoniowy. Bromat Chem Toksykol. 2003; 36: Brzeziński Z, Szymborski J, Zatoński WA: Zdrowotne następstwa biernego palenia tytoniu w: Zatoński WA, Przewoźniak K, red. Palenie tytoniu w Polsce: postawy, następstwa zdrowotne i profilaktyka. Centrum Onkologii-Instytut, Warszawa Kaleta D, Polańska K, Kwaśniewska M, Dziankowska-Zaborszczyk E, Hanke W, Drygas W: Czynniki warunkujące palenie tytoniu wśród osób dorosłych-wyniki badania WOBASZ w województwie łódzkim. Medycyna Pracy 2008; 59: International Agency for Research on Cancer Tobacco smoking and involuntary smoking: Summary of data reported and evaluated. IARC Monograph 83, International Consultation on Environmental Tobacco Smoke (ETS) and Children Heath. Consultation Report. Geneva, Word Heath Organization, Oberg M, Jaakkola MS, Woodward A, Peruga A, Prüss-Ustün A: Worldwide burden of disease from exposure to second-hand smoke: a retrospective analysis of data from 192 countries. Lancet 2011; 377: Zalewska M, Jagielska I, Kazdepka-Ziemińska A, Ludwikowski G, Szymański W: Nikotynizm- -rys historyczny. Uzależnienie od nikotyny a zdrowie kobiety. Przegl Lek. 2009; 66: Zablocki RW, Edland SD, Myers MG, Strong DR, Hofstetter CR, Al-Delaimy WK: Smoking ban policies and their influence on smoking behaviors among current California smokers: A populationbased study. Prev Med Nov 26. pii: S (13) doi: /j.ypmed. 2013; 11: Borland RM, Yong HH, Cummings KM, Hyland A, Anderson S, Fong GT: Determinants and consequences of smoke-free homes: findings from the International Tobacco Control (ITC) Four Country Survey. Tob Control. 2006; 15: Guzmán A, Walsh MC, Smith SS, Malecki KC, Nieto FJ: Evaluating effects of statewide smoking regulations on smoking behaviors among participants in the Survey of the Health of Wisconsin. WMJ. 2012; 111: World Health Organization. WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2008-The MPOWER package. WHO, Geneva Evaluating the effectiveness of smoke-free policies. Lyon, International Agency for Research on Cancer, 2009 (IARC Handbooks of Cancer Prevention, Tobacco Control, Vol. 13: fr/en/publications/pdfs-online/prev/handbook13/ index.php) 21. Howell F: Smoke-free bars in Ireland: a runaway success. Tob Control. 2005; 14: Scollo M, Lal A, Hyland A, Glantz S: Review of the quality of studies on the economic effects of smoke-free policies on the hospitality industry. Tob Control. 2003: 12: Siegel M: Economic impact of 100% smoke-free restaurant ordinances. In: Smoking and restaurants: a guide for policy-makers. Berkeley, UC Berkeley/UCSF Preventative Medicine Residency Program, American Heart Association, California Affiliate Alameda County Health Care Services Agency, Tobacco Control Programme 1992: Ustawa z dnia 8 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Dz. U. z 2010 r. nr 81, poz WHO Tobacco Free Initiative. The role of health professionals in tobacco control. WHO wntd/2005/bookletfinal_20april.pdf 26. Rzeźnicki A, Stelmach I, Kowalska A, Krakowiak J, Żebrowski M, Stelmach W: Complying with the smoking ban by students before and after introducing legislative intervention. Int J Occup Med Environ Health 2015; 28: doi: / ijomeh Główny Inspektorat Sanitarny. Raport z ogólnopolskiego badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu. Warszawa gov.pl/images/gis_raport_tns_polska_2015.pdf 476 A. Rzeźnicki i wsp.